ALA,MYELİN BASİC PROTEİN,BEYİN OMUİLİK SIVISI ANALİZİ

advertisement
DİGOKSİN
Kanda digoksin seviyesi; Digoksin testi;
Digoksin kalp yetmezliğinde kullanılan ve Digitalis Lanata
bitkisinden elde edilen bir ilaçtır, bu ilaçlara kardiyak
glikozidler de denir. Tedavi sırasında kandaki miktarının
artması zehirlenmeye yol açabilir. Digoksin kullanan
hastalarda aralıklarla kan düzeyi takip edilmelidir. Kardiyak
glikozidlerin tedavi edici dozları ile zehirlenme dozları
arasında çık küçük bir fark olduğundan kan seviyeleri sıkı
takip gerektirir.
Bkz: Digoksin zehirlenmesi
Digoksin normal değeri ne kadardır?
Digoksinin normal değeri 0,8 ila 2,0 ng/dL arasında olmalıdır.
Farklı değerler ilacın yetersiz dozda yada fazla dozda
olabileceğini gösterir.
DHEA-s
Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi;
DHEA sülfat böbrek üstü bezi tarafından üretilen zayıf bir
erkeklik hormonudur ( androjen ). DHEA- sülfat hem kadın hem
erkeklerde üretilir. Kadınlarda erkeklik hormonu üretiminin
ana kaynağı böbrek üstü bezleridir.
Kandaki miktarı böbrek üstü bezlerinin ( adrenal gland lar)
çalışması hakkında bilgi verir. DHEA sülfat testi özellikle
erkek tipi kilo alan kadınlarda (virilizm), kadın kısırlığının
araştırılmasında, adet düzensizliklerinin araştırılmasında ve
aşırı kıllanma olan kadınlarda (hirzutizm) istenen bir
testtir.
Ayrıca
çocuklarda
erken
cinsel
gelişim
araştırılmasında DEHA sülfat testi de yapılmalıdır.
DHEA sülfat normal değeri nedir?
Normal değer yaş ve cinse göre değişir
Kadınlarda DEHA sülfat normal değeri:
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
Yaş
18
20
30
40
50
60
69
– 19: 145 – 395 ug/dL
– 29: 65 – 380 ug/dL
– 39: 45 – 270 ug/dL
– 49: 32 – 240 ug/dL
– 59: 26 – 200 ug/dL
– 69: 13 – 130 ug/dL
ve üstü: 17 – 90 ug/dL dir.
Erkeklerde DEHA sülfat normal değerleri:
Yaş 18 – 19: 108 – 441 ug/dL
Yaş 20 – 29: 280 – 640 ug/dL
Yaş 30 – 39: 120 – 520 ug/dL
Yaş 40 – 49: 95 – 530 ug/dL
Yaş 50 – 59: 70 – 310 ug/dL
Yaş 60 – 69: 42 – 290 ug/dL
Yaş 69 ve üstü: 28 – 175 ug/dL dir.
Not: DEHA sülfat testi için normal değerler laboratuarlar
arası değişiklik gösterebilir.
DEHA sülfat miktarının artması ne anlama gelir?
Kan da Dehidroepiandrosteron- sülfat miktarının artması birçok
sebebe bağlı olabilir.
Doğumsal adrenal hiperplazi ( nadir bir kalıtımsal
hastalık ),
Böbrek üstü bezinin tümörleri,
Polikistik over sendromu ( kadınlarda sık görülen
kıllanma ve kilo alma sebebidir).
Referanslar:
Guber HA, Farag AF, Lo J, Sharp J. Evaluation of endocrine
function. In: McPherson RA, Pincus MR. Henry’s Clinical
Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 21st ed.
Philadelphia, Pa: W.B. Saunders Company; 2006:chap 24.
DELTA – ALA
Delta –Aminolevulinik asit; D-ALA;
Delta – aminolevulinik asit karaciğerde yapılan bir
proteindir. İdrardaki miktarı kurşun zehirlenmeleri ve porfiri
hastalığının teşhisinde bilgi verir. Test 24 saatlik idrarda
çalışılır. Penisilin, barbitüratlar, doğum kontrol ilaçları ve
griseofulvin kullanımı testin sonucunu bozar.
