Yer çekimi modeli

Konu #2
Dünya Ticaretine
Genel Bakış
Slides prepared by Thomas Bishop
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
Önizleme
• A.B.D.’nin en büyük ticaret ortakları
• Yer Çekimi Modeli:
 Ekonomik büyüklüğün ticarete etkisi
 Mesafe ve ticareti etkileyen diğer faktörler
• Sınırlar ve ticari antlaşmalar
• Globalleşme: geçmişten günümüze
• Ticaretin değişen bileşimi
• Servis Hizmetlerini Dış Tedariği (outsourcing)
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-2
Kim Kiminle Ticaret Yapıyor?
• A.B.D.’nin 2008 yılındaki en büyük 5 ticaret ortağı
Kanada, Çin, Meksika, Japonya ve Almanya.
• 2008 yılında A.B.D.’den Kanada’ya yapılan toplam
ithalat ve ihracat yaklaşık $550 milyar dolar.
• 2005 yılında A.B.D.’nin en büyük 10 ticaret ortağı
A.B.D.’nin toplam ticaretinin %56’sını oluşturdu.
• 2008 yılında A.B.D.’nin en büyük 15 ticaret ortağı
A.B.D.’nin toplam ticaretinin %69’unu oluşturdu.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-3
Şekil 2-1: A.B.D.’nin En Büyük Ortaklarıyla
olan Toplam Ticareti, 2008
Kaynak: A.B.D. Ticaret Departmanı
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-4
Büyüklük Önemlidir: Yer Çekimi Modeli
• A.B.D.’nin 2008 yılındaki en büyük 10 ticaret ortağının
3’ü aynı zamanda Avrupa’nın da en büyük ilk 3
ekonomisiydi: Almanya, İngiltere ve Fransa.
• Bu ülkeler Avrupa’daki en büyük Gayri Safi Yurt İçi
Hasıla (GSYİH)’ya sahip.
 GSYİH (gross domestic product (GDP) ) bir ülkede üretilen
ürün ve servislerin değerini ölçer.
• Neden A.B.D. diğer Avrupa ülkeleri ile değil de en çok
bu Avrupa ülkeleri ile ticaret yapıyor?
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-5
Büyüklük Önemlidir: Yer Çekimi Modeli
(devam)
• Aslında, bir ekonominin büyüklüğü direkt
olarak ithalat ve ihracat miktarıyla ilişkilidir.
 Daha büyük ekonomiler daha çok ürün ve servis
üretirler, böylece ihracat pazarında satacakları da
daha çoktur.
 Daha büyük ekonomiler sattıkları ürün ve
servislerden daha çok gelir elde ederler, böylece
insanlar daha çok ithal ürün alabiliriler.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-6
Şekil 2-2: Avrupa Ekonomilerinin
Büyüklüğü ve A.B.D. ile Ticaret Miktarları
Kaynak: A.B.D. Ticaret Departmanı, Avrupa Komisyonu
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-7
Yer Çekimi Modeli
Büyüklük dışında ticarete etki eden etmenler:
1. Pazarlar arasındaki mesafe taşıma masraflarını ve
bundan dolayı da ithalat ve ihracat masrafını etkiler.

Mesafe, ticareti etkileyen kişisel kontak ve iletişimi de
etkileyebilir.
2. Kültürel Yakınlık: eğer iki ülkenin kültürel bağları var
ise, büyük ihtimalle güçlü ekonomik bağları da
vardır.
2. Coğrafya: okyanus limanları ve dağ gibi doğal
engellerin olmaması taşıma ve ticareti kolaylaştırır.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-8
Yer Çekimi Modeli (devam)
4. Uluslararası şirketler: farklı milletler arasında
yayılmış olan şirketler bölümleri arasında birçok
ürün ithal ve ihracatı yaparlar.
5. Sınırlar: Sınırları geçmenin zaman ve muhtemelen
gümrük vergisi (tariff) gibi masrafları içeren
formaliteleri vardır.


