72-73 stıglıtz

> ANAL‹Z
JOSEPH E. STIGLITZ
Üç Trilyon Dolarl›k Savafl
Irak'ta çok say›da insan, çok fazla biçimlerde ac›
çekmekteyken, ekonomik maliyetleri konuflmak
vurdumduymazl›k gibi görünebilir. Ve uluslararas› hukuku
ihlal edip bu savafla giriflen Amerika için, ortaya ç›kan
ekonomik maliyetlere odaklanmak, özellikle bencillik gibi
görünebilir. Fakat ekonomik maliyetler gerçekten çok
büyüktür ve bütçe masraflar›n›n da ötesine geçecektir
Joseph Stiglitz, ekonomi
dal›nda 2001 y›l› Nobel
ödülü sahibi, Kolombiya
Üniversitesi'nde Ekonomi
Profesörüdür ve Linda
Bilmes ile birlikte “Üç
Trilyon Dolarl›k Savafl:
Irak Savafl›n›n Gerçek
Maliyetleri”
“Küreselleflmeyi
Faaliyete Geçirmek” adl›
kitab›n yazar›d›r.
I
rak'›n, Amerika Birleflik Devletleri önderli¤inde
iflgal edilmesinin beflinci y›ldönümü olan 20
Mart tarihi itibariyle, flimdiye kadar olanlar›n
bir hesab›n› ç›kartma zaman›d›r. “Üç Trilyon Dolarl›k Savafl” adl› yeni kitab›m›zda, Harvard'dan
Linda Bilmes ve ben, savafl›n ABD'ye olan maliyetinin (savafltan önce Bush yönetiminin tahminlerinden çok daha fazla olarak) ihtiyatl› bir flekilde üç
trilyon dolar ve dünyan›n geri kalan›na olan maliyetinin de ikinci bir üç trilyon dolar oldu¤unu tahmin etmekteyiz. Bush ve ekibi, dünyay› sadece savafl›n olas› maliyetleri konusunda yan›ltmakla kalmay›p, ayn› zamanda savafl devam ettikçe de ortaya ç›kan maliyetleri örtbas etmeye çal›flm›fllard›r.
Bu durum asl›nda flafl›rt›c› de¤ildir. Ne de olsa
72 EKONOM‹K FORUM k Nisan 2008
Bush yönetimi, Saddam Hüseyin'in kitle imha silahlar›ndan, El Kaide ile olan sözde ba¤lant›s›na
kadar di¤er her konuda yalan söylemifltir. Asl›nda,
ABD önderli¤indeki iflgalden hemen sonra Irak,
teröristler için bir ço¤alma alan› haline gelmifltir.
NAKDE DAYALI HESAP S‹STEML‹ SAVAfi
Bush yönetimi, savafl›n maliyetinin 50 milyar
dolar olaca¤›n› söylemiflti. fiimdi ise ABD o kadar
paray› her üç ayda bir harcamaktad›r. Bu miktar›
aç›klamak gerekirse; bu savafl›n maliyetinin alt›da
biri ile ABD sosyal güvenlik sistemini, menfaat kesintileri olmadan ya da ba¤›fl toplamadan yar›m
yüzy›ldan fazla bir süre için sa¤lama al›nabilirdi.
Dahas›, Bush yönetimi var olan bütçe a盤›na
ra¤men, savafla girdi¤inde zenginlerden al›nan
ANAL‹Z <
vergide indirim de yapm›flt›r. Sonuç olarak, savafl›n maliyetini karfl›lamak için (ço¤unlu¤u yurt d›fl›ndan finanse edilen) a盤a dayal› harcama yapmak zorunda kalm›flt›r. Bu savafl, Amerikan tarihinde, al›nan yüksek vergilerle vatandafllardan biraz fedakârl›k beklemeyen, fakat bunun yerine bütün maliyetin gelecek nesillere aktar›ld›¤› ilk savaflt›r. Bir fleyler de¤iflene kadar, Bush baflkan olmadan önce 5,7 trilyon dolar olan ABD milli borcu
(Bush yönetiminde savafltan önceki 800 milyar dolar art›fla ek olarak) savafltan dolay› iki trilyon dolar daha artacakt›r.
Bu, yetersizlik miydi yoksa hilekârl›k m›? Hemen hemen kesinlikle her ikisi de. Nakde dayal›
hesap sistemi, Bush yönetiminin, savafltan dönen
gazilerin ifl göremezlik tazminatlar› ve sa¤l›k harcamalar› da dâhil olmak üzere, gelece¤e ait maliyetleri de¤il, bugünün maliyetlerine odakland›¤›
anlam›na gelmektedir. Yönetim, yolara döflenmifl
may›nlar yüzünden ölen çok say›da askerin hayat›n› kurtarabilecek olan özel z›rhl› araçlar için siparifli, savafl bafllad›ktan bir kaç y›l sonra vermifltir.
Zorunlu askerli¤i yeniden uygulamay› istemedi¤i
ve benimsenmemifl bir savafl için yeni asker almakta zorland›¤› için, oradaki birlikler, iki, üç ya da
dört defa çok s›k›nt›l› ve zor flekillerde yay›lmaya
zorlanm›fllard›r.