Delta – ALA normal değeri nedir?
Normalde 0 – 7 mikrogram/ 24 satlik idrar olması gerekir.
Delta – ALA seviyesini arttıran hastalıklar:
İdrarda Delta ALA artışı:
Porfiri,
Kurşun zehirlenmeleri sırasında görülür.
İdrarda Delta ALA seviyesinde düşme
hastalıkları ve siroz da görülür.
ileri
karaciğer
Referanslar:
Anderson KE. The porphyrias. In: Goldman L, Schafer AI, eds.
Cecil Medicine.24th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier;
2011:chap 217.
MYELİN BASİC PROTEİN
Beyin Omurilik Sıvısında Myelin Basic Protein
Testi; CSF myelin basic protein; BOS da myelin
basic protein;
Beyin Omurilik Sıvısı içinde Myelin Basic Protein miktarının
araştırılmasıdır. Myelin Basic Protein sinir hücrelerini kılıf
gibi sararak koruyan hücrelerde yer alan ana proteindir.
BOS da Myelin basic protein neden bakılır?
Sinirleri kaplayan myelin kılıfının bozulduğu hastalkların
teşihisi için bakılan bir testtir.
Multipl Skleroz gibi myelin hastalıklarının teşhisi,
Beyin kanaması,
Kafa travması,
Ansefalit, menenjit gibi enfeksiyon hastalıkları,
Beyin dokusunuı bozan ensefalopatiler,
Tıkanma, kanama, sıcak çarpması, dolaşım bozukluğu gibi
sebeplerle oluşan myelin hasarının tespiti amacıyla
Myelin Basic Protein bakılır.
BOS da Myelin basic protein normal değeri nedir?
Normalde 4 ng/dL nin altında olmalıdır, bunun üstündeki
seviyeler myelin kılıfında bozulma olduğunu gösterir.
BOS myelin basic protein 4 – 8 ng/mL arasında ise bu kronik
myelin hastalıklarının yada akut bir olayın iyileşme döneminin
işaretidir. 9 un üstünde ise bu devam eden akut bir olayı
gösterir.
Referanslar:
Lublin FD, Miller AE. Multiple sclerosis and other
inflammatory demyelinating diseases of the central nervous
system. In: Bradley WG, Daroff RB, Fenichel GM, Jankovic J,
eds. Bradley: Neurology in Clinical Practice. 5th ed.
Philadelphia, Pa: Butterworth-Heinemann Elsevier; 2008:chap
58.
BEYİN OMUİLİK SIVISI ANALİZİ
Cerebrospinal fluid (CSF);
Cerebrospinal fluid analysis
CSF
analysis;
Beyin Omurilik Sıvısı ( BOS) beyin ve omur iliğin içinde yüzer
halde saklandığı vücut sıvısıdır. Sinir sistemini ilgilendiren
hastalıkların teşhisinde çok değerli bilgiler verir. BOS
sıvısında çalışılan test guruplarını kapsar. BOS içinde şeker,
protein, hücre sayısı ve diğer kimyasallar bakılır.
Beyin omurilik sıvısı birçok yöntemle alınabilir. En sık
kullanılan yöntem lombar ponksiyon dur ve omur bölgesinden bir
iğne ile girilerek alınır. Ayrıca sisternal ponksiyon,
ventriküler drenaj ile de alınabilir.
Örneğin laboratuara hızla ulaştırılması gerekir.
BOS analizi ne için yapılır?
Beyin omurilik sıvısı beyin ve omur iliğin içinde yüzdüğü ve
beslendiği sıvıdır. Beyin omurilik hastalıklarında BOS analizi
çok değerli bilgiler sunar. Aşağıdaki hastalıklarda BOS analiz
istenir:
Enfeksiyon hastalıkları menenjit ve ansefalit şüphesi,
Pirion hastalıkları ( deli dana vb. ),
Sinir sistemi kanser ve tümörleri,
Nörodejeneratif hastalıklar,
İnflamatuar ve romatizmal hastalıklar,
Demans ve Alzheimer,
Sinir sistemi kanser ve tümörleri ile
Ve sebebi açıklanamayan durumlarda BOS analizi istenir.