Bu tür örtülü ve aleni masraflar ticareti azaltır.
Sınırların olması, ticareti daha da engelleyebilen farklı
dillerin (bkz 2) ve para birimlerinin varlığını da işaret eder.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-9
Yer Çekimi Modeli (devam)
• Temel haliyle, yer çekimi modeli aşağıdaki
şekilde ticaret için sadece büyüklük ve
mesafenin önemli olduğunu var sayar:
Tij = A * Yi * Yj /Dij
Tij ülke i ve ülke j arasındaki ticaret miktarı
A sabit
Yi : i ülkesinin GSYİH’sı
Yj : j ülkesinin GSYİH’sı
Dij : i ve j ülkeleri arasındaki mesafe
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-10
Yer Çekimi Modeli (devam)
• Biraz daha genel haliyle, çoğunlukla kullanılan yer
çekimi modeli:
Tij = A x Yia x Yjb /Dijc
a, b, ve c 1 den farklı olabilir.
• Şaşırtıcı bir şekilde, yer çekimi modeli gerçek ticaret
akışlarını oldukça iyi tahmin eder, yukarıda A.B.DE.U. ticaret akışlarını gösteren şekilde olduğu gibi.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-11
Mesafe ve Sınırlar
• Mesafenin etkileriyle ilgili yer çekimi modeli
tahminlerine göre ülkeler arasındaki
mesafede%1’lik bir artış ticaret miktarında
%0.7 ile %1 arasında bir düşüşle
ilişkilendiriliyor.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-12
Mesafe ve Sınırlar (devam)
• Mesafeden başka, sınırlar da ticaret için gereken
masraf ve zamanı arttırır.
• Ülkeler arasındaki ticari antlaşmalar sınırları geçmek
için gereken formalite ve gümrük vergilerini
düşürmeyi, ve böylece ticareti arttırmayı hedefliyor.
• Yer çekimi modeli ticari antlaşmaların ticarete etkisini
değerlendirebilir: Bir ticari antlaşma ortaklar arasında,
GSYİH ve aralarındaki mesafeye göre tahmin edilen
ticaret miktarına göre belirgin bir ticaret artışına sebep
oluyor mu?
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-13
Mesafe ve Sınırlar (devam)
• A.B.D., Meksika ve Kanada ile 1994 yılında
serbest ticaret antlaşması, Kuzey Amerika
Serbest Ticaret Antlaşması’nı (North American
Free Trade Agreement) (NAFTA) imzaladı.
• NAFTA’dan ve Meksika ile Kanada’nın
A.B.D.’ye yakınlığından dolayı, A.B.D.’nin
kuzey ve güney komşularıyla GSYİH’ya oranla
ticareti A.B.D.’nin Avrupa ülkeleri ile arasındaki
ticaretten daha büyük.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-14
Şekil 2-3: Ekonomik Büyüklük ve A.B.D.
İle Ticaret
Kaynak: A.B.D. Ticaret Departmanı, Avrupa Komisyonu
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-15
Mesafe ve Sınırlar (devam)
• Ancak A.B.D. ve Kanada arasındaki serbest
ticaret antlaşmasına rağmen, aynı dilli
kullanan, bu iki ülke arasındaki sınır yine de
ticarette bir azalmayla ilişkili gözüküyor.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-16
Şekil 2-4: British Columbia ile Ticaret
yapan Kanada ve A.B.D. Eyaletleri
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-17
Tablo 2-3: British Columbia ile Ticaret,
GSYİH yüzdesi olarak, 1996
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-18
Dünya Küçüldü mü?
• Mesafenin ticarete negatif etkisi yer çekimi modeline
göre kayda değerdir, ancak zamanla modern taşıma
ve iletişim ile bu etki giderek azalmıştır.
