İçindekiler xüi Derleyenler xv Sunuş PROF. DR. TURGUT TARHANLI l Türkiye'de Kadınların İnsan Haklarına Saygının Güçlendirilmesi Projesi SEVINÇ ERYıLMAZ DILEK - GÖKÇEÇIÇEK AYATA 13 Türkiye'de Kadınların İnsan Hakları: Uluslararası Standartlar, H u k u k ve Sivil T o p l u m PROF. DR. FERİDE ACAR 23 Giriş: Kadınların İnsan Haklarının Uluslararası Düzeyde Korunması Doç. DR. BERTİL EMRAH ODER 53 Temel Belgeler 55 K a d ı n l a r a Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i B i l d i r g e s i 5 9 K a d ı n l a r a Karşı H e r T ü r l ü Ayırımcılığın Ö n l e n m e s i Sözleşmesine K a t ı l m a n ı n U y g u n Bulunduğuna D a i r K a n u n 60 K a d ı n l a r a Karşı H e r T ü r l ü Ayırımcılığın Ö n l e n m e s i S ö z l e ş m e s i ' n e Katılmamızın Onaylanması Hakkında K a r a r 62 K a d ı n l a r a Karşı H e r T ü r l ü Ayırımcılığın Ö n l e n m e s i Uluslararası Sözleşmesi 73 K a d ı n l a r a Karşı H e r T ü r l ü Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i S ö z l e ş m e s i n e İlişkin İhtiyarî P r o t o k o l ü n O n a y l a n m a s ı n ı n U y g u n B u l u n d u ğ u Hakkında K a n u n 74 K a d ı n l a r a Karşı H e r T ü r l ü Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i S ö z l e ş m e s i n e İlişkin İhtiyari P r o t o k o l ' ü n O n a y l a n m a s ı H a k k ı n d a K a r a r 76 K a d ı n l a r a Karşı H e r T ü r l ü Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i S ö z l e ş m e s i n e İlişkin İhtiyari P r o t o k o l 81 A f r i k a İnsan v e H a l k l a r ı n H a k l a n Ş a r t ı ' n a E k A f r i k a Kadın Hakları Protokolü 95 Birleşmiş M i l l e t l e r K a d ı n l a r a Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i ' n i n 2 5 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : Geçici Özel Ö n l e m l e r 105 K a d ı n l a r a Karşı H e r T ü r l ü Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i S ö z l e ş m e s i ' n i n 122 Birleşmiş M i l l e t l e r K a d ı n l a r a Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i M a d d i Hükümleri K o m i t e s i ' n i n T ü r k i y e Üzerine S o n u ç G ö z l e m l e r i (2005) vi içindekiler 133 Ayrımcılık Yasağının Kapsamı 135 Birleşmiş M i l l e t l e r Andlaşmast 137 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 139 Kadınlara Karşı H e r T ü r l ü Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi 141 M e d e n i ve Siyasi H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 143 Birleşmiş M i l l e t l e r İnsan Hakları K o m i t e s i ' n i n 4 N o ' l u 145 Birleşmiş M i l l e t l e r İnsan Hakları K o m i t e s i ' n i n 18 N o ' l u 148 Birleşmiş M i l l e t l e r İnsan H a k l a n K o m i t e s i ' n i n 28 N o ' l u Genel Y o r u m u : Cinsiyetler Arası Eşitlik Genel Y o r u m u : Ayrımcılık Yasağı G e n e l Y o r u m u : E r k e k ve Kadınların Eşit H a k l a r a Sahip Olması 156 E k o n o m i k , Sosyal ve Kültürel H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 157 Birleşmiş M i l l e t l e r E k o n o m i k , Sosyal ve Kültürel H a k l a r K o m i t e s i ' n i n 1 6 N o ' l u G e n e l Y o r u m u : E k o n o m i k , Sosyal v e Kültürel Hakları K u l l a n m a d a E r k e k v e