BOS analizinde hangi testler yapılır?
Alınan BOS örneğinde aşağıdaki testler yapılır:
Glukoz ( aynı anda alınan kan şekeri de bakılmalıdır),
Hücre sayımı ve hücre tipi,
Gram, Giemza ve EZN buyama,
Klor,
Glutamin,
LDH,
Kültürler,
Ayrıca aşağıdaki testler eklenebilir
Tüberküloz kültürü,
VDRL sifilis araştırması,
Oligoklonal bant,
Viral antijen ve antikorlar,
Bakteriyel antijen ve antikorlar,
Mantar kültürü,
PCR testleri
Patoloji ve sitoloji istekleri yapılabilir.
BOS da normal değerler nelerdir?
Enfeksiyon ajanlarına karşı ( viral, bakteriyel )
antijen ve antikor testlerinin negatif olması beklenir,
Hücre sayısı 5 in altında ve hepsi mono nükleer hücre
olmalı,
Klor : 110- 125 mEq/L
Glikoz: 50-80 mg/dL olmalı ( yada eş zamanlı kan
şekerinin 2/3 ünden fazla olmalı)
Glutamin: 6 – 15 mg /dL olmalı,
LDH: 2,0 – 7,2 U/mL olmalı,
Protein miktarı: 15-60 mg/dL olmalıdır.
Referanslar:
Griggs RC, Jozefowicz RF, Aminoff MJ. Approach to the patient
with neurologic disease. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil
Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier;
2007:chap 418.
Rosenberg GA. Brain edema and disorders of cerebrospinal fluid
circulation. In: Bradley WG, Daroff RB, Fenichel GM, Jankovic
J, eds. Bradley: Neurology in Clinical Practice. 5th ed.
Philadelphia, Pa: Butterworth-Heinemann Elsevier; 2008:chap
63.
KRİYOGLOBÜLİN
Cryoglobulins; Soğuk aglutinin;
Kriyoglobülin kanda bulunan anormal proteinlerdir ve 37
derecede kristalleşirler. Birçok hastalık sırasında ortaya
çıkabilirler ancak vakaların %90ı Hepatit C sırasında görülür.
3 tip kriyoglobülin vardır ve kanda bu proteinlerin varlığına
Kriyoglobülinemi denir.
Kanda kriyoglobülin varlığına neden bakılır?
Kriyoglobülinemi den şüphelenilen her durumda kanda
kriyoglobülin bakılır. Kriyoglobülinemi birçok sistemi
etkileyen bir hastalıktır deri, eklemler, böbrekler ve sinir
sistemi etkilenir.
Kriyoglobülin testi için normal değer:
Normalde kanda kriyoglobülin negatif olmalıdır.
Kanda kriyoglobülin varlığı ne anlama gelir?
Hepatit ( özellikle hepatit C ),
• İnfeksiyöz mononükleozis,
• Lösemi,
• Lenfoma,
• Makroglobülinemi,
• Romatizmal artrit,
• Sistemik Lupus Eritematozus,
• Nefrotik sendrom hastalığına bağlı
kriyoglobülin testi pozitif olabilir.
olarak
KREATİNİN KLİRENSİ
Creatinine clearance; Kreatin Klirensi; Cc Cl;
Kandaki kreatinin miktarının ne hızla temizlendiğini gösteren
ve böbrek fonksiyonları hakkında detaylı bilgiler veren bir
testtir. Ölçüm için kan ve idrar örneği gerekir. Kan ve
idrarda kreatinin miktarı ile ve günlük idrar miktarı ile
hesaplanarak bulunan bir değerdir.