SAVAfiIN GAL‹PLER‹ VE B‹LÂNÇOSU
Yönetim, savafl maliyetlerini Amerikan Halk›'ndan gizlemeye çal›flm›flt›r. Savafltan dönmüfl
olan askerler, toplam yaral› say›s›n› belirlemek
için Bilgi Edinme Özgürlü¤ü Yasas›'n› (Freedom of
Information Act) kullanm›fllard›r. Böylece ortaya
yaral› say›s› toplam ölüm say›s›n›n on befl kat› oldu¤u ç›km›flt›r. Hali haz›rda geriye dönmüfl olan 52
bin askere Travma Sonras› Stres Sendromu (Post
Traumatic Stress Syndrome) teflhisi konulmufltur.
Amerika, flu anda konuflland›r›lm›fl olan 1,65 milyon askerin tahminen yüzde 40'›na ifl göremezlik
tazminat› ödemek zorunda kalacakt›r.
Ve flüphesiz ki, savafl devam ettikçe, günümüz
rakamlar› ile 600 milyar dolarl›k sa¤l›k harcamalar› ve ifl göremezlik tazminat maliyetleri ile rakamlar yükselmeye devam edecektir.
‹deoloji ve vurgunculuk da, savafl maliyetlerinin yükselmesinde belirli bir rol oynamaktad›r.
Amerika, hiç de ucuza çal›flmayan özel yüklenici
flirketlere bel ba¤lam›flt›r. Bir tane Blackwater
Güvenlik görevlisinin, hükümet taraf›ndan ödenecek olan ifl göremezlik ve hayat sigortas› dahil olmak üzere günlük maliyeti bin dolar› aflabilmektedir. Irak'ta iflsizlik oranlar› yüzde 60'a f›rlad›¤›nda, Irakl›lar› ifle almak mant›kl› olabilirdi. Fakat
yüklenici flirketler Nepal'den, Filipinler'den ve di¤er ülkelerden ucuz ifl gücü ithal etmeyi seçmifllerdir.
Bu savafl›n sadece iki galibi olmufltur; petrol
flirketleri ve savunma sanayi yüklenici flirketleri.
Baflkan Yard›mc›s› Dick Cheney'in eski flirketi
Halliburton'un borsa de¤eri yukar›ya f›rlam›flt›r.
Fakat artan bir flekilde yüklenici flirketlere ba¤l›
olmas›na ra¤men, hükümet gözetimini azaltm›flt›r.
Binlerce fliddet
BEDAVA SAVAfi YOKTUR
kifliyi öldüren bir
Kötü bir flekilde idare edilen bu savafl›n en büyük maliyeti Irak taraf›ndan ödenmifltir. Irak'l›
doktorlar›n yar›s› ya öldürülmüfl ya da ülkeyi terk
etmifltir, iflsizlik oran› yüzde 25'tir ve savafl›n bafllamas›ndan bu yana geçen befl y›lda Ba¤dat'a hala günde sekiz saatten az elektrik verilmektedir.
Irak'›n 28 milyonluk toplam nüfusundan dört milyonu baflka bir flehre göç etmifl ve iki milyonu da
ülkeden kaçm›flt›r.
Binlerce fliddet sonucu ölüm haberi sayesinde
Bat›l›lar›n ço¤u neler olup bitti¤i hakk›nda art›k
kay›ts›zlaflm›fllard›r. Yirmi befl kifliyi öldüren bir
bomba haberi art›k bir haber de¤eri bile tafl›mamaktad›r. Fakat iflgalden önceki ve sonraki ölüm
oranlar›n›n istatistik çal›flmalar› baz› vahfli gerçekleri anlatmaktad›r. Verilere göre savafl›n ilk
k›rk ay›nda yaklafl›k 150 bin adedi fliddet sonucu
ölüm olmak üzere 450 bin civar›nda olan ölümlerin say›s› 600 bine yükselmifltir.
Irak'ta çok say›da insan çok fazla biçimlerde
ac› çekmekteyken, ekonomik maliyetleri konuflmak vurdumduymazl›k gibi görünebilir. Ve uluslararas› hukuku ihlal edip bu savafla giriflen Amerika için, ortaya ç›kan ekonomik maliyetlere odaklanmak, özellikle bencillik gibi görünebilir. Fakat
ekonomik maliyetler gerçekten çok büyüktür ve
bütçe masraflar›n›n da ötesine geçecektir. Gelecek ay savafl›n, Amerika'n›n mevcut ekonomik s›k›nt›lar›na nas›l katk›da bulunaca¤›n› aç›klayaca¤›m.
Amerikal›lar, “bedava yemek gibisi yoktur”
derler. Bedava savafl diye bir fley de yoktur. ABD
ve dünya bedeli gelecek on y›llar içinde ödeyeceklerdir.
Copyright:
sonucu ölüm
haberi sayesinde
Bat›l›lar›n ço¤u
neler olup bitti¤i
hakk›nda art›k
kay›ts›zlaflm›fllard›r. Yirmi befl
bomba haberi
art›k bir haber
de¤eri bile
tafl›mamaktad›r…
Amerikal›lar,
“bedava yemek
gibisi yoktur”
derler. Bedava
savafl diye bir fley
de yoktur. ABD ve
dünya bedeli
gelecek on y›llar
içinde
ödeyeceklerdir.
2008
www.project-syndicate.org
Nisan 2008 l EKONOM‹K FORUM 73