SELÇUK ÜNiVERSiTESi ILAH lY AT FA KUL TESI DERGi·Si

~- SELÇUK ÜNiVERSiTESi
.
..
.
ILAH lY AT FA KULTESI
.- ""
-
.
DERGi·Si
Yıl
: 1994·
Sayı
: 5
AHKAM TEFSIRLERI VE ÖZElLIKLERi
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Tekin GÖKMENO~LU (*}
1. Kur'an-ı Kerim'In Fıktll özeliNderi :
~-. .- ·"' "-'.-.~1111111--. .- ·
gibi, -Kur'on-ı Kerim, ltikad, ahJak ve amel olma,k üzere
üç genel konuda hükümler i'htivo etmekt~ir.
Bilindiği
başlıca
Tefsir tarihini I ncelediğimizde, Kur'<Jn-ı Kerim'In itikadi ve ahioki ve
arneli hükümler·ini izah etmeye calışan kelarTıi- felsefi tasavvufl ve ftkhl
te'f sir ekollerinln teşekkül ettiğini ve bu ekollere göre tefsirler yazıldığına
şahit oluyoruz (1).
·
Fıkıh
i'lr'ninin konusu olan, Kur'an-ı Kerim'In arneli yönden ihtivo ettitasnif edebiti.riz.
~~ hükümlerı şu şeklide
1. ıbadetler.
... ··· · - · - .....,, 91..-&:t)Q A
2. Ketforetler (ZI'har, yemin ve hata ile bir mümlnl öl.dürme keffaretlerl.)
~- ı _... . ••• .:.J
3. Muam&lat
(Alışveriş,
kira, rehin, kefalet,
ortaklık
vb.)
.::R
4. Aile ile ,ifgtli h.ükümler.
5. Cezai
hü~ümler.
6. Idare ile teba amsındakl i'Hşkileri düzenleyen ·hükümler.
7. Müslümonlarla
hükümler (2).
gayrı müslüpıanlar a·~qsındakl ilişki·leri
- -·.- ...,.
.. .. ... . . ..,.
düzenleyen
Işte Kur'an-ı Kerim'deki bu konularla ilgili ayetler:in yorumlanmasmdan "Ftkhf Tefsir Ekolü" doğmuştur. -Zamanla tefslr tıminin hadis 11mlnden ayrılmasındon sonr<ı bazı mü'fessJ.rler Kur'an'-ı ıKerim'deki sadece bu
l<onularlo ilgili ayetleri tefsir etmek suretiyle ufıkhl tefsirler" diğer bir to·
bl·rle "ahkam tefslrler" telif etmişlerdir.
S. tr. İIA.h~yaıt Faıkültesl İslam Hukuku · Ana.biUm 'Dalı Ö~rettm Üyesi:
Zehebi Muhammed Hüseyin, et-Tefstr ve'l-Mütesslrun, Daru'l-Kltabl'l-Arabl, Mısır• .ıoo-ı. lE.· &, 23, 83, W; Kesklotlu Osman, Kur'an Tarihi, İstanbul
t.y. 204, 205 ; Cerraıhb~lu İSmail, TefsJr Tarihi, Anka ra, 1988, lLl. 5, 33', 46.
(·2) Bu lronuda dan·a razla b11.g1. tçln b'k?J: M. Ebu Zehr·a "Fıkıh Usulu" Çev. A.
Şener, <1~lam Hukuku Metodololsi), 93 - 92 arası, Ankara, ı m. 3ı- a'3.
(*)
('1)
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Tekin GÖK.MiiDNOOLU
204
ll.
Fıkhl
A.
Tefalr
Fıkhl
Tefslrln Tarifi:
· Fıkhi tefsirleri diğer tefsirlerden ayırdedebilmek icin, onun genel n·l·
teliklerini belirleyen kısa bir tarifini yapmak ·ıstersek diyebiNriz ki: "Kur'an-ı
Kerim'in arneli yönünü ele alarak bu hususla ilgili ayetlerini açıklayan ve
ondan bu konularla ilgili hükümler çıkarmaya çq'bşon, özel bir tefslr ekoJünün adrdır." ı(3) .
Kvr'an-ı Kerim'in fıkhi yönünü tespit etmek artık her müfessirin bu
sahalardaki ilmi kabiliyat ve kudretine bağlıdır. Bu husus, çeşitli fıkhi tefslrlerde ele alınan oyet soyılarının birbirlerinden 'farklı olmasıyla da kendisini göstermektedir. Müfessirler Kur'an-ı ıKerim'deki ahkam ayetlerinin
sayısı hakkında müttefik deği'llerdir. Ahkam ayetl-er hakkındaki rakamlar
müfessirlere göre 50 ile 1000 arasında değişmektedir. Bu konuda sınır tanımayanlar da olmuştur (4) .
~.
