madde bağımlılığı

MADDE BAĞIMLILIĞI
İlaç Suiistimali: İlacın endikasyon dışı, gereksiz yere, yetkisiz kişilerin tavsiyesiyle
kullanılmasıdır.
Madde bağımlılığı açısından ilaç suiistimali; belirli psikoaktif (psikotrop) ilaçların
yaptıkları öforik etkileri nedeniyle tıbbi bakımdan gereksiz yere, kişinin kendi insiyatifiyle
kullanmasıdır.
İlaç niteliğinde olmayan psikoaktif maddeler de suiistimal edilebilir (tiner vb.)
Bağımlılığa Yol Açan Etkenler:
1- İlacın pekiştiri yapması:
a. Pozitif Pekiştiri: İlacı almakla kendisinde oluşacak etkilere özlem duyma.
Örneğin keyif, öfori. Madde arayışı vardır. Beyinde ilacın etki gösterme hızı
pozitif pekiştiriyi artırır.
b. Negatif Pekiştiri: İlacı alamama neticesinde oluşabilecek istemediği kötü etkilerden kaçınma. (keyif düşüşü, yoksunluk sendromları vb.)
Yoksunluk Sendromu: SSS’de, depresan maddenin kesilmesiyle ortaya çıkan
semptomlardır.
2- Yatkınlık:
a. Kişilik yapısı
b. Genetik polimorfizm: Alkol suistimalinde etkili.
c. Alışkanlıklar.
3- Çevresel Etkenler:
a. Kültürel Ortam: Batıda alkol günlük hayatın bir parçası. Alkol ve sigara
toplumca onanan maddelerdir. Güney Amerika’da kokain, kültürün bir parçası.
b. Maddeyi Bulma Olanağı: Sosyal çevreyle ilişkilidir.
Psişik Bağımlılık:
Psikolojik karakterli bağımlılıktır. Bağımlılıkta temel öğedir. Pozitif pekiştiriye katkı
sağlar. Bireysel değişkenlik gösterir.
- İlaç almaya devam etme arzusu, özlem, arayış, stoklama, iradenin kontrolü kalkar.
Opiadlar (Morfin, Kodein, Eroin) ve sigara güçlü psişik bağımlılık yapar.
Fiziksel Bağımlılık:
- Fizyolojik bağımlılık var
- Negatif pekiştiricilerle pekişir.
- Psişik bağımlılık ta olmalıdır. (BDZ ve Nalorfin ve Morfin hariç. Bunlarda uzun
süreli kullanımda ve morfinde tıbbi amaçlı kullanımda psişik bağımlılık olmaksızın
fiziksel bağımlılık gelişir.)
- Bireysel değişkenlik nadiren görülür.
- Maddeye adapte olmuş fizyolojik sistemlerde maddeden uzaklaşılmasıyla koordinasyon sorunları çıkar. (Beyindeki recler, rec kenetli mekanizmalar, posteriör olay
zinciri…)
- Madde; reseptör üzerinde antagonist etkili ve karşı adaptasyon (kontradaptasyon)
gelişmiştir.
- Kontradaptasyonla homeostaz sağlanmıştır.
1
•
Kesilme Sendromu:
İlaç kesilmesi ya da antagonist uygulanması
Agonist etkinin azalması
Gizli karşı adaptasyon mekanizmasının aşırı hale gelmesi
Rebound olayı.
•
Fiziksel bağımlılık derecesini etkileyen faktörler:
Doz, Kullanım süresi, Kullanım sıklığı, Yoksunluk sendromunun şiddeti.
Tolerans:
Yinelenen dozlarda alındığında, baştaki dozun etkisinin giderek azalması ve/veya
süresinin kısalması.
SONUÇ Doz artırılır.
•
•
•
•
•
Doğal Tolerans: Genetik polimorfizm vb.
Kazanılmış Tolerans:
Metabolizma’nın hızlanması.
Farmakokinetik
Dağılım hacminin artması.
tolerans
Reseptör sayısının değişmesi.
Farmakdinamik
tolerans
Reseptör duyarlılığının azalması
Akut Tolerans: Kokain dozu, birkaç saat içinde tekrarlanırsa tolerans görülür.
Ters Tolerans: Kokain dozu, 12-24 saat içinde tekrarlanırsa, etki güçlenir.
Çapraz Tolerans: BDZ’lerin kendi aralarında gösterdiği tolerans gibi.
Çapraz Bağımlılık:
Aynı ya da farklı farmakolojik gruplardaki ilaçların, birbirlerinin neden olduğu
yoksunluk sendromlarını gidermesi, birbiri yerine kullanılabilmesi.
Alkol Barbitürat
Morfin Metadon
Bağımlılık Tipleri
Morfin Tipi Bağımlılık:
Eroin, en kuvvetli morfin tipi bağımlılık yapıcı madde.
Güçlü psişik bağımlılık var
Fiziksel bağımlılık ta vardır ve erken başlar.
Kısmi tolerans gelişir.
