Chapter 9

Chapter 10
Ticaret
Politikasının
Politik Ekonomisi
Slides prepared by Thomas Bishop
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
Önizleme
• Serbest ticaretten yana görüşler
• Serbest ticarete karşı görüşler
• Ticaret politikasının politik modelleri
• Ticaret politikasının uluslararası müzakereleri
ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO)
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-2
Serbest Ticaretten Yana Durumlar
Tam ticaret serbestisine yakın olan çok az ülke vardır.
Ör: Hong Kong (ithalat kotası ve gümrük vergisi olmayan
tek ülke)
• Serbest ticaret korumacılıktan doğan verimlilik kaybını
önler
• Üretim ve tüketimde yaratılan bozulmaların önlenmesi
dışında da serbest ticaretin başka kazanımları vardır.
• Serbest ticaretin mükemmel olmasa da devletin
uygulayabileceği diğer politikalara göre daha iyidir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-3
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-4
Serbest Ticaretten Yana Durumlar
(devam)
1. Serbest Ticaretin Verimlilik Durumu
(Efficiency Case For Free Trade)
Devletler piyasa fiyatlarını ticaret politikaları ile
bozmadıklarında üreticiler ve tüketiciler kaynakları
en verimli şekilde tahsis eder.
 Küçük bir ülkenin milli refah serbest ticaret ile en yüksek
seviyesindedir.
 Kısıtlı ticaret ile, tüketiciler daha yüksek fiyatlar öder ve daha
az tüketirler, üreticiler ise aşırı üretirler.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-5
Şekil 10-1: Serbest Ticaret ve Verimlilik Durumu
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-6
Serbest Ticaretten Yana Durumlar
(devam)
• Gümrük tarifesinin, hem üretici hem tüketici
teşviklerini bozarak, ekonomide yarattığı net kayıp
mavi üçgenlerin alanıyla ölçülür.
• Ticari serbestleşme üretim ve tüketimde yaratılan bu
bozulmayı gidererek milli refahı arttırır.
• Ancak, gümrük tarifesi oranları bir çok ülkede zaten
düşük olduğu için, serbest ticarete yönelmenin
kazancı birçok ülke için milli gelirin küşük bir kısmına
denk gelir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-7
Tablo 10-1: Dünya’da Ticari Serbestleşmenin
Kazanımları (GSYİH %)
• Dünya genelinde korumacıktan doğan kayıp
GSYİH’nın %1’inden azdır.
• Serbest ticaretin kazancı ABD, AB’de daha düşük,
gelişmekte olan ülkelerde ise daha çoktur.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-8
Serbest Ticaretten Yana Durumlar
(devam)
Yukarıda bahsedilen bozulan fiyatlar ve aşırı üretim
sonucu olan verimlilik kayıplarının giderilmesi statik
kazanımlardır.
Serbest ticaretin standart fayda-zarar ölçümlerinde
görünenden başka önemli kazanımları da vardır.
Bu kazanımlara ticaretin dinamik kazanımları denir.
Çünkü artan rekabet ve yenilikçiliğin etkinlik kazanması
üretim ve tüketim bozukluklarının giderilmesinden
(statik kazanımlar) daha uzun zaman alır.
Bu kazanımlar da dikkate alındığında korumacıktan
doğan kayıp çok daha fazladır.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-9
Serbest Ticaretten Yana Durumlar
(devam)
2. Büyük ölçekte üretimden sağlanacak avantajlar
(ölçek ekonomisi) (economies of scale).
• Korumacılık rekabeti azaltıp karları arttırdığı için çok
fazla firmanın korunan sektöre girmesine neden olur.
- Kısıtlı yerli piyasaya giren çok fazla firma olur
- Bu firmalardaki üretim verimsizleşir.
Serbest ticaret ile hem firmalar hem sektör ölçek
ekonomisinden faydalanır.
Ör: Arjantin’deki otomobil endüstrisi
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-10
Serbest Ticaretten Yana Durumlar
(devam)
3. Rekabet ve yenilikçiliğe imkan yaratır
Serbest ticaret, girişimcilerin ihracat etmek ya da
ithalatla yarışmak için yeni yollar aramalarına teşvik
olarak öğrenme ve yenilikçilik için daha çok imkan
sağlar.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-11
Serbest Ticaretten Yana Durumlar
(devam)
4. Serbest ticaret rant arayışının (rent seeking)
yarattığı kayıpları önler.