-..r;-- ........."71 ~ ' ---- -;~~-:;,::_,. 1':-· ·· - ·. •. \
ısu konuda hem Kur'an-ı Kerim'deki a·hkam ayetlerinin sayısı bakı- ·
mından bir değerlendirmesini, hem de bu ayetterin hüküm ıvaz'ettiği ko- '
nuların modern hukuk acısından bir tasnifinin misalini Hallaf şöyle verı­
yor:
1. Aile ve Miras !Hukuku ile ilgi·li ayetler 70 tane,
2. Borçlar Hukuku ·lle i1gili ayetler 30 tane,
3. Ceza Hukuku lle ·Ilgili ayetler 30 tane,
4. Usul Hukuku ile ilgili ayetler 13 tane,
5. Anayasa Hukuku ile _ilgili ayetler 10 'tane,
6. Devletler Hukuku ile i·lgili ayetler 25 tane,
7. Iktisadi ve Mali Ilişki'leri -düzenleyen ayetl~r 10 tane (5).
Anayasa, Devletler, Usul ve rBorolar Hukuku ile ilgili ·hükümler ihtiva
eden ayetleri Incelediğimizde, bunların genellikle teferruota inmeden genel birtakım prens·ipler vaz'eder ·n itelikte olduklarını göruyoruz. Bu nedenle de bu konularda zamana ve rnekona göre ictihat imkanı daha geniş olmaktadır.
Güngör Mevlüt, Cessas ve Fıkhl Tefslrl (Basılmamış do'kıtora tezi) . Ankara, 1198'1, A.ıü.!İ.F. Kütüphanesi No: 22512'2, 8, (iBu tez 1'98'9 yılında Ankara'da
bu bilgllerin yer aldı~ı ilk bölüm çıkarıl-ara'k basılmıştır.)
(4) A.e ., 10- '111.
(5) kbdü'l-Vehha:b Halla·f, tımu Usul'll-Fılub , (8. baskı ), Mısır, t .y. 3-2-33.
(3)
Ah'kam Tefs'ir~i ve ÖZeHilk!leri
~~-
- ----
·
-- ·
205
.
·
Fakat ibadetlerin bazıları ile, aile miras ve ceza gibi konu·larda hüküm
~azammun eden ayetlerde diğerlerine nisbetle yer yer daha 'fazla teferruata inilmiştir. Bu ayetler, genel kanaate göre, zaman ve mkana bağlı olarak değişmeyecek normlar vaz'eden ayetlerdir. :Bunların yoruml-anmasın­
da ·akl ın bir rolü yoktur. Bu hükümler, inanan herkesin kayıtsız - şartsız riayet etmesi farz olan "taabbudi hüküm'ler"dir.
B.
Fıkhi
Tefsirin Gayesi
Yukarıda da belirttiğimiz gibi ıKur'an-ı Kerim sosyo! ilişkilerin sözkonusu olduğu her sahada, genel mahiyette veya bazen ayrıntılara kadar
inetek -birtakım norm v-eya prensipler vaz'etmiştir. Elbette bu norm ve
prensipierin muhatabı insandır. Allah onunla ome! ·ederek dünya ve a'hiret
mutluluğunu kazansınlar diye Kur'an-ı Kerim'-i insanoğluna göndermiştir.
Bu nedenle Kur'an-ı Kerim'in hükümleriyle amel edebilmek icin, onun
arneli hükümlerini kendi .ruhuna murabı·k ·ve bir bütünlük içinde ortaya ·koymak gerekir.
işte daha · sqhabe devrinden başlayarak
islam alimleri, ondört asır
boyunca Kur'an-ı Kerim'i ayet ayet tetkik ederek, onun i'htiva ettiği a·hkamı belilerneye calışan müstakH te·fsirler telif etmişlerdir. Bunun yanında
Hz. Peygamberin sünnetini de gözönünde tutorak islam hukuku'nun gel·iş­
·mesini temin ile yaşadıkları beldeleri adalet ve huzurun beşiği haline getirmişlerdir. ·Birinci kaynağı Kur'on ~ı Kerim, ik·incisi Hz. Peygamberin sünneti olan bu hukuk sistemi, kişiye ve topluma aynı ölçüde önem vermiş,
onl·ardan birini diğerine feda etmemiş v-e her ikisinin birlikte huzur ve mutluluğunu temin etmeyi hedef almıştır.
ll&&.__._ -
lll. Deviriere Göre
Fıkhi
Tefsirin
Gelişmesi
Fıkhi tefsir faaliyeti icin, ilmi tefsir, ictimai tefsir, edebi tefsir, mezhebi tefsir vb. gibi çeşitli tefsir ekallerinden fark-lı olarak denilebilir ki,
Kur'an-ı Kerim'·in inzali ile ·baş!·amıştır. Çünkü bu ekolün konusu, Kur'an-ı
Kerim'in hayata hemen tatbik edilmesi g·ereken yönüdür. Bu bakımdon
fıkhi tefsir faaliyetinin ilk ·inkişaf eden tefsir ekolü faaliyeti olması gerekir. Zira Kur'an-ı Kerim'in ahkam ayetlerinin bireoğu "mücmel" niteliktedir. Bu ayetler hayata tatbik edilebHmesi icin tefsire muhta.çtır,Jar.
Bu tefsir ekolünde de en sağlıklı metod, ilkönce Kur'an'ı yine Kur'an'la tefsir etmektir. Bazen .mücmel olan bir ,ahkam ayeti, ya aynı suredeki
veya başka. bir suredek·i mübeyy-en bir -ayetle aÇıklanmış olobilmekte('6)
Misaller için bkz. Cerraho~lu İ. , Telsir Tarihi, ri, 48.