Kreatin klirensi yaşla birlikte düşer ( her 10 yılda bir 6,5
ml/min/1,73m2 azalır). Kreatin klirensi böbrek glomerülerinden
kan akışını hesaplamakta da kullanılır (Glomerular Filtration
Rate= GFR) ancak filtre edilen kreatinin in küçük bir kısmı
geri emildiğinden GFR ölçümü olağandan fazla çıkabilir ki bu
durum böbrek hastalıklarında daha fazla olur.
Kreatin klirensi normal değeri:
Erkeklerde: 97-137 ml/dk.
Kadınlarda: 88-128 ml/dk dır.
Kreatin klirensini düşüren hastalıklar nelerdir?
Akut tübüler nekroz,
Mesane tıkanması,
Konjestif kalp yetmezliği,
Susuz kalmak ( dehidratasyon),
İleri böbrek hastalıkları,
Glomerülonefritler,
Böbrek yetmezliği,
Böbrek kan akımının bozulduğu durumlar ( şok, vb),
İdrar çıkışının tıkandığı hastalıklar da kreatin
klirensi düşer.
Aşağıdaki durumlar test sonucunu olumsuz etkiler:
24 saatlik idrar toplama hatası,
Gebelik,
Aşırı egzersiz hesaplamayı bozar.
Referanslar:
Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal
disease. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th
ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 116.
İDRARDA KREATİNİN
24 Saatlik İdrarda Kreatinin;
Kreatinin; Creatinine – urine;
Spot
idrarda
Kreatinin kas metabolizmasının atık maddesidir ve tamamı
böbrekler den atılır. Kan ve idrar kreatinin miktarı böbrek
fonksiyonları hakkında değerli bilgiler verir. İdrarda
kreatinin 24 saatlik idrarda yada anlık idrarda bakılabilir.
Aşağıdaki ilaçlar test sonucunu etkiler, testten önce
kesilmeleri gerekir:
Sefalosporin gurubu antibiyotikler,
Cimetidin,
Cisplatin benzeri kemoterapi ilaçları,
Gentamisin,
Trimetoprim kreatinin seviyesini etkiler.
İdrarda kreatinin testi ne için istenir?
Test böbrek fonksiyonlarını ölmek amacıyla istenir. Böbrek
fonksiyonlrının önemli bir göstergesi olan kreatin klirensi
ölçümü için idrarda kreatin bakılmalıdır.
İdrarda kreatinin normal değeri nedir?
İdrada kreatinin miktarı ( 24 saatlik idrarda ) 500 ila 2000
mg /gün arasında değişir. Sonuç kas kitlesi yaş ile
ilişkilidir.
Kas kitlesine oranla normal değer :
Erkekler için 14 – 26 mg/kg/gün,
Kadınlar için 11 – 20 mg/kg/gün dür.
idrar kreatinin miktarı tek başına çok anlam ifade etmez, kan
kreatini ile birlikte böbrek fonksiyonlarının ifadesinde
değerlidir. İdrar kreatinin seviyesi birçok hastalıkta
değişir:
Glomerülonefrit,
Aşırı et tüketimi,
Piyelonefrit ( böbrek iltihabı),
Böbrek yetmezliği,
Kas hastalıkları,
Myasteniya gravis,
Dehidratasyon ( susuz kalmak ),
Rabdomyoliz,
İdrar yolu tıkanmaları idrar kreatinin seviyesini
etkiler.
Referansler:
Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal
disease. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th
ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 116.
CPK İZOENZİMLERİ
Kreatin Fosfokinaz İzoenzimleri; CPK isoenzymes
test; CK izoenzim;
Kreatin fosfokinaz kalp, beyin, ve kaslarda bulunan bir
enzimdir. Kanda yüksek seviyelerde bulunması kaynaklandığı
dokuda hasar olduğunu gösterir.
Aşağıdaki ilaçlar CPK değerini etkiler:
Alkol kullanımı,
Amfotericin B,
Bazı anestezik maddeler,
Kokain kullanımı,
Statinler,
Steroid kullanımı sırasında CK artar.
CPK izoenzimleri ne için istenir?
