21. yüzyıla doğru denizli sanayii sempozyumu

tmmob
makina mühendisleri odası
21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ
SANAYİİ SEMPOZYUMU
17-18-19 EKİM 1997
BİLDİRİLER
Bildiriler kitabında yer alan her türlü görüş, fikir, bilimsel sav ve alıntılar, tablo ve şekiller bildiri
yazar / yasarlarına aittir. Bunlardan ötürü düzenleme kurulu sorumlu tutulamaz.
Bu kitaptan yapılacak alıntılarda kaynak göstermek zorunludur.
EDİTÖR
Cemalettin Çağdaş
Yılmaz Arslan
YAPIM
Deha Ajans Ltd. Şti.
Tel: 263 14 84
BASKI
Deha Mat Ltd. Şti.
mmo yayın no: 199
ISBN 975-395-243-0
DÜZENLEME KURULU
ÖmerGÜLEKEN
Remzi ERİŞLER
Süleyman EVCİLMEN
Tarık DEMİRAY
Cemal GENCER
Uğurcan NAZLI
T.HikmetKARAKOÇ
Turhan ONGEN
Hasan CEBİROĞLU
Dinçer METE
Metin ALBEYOĞLU
Selahattin SAPMAZ
Hakkı ÖZÜTOK
Prof.Dr. Mehmet ATILGAN
Faruk İNCEOGLU
Fatih YAŞA
Ö.Faruk YÜKSEL
Servet TETİK
Yaşar YIKICI
Ahmet SİNKİL
MMO Başkan Vekili
MMO Bursa Şube Sekreteri
MMO Antalya Şube Başkanı
MMO Ankara Şube Sekreteri
MMO Ankara Şube Y.K.Ü.
MMO Adana Şube Y.K.Ü.
MMO Eskişehir Şube Y.K.Ü.
MMO İzmir Şube Y.K.Ü.
MMO İstanbul Şube Bşk. Vekili
MMO Edirne Şube Bşk. Vekili
MMO Aydın İl Temsilcisi
MMO Muğla İl Temsilcisi
MMO Fethiye İlçe Temsilcisi
MMO Denizli Şube Y.K.Ü.
MMO Denizli JubeY.K.U.
MMO Denizli i !ube Sekreteri
MMO Denizli! >ube Saymanı
MMO Denizli i İube Y.K.Ü.
MMO Denizli îube Y.K.Ü.
MMO Denizli: !ube Üyesi
YÜRÜTME KURULU
Ufuk ABALIOĞLU
İsmail ÇELİK
MevlütÇELİKBİLEK
Ali DENİZ
Fatih DİLBAZ
İskender ERBİL
M.Gülşen GÜNGÖR
İnci İLGAZ
Erdoğan KİRİŞ
Mehmet SARICA
Ali Rıza YAZGAN
SEMPOZYUM
SEKRETERYASI
Fatih YAŞA
Erkin PALAMUTÇU
SEMPOZYUM YERİ
Çatalçeşme Oda Tiyatrosu
Denizli Belediyesi Meclis Salonu
DANIŞMANLAR KURULU
ABALIOĞLU Ali
ABALIOĞLU İsmet
ACAR Mehmet
ADA H. Tekin
AKŞAHİN Yalçın
AKŞİTProf.Dr.M.Arif
AKYÜREK Faruk
ALTUNTAŞ Turgay
ALYANAK Prof. Dr. İbrahim
ASLANOĞLU Doç.Dr. Mehmet
ATICI Sait
ATMACA Mehmet
AYDEMİR Mehmet
AYDINLI Osman
BAŞÇİFTÇİ Feyzullah
BAYSAL Ali
BEŞTAŞ Tanju
CEYLAN Yrd.Doç.Dr. Tülay
CONTAY Gürol
ÇELİKOK Bülent
ÇETİŞLİ Prof. Dr. Halil
ÇİZMECİ Hasan
ÇOPUR Süleyman
DEĞİRMENCİ İsmail
DEMİREREN İbrahim
DEVELİ Hilmi
DOĞUAltan
DURMAZ Prof. Dr.Ali