• Ticareti arttıran teknolojiler:
- Tekerlekler, yelkenler, pusulalar, demir yolları, telgraf, buhar
gücü, arabalar, telefonlar, uçaklar, bilgisayarlar, faks
makineleri, internet, fiber optik, kişisel dijital assistantlar
(PDAs), GPS uyduları… ticareti arttıran teknolojilerdir.
• Ancak tarih göstermiştir ki savaşlar gibi politik
faktörler ticaret bileşimlerini taşıma ve iletişimdeki
yeniliklerden daha çok değiştirebilir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-19
Dünya Küçüldü mü? (devam)
• Dünya ticareti 1870’den 1930’a kadar çok hızlı gelişti.
(buhar gücü, demir yolları, telgraf, telefonlara
• Globalleşme iki dünya savaşı ve ekonomik krizle
(Büyük Buhran) kesintiye uğradı ve tersine döndü.
• 1945 civarında yeniden canlanmaya başladı ancak
1970’e kadar tam toparlanamadı.
• 1970’dan günümüze dünya GSYİH’sına oranla dünya
ticareti çok yüksek seviyelere ulaştı.
(telefon, uçak, bilgisayarlar, internet, fiber optik, PDAs, GPS
uyduları)
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-20
Dünya GSYİH’sına oranla Dünya
İhracatı
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-21
Dünya Küçüldü mü? (devam)
• Sadece son birkaç on yıllık sürede
uluslararası ticaret İngiltere için
1910’dakinden daha önemli olmaya başladı.
• Bugün bile, A.B.D. için uluslararası ticaret
İngiltere için 1910 yılında olduğundan daha az
önemli (bkz. Şekil 2-5)
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-22
Şekil 2-5: Uluslararası Ticaretin 1830’dan
itibaren Yükseliş, Düşüş ve Yükselişi
Kaynak: Richard E. Baldwin ve Phillipe Martin, “Two Waves of Globalleşme: Superficial Similarities, Fundamental
2-23
Labor (Tubingen: Mohr, 1999).
Copyright
© 2009 Pearson
Addison-Wesley.
All rights
reserved. ve
Differences,”
in Horst
Siebert, ed.,
Globalleşme
Değişen Ticaret Bileşimi
• Günümüzde milletler hangi tür ürünlerin ticaretini
yapıyorlar, ve bu bileşimin geçmişteki ticaret ile
mukayesesi nasıl?
• Bugün, ticaretin en büyük kısmı (ortalama %55)
araba, bilgisayar ve makine gibi üretilmiş ürünlere
dayanıyor.
 Hizmetler (Servisler) (taşımacılık, sigorta, nakliye, yasal
ücretler ve turist harcamaları) ticaret miktarını %20’sini
oluşturuyor.
 Mineral ürünler (ör., petrol, kömür, bakır) ve tarımsal ürünler
ticaretin nispeten küçük bir kısmını oluşturuyor.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-24
Şekil 2-6a: Ticaret Bileşimi, 2005
Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-25
Şekil 2-6b: Ticaret Bileşimi, 2008
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-26
Değişen Ticaret Bileşimi (devam)
• Geçmişte, ticaretin büyük bir kısmı tarımsal ve
madeni ürünlere dayanıyordu.
 1910’da, İngiltere’de üretilmiş ürünler ihracatın büyük bir
kısmını oluştursa da esas olarak tarımsal ve madeni ürünler
ithal ediliyordu.
 1910’da, A.B.D.’nin başlıca ithalat ve ihracatı tarımsal ve
madeni ürünlerdi.
 2002’da, her iki ülkede de ithalat ve ihracatın en büyük
miktarını üretilmiş ürünler oluşturuyor.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-27
Tablo 2-4: Üretilmiş Malların Mal
Ticaretindeki Yüzdesi
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-28
Değişen Ticaret Bileşimi (devam)
• Düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerin de
ticaret bileşimleri değişti.
 2001 yılında düşük ve orta gelir seviyesindeki
ülkelerin ihracatının ortalama %65’i üretilmiş mallar
ve sadece %10’u tarım ürünüydü.