• Firmalar ve kişiler kota lisanslarını kazanmak için
büyük masraflara girermesiyle zaman ve
ekonominin diğer verimli kaynakları ziyan olur.


Ör: Hindistan’daki firmalara kapasiteleri oranında ithal ürün
alma hakkı tanınması sonucu oluşan atıl kapasite.
Ör: A.B.D.’deki ton balığı ithalinde ilk gelene verilen TRQ
(tarrif rate quoat) sonucu stoklama giderleri
 Serbest ticaret rant arayışından doğan kayıpları
önleyerek kaynakların daha verimli kullanımını
sağlar.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-12
Serbest Ticaretten Yana Durumlar
(devam)
5. Serbest ticaretin politik argümanı
Prensipte daha iyi politikalar olsa bile serbest
ticaret en iyi uygulanabilir politikadır.
 Serbest ticaret dışındaki herhangi bir politika
belirli bir çıkar grubu tarafından kolayca manipüle
edilebilir ve daha milli refahı ile sonuçlanır.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-13
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-14
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
Ekonomistlerin
genellikle
serbest
ticaretten
sapmaların ülke refahını azalttığını belirtmesine
rağmen, bazı durumlarda aktif bir ticaret
politikasının ülke genelinin refahını arttırdığının
teorik gerçekliği vardır.
1.
İthalat Vergisi İçin Dış Ticaret Haddi (TOT)
Argümanı
2.
Yerli Piyasa Başarısızlığı Argümanı
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-15
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
• “Büyük” bir ülke için, gümrük tarifesi (ya da ithalat
kotası) ithal ürünün dünya fiyatlarını düşürerek dış
ticaret haddi (TOT) kazancı sağlar.
- Bu TOT kazancı bazı durumlarda tarifenin tüketici ve üretici
teşviklerini bozmasından doğan kayıpları geçebilir.
• Küçük bir gümrük tarifesi büyük bir ülkenin refahı arttırır.
(“büyük”: dünya fiyatlarını etkileyebilecek anlamında)
- Ancak belli bir gümrük tarifesi oranında sonra, verimlilik kayıpları
TOT kazançlarını geçmeye başladıkça milli refah azalmaya
başlar.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-16
Şekil 10-2: Optimum Gümrük Tarifesi
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-17
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
• Milli refah seviyesini maksimize eden bir optimum gümrük
tarifesi oranı t0 mümkündür.
• Vergi oranı daha fazla arttıkça kayıplar gittikçe kazanımlardan
daha fazla artmaya başlar ve tarife oranını milli refaha etkisini
gösteren eğri ters yöne döner.
• İthalatı tamamen önleyen bir gümrük tarifesi tp ülkeyi daha kötü
duruma getirir. Tarife oranının tp den daha fazla arttırılmasının
ise refaha bir etkisi yoktur.
• Bu optimum gümrük tarifesi oranı t0 her zaman pozitif ve
önleyici tarife oranından (prohibitive rate) (tp) düşüktür.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-18
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
İhracat için uygulanacak politika?
• İhracatı tamamen önleyen bir ihracat vergisi (negatif
ihracat sübvansiyonu) ülkeyi daha kötü duruma getirir,
ancak milli refahı dış ticaret haddlerini (TOT) yoluyla
arttıran bir ihracat vergisi oranı mümkündür.
 İhracat sübvansiyonu büyük bir ülkenin TOT’ini düşürür;
ihracat vergisi (negatif ihracat sübvansiyonu) ise büyük
bir ülkenin TOT’ini arttırır.
 İhracat vergisi dünyadaki ihraç ürün fiyatlarını arttırarak
ülkenin TOT’ini arttırırabilir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-19
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
• Çoğu ülkenin ithalat ve ihracat yaptıkları ürünlerin
dünya fiyatlarını etkileme gücü çok düşüktür.
• Ancak A.B.D. gibi büyük ülkeler ithalat gümrük tarifesi
(import tarriff) ve/ya da ihracat vergisi (export tax) ile
milli refahını diğer ülkelerin zararına arttırabilir.
 Ör: Suudi Arabistan’ın ihracat vergisi uygulayarak dünya
petrol fiyatlarını arttırması
Karşı-Argüman:
• Fakat bu durumda diğer ülkelerin misilleme yapması
ve kendi ticaret kısıtlarını koyarak karşılık vermesi
olasılığı vardır.