DUYSAL Ömer
DÜLGEROĞLU Prof. Dr. Ercan
ECE İsmail
EDEM Ali
EMİR Cahit
ERDUYAN Tamer
EREN Prof. Dr. Aslan
ERGUN Yaşar Oğuz
ERHAN Ramazan
ERTÜRK Necati
ESEN Hasan
EVRAN Vedat
GERELİOĞLU İ. Hakkı
GÖKALP Prof. Dr. Hüsnü Yusuf
GÖKSU Yusuf Ziya
GÖKŞİN Ahmet
GÜLSÖZ Doç. Dr. Alper
GÜN Yücel
GÜNALP Sezai
GÜRGÜN Ertan
GÜVEN AL Ali
HAZER Şeref
İLGERİ Süleyman
KALEMCİ Nail
KARABACAK
Doç. Dr. Rasim
KARAMANLI A. İhsan
KASAPOĞLU Kemal
KATRANCI Zafer
KAYA Ramazan
KAYNAK Mustafa
KEÇECİ Müjdat
KIVANÇ Behçet
KOCABAĞ Durali
KOCAMAZ Hasan
KONYALIOĞLU Hilmi
KÖSEOĞLU Cevdet
KUTLU R. Erhan
İRTİBAT BÜROSU: TMMOB Makimi Mühendisleri Odası Denizli Şııbı
Atatürk Bulvarı SSK İshanı Kat:2 DKNİZLİ Tel & Fax: 0 (258) 263 36 38
MARIMAli
NİZAMOĞLU İsmail
OKTİK Prof. Dr. Şener
ÖNCEL Abdi
ÖZDEMİR Mehmet
ÖZEK Doç Dr. Ziya
ÖZEKMEKÇİ Nejdet
ÖZPINAR Doç. Dr. Yahya
PANAYIR İlter
RENDE Prof. Dr. Hikmet
SALGAR Gültekin Okay
SARAÇOĞLU Önder
ŞENEL Yavuz
SİVRİ Esat
SÖZKESEN Nuri
SÜZÜK Lerzan
TAŞKIRAN Cihan
TERZİBAŞOĞLUAli
TOSUN İsmail
TOKER Emin
TÜRKÖZ Hüseyin
ÜLKÜ Turhan
ULUKAYA Halil
URGANLIOĞLU Bekir
USLU M. Abdulkadir
YALÇIN Cengiz
YAVUZ Mehmet
YILDIRIM Veli
YUSUMUT Şah İsmail
YÜKSEL Prof. Dr. Mehmet
ZEYTİNCİ Cüneyt
21.YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU
DENİZLİ'DE KENTLEŞME SORUNLARI VE ÇÖZÜMLERİ
Doç. Dr. Ülkü ACAR
-"-*"
Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
ÖZET
Denizli nüfusunun sanayileşmeyle yıllık %7 mertebesinde artışı tarafımdan 18.1.95 tarihinde yayınlanmıştır (Acar, 1995). Nüfus artışının getirdiği kent sorunları üzerindeki araştırmalarım kısaca aşağıdaki
şekilde özetlenebilir:
SU: Yerel kaynaklar ihtiyacı karşılamamaktadır. Gökpınar barajı çözüm değildir. Atık su, Aydın ovasını zehirlemektedir.
BESİN : 600 ha arazi sulamak için planlanan Gökpınar barajı koruma havzasında vaki 3000 ha arazideki teknik ziraat yasağı uygulandığında Denizli'de beslenme pahalılaşacaktır.
HAVA KİRLİLİĞİ : Hava kışın aşırı kirlidir. Kaliteli kömür veya jeotermal çözüm değildir. Yurt dışından getirilen teknolojiler, şartlar değişik olduğundan, fevkalade sakıncalıdır ; sorunu özel firmalara teslim etmek, halk sağlığını tehlikeye sokabilir.