Total Kreatin kinaz seviyesi yüksek ise bu yüksekliğin nerden
kaynaklandığınıo bulmak için CPK-izoenzim testi istenir.
Kreatin kinaz yüksekliği 3 farklıo kökenden kaynaklanır:
CPK-1: ( CPK-BB de denir): özellikle beyin ve
akciğer dokusundan kaynaklanır yüksekliği bu organ
hasarını gösterir.
Beyin tümörleri,
Tıkanma, kanama veya travma sonucu beyin hasarı,
Elektroşok tedavisi,
Epilepsi krizi,
Pulmoner enfarktüs sırasında CPK-! Testi yüksek
bulunur.
CPK-2: (CPK-MB): Kalp dokusundan kaynaklanır. Kalp
hastalıklarında yükselir.
Kalp krizinde özellikle enfarktüsün 3-6. Saatleri
arasında CPK-2 yükselmeye başlar, krizin 12- 24.
Saatleri boyunca yükselir ve 12-48. Saatlerine
doğru normale iner.
Elektrik çarpması,
kalp defibrilasyonu ( kalp için yapılan
elektroşok),
herhangi bir sebeple ortaya çıkan kalp zedelenmesi
( trafik kazası, ezilme vb.),
kalp enfeksiyonları ( viral myokardit ),
açık kalp ameliyatlarında CPK-2 artar.
CPK-2 seviyesi göğüs ağrısı sırasında (koroner kalp
hastalıklarınabağlı angina pektoris, yada Pulmoner embolis)
ve konjestif kalp yetmezliğinde yükselmez.
CPK-3: (CPK-MM) İskelet kasında bulunur ve iskelet
kası hastalıklarında, ezilmelerde yükselir.
Kas ezilmesi ( crush sendromu),
İlaç ve hareketsizliğe bağlı kas hasarı,
Myozit ( kas iltihabı),
Kas içi enjeksiyonlar,
Epilepsi krizi,
Cerrahi girişimler,
Aşırı egzersiz sırasında artar.
Aşağıdaki durumlarda kreatin fosfokinaz testi
sonucu yüksek çıkar
Kardiyak kateterizasyon, koroner anjiyo,
Kas içi enjeksiyonlar,
Cerrahi girişimler,
Aşırı egzersiz,
Aşırı ve uzun süren hareketsizlik CPK test
sonuçlarını etkiler.
Referanslar:
Anderson JL. ST segment elevation acute myocardial infarction
and complications of myocardial infarction. In: Goldman L,
Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia, Pa:
Saunders Elsevier; 2011:chap 73.
Chinnery PF. Muscle diseases. In: Goldman L, Schafer AI,
eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia, Pa: Saunders
Elsevier; 2011:chap 429.
KORONER RİSK TESTİ
Koroner Check Up; Coronary risk profile; Koroner
kalp hastalıkları risk testi; Lipid profili;
Koroner kalp hastalıklarına yol açan kolesterol ve lipit
testleridir. Koroner risk testleri koroner kalp hastalıklarına
ne derece yatkın olduğumuzu ortaya koyar. Kolesterol bir yağ
çeşididir ve damar duvarına yapışarak tıkanma ve sertleşmeye
yol açar. Damar sertleşmesi hipertansiyon tıkanmalar ise
enfarktüs ve felçlerle sonuçlanır.
Koroner risk profili hangi testlerden oluşur?
Total kolesterol,
LDL kolesterol (kötü kolesterol),
HDL kolesterol (iyi kolesterol),
VLDL kolesterol,
Trigliserid,
High sensitif CRP.
Kolesterol risk profili ne gösterir?
Kalbinizin koroner arter hastalıklarına ne kadar yakın
olduğunu gösterir. Koroner arter hastalığına yatkınlığınızı
gösterir. Kalp ve diğer damarlarınızın kolesterol ve kan
yağları ile tıkanıp tıkanmadığını damar sertliği,
hipertansiyon, enfaktüs, inme ve felç gelişme riskinizi
gösterir.
