Uzaydaki büyük keşifte Türk imzası

On5yirmi5.com
Uzaydaki büyük keşifte Türk imzası
ODTÜ'lü fizikçiler tarafından, en yoğun cisimlerden olan SXP 1062 isimli çift yıldız
sistemindeki nötron yıldızının 18 dakika olan dönme periyodunda kaymanın varlığı
keşfedildi.
Yayın Tarihi : 2 Ekim 2017 Pazartesi (oluşturma : 10/21/2017)
ODTÜ'de bir grup fizikçi tarafından, evrendeki en yoğun cisimlerden olan SXP 1062 isimli çift yıldız
sisteminde yer alan nötron yıldızının 18 dakika olan dönme periyodunda büyük bir kaymanın varlığı
keşfedildi. Bilim dünyasında büyük heyecan yaratan ve literatüre giren bu keşif ile çift yıldızın hem
periyodu hem de yıldız içindeki yoğun maddeye ilişkin şifreler çözülmüş oldu.
ODTÜ Fizik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Altan Baykal, yaptığı açıklamada, yakıtları tükenen
yüksek kütleli yıldızların büyük bir patlama yaptığını ve bu sırada yeni bir gök cisminin oluştuğunu
anlattı.
Bu cismin, bir beyaz cüce, nötron yıldızı veya kara delik olabileceğini belirten Baykal, bu şekilde
oluşan nötron yıldızlarının çok güçlü manyetik alanlarının bulunduğunu ifade etti.
Gözlemsel olarak ilk defa 1968 yılında keşfedilen nötron yıldızlarının yaklaşık 10 kilometre çapında
olduğunu ve 1 kilometreden daha ince olan kabuklarının altında süperakışkan bir sıvının
bulunduğunu dile getiren Baykal, ODTÜ'de X-ışını uyduları tarafından gözlenmiş arşiv verilerini
kullanarak bir tür nötron yıldızı ile ilgili analizler yaptıklarını bildirdi.
Üç yıl süren gözlemler sonucunda bir çift yıldız sistemindeki bir bileşen olan SXP 1062 isimli nötron
yıldızının yörünge periyodunu bulduklarını belirten Baykal, "Gözlemlerimiz sonucu bu nötron
yıldızının yörünge periyodunu 656 gün olarak bulduk. Zamanlama analizlerinde 18 dakika olan
kaynağın dönme periyodunda büyük bir kayma gördük." bilgisini paylaştı.
"İlk defa keşfetmiş olduk"
Daha önce bilim literatüründe, dönme periyodunda kayma gösteren bu yıldızların tek başına nötron
yıldızları oldukları bilgisinin bulunduğunu aktaran Baykal, şu bilgileri aktardı:
"Ama yaptığımız analizlerde, çift yıldızlardaki nötron yıldızlarından birinde ilk defa İngilizce'de
'glitch' denilen bir kaymayı tespit etmiş olduk. Astronomide X-ışını salan çift yıldızlar, 1973'ten beri
uydularla gözleniyor. Bu tarihten bu yana ilk defa ODTÜ ekibi olarak bizler, çift yıldız sistemindeki
bir kaynağın kendi etrafında dönme periyodunda büyük bir kayma keşfetmiş olduk. Bu kayma,
laboratuvar ortamında gözlenemeyen yıldızın içindeki yoğun maddenin kabuğu ile etkileşmesinden
kaynaklanıyor. Bunu deprem gibi düşünebiliriz ancak bu yıldızda olduğu gibi zaman periyodunda ani
bir kayma meydana geliyor."
Dünya genelinde astronomide bilim insanlarının nötron yıldızlarına ilişkin pek çok keşif peşinde
olduklarını vurgulayan Baykal, nötron yıldızının merkezinden gelen bu kaymanın daha önce bilim
dünyasında sır olduğunu bildirdi.
Kaymanın sadece izlenen özel bir yıldıza mahsus olduğunu düşündüklerini dile getiren Baykal,
"Astronomide yaptığımız bu çalışmanın önemi, daha önce hiçbir şekilde şifresi çözülemeyen çift
yıldızdaki hem periyodun hem de bu kaynağın içinde bulunan yoğun maddenin anlaşılmasından
kaynaklanıyor." dedi.
Baykal, çalışmalarında, yakıtı tükendiğinden ölmüş olan bir yıldızın içinde süperakışkan yoğun bir
maddenin keşfinin de bilim dünyasında özel bir yeri olduğunu vurguladı.
Altan Baykal, "Yıldız ölmüş, içindeki yakıtını tüketmiş ama içinde yoğun bir madde kalmış durumda
ve bu maddenin etkisiyle dönme periyodunda bir kayma meydana gelmiş. Depremlerden sonra da
dünyanın periyodunda hafif kaymalar olduğu söylenir. Ama buradaki olayda deprem yok. Ancak
yıldızdaki yoğun maddenin kabuğa baskı yaparak periyodunu değiştirmesi söz konusu." diye
konuştu.
Şu ana kadar bu yıldızların merkezinden bilgi gelmediğini ifade eden Baykal, "Bu kaymanın bu kadar
büyük olması, bu yoğun maddenin merkezden kabuğu etkilediğini gösteriyor. Kaymanın büyük
mertebede olması, yıldızın merkezindeki süperakışkandan kaynaklanıyor." değerlendirmesini yaptı.
Uluslararası bilim dünyasına duyuruldu
Çalışmalarının İngiltere'nin dünyaca ünlü Monthly Notices of Royal Astronomical Society dergisinde
6 Eylül'de yayımlanarak bilim dünyasına duyurulduğunu bildiren Prof. Dr. Altan Baykal, makalenin
yazarları arasında, kendisinin yanı sıra bursiyerleri Dr. Şeyda Şahiner, Muhammed Miraç Serim,
Danjela Çerri-Serim ve projede araştırmacı olarak yer alan Başkent Üniversitesinden Prof. Dr. Sıtkı
Çağdaş İnam'ın bulunduğunu belirtti.
Altan, "Makalemiz, TÜBİTAK tarafından desteklenmiş ve MFAG 114F345 kodlu TÜBİTAK 1001
projesi kapsamında tamamlanmıştır. Bu çalışma, son 25 yılda Royal Astronomical Society tarafından
basın açıklaması yapılan ilk Türk ekibi calışmasıdır." dedi.
Bu dökümanı orjinal adreste göster
Uzaydaki büyük keşifte Türk imzası