ELEKTRİK İHTİYACI: Elektrik tüketimi yılda %10'dan fazla artış göstermektedir. Adıgüzel santralı yetersizdir. Kriz kapıdadır.
SEL BASKINI: Sağnaklarda sel basmaktadır. Kuşaklama kanalı yetersizdir.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: Bu çalışma kapsamında, aşağıdaki çözümler önerilmektedir: Tüm su kaynakları kaynakta doğrudan kent şebekesine alınmalı. Kent atık suyu tarıma uygun arıtılıp Gökpınar barajında
toplanmalı ve sulama suyu olarak Aydın'a satılmalı. İçme suyu olarak kullanılması hiç bir açıdan uygulanabilir olmayan Gökpınar havzasında teknik ziraat sınırlaması kaldırılmalı, yeşili koruma , imar yasağıyla sağlanmalı. Hava kirliliğinde resmi bilim kurumları çözüm için zorlanmalı, fevkelade sakıncalı olduğundan, kar amaçlı baca filitresi ihalesinden mutlaka kaçınılmalı. Elektrik ihtiyacı kısmen düşük entalpili santralla jeotermalden karşılanabilir, kesin çözüm için atom santralı veya çok seçenekli dış alıma
gidilmeli. Sel baskını için, çok koldan bu suyun Gökpınar barajına akışı sağlanmalı, uzun sürede tarafımdan yürütülen kontrollü yağmur projesi desteklenmeli.
Denizli'deki sanayi patlamasının getirdiği kentleşme sorunları acilen çözülmelidir. Çözüm için de sorunların zamana göre fonksiyonları saptanmalıdır. Bu sorunlar, nüfus, su, besin, hava, elektrik ve sel baskını sorunları olarak incelenmektedir:
257
21.YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ
SANAYİİ
SEMPOZYUMU
1. NÜFUS SORUNU
Sorunların temelinde nüfus artışı yatmaktadır. 18.1.95 te yayınladığım nüfus-yıl grafiği
(0,0217.x - 38 )
y = 1,37-10
, (y:nüfus, x:sene)
formülü ile ifade edilebilir (Acar,1995). Bu nüfus artışı, diğer sorunları doğurmaktadır. Yatırım teşvikinin ve yüksek öğretim kurumlarının ilçelere yayılmasıyla kent nüfus artışı ilçelere kaydırılabilir. Bu husus bu sempozyumda başka bir çalışmada incelenmiştir (Acar, Baykan, 1997).
2. SU SORUNU
Denizli kent ovasının yağmur havzası 200 km2 mertebesindedir. İyilik yağış miktarı ortalama 60 cm
civarındadır (metrekareye 600 litre) ve yıllık yağış 120 milyon m3 mertebesindedir. Bu yağışın bir kısmı
yeraltına gider, bir kısmı bitkilerle buharlaşır, bir kısmı da sağnak selleriyle denize akar. Yeraltına sızan
su kaynaklardan akar. Giren su ile çıkan su, yani kaynaklar bir doğal denge oluşturur. En önemli kaynak Gökpınardır ; yaklaşık debisi saniyede yazın l/2t ve kışın 2tdur. Diğer tüm kaynaklarla birlikte ortalama debi takriben 1,5 t/sdir ; bu, günde ortalama 130.000 ton su yapar. Bu miktar, 650.000 kişinin gereksinimini karşılar. Verilere göre şebeke kaçak kaybı, %40 mertebesindedir. Yani kalan su ile 400 bin kişinin su ihtiyacı karşılanabilecektir. Hal böyle iken, Gökpınar ve diğer kaynaklar büyük miktarda boşa
akıtılmaktadır ; kent suyu derin kuyu pompalarından sağlanmaktadır. Bu durumda yeraltı su haznesi şimdi yılda 50 milyon metreküp azalmaktadır. Nüfus arttıkça tükenme daha çok olacaktır. Su dengesi kesin
bozulmuştur ve bir çok pınar kurumuştur. Doğal dengenin korunması için derin kuyu pompalarından
kaçınılmalı ; bu konuda çevrecilere görev düşmektedir, şimdilik kaynaklar kısıntılarla verilmektedir. Fakat 10-15 yıl sonra nüfus milyona vardığında, Çivril üzerinden Menderes suyu gerekecektir ; bu durumda Adıgüzel barajının konumu gözden geçirilmelidir ve Gökpınar barajının içme suyu için kullanılması
söz konusu değildir. Fakat madem ki planlanmış ve inşa edilmektedir, atık su biriktirme göleti olarak
kullanılabilir.