Kadınlara Eşit H a k Sağlanması 167 Ç o c u k Haklarına D a i r Sözleşme 168 Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme 170 Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi B i l d i r g e s i 171 İnsan Haklarını ve A n a Hürriyetleri K o r u m a y a D a i r Sözleşme ( A v r u p a İnsan Hakları Sözleşmesi) 172 İnsan Haklarını ve A n a Hürriyetleri K o r u m a y a D a i r Sözleşme'ye ( A v r u p a İnsan Hakları Sözleşmesi) E k 1 2 N o ' l u P r o t o k o l 173 (Gözden Geçirilmiş) A v r u p a Sosyal Şartı 174 A m e r i k a n İnsan Hakları Sözleşmesi 175 A f r i k a (Banjul) İnsan ve Halkların Hakları Şartı 176 A f r i k a İnsan ve Halkların H a k l a r ı Şartı'na Ek A f r i k a Kadın Hakları P r o t o k o l ü 179 Kadınlara Karşı Şiddet 181 İnsan H a k l a n Evrensel Beyannamesi 182 Kadınlara Yönelik Şiddetin O r t a d a n Kaldırılmasına D a i r B i l d i r g e 187 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i ' n i n 1 2 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : Kadınlara Karşı Şiddet 188 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i 194 Birleşmiş M i l l e t l e r G e n e l K u r u l u ' n u n 57/179 N o ' l u Kararı: K o m i t e s i ' n i n 1 9 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : Kadınlara Karşı Şiddet N a m u s Adına Kadınlara Karşı İşlenen Suçların O r t a d a n Kaldırılmasına Yönelik Ç a l ı ş m a 198 Birleşmiş M i l l e t l e r K a d ı n l a r a Karşı Şiddet, Sebepleri ve S o n u ç l a n Özel R a p o r t ö r ü Yakın E r t ü r k ' ü n T ü r k i y e Z i y a r e t i n e İlişkin R a p o r u içindekiler vii 222 Birleşmiş M i l l e t l e r K a d ı n l a r a Karşı Şiddet, Sebepleri ve Sonuçları Özel R a p o r t ö r ü R a d h i k a C o o m a r a s w a m y T a r a f ı n d a n H a z ı r l a n a n E v İçi Şiddete İlişkin Çerçeve M e v z u a t Örneği K o n u l u R a p o r 234 M e d e n i ve Siyasi H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 235 E k o n o m i k , S o s y a l ve Kültürel H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 236 Ç o c u k H a k l a r ı n a D a i r Sözleşme 237 E n g e l l i l e r i n H a k l a r ı n a İlişkin Sözleşme 238 Uluslararası C e z a M a h k e m e s i R o m a Statüsü 240 İnsan H a k l a r ı n ı ve A n a Hürriyetleri K o r u m a y a D a i r Sözleşme ( A v r u p a İnsan H a k l a r ı Sözleşmesi) 242 A v r u p a K o n s e y i B a k a n l a r K o m i t e s i ' n i n Kadınların Şiddete Karşı 254 K a d ı n l a r a Y ö n e l i k Şiddetin Ö n l e n m e s i , Cezalandırılması ve 261 A f r i k a İnsan ve H a l k l a r ı n H a k l a r ı Ş a r t ı ' n a Ek K o r u n m a s ı n a İlişkin T a v s i y e K a r a r ı O r t a d a n Kaldırılmasına D a i r A m e r i k a n D e v l e t l e r i Sözleşmesi A f r i k a Kadın Hakları Protokolü 263 İnsancıl H u k u k Bağlamında Kadınlara Yönelik Cinsel Şiddet 265 H a r b Z a m a n ı n d a S i v i l l e r i n K o r u n m a s ı n a D a i r 12 Ağustos 1 9 4 9 T a r i h l i C e n e v r e Sözleşmesi 267 12 Ağustos 1 9 4 9 T a r i h l i C e n e v r e Sözleşmeleri'nin I N o ' l u Ek Protokolü 269 12 Ağustos 1 9 4 9 T a r i h l i C e n e v r e Sözleşmeleri'nin II N o ' l u E k Protokolü 271 273 274 Uluslararası