206
Yrd. Doç. Dr. Hüsenn Tekin GÖ.KMlE:N'OÖt.U
dir (6}. Ikinci olarak da :Hz. Peygamberin bu mücmel ayetler hakkındak-i
hadis-i şerliferini yani tefsirini gözönünde tutmaktır (7) .
Biiindiği gibi tefsir sahasında Hz. Peygamberden
sonra en önemli
rolü sa·ha.be almıştı·r. Onları bu sa'hada bu derece yetkili kılan en önemil
Iki sebebten biri, sarsılmaz mutlak imanları, -diğeri ise teşri esnasındaki
olay ve sebebleri müşahade etmeleri ·idi (8).
·su nedenlerle rivayet tatsirlerinde sahobenin,
alllk rivayetleri daha çoktur.
fıkhi
hükümlere müte-
Ashab, ahkam, tefsir ve hüküm istinbatında herşeyden önce ıHz. Peygamberin sünnetini ön planda tutmuş, eğer ondo -bi·r rivayete rastlamamışsa rey ve tctihad yoluna gitmişlerdi (9). Ancak onlardan cok az da olsci bazıları bu yolu uygun gormemiş sükutu tercih etmişlerdir (10).
Aye~lerin ~efs·irinde rey ve lctlhada başvuran sahabe orasında tabii
bir .netice olarak bazı ihtilaflor meydana gelmiştir. FC'kat onların arasın-·
da zuhur edeh bu ·ihtilaflar sonraki devlrlerdekine göre cok azdır (11).
Sahabenin bu tefsir faaliyetinin misallerini tek tek incel.ectiğimizde,
bu faaliyette her ne kadar coğu defa dil kaldeleri ve kelime anlamların­
dan harekete gecilmişse de, konular genellikle fık'hi ahkamla ilgllictlr.
"Tablun devrl"ne geli-nce, bu devir birkaç yönden önemli özelliklere
sahiptir.
'Huiefa-e ·Raşidlin devrinden devrinden itibaren islam devletinin sınır­
lan Arap Yarımadası'nı aşmaya başlamış, kendi bünyesinde yeni ülkelerle beraber birbirinden çok farklı kültür ve dinden olan toplumları da toplamayo başlamıştır (12): Gerek önceki müslümanları, gerek lslamiyete
yeni dahil olanları ve gerekse gayrı müslimleri bir ·idare ortında toplamak .
ve onJ.arı en Ideal biçimde, ısosya·l bit huzursuzluğo meydan vermeden yö- ·
netrnek gerekiyordu.
<'l>
(8)
(9)'
·
(•10)
('lll)
(12)
Genelde Hz. Pe~amberln tetsırı. mücmel ayetleri ta.tsn, umumi hUkUmlerlni ıtlah'Sis, mıUŞkllinl tan!h, neshe delalet etme, mUphem olanı açıklama
garip :kelimelerinl beyan etme, tAWsıt ve tasvir edere-'k milşahhası hale getirme, edebi · ıncel1'kler1 muhtevi ayetlerin maksudunu blldt11me gibi bell1
'başlı kısırnlara taallu'k etmek.tectl.r. ,(•B kz. •Yıldırım Suat, Pey&'a.mberi.mizln
Kur'an Tefslrl, İStanlbul, ·1:9&3, 3'1. misaller 'ıçin a .e., 200 - :!127 a.rnsı.
ıCerraıho~ıu !smail, Tefslr tımının Doğuşu ve Buna Hız Veren AmUler, An·kar.a., 1968, 4-5 ; ve Tefslr Usulü, Ankara, : 1'9'1'9, 2'3!4.
Bu konuda, Yemen'e .!,tadı oı:arak gönderHen Muaz b. 'cebel'le iJ.glll hadls-i
şerlif çıok meşhurdur . Bkz. Ebu Daıvud, es-Sünen, Mısır. 119&'2, m. 272.
GUngör Mevlü't, 37 - 38.
Sa'habe Tetslrl ve ıctlhat farklılıkları örneklerı lçln bkz. Cerralho~lu 1..
Tefslr İlmlnin Doğuşu, 76 ~ 96.
<?erraho~lu, ı.. Tefslr tımının Dotuşu, 105; ve Tetslr Usulü, 2'4'3.
A:h•k am Te<fSi'l'rert ve Özdllılderl
207
Böyle bir sosyal yapıya yeni nizarnlar ihdos etmek icin fokihler ve
müfessirler Kur'on'a sarılıyorlar ve yeni ortoya cıkon sosyal ve hukuki
· maseieierin holli icin hüküm istinbotrno çalışıyorlardı .
Bir tarafton do Islam devleti cak genişlediğinden, dinin ortoya cıktr­
ğı ilk belde olon Hicaz'dan diğer ülkelere birtokım imkansıziıkiardan do. ıayı uloşamıyor, şahsi görüşler yeni maseieierin hallinde rol oynamaya
.-. başlıyordu. Bu görüş sahipleri oym ırk, oynr Kültür,, aynı örf ve adeta sahip toplumlar icinden yetişmedikleri ·icin .gör·üşJ.erinin neticeleri de farklı
oluyordu (13).