ÇÖZÜM: Tüm kaynaklar şebekeye alınmalı. Atık su tarıma uygun şekilde arıtılıp, Gökpınar barajında
biriktirilmeli, sulama mevsiminde Aydın ovasına satılmalı. Daha ileri yıllarda, gerektiğinde tam arıtma yapılıp şebekeye geri verilmeli.
3.BESİN SORUNU
Şu anda münbit Gökpınar havzası kent beslenmesinde büyük katkı sağlamaktadır. Fakat esasında bu
havzada ilaçlı teknik ziraat, içme suyu koruması yüzünden yasaktır. Su şeridi bölgesinde hem teknik ziraat hem de inşaat yasaktır. İnşaat yasağı uygulanmakta, ilaçlı tarım yasağı uygulanmamaktadır. Yani devletin koyduğu yasak yarım yamalak uygulanmaktadır. İlaçlı tarım yasağı uygulanırsa kentte besin pahalılaşacaktır. Bu barajın gerekçesinde "600 ha arazinin sulanması için planlandığı yazılıdır. Uygulamada ise,
bu 600hektarın sulanmasına karşılık su altında kalan 200 ha tarım alanı ve ilaçlı tarım yasağına giren 3000
ha tarımalanı üretim dışında bırakılmak durumundadır. Bu, zararlı bir alışveriştir. Bütün bunlar yeşili korumak için vakidir.
ÇÖZÜM: Gerçekçi bir yaklaşımla , yeşili korumak için imar yasağı konmalı, bana göre anlamsız su
koruma yasağı kaldırılmalıdır.
4.HAVA KİRLİLİĞİ
Isınma yakıtı dumanları kışın havayı had safhada kirletmektedir. Kaliteli kömür çözüm olmamıştır.
258
21.YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU
Kentin jeotermal ile ısıtılması da mümkün değildir ; zira bu sıcak kaynağın ısı kapasitesi, sistem gerçekleştiğinde, ihtiyacın % 5-6 sini karşılayabilir. Fakat kent nüfusu büyüdükçe bu oran küçülecektir. Diğer
taraftan jeotermalin zehirli atık suyu aydın ovasını kirletmektedir. Jeotermal enerjisiyle Denizli'nin ısıtılması, teknik, ekonomik ve çevresel açıdan sakattır (Acar, 1993). Baca filitresi konusunda ithal veya hazırlop teknolojiler son derece tehlikeli olabilir. Zira koşullar çok farklıdır. Örneğin, havadan asit veya baz
yağabilir, bu da bebelerin akciğerlerini yakıp ölmelerine sebep olabilir. Kar amaçlı kuruluşlar, satın alma
sorumlularını herhangi bir şekilde ikna edebilirler, fakat takılan filitreler asit yağmurlarına sebep olurlarsa, ölen bebelerin ve dedelerin sorumluluğunu üstlenen çıkmaz. Baca filitresi sorunu, halk kitlelerini sağlığını doğrudan ilgilendirdiğinden, özel firmalara ihale edilemeyecek kadar kritiktir.
ÇÖZÜM: Ulusal resmi bilim ve teknoloji kuruluşları çözüm üretmelidir.