C e z a M a h k e m e s i R o m a Statüsü Ç o c u k H a k l a r ı n a D a i r Sözleşme O l a ğ a n ü s t ü D u r u m l a r d a ve Silahlı Ç a t ı ş m a H a l l e r i n d e K a d ı n l a r ı n ve Çocukların Korunmasına D a i r Bildirge 276 1 3 2 5 (2000) Sayılı Birleşmiş M i l l e t l e r Güvenlik K o n s e y i K a r a r ı : K a d ı n l a r , Barış ve Güvenlik 280 A f r i k a İnsan ve H a l k l a r ı n H a k l a r ı Ş a r t ı ' n a Ek A f r i k a Kadın Hakları Protokolü 283 Kölelik, Kadın Ticareti ve Fahişeliğin Önlenmesi 285 İnsan H a k l a r ı E v r e n s e l B e y a n n a m e s i 286 K a d ı n l a r a Karşı H e r T ü r l ü Ayırımcılığın Ö n l e n m e s i Sözleşmesi 287 M e d e n i ve Siyasi H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 288 Ç o c u k H a k l a r ı n a D a i r Sözleşme 289 Ç o c u k H a k l a r ı n a D a i r Sözleşme'ye E k Ç o c u k Satışı, Ç o c u k Fahişeliği ve Ç o c u k P o r n o g r a f i s i ile İlgili İhtiyari P r o t o k o l 297 İnsan T i c a r e t i n i n ve İnsanların F u h u ş Y o l u y l a S ö m ü r ü l m e s i n i n Y a s a k l a n m a s ı n a D a i r Sözleşme 304 K ö l e l i k , K ö l e T i c a r e t i , Köleliğe B e n z e r U y g u l a m a ve G e l e n e k l e r i n O r t a d a n Kaldırılmasına D a i r E k Sözleşme viii içindekiler 306 Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş M i l l e t l e r Sözleşmesi'ne Ek İnsan T i c a r e t i n i n , Özellikle Kadın ve Çocuk T i c a r e t i n i n Önlenmesine, Durdurulmasına ve Cezalandırılmasına İlişkin P r o t o k o l 315 Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Bildirgesi 316 Birleşmiş M i l l e t l e r G e n e l K u r u l u ' n u n 57/176 N o ' l u Kararı: Kadın ve Kız Ç o c u k T i c a r e t i 323 İnsan Haklarını ve A n a Hürriyetleri K o r u m a y a D a i r Sözleşme ( A v r u p a İnsan Hakları Sözleşmesi) 325 Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Hakkı ve Eşlerin Eşit Hakları 327 328 330 İnsan H a k l a n Evrensel Beyannamesi Kadınlara Karşı H e r Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi K o m i t e s i ' n i n 2 1 N o ' l u Genel T a v s i y e s i : E v l i l i k t e v e A i l e İçi İlişkilerde Eşitlik 340 M e d e n i ve Siyasi H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 342 Birleşmiş M i l l e t l e r İnsan Hakları K o m i t e s i ' n i n 19 N o ' l u Genel Y o r u m u : A i l e n i n Korunması, E v l e n m e H a k k ı v e Eşlerin Eşitliği 345 Birleşmiş M i l l e t l e r İnsan H a k l a n K o m i t e s i ' n i n 2 7 N o ' l u Genel Y o r u m u : Seyahat Özgürlüğü 346 E k o n o m i k , Sosyal ve Kültürel H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 347 Evliliğe Rıza Gösterilmesi, A s g a r i E v l e n m e Yaşı ve Evliliğin Tesciline D a i r Sözleşme 350 Ç o c u k Haklarına D a i r Sözleşme 351 E n g e l l i l e r i n Haklarına İlişkin Sözleşme 352 Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi B i l d i r g e s i 353 İnsan Haklarını ve A n a Hürriyetleri K o r u m a y a D a i r Sözleşme 354 İnsan Haklarını ve A n a Hürriyetleri K o r u m a y a D a i r Sözleşme'ye ( A v r u p a İnsan Hakları Sözleşmesi) ( A v r u p a İnsan Hakları Sözleşmesi) E k 7 N o ' l u P r o t