 Serbest ticarete karşı TOT argümanının pratik
uygulaması şüphelidir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-20
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
•
Serbest ticarete karşı ikinci argüman serbest
ticaretin idealin altında bir politika olmasına neden
olan yerli piyasa başarısızlıklarının (domestic
market failures) varlığıdır.
•
Tüketici ve üretici kazancına dayalı verimlilik kaybı
hesaplamaları piyasaların düzgün işlediğini
varsayar.
Yerli Piyasa Başarısızlıkları: ülkedeki bazı piyasaların
görevini tam olarak yapamaması, bazı piyasaların
dengelenmemesi durumu.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-21
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
• Piyasa başarısızlıkları örnekleri:
- Sürekli ve yüksek işsizlik oranı
• Ücretlerin düzelmemesinden kaynaklanan işgücü
piyasası fazlalıkları
- Yapı, ekipman ve diğer sermayenin sürekli olarak
yetersiz kullanımı (under-utilization).
• Fiyatların düzelmemesinden kaynaklanan sermaye
piyasası fazlalıkları
- İyi tanımlanmamış ve işlemeyen mülkiyet hakları
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-22
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
• Piyasa başarısızlıkları örnekleri
- Şahsi üretim sonucu firmaların topluma sağladığı
fakat bundan tam kar sağlayamadığı teknolojik
kazanımlar
- Şahsi üretim sonucu firmaların zararını ödemediği
topluma verilen çevresel zarar (ÖR:çevresel atık)
- Üretim (Fırsat) maliyeti hakkında yeterince bilgili
olmayan satıcılar ve tüketim değeri hakkında
yeterince bilgili olmayan tüketiciler.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-23
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
• Marjinal sosyal fayda (marginal social
benefit): şahsi üretimin topluma sağladığı
ilave yararı ölçmek için hesaplanır.
 Piyasa başarısızlığı var ise, marjinal sosyal fayda
üretici kazanımı ile tam olarak ölçülemediği için
ekonomik verimlilik kaybı hesapları yanıltıcıdır.
• Bir gümrük tarifesinin yerli üretimi arttırarak
piyasa başarısızlığından dolayı yerli toplumun
yararını arttırması mümkündür.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-24
Şekil 10-3: Gümrük
Vergisi İçin Yerli
Piyasa
Başarısızlığı
Argümanı
Bir ürünün üretimi üretici
fazlasından
ayrı
olarak
ekstra sosyal fayda sağlıyor
(alt panel c alanı) ise, tarife
refahı arttırabilir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-25
Serbest Ticaret’e Karşı Durumlar
(devam)
• Serbest ticarete karşı yerli piysa başarısızlıkları
argümanı ikinci en iyi teoremi (theory of the second
best) adıyla anılan daha genel bir argümana örnektir.
• Bu teoriye göre bir piyasadaki pazar teşviklerini (market
incentives) bozan bir devlet müdahalesi başka bir
piyasa başarısızlığının sonuçlarını gidererek milli refahı
arttırabilir.
• En iyi politika piyasadaki başarısızlıkların kendisini
düzeltmelidir, ancak bu mümkün değil ise başka bir
piyasaya devletin müdahalesi o problemi çözmenin
“ikinci en iyi” yolu olabilir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-26
Karşı Argümanlar
Serbest ticareti savunan ekonomistler yerli piyasa
başarısızlıklarının “en iyi (first-best)” politika ile
düzeltilmesi gerektiği karşı argümanını getirirler.
En iyi (first-best) politika: problemin kaynağını
hedefleyen bir yerel politika
Ör: Eğer sürekli devam eden yüksek düşük işgücü istihdamı
problem ise, işgücünün ya da üretimin maliyeti devlet
tarafından sübvanse edilebilir.
Bu politika ile gümrük tarifesi sonucu oluşacak ekonomik verim
kaybının da önüne geçilir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-27
Karşı- Argümanlar (devam)
• Gerçekte ne zaman ve ne derecede piyasa
başarısızlıklarını var olduğu tam net olmadığı için ne
zaman ve ne derecede devlet politikalarının karşılık
vermesi gerektiği de tam net değildir.
• Piyasa başarısızlıklarını hedefleyen devlet
politikalarının politik olarak güçlü gruplar tarafından
manipüle edilme olasılığı vardır.
• Bir ticaret politikası, üretici ve tüketicilerin teşviklerini
bozabileceği için, durumu daha iyi yerine daha da
kötüleştirecek istenmeyen sonuçlar doğurabilir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
9-28