5. ELEKTRİK İHTİYACI
Sağlıklı sanayi zamanla büyümelidir. Bunun da en güzel göstergesi, elektrik tüketimindeki artıştır. Ve
Denizli'de bu artış, yılda %10 mertebesindedir. 1990 yılında 519 milyon, 1991'de 559, 1992'de 636 ve
1993'te 730 milyon kWh elektrik tüketilmiştir. Kentin yıllık elektrik ihtiyacı
(0,0403x - 96)
y= 1,55.10
(y:elektrik gereksinimi, x:sene)
formülü ile bellidir. 5-6 yıl içinde 400-500 MW gücünde elektrik gerekecektir.Menderes'in debisi
30t/s'dir. Baklan ovası sulaması ihtiyacı da bu mertebededir.Adı güzel santralından elektrik üretim zor
olacaktır. Diğer yandan, 15-20 yıl sonra Muğla-Yatağan ve civarındaki kömürler tükenecektir ve buradan elektrik gelmeyecektir. Kriz kapıdadır. Halbuki Uygar ülke sınıfına girebilmemiz için şimdikinden 56 kat fazla elektrik tüketmemiz gerekiyor. Firmaların kendi elektriklerini üretmeleri, bunların rekabet
güçlerini yok eder; çözüm değildir.
ÇÖZÜM: Ulusal boyutta çözüm gerektir. Çok seçenekli dışalımla veya atom santralıyla ucuz elektrik
garantilenmelidir. Bu meyanda Kızıldere jeotermalde düşük entalpili sistemle 80 MW'lik elektrik üretilebilir, bunun için de ön şart, reenjeksiyonun gerçekleştirilmesidir.
6. SEL BASKINI SORUNU
Denizli'de her yıl sel baskını olmaktadır. Bazen bu büyük boyutlara ulaşmaktadır. Örneğin iki yıl önce tek seferde 10 cm yağmıştır. Bu sel yağmurunun yağış alanı yaklaşık 100km.2dir ve düşen yağış miktarı 10 milyon metreküp mertebesindedir. 7 saatte boşaldığı hesaplanırsa, selin boşalma debisi, saniyede 400 m3 tür. 10 menderes yatağı kesitinde bir kuşatma kanalı gereklidir. Üstelik, halk sağlığını ilgilendiren konularda %2001ük emniyet payı hesaba katıldığında, kuşatma kanalı 1000 t/s debiyi karşılayabilmeli. Bu mümkün görülmüyor.
ÇÖZÜM: Kısa dönemde, sel sularının, asfaltları ve kaldırım taşlarını sökmeden Gökpınar barajına akmasını sağlamak için çok kollu güzergahlar ayarlanmalı. Bu seller sebebiyle Gökpınar barajının içme suyu için kullanılmasının mümkün olmadığı kabul edilmelidir. Uzun vadede, bulutlarının kentlere ulaşmadan önce uygun arazide kontrollü yağdırılmasını araştırdığım " entegre yağmur kontrol projesi " desteklenmelidir.
SONUÇ: Bu çalışmada kent sorunları genel anlamda yuvarlak rakamlar kullanılarak irdelenmiş ve çözümleri önerilmiştir. İlgilenenlerin ve sorumluların, detaylar üzerinde benimle tartışmalarını hararetle
öneriyorum. Daha detaylı teknik çalışmalar yapılmalı, çözümler üretilip halka açık şekilde sunulmalı, tartışılmalı , sonra da hızla uygulanmalı.
259
21.YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU
KAYNAKÇA
1- Ülkü ACAR, Enerji tasarrufu konferansı, 18.1.1995, PAÜ- Denizli.
2- Ülkü ACAR, Jeotermal uygulamalar sempozyumu,94, PAÜ-Denizli
3- Ülkü ACAR , N. Orhan BAYKAN , 21. Yüzyıla Doğru Denizli Sanayii semp.97, Mak. Müh. Odası, Denizli.
4- Ülkü ACAR, Kızıldere Jeotermalden En Verimli Yararlanma, Konferans, 1994 EMO-Denizli
5- Ülkü ACAR, Gökpınar Suyu ve Elektriksel Eşdeğerliliği, Konferans, 11.2.1995, EMO- Denizli.
6- T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, 1991 Ankara.
260