o k o l 355 (Gözden Geçirilmiş) A v r u p a Sosyal Şartı 357 A f r i k a İnsan ve Halkların H a k l a n Şartı'na Ek A f r i k a Kadın Hakları Protokolü 359 Siyasi H a k l a r 361 İnsan Hakları Evrensel B e y a n n a m e s i 362 Kadınlara Karşı H e r Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi 363 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i ' n i n 2 3 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : Siyasal v e K a m u s a l Y a ş a m d a Kadınlar içindekiler İx 375 Kadınların Siyasi H a k l a r ı n a D a i r Sözleşme 378 M e d e n i ve Siyasi H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 379 E n g e l l i l e r i n H a k l a r ı n a İlişkin Sözleşme 380 Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi B i l d i r g e s i 381 A f r i k a İnsan ve Halkların H a k l a n Şartı'na Ek A f r i k a Kadın H a k l a n Protokolü 383 Sağlık Hakkı 385 İnsan H a k l a r ı E v r e n s e l B e y a n n a m e s i 386 Kadınlara Karşı H e r T ü r l ü Ayırımcılığın Ö n l e n m e s i Sözleşmesi 389 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i ' n i n 2 4 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : Kadınlar v e Sağlık 397 E k o n o m i k , S o s y a l ve Kültürel H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 398 Birleşmiş M i l l e t l e r E k o n o m i k , Sosyal ve Kültürel H a k l a r K o m i t e s i ' n i n 1 4 N o ' l u G e n e l Y o r u m u : Ulaşılabilecek E n Y ü k s e k Sağlık Standardına S a h i p O l m a H a k k ı 410 Ç o c u k H a k l a r ı n a D a i r Sözleşme 412 E n g e l l i l e r i n H a k l a r ı n a İlişkin Sözleşme 413 (Gözden Geçirilmiş) A v r u p a S o s y a l Şartı 414 A f r i k a İnsan ve H a l k l a r ı n Hakları Ş a r t ı ' n a Ek A f r i k a Kadın Hakları Protokolü 415 Eğitim Hakkı 417 İnsan H a k l a r ı E v r e n s e l B e y a n n a m e s i 418 Kadınlara Karşı H e r T ü r l ü Ayırımcılığın Ö n l e n m e s i Sözleşmesi 420 Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme 424 E k o n o m i k , S o s y a l ve Kültürel H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 426 Birleşmiş M i l l e t l e r E k o n o m i k , Sosyal ve Kültürel H a k l a r 441 Ç o c u k H a k l a r ı n a D a i r Sözleşme 443 Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i B i l d i r g e s i 444 (Gözden Geçirilmiş) A v r u p a S o s y a l Şartı K o m i t e s i ' n i n 1 3 N o ' l u G e n e l Y o r u m u : Eğitim H a k k ı 446 A f r i k a İnsan ve Halkların H a k l a r ı Ş a r t ı ' n a Ek A f r i k a Kadın Hakları Protokolü 447 Çalışma Hakkı 449 İnsan H a k l a r ı E v r e n s e l B e y a n n a m e s i 450 Kadınlara Karşı H e r T ü r l ü Ayırımcılığın Ö n l e n m e s i Sözleşmesi 452 Birleşmiş M i l l e t l e r K a d ı n l a r a Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i ' n i n 1 3 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : E ş D e ğ e r İşe Eşit Ücret 453 Birleşmiş M i l l e t l e r K a d ı n l a r a Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i ' n i n 16 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : Kırsal ve Kentsel A i l e İşletmelerinde Ücretsiz Çalıştırılan K a d ı n X içindekiler 454 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi K o m i t e s i ' n i n 1 7 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : Kadınların Ücretlendirilmeyen Ev İçi F a a l i y e t l e r i n i n Ölçülmesi ve Sayısallaştırılması ile G a y r i Safi M i l l i Hasılaya Katılması 456 E k o n o m i k , Sosyal ve Kültürel H a k l a r a İlişkin Uluslararası Sözleşme 457 Birleşmiş M i l l e t l e r E k o n o m i k , Sosyal ve Kültürel H a k l a r K o m i t e s i ' n i n 1 8 N o ' l u G e n e l Y o r u m u : Çalışma H a k k ı 471 Ç o c u k Haklarına D a i r Sözleşme 472 Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi B i l d i r g e s i 473 Eşit Değerde İş İçin E r k e k ve Kadın İşçiler Arasında Ücret Eşitliği H a k k ı n d a 100 Sayılı Sözleşme 477 İş ve M e s l e k Bakımından Ayırım H a k k ı n d a Sözleşme 481 A i l e Sorumlulukları B u l u n a n İşçiler H a k k ı n d a Sözleşme 487 Anneliğin Korunması Sözleşmesi 494 (Gözden Geçirilmiş) A v r u p a Sosyal Şartı 498 A f r i k a İnsan ve Halkların Hakları Şartı'na Ek A f r i k a Kadın Hakları Protokolü 501 Engelli Kadınlar 503 E n g e l l i l e r i n Haklarına İlişkin Sözleşme 506 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i 507 Birleşmiş M i l l e t l e r E k o n o m i k , Sosyal ve Kültürel H a k l a r K o m i t e s i ' n i n 1 8 N o ' l u G e n e l T a v s i y e s i : E n g e l l i Kadınlar K o m i t e s i ' n i n 5 N o ' l u G e n e l Y o r u m u : Engelliler 517 518 (Gözden Geçirilmiş) A v r u p a S o s y a l Şartı A f r i k a İnsan ve Halkların H a k l a r ı Şartı'na Ek A f r i k a Kadın H a k l a n Protokolü 519 İçtihat H u k u k u 521 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i : A. T. - Macaristan 536 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi K o m i t e s i : B. J. - A l m a n y a 550 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i : R a h i m e K a y h a n - Türkiye 556 Birleşmiş M i l l e t l e r Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ö n l e n m e s i K o m i t e s i : A n d r e a Szijjarto - M a c a r i s t a n 572 Birleşmiş M i l l e t l e r İnsan Hakları K o m i t e s i : S . W . M . Broeks - H o l l a n d a 577 Birleşmiş M i l l e t l e r İnsan H a k l a r ı K o m i t e s i : F. H. Zvvaan de Vries - H o l l a n d a 584 Birleşmiş M i l l e t l e r İnsan H a k l a r ı K o m i t e s i : Müller ve E n g e l h a r d - N a m i b y a 589 A v r u p a İnsan H a k l a r ı M a h k e m e s i : M . C . - Bulgaristan A v r u p a İnsan H a k l a n M a h k e m e s i : 609 W i l l i s - Birleşik Krallık 617 A v r u p a İnsan H a k l a r ı M a h k e m e s i : S c h u l e r - Z g r a g g e n - İsviçre 624 A v r u p a İnsan H a k l a r ı M a h k e m e s i : Ünal T e k e l i - T ü r k i y e 638 A v r u p a İnsan H a k l a r ı K o m i s y o n u : X - Birleşik Krallık 647 A m e r i k a n D e v l e t l e r i İnsan H a k l a r ı K o m i s y o n u : J n d r a v a n i P a m e l a R a m j a t t a n - T r i n i d a d ve T o b a g o 653 A m e r i k a n D e v l e t l e r i İnsan H a k l a r ı K o m i s y o n u : M a r i a D a Penha M a i a Fernandes - Brezilya 665 E s k i Y u g o s l a v y a Uluslararası C e z a M a h k e m e s i : Savcı - A n t o F u r u n d z i j a Dizin