Hulefo~i Raşidin
ve daha sonraki fütuhottan sonra muhtelif .beldelere
dağılan sohabe, bul.unduklorı yerlerde ilmi faaliyetlere devam etmişti. On~arın bu gayretleri sırasında onlardon çoğunlukla orop olmayanlar Ilim al. mıştı. ·işte bunlar "tablun" ve "onların etbaı"drr ki, bunların çoğu islam
, tarihinde "mevall" denilen kesim ve onların eviotları idi (14) .
"Mevali" ve evlatları orasında gelişen, yani o devirde islam'da revac
bulan rıım ve meorif Kur'an'ın ·hıfz ve tefsirl lle hadislerin metin ve isnadJannı hıfzdan ibarettı (15) . Demek ki henüz bugünkü anlamda, ayrı ayrı
Ilim daliarına münhosır bir faaliyet sözkonusu değildi.
Tobiller de, tefsiri "semaen'' nakletmiş hakkında rivoyet bulunma~ yon konularda do ictihod etmişlerdir. Onların "rey Ue tefslr"lerinde takip
ettikler~ yol sadece kendi fikirleri değil , içinde yaşadıkları toplumun tasavvurlorını hakikat ve hurofeleriyie birlikte oksettirmelerlydi (16).
•Bu devrın bir başka ve en önemli özelliği de siyasi ve fıkhl mezhep
mücodeielerlnin sahnede olduğu, hareketli bir dönem olmasıdır. Hz. Peygamber'in vefatından sonro başlayan cek·işmeler siyasi mezhep mücadelesine bürünerek artorak devam etmiş, .bunun neticesi olarak artık bu
devirde birçok siyası ve ltikodi tırko ortoya çıkmıştır.
Işte bu devtr mütessirlerinin biyogrotilerln·l
hayatiarına
incelediğimizde, onların
dair btlgller onla·rdan herbirinin hemen hemen bir
{ll'Jı) Cerrahıo~lu,
tırkaya
men-
1., Tersır tlmln.i n Doğuşu, 105; ve Tetslr Usulü, 24:3.
yerler. ,(Bunun sebebi, bu devre tekabül eden dönemdeki Emev~ Hallfelerl - ömer b . .Nbdülamz (•9 9 - '101• h .j'1117· -'1120 m.) dönemi hariç - geneJU.kle gerek şa:hsl ha.yaıtlarını, gerekse devlet Idaresi Ue ilgUl siyasetlerini dini hükümlere ·ba~lamayı zaruri g6rmey1p, da:ha çok aM.p örf ve adetlerl·y le hareket ederek ıl.'kçı bir polLtika takip etmişlerdir. Bunlar 1llmle
meşgul olmadı·kları gibi, bu yolda!kl çalışmaları da teşvik etmemiŞ, hatta
Idareciilk sanattı yanında. Ulmle u~ra.şmayı ve u~ raş·anları haklr görmüşler­
dir. bkz. Güngör, 4'5) .
(15) ·cerra'ho~lu, t., Tefslr tlmJnln DoğUŞu, 106.
06) Aynı eser, •Hn.
04>
Aynı
208 '
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Tekin GÖKMliDN'OGLU
sup olduğu ve onunla itharn edildiği ve de kendi zamanlarındaki fikri ve
siyosi. harekeltere çoğunun iştirak ettiklerini gösterir (17).
Bu devrio karakteristik özelliklerinden bir başkası da, "tabiun"un
tefsir ederken. Kur'a·n, sahabe ve sünnetten sonra. aradıklarını
bulamadıkları ta·kdlrde "ehl-i kitab''a (mühtediler vasıtasıyl-a} başvurma­
lorıdır. Kendi ictihadlorı bundan sonra gelmektedir. Gerçi bu 'husus cok
az do olsa sahabe devrinden itibaren başlamıştır. Fakat tablun zamanın­
da "israiliyyot" adı verilen bu rivayetler daha do fozlalaşmıştır (18). Ancak hemen belirtelim ki isroiliyyatın, konumuz olon "ahkam tefsirler"e
etki etme acısından bir rolü yoktur. Çünkü isroHiyyat daha cok, Kur'an-ı
Kerim'deki kıssalm, kainatın sebebi, hilkatın başlangıcı, vücudun sırları
vb. konularla ilgili ayetler-In tefsiriyle ilgilidir (19). Bu nedenle bu tü rdeki
haberleri daha çok, felsefi kelami ve tasavvufi yönü ağır basan tatsirlerde bulmamız mümkündür.
Kur'an 'ı
tiğ i
"Etbau't-Tabiin devri" siyosi iktidarın Emeviler'den Abbasiler'e geç(750- 751 m.) döneme tekabül eder. ıBu nesil her iki dönemi de yaşa­
yıp şahit olmuşlardır.
Emeviler'tn siyaseti ilme tercih ettiklerini
dara gelince devlet adamlarının llme ve ·ilim
onları teşvik etmişler ve destek olmuşlordır.
belirtm iştik.