Koroner risk profili ne zaman yapılır?
Erişkinler: İlk kolesterol testleri 20 li yaşların başında
yapılmalıdır. Daha sonra 5 yılda bir ve 35 ila 45. Yaşlarda
tam kalp muayenesi ile birlikte değerlendirilmelidir.
Ailesinde hipertansiyon ve koroner arter hastalığı olanların
kolesterol değerlerini daha sık izlemeleri önerilir. Diyabet,
şeker hastalığı, hipertansiyon, felç, yada koroner arter
hastalığı olanların kolesterol değerlerine dikkat etmeleri
gerekir.
Korner risk profili zamanı:
Hiçbir hastalık ve risk taşımayanlar için 20 yaşından
itibaren her 5 yılda bir,
Ailede koroner kalp hastalığı, diyabet, hipertansiyon,
felç, gibi öyküler var ise daha sık,
Kendisinde hipertansiyon, enfarktüs, inme, felç,
koroner kalp hastalığı var ise ve kolesterol düşürücü
ilaç alıyorsa en az yılda bir kolesterol lipit profili
bakılmalıdır.
Çocuklarda ilk
yapılmalıdır?
kolesterol
testi
ne
zaman
Ailede koroner kalp hastalıkları, enfarktüs, beyin kanaması,
hipertansiyon, diyabet var ise 5 yaşından itibaren 5 yılda bir
kolesterol ve lipit profiline bakılmalıdır.
Kolesterol için normal değerler nedir?
• LDL kolesterol: < 130 mg/dL (düşük değerler tercih edilir)
• HDL kolesterol: > 40 – 60 mg/dL (yüksek değerler tercih
edilir)
• Total kolesterol: < 200 mg/dL (düşük değerler tercih edilir)
• Trigliserid: 10 – 150 mg/dL (düşük değerler tercih edilir)
• VLDL: 2 – 30 mg/dL.
Yüksek kolesterol ne anlama gelir?
Yüksek kolesterol ( HDL hariç) sizin kalp hastalıklarına, kalp
krizine, hipertansiyona, beyin kanaması, inme ve felç
geçirmeye yatkın olduğunuzu gösterir. Kalp ve diğer arterlerin
kolesterol nediyle sertleşmeye başladığını tıkanmaya
başladığını gösterir. Bu durumda yaşam şeklinizi
değiştirmeniz, diyet yapmanız ve kolesterol düşürücü ilaçlar
almaya başlamanız gerekebilir.
Kronik hastalıklar, artrit, nefrit, kronik böbrek
yetmezlikleri, tiroit hastalıkları, Hipotiroidi, hipertiroidi
ve karaciğer hastalıkları kolesterol seviyesini arttırabilir.
Artrit alevlenmesine bağlı ise tedaviden 2-3 ay sonra
kolesterol testleri tekrarlanmalıdır. Koroner risk profili
koroner kalp hastalıklarına yatkınlığımızı gösterir ne zaman
enfarktüs yada felç geçireceğinizi göstermez.
Referanslar:
Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High
Blood Cholesterol in Adults. Executive summary of the third
report of the National Cholesterol Education Program (NCEP)
expert panel on detection, evaluation, and treatment of high
blood cholesterol in adults (Adult Treatment Panel III). JAMA.
2001;285:2486-2497. Updated 2004.
Libby P. Lipoprotein disorders and cardiovascular disease. In:
Bonow RO, Mann DL, Zipes DP, Libby P, eds. Braunwald’s Heart
Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. 9th ed.
Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 49.
Gennest J, Libby P. Lipoprotein disorders and cardiovascular
disease. In: Bonow RO, Mann DL, Zipes DP, Libby P, eds.
Braunwald’s Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular
Medicine. 9th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier;
2011:chap 47.
Adult Treatment Panel III (ATP III) of the National
Cholesterol Education Program. Implications of recent clinical
trials for the National Cholesterol Education Program Adult
Treatment Panel III guidelines. Circulation. 2004 Jul 13;
110(2):227-39.
Download