Alkol Tipi Bağımlılık (≈Alkolizm):
Barbitürat vb hipnosedatiflerla çapraz bağımlılık
Tolerans gelişimi var
Kişi, normalin üzerinde alkol kullanır
Stoklama davranışı vardır
Psişik bağımlılık kişiler arası farklılık gösterir.
Fiziksel bağımlılık uzun süreli ve yüksek miktar tüketimle geç gelişir.
Bağımlılarda psikotoksik belirtiler ve Alkol-İlaç etkileşimine bağlı zehirlenmeler
sıklıkla rastlanan vakalardır.
2
Barbitürat Tipi Bağımlılık:
Barbitüratlar, Benzodiazepinler vb hipnosedatiflerde görülür.
Kısa ve orta etki sürelilerde bağımlılık daha fazla.
Öfori ve sedasyona tolerans gelişir.
↑ psişik bağımlılık görülür
↑ fiziksel bağımlılık görülür.
Yoksunluk sendromları belirgin.
Tolerans, farmakodinamik ve farmakokinetik (enzim indüksiyonu) tarzda.
Tedavisinde uzun etki süreli barbitüratlar kullanılır.
Tütün Tipi Bağımlılık:
Sorumlu Madde Nikotin (psikostimülan etkili)
Güçlü psişik bağımlılık var (geç gelişir, alınan miktara bağlıdır)
Fiziksel bağımlılık görülür (Yoksunluk sendromları var)
Nikotinin bulantı, kusma, baş dönmesi etkilerine hızla tolerans gelişir.
Psikostimülan tesirlerine zayıf kısmi farmakokinetik tolerans gelişir.
Güçlü özlem uyandırır, bırakınca yeniden başlama oranı ↑.
Tütün: Psikotoksik etkisi Ø. Sigaradaki miktarla akut toksik etkisi gelişmez. Zarardan
sorumlu madde nikotin değildir.
Bağımlılarda enzim indüksiyonu oluşmuştur.
Amfetamin Tipi Bağımlılık:
Amfetamin: Psikostimülan madde, Etki Mekanizması Dopaminerjik Etkinliği ↑.
Uzun süren öforik hal (kokainden uzun).
Değişik oranda psişik bağımlılık.
Zayıf fiziksel bağımlılık.
Psikotoksik etkiye tolerans gelişmez.
Yüksek dozda paranoid tablo yapar.
Yoksunluk sendromu uzun sürer.
Kokain Tipi Bağımlılık:
SSS’de dopaminerjik etkinliği artırır.
Veriliş yeri (beyne gidiş hızı) öforiyi ve bağımlılık derecesini etkiler.
Çok kuvvetli psişik bağımlılık yapar.
Amfetaminle arasında çapraz bağımlılık yoktur.
Uzun süre ya da yüksek doz kullanımda fiziksel bağımlılık gelişir.
Öforik etkisine karşı hızla kısmi tolerans gelişir.
Santral etkilerine karşı ters tolerans gelişir.
Güvenlik indeksi düşüktür.
Gebeliğin birinci trimestrında düşüğe neden olur.
Esrar Tipi Bağımlılık:
Sorumlu madde ∆-9-tetrahidrokannabiol (∆-9-THC)’dir.
Psikotrop (uyuşukluk, öfori, iştah artışı, analjezi) etkileri var.
Psikolojik bağımlılık değişken
Fiziksel bağımlılık ≈ Ø.
Tolerans gelişimi ≈ Ø.
Psikozlara ve toksik deliryumlara neden olabilir.
Akademik performansı düşürür.
3
Halüsinojen (LSD) Tipi Bağımlılık:
Hafif ya da orta şiddette psişik bağımlılık.
Fiziksel bağımlılık: Ø.
Tolerans, hızla ve şiddetli bir şekilde ortaya çıkar.
LSD, en güçlü halisünojen madde.
Beyin yıkama gibi amaçlarla kullanılmıştır.
Diğer Halüsinojen: FENSİKLİDİN
Khat Tipi Bağımlılık:
Amfetamin benzeri (Öfori, hiperaktivite, konuşkanlık)
Hafif psikostimülan etki.
Fiziksel bağımlılık: Ø, Tolerans gelişimi: Ø.
Orta derecede psikolojik bağımlılık yapar.
Uçucu Solvent Tipi Bağımlılık:
İnhalasyon anestezikleri, Petrol ürünleri, Toluen, Zamk, Tiner, LPG…
Alkolizm benzeri öfori ve gevşeme. Çapraz tolerans ?
Psişik bağımlılık az, Fiziksel bağımlılık: Ø.
Solunum depresyonu ölümcül olabilir. Kanserojendirler.
Bağımlılığın Kişisel ve Sosyal Zararları:
Kişisel Zararlar:
• Kaza ihtimali ↑,
• Hijyen bozulur,
• Ortak şırınga kullanımı riskleri,
• Ekonomik kayıplar.
Sosyal Zararlar:
• Sosyoekonomik yük,
• Suça yönelme,
• İradeyi maddeye terk etme
• Yasa dışı yollara gidiş.
4