Abbasiler ikti-
adamlarına saygısı artmış,
·Bu sayede ilim adamları her sahado yoğun bir faaliyetin içinde gir- .
"tefsir" sahasında da daha önce hadis ilmi içinde nakledilen bu
Ilim, dirayet tefsirinin de gelişmesiyle müstakil bir ilim dalı hüviyetini kazanmaya yüz tutmuş ~e bu devirden itrbaren müstakil tefsir eserleri telif
edilmeye başlanılmıştır.
mlşler,
Buna göre "Etbau't-Tablln" devrini tefsir ·ilminln diğer islami il·imlerden ayrılarak müstokil bir ilim dalı haline geldiğ i bir dönem alçırak telakki edebiliriz. Ancak genellikle ·hadi se! olarak tonınan alimler tarafından
telif edilmeye başlanan bu eserler, Hz. Peyga.mber'in, os'habın ve tabiunun
da ayetların tefsirleriyle ilgili olarak söylediklerini ·ihtiva etmekte, bu nedenle de rivayet .unsuru dirayet unsuruna naza·ran daha ağır basmakta~
dır (20) .
'
Kıs·aoa
rı olmuş
özetlersek, bu oevir tefsir Ilmi acısından bir kıpırdanma dev·
ve bu dönemde başlayan mü.stakil tefsir yazma hareketi zaman-
(•1•7> Cerraho~.ıu, 1., Telsir İlıninin Do~uşu, 1'10.
(16) Güngör, M., 5'1.
(1'9} Aynı
('20)
eser, 5'2.
Cerrabo~·lu,
1., 1'1:1.
A:hkam Tefs1derl ve Özellilkıleri
209
ıa ekoller-e ayrılarak gelişmiştir.
tefslr~!i
.ileride_ arzedeceğimiz gibi ·ilk "ahkam
de bu dönemde telif edilmi ştir.
Yine ıbu devlrde, siyasi yönden- Abbasi halifelerinin gerek şahsi hayat ve devlet idaresini şer'i hükümlere dayandırma arzuları. gerekse yen ı
yeni milletierin ve kültürlerin islam'a girmeleri sebebiyle, fıkhi ahkam,
lstinbat ve lctihat faaliyeti de fevkalade yoğunlaşmış, fakihler orasındaki
ihtilaflar da o nisbette artmıştır. Ayrıca tablun döneminde daha cak muhit. üstat ve malzeme farkına dayanan gruplaşma ("Ehlü'l-lrak" - "Ehlü'l·
Hicaz") bu devirden Itibaren ictihat. usul ve metod/ara dayanan bir grupleşmaya dönüşmüş ve "Ehlü'r-Rey" ve "Eh'lü'I-Eser" adlarındaki fıkıh medres~leri doğmuştur. Fıkhl mezhepler de bu gelişmelere paralel olarak bu
dönemden itibaren teşekkül etmeye başlamıştır (21) .
Ilk müstakil "ahkam tefsir"inin bu dönemde telif edilmiş olması, bu
dönemin arzettiğ imiz vasıflorına uygun bir neticenin ifadesidir.
. IV. ilk Müstclkll Ahkom Tefsir
Keşfu'z-Zunun sahibi 'Katip Çelebi eserinde "Ahkamü'I-Kur'an" müeilif·lerini kaydad-erken en başa imam Şafii (ö. 204 h.)yi almakta ve onun
hakkında
1
'
~· ~ ~..iJJI
_,.
"O Ahkamü'I-Kuı:'an konusunda
lik eser telif edendir" lfadesini kullanmaktadır (22) .
Ancak daha sonraki araştırma/ardan, her ne kadar eserinin ısmi
"Ahkamü'I-Kur'an" veya buna benzer isimlerden olmasa da, onun doğdu­
ğu yıllarda vefat etmiş olan Mukatil b. Süleyman'ın (ö. 150 h./767 m.) da
fıkhl bir tefslr telif etmiş olduğunu öğreniyoruz . Bugün bu eserin yozma
nüshosı mevcuttur (23) .
- :imam Şafii'ye nisbet edilen ·ve bugün elimizde matbu halde bulunan
"Ahkamü'I-Kur'an" eserin orjlnal halinin baskısı değildir. Bu eser imam
Şafii'den 254 sene sonra vefat eden BeYhaki (ö. 458 tı.) tarafından imam
Güngtlr, M., 5'9- 60; Ayrıca bu konuda mUst a'kil bir eser olarak bkz. Kılıç­
er Esat, İslam Fıkhmda Re'y Taraftarları, Anka ra, 1975.
(2:2) Katip Çelebi, Keşfu'ı - Zunun, Maa rif Matbaası , 1'9'4'1, I. 20.
(23) Bu eserin bir yazma nUshası Brltisoh Museum Calala que Oriental, 0033
· ·orden 5180 de, bu nüsh arun bir fotokopisi A.Ü.ıİ.F. Kütüphanesinde mevcuttur. Anealk bu ese~ İsalah Goldfeld tarafından Oha'faram'da. 1980 de,
325 sayfa ola.re:k neşredllrolştl r. Cerrıilllo~lu. ı.. Tefslr Tarihi, ııı. 5'7, ıs nolu
dipnot.