 1960 yılına düşük ve orta gelir seviyesindeki
ülkelerin ihracatının ortalama %58’i tarım ürünü ve
sadece %12’si üretilmiş mallardı.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-29
Şekil 2-7: Gelişmekte Olan Ülkeler
İhracatınının Değişen Bileşimi
Kaynak: Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konseyi
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-30
Hizmet Dış Tedariği (Servis Outsourcing)
(devam)
• Hizmet Dış Tedariki (Servis Outsourcing)
hizmet sağlayıcı bir firmanın operasyonlarını
yabancı bir lokasyona taşıması ile olur.
 Hizmet Dış Tedariki elektronik olarak uygulanıp
transit edilebilen hizmetler için mümkündür.
• Örneğin, bir firma telefon görüşmeleri elektronik olarak
aktarılabilen müşteri servis merkezlerini yabancı
yerleşkeye taşıyabilir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-31
• Hizmet dış tedariki günümüzde ticaretin
önemli bir kısmı değildir.
 Bazı işler “ticareti yapılabilir(tradable) ve
dolayısıyla dış tedariki yapılabilme potansiyeli
vardır.
 Birçok iş müşteriye yakın yapılması gerektiği için
“ticareti yapılamayan” dır (nontradable).
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-32
Hizmet Dış Tedariği (Servis Outsourcing)
(devam)
• Hizmet Dış Tedariki henüz ticaretin önemli bir
kısmı değildir, ancak hizmet işlerinin ortalama
%19unun “ticareti yapılabilir (tradable)” ve
dolayısıyla dış tedarik edilme potansiyeli
vardır.
 Karşılaştırma olarak, üretim işlerinin %12’si
“ticareti yapılabilir”dir ve dolayısıyla dış tedarik
edilme potansiyeli vardır.
 Ancak birçok iş müşteriye yakınlık gerektirdiği için
ticarete uygun değildir (non-tradable).
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-33
Şekil 2-8: Ticarete Açık Endüstrilerin
İşgücündeki Payı
Kaynak: J. Bradford Jensen ve Lori G. Kletzer, “Tradable Serviss: Understanding the Scope ve Impact of Serviss
Outsourcing,” Peterson Institute of Economics Working Paper 5-09, May 2005
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-34
Özet
1. A.B.D.’nin en büyük 5 ticaret ortağı: Kanada, Çin,
Meksika, Japonya ve Almanya.
2. Avrupa Birliği’ndeki en büyük ekonomiler Avrupa
Birliği ve A.B.D. arasındaki ticaretin en büyük payını
oluşturmaktadırlar.
3. Yer çekimi modeli (Gravity model) ticaret
miktarının her iki ticari ortağın GSYİH ile doğru ilişkili
ve aralarındaki mesafe ile ters ilişkili olduğunu ön
görmektedir.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-35
Özet (devam)
4.
Büyüklük ve mesafe dışında; kültür, coğrafya,
uluslararası şirketler, ve ülkeler arası sınırlar da
ticareti etkiler.
5.
Modern taşıma ve iletişim ticareti arttırmıştır, ancak
tarihte politik faktörler ticareti daha fazla etkilemiştir.
6.
Günümüzde, üretilmiş ürünler ticareti yaygın
olmasına karşın, geçmişte ticaretin çoğunluğu
tarımsal ve mineral ürünlere dayanıyordu.
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-36
Ekstra Konu Materyali
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-37
Tablo 2-1 Hipotetik Dünya Harcama
Oranları ve GSYİH
Country
A
B
C
D
Dünya Harcaması
İçindeki Yüzdesi
40
40
10
10
GDP
(Trilyon $)
4
4
1
1
Kime:
A
B
C
D
A
B
C
D
1.6
0.4
0.4
1.6
0.4
0.4
0.4
0.4
0.1
0.4
0.4
0.1
-
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-38
Tablo 2-2. İhracat Miktarları (trilyon $)
Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
2-39