('21)
. (F.: 14)
210
Şafii'den gelen riv-ayetler topkınmak suretiyle telif edilmiş ve Imam Şafii'­
nisbet edilmiştir (24) .
Y~
ilk fıkhi tefsir müellifi otarak takdim ettiğimiz Mukatil b. Süleyman'ın
eseri '!
1
"'
•
"
.. J. /
,...., .,
J • /
;!-"""'
.. .
~J' ~\/~~\ö'v
,...1
..... ~ .. ,..,
/
w
.. ,
yanı
"·Kur'an'dan Beşyüz Ayetln Tefslrl" adını taşımaktadır. Ancok
şunu d-a bel-irtelim ki, Mukatil b. Süleyman'ın tefsir s-ahasınd-a başka eserlerı de vardır. Konumuzia ilgili eseri budur (25) .
Tesbitiere göre zamanımıza kadar yazılmış, bugün elde bulunan veya bulunmayan "Ahkamü'I..Kur'an"a doir eserterin müellifl~rı ve kronolojik sır-ası şu şekilde yapıl-abilir ·(26).
V. A. Zamanımıza Kadar Yazılan Ahkam Telsirler ve Müelllflerl
1. Mukatil b. Süleyman (ö. 150/767): Tefalru'I-Hamsl Mle Aye mine'IKur'an (27).
· 2. Yahya b. Adem b . Süleyman (ö. 203/818) : Ahkomü'I-Kur'an (28).
3. Şafii, Muhammed b. ldris (ö. 204/ 819): Ahkamü'I-Kur'an (29).
4. Ebu Sevr ibrohlm b. Ha·Jid ei ..Ke·l bi ei-Bağdadi (ö. 240/854): Aht<omü'I-Kur'an (30).
5. Y.ahya b. Eksem 'b. Muhammed ei-Mervezl (ö. 242 • 43/857) : ·icobu't-Temessük bl Ahkami'I-Kur'an (31)
6. Ebu'I.-Hasen AH Hlcr b. lbas es-Sa'di ei-'Mervezi (ö. 244/ 858) : Ahkamü'I·Kur'on (32). ·
ı
(124)
(25)
(~)
(27)
(28)
(129)
.
(30)
('31)
(3'2)
Bu eserin de bir yazma n~ası "Daru'l-K1lıtü'b1'1 - Meliııctyyett'l.ıMısri de 715
numarada bulundu~unu ve 19'l'5 de Beyrut'ta AhkamU'l-lw.r'an ad!lı eserin aslını oluşturduıt.unu bu matbu eserden ö~eniyoruz. Ayrıca. bkz. Cerralho~lu, İ., Tefslr Tarlhl, n . 61· - 62.
·
Cerra.ho~lu, İ., Tefslr Usulü, 28'2, (lMurk~tU'ln bu eserlerl.nin hangi k11ıtüp'lra.nelerde bulundu~u h_a .kkmda bkz. aynı sahife 5 nolu dLpnot.
'
Bu eserlerıto blrço#u Güngör M., "Cassas ve Fıkhl Teblr" adlı eserinden
dl:prrotla.rı tamamen tahk1k edUerek alınmıştır.
Bkz. 7. sayfa 3 nolu dipnot.
·
tbnu Nedim, el-Flhrlst, GIDıtasv Fl'Ugel neşrl, Beyrut, 1964, <E>nu Nedim bu
eseri "Kitabu Mtıcerredi Ahka.tril'l-Kur'an" ismiyle kaydeder. 3'9; Ayrıca
ijkz. Muham.ıned e.d·-'Davud.i, TabakatU'l-MUfesslrln, All Muhammed ümer
·talhlklk1, Kaihire, '119'1'2, :rr, 360 - 3'61.
·l 'bnu Nedim, 38 ve 210; Katip Çeleb1, I . 20; Sezgln Fuat, Tarlhu'l-Turasl'lArabl, Suudi Ara'blstan, '1'983, I . Müc. 3. OUz, 189.
İ'bnu Nedim, 38; ed..,Oa.vudl, ·I . 7 (-3 tıJOlu dipnot>. ·
İbnu Nedl.m, 3'8; ed-Daıvudı, m. 362,
Kattp Çelebi, I . 20; ed-ıDaıvutli, ı 3'95 - 3'96; ez-Z1r!k]! Hayru'd-DI.n, el-'A'Jam,
n . baSkı, ? , V. 77; el-Kehhale ömer Rıza, Mu'cemU'l.JMUelllfln. Dımaşk,
195'7, vn. 57.
Mınram Tetsir~
ve özeal:lklleri
211
7. Ebu Ömer ed-.Oürriy Hofs b. Abdi'I-Aziz ei-Ezdi ei-Bağdadi (ö. 246/
860) : Ahkamü'I-Kur'an 1(33) .
·
8. Muhammed b.. Abdilla·h
Ahkamü'I-Kur'an (34) .
ei-<Mısri
·ei-Mallkl (d . 182/798- ö. 268/884) :
9. Davud b , Ali b. Davud .Halef, Ebu Süleyman el-lsbehorii el-Bağda­
di ez-Zahiri (d . 201/816- ö. 270/884) : Ahkamü'I-Kur'an (35) .
10. ei-K<ıdı Ebu İshak ismoil ·b. ıishak el..ıEzdi ei-·Bosrl ei-Maliki (d. 200/
815- ö. 2821896): Ahkamü'I-Kur'an ·(36) .
·11 . Ebu'I-Fazi A~med b. Muazzel b. Geyion b. Hakem el-Akdi el-Basri. eiJMaJ.Iki (h. lll/m. ·IX osır alimierlnden) : Ahkamü'IKur'an (37).
12. eJ..ıKummi, Ebu'I-Hasen All b. Musa b. Yezdad el -iHaneti (ö. 305/
917) : Ahkamü'I-Kur'an (38).
13. lbn Bukeyr Muhammed b. Ahmed ei-Bağdadi et-Temimi ei-Mallkl
(d.-255/ 869- ö . 305/917): Ahkamü'I-Kur'an (39) .
·
14. el-<Kettan Musa b. Abdurrahman
918): Ahkamü'I-Kur'a·n (40) .
Ebu'I-Esved ei-Maliki. (ö. 306/
. 15. et-Tahavi Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed ·ei-Honefi (d. 239/853-
ö. 321/933) : Ahkamü'I-Kur'an (41) .
16. Abdullah •b. Ahmed b. .Muhammed b.
(ö. 324/936): Ahkamü'l~ur'an (42) .
ei-Muğalles
ez-ZCJ'tl'iri
11. et-Taberi Ebu'J ..Hasen All b. Muhammed b. Mehdi ei-Eş'ari (324/
936 d<l sağ id.i): Ahkamli'I-.Kur'an (43).
·
18. ei~Beyani Ebu Muhammed Kasım b. Asbağ ei-Kurtubi ei-Malikl
(d. 247/ 862- ö. 340/951): Ahkamü'I-Kur'an (44).
.
.
ı.
1'62·- 11&3.
<34> ed- Da.vudt, m. i1"14, '1'1'7.
('35) İbnu Nedim, 38 ; ed-IDavudl, I. 166, 1694
('36) İ-bnu Nedim, 38; ed-Da.vudl, L 100; Ka.tip Çelebi, I . 20.
!'onu Ne'd 1m, 38;. ed-'Da.ıvudl, I. 93.
.
(3&) İbnu :N'ed'lm, 204 ; Ka.ttp Çelebi, I . 20; ez~rlkU, V. 1'7·8 ; ed-Da;vudl, I . 4-3'7.
(39) . el-Kehhale, Vl'EI. 2'80.
(33) ed-Davudl,
tm
(40)
(41)
m. 3'412.
lbnu Nedim, 20'7 ; ed ...Darvudi, I . 7'5; ez-Zehebi Şemsu'd-din ·Ebu ·.A:bdl'lla.h ,
Tezklratl'l-Butf~z. Be;vrut, 195'1-, H. 808 ; .tıbnu Hautlmn Ebu'l~'Abbas Şem­
tsu'd-di·n, Vefayatü'I·'A'yan, Ka.hlre, 1'94·8 , I . 5-3.
ed-Daıvudt,
(4!2) ed~Dasvudi,
I . 2'22.
(43) Es~r. tzzet All 'İyd 'Attyye tarafından
Bkz. Güngör M.. 80, 3 nolu d ipnot.
<~> ed-Dıııvu'd1, n . 3'2; ez~Zlrl!ldt, Vl. 7.
-1974 de
Kahtre'de ne,redllmlştlr.
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Te:ltin GÖKMFlNOOLU
212
19. ei-Kuşeyri, Ebu'I-Fazı Bek·r b. Muhammed b. ei-A'Ia el-Basri eiMaliki (d. 264/ 878 • ö. 344/ 955): Ahkomü'l· Kur'an (45) .
20. ei-Selluti, eJ..;M ünzir b. Sai'd -el4<urtubi ·(d. 273/ 886 • ö. 355/ 966):
el·lnboh ala istlnbahi'I·Afıkam min Kitabi'llah veya Ahkamü'I-Kur'on (46).
21 . Ebu ıishak b. 'Muhammed b . el-Kasım b. Şa'bon ei-Maliki (ö. 355/
966): Ahkamü'I-Kur'an (47).
22. :Ebu Bekr A'hmed b. All ei-Cassas er-Hazi ei-Hanefl (d. 305/ 917ö. 370/ 981): Ah'kamü'I·Kur'an ·(48).
23. ibnü'I-Kevvaz Ebu :Sekr Muhammed b. Muhammed . (ö . .370 veya
385) : Ahkamü'I-Kur'an (49).
24. et-Talkonı ~Ebu'J-Hasen Abbod b. ei·-Abbas b. Abdu·llah (d. 326/
938 • ö. 385/ 985) : Ahkamü'I-Kur'an (50) .
25. Ebu Abdi'llah Muhammed b. Ahmed b. Abdi'llah b. Huveyz Mendad (ö. takriben 390/ 1000) : Ahkamü'I-Kur'an (51).
26. ei-Bagan l Ebu'.I-:Abbas Ahmed b. Ali er·Rubai ei--Endülüsi ei-MaJiki (ö. 401/1020): Ahkamü'I-Kur'an (52).
27. ei JKaysi Ebu Muhammed Mekki b. Ebi TaHb Hamuş b. Muhammed b. Muhtor ei-Endülüsi (d. 355/ 966- ö. 437/ 1040) : Kltobü'I·Meaur'an
Malik fi Ahkaml'I-Kur'an (53).
28. Ebu Ya'J.a ei-!Kebir Muhammed b. -el.ıHüseyn b. Muhammed b. ·Halef ·ibnu'I-Ferra ei-Hanbeli (ö. 458/1066): Ahkamü'I·Kur'on (54) .
29. ei-Beyhaki Ebu Bekr Ahmed b. ei-'Hüseyn
li'ş-Şafll (55).
(d. 384/994- ö. 458/
1066).: Ahkamü'I·Kur'on
30. Ebu ' I-Asbağ isa b. Sehl b. Abdl'·lla·h ei-Esedl el-Ma·llki
1043): el-l'lam bl Nevazl'I·Ahkam (56).
(4'5)
(4ô)
{47)
('48)
{-49)
(50)
(51)
{·5'2)
(53)
{5'4)
(:5'5)
(ö: 486/
ed-Daıvudl, I . Hr9; el-Kehhale, JJI'I. 74.
ez-Zlr1kll, Vl!II. 2'2'9.
ed-Da.vudi, n . 2i2{;.
Haıkkında ge ntş bilgi için bkz. GU.ngijr, M .. aynı eser.
eş-Şlrazl, Tabakatü1-Fukaha 142'den naıklen Güngör M ., ın de.
Ya'kut el-Hamevi Ebu Abdlllaih, Mu'cemu'l-U.deba, Ahmet Ferlit Rifai Neşrl,
Mısır, t .y. 1'12. el-Keh'ha.le, V. 5'1.
ed-Davudl, H. 68; el-Kehlhale, VEli. 2'80.
ed-Davudl, L ~3; el-Kehhale, l. 3116.
ed-Daıvudi, II. 332; el-IKehıhale, XI!IIIi. 3; el-!H'amevı, XIX. 1'70.
ez-Zlrlkli, VII. 3'3ll!.
C. Broc'kelman, GAL ; .s (Geslchte der Ara.btschen Literatür j .Supplemant,
I. 6119.; Eser ·1'9511 yılında Mısır'da Ebu Usame !zzet b. Emin ~ralfından neş­
Tediln:ilştır.
(5'6> el-Kehhale,
wrr.
215.
213
Alhlkam Tersk-leri ve ÖZEdUikieri
31. ilkiye ei:'Herasl Ebu'I-Hasen Ali b. Mühommed b. Ali et-Taberi,
lmadu'd-din ei-Sağdadi eş-Şafii (d. 450/ 1058- ö. 504/ 1110): Ahkamü'IKur'an (57) .
32. lbnu'I-Ambi Ebu ıBekor Muhammed b. Abdi' Ilah b. Ahmed ei-Muafini
el-.Endü'lüsi el-işbili ei-Maliki (ö. 543/ 1148): Ahkamü'l..f<ur'm (58).
33. Ebu Cafer Ahmed b. AH b. Muhammed e1-'Beyhakl (d. 470/ 1077ö. 544/1150) : Ahkomü'I-Kur'an (59).
34. ibnü'J..ıFenor ei-Gırnatı ei-Mollkl (d. 524/'1130- ö. 599/ 1203): Ahkamü'I-Kur'an (60).
35. el..ıKurtubl E·bu A'bdi'Hah Muhammed b. Ahmed ei-Maliki (ö. 6711
1272): _ei•Caml ll Ahkomi'I-Kur'an (61).
3~. lbnu'I-A'hvas ei~Hasen b. Abdi'-I-Aziz b. Mu'hammed ei-Endülüsi
el-Malik! (h. Vll./m. ~m. asır): et-Tibyan fi Ahkomi'I-Kur'an (62).
37. lzzu'ddin Muhammed b. eJ..ıHadi b. Tacu'ddin (d. 651/1253 • ö.
720/ 1320): er-Ravdatu ve'I-Gadir fl Tefsirl Ayi'I..Ahkami min Tenziii'I-Hokimi'I-Kadlr (63).
38. es-Şemin Ebu'I-Abbas ·Ahmed b. -Yusuf b. Muhammed el-Halebi
eş-Şofii (ö. 756/1355): ei-Kavlu'I-Veciz fi Ahkami'J...I(Jtc:j)i'I-Azlz (64).
39. en-tNecri Hüseyin b. Ahmed
Hamse Mle Aye (65) .
(ez-Zeydi)
(h. VIII.
asır) :
Şer1ıu'I­
40. ei-Konevi Mahmud b. Ahmed b. Mes'ud (ö. 777/1375): Tehz-lbu'fAhkami'I·Kur'an (66) .
41 . ibnu Nuri'ddln Muhammed b. Ali (808/ 1045 de sağ idi) Teysiru'l·
Beym _ll Ahkaml'I-Kur'an fl Tefsiri'I-A'hkam (67).
(5'7) GAIL 1 S, ı 674 ; GAL, I . 390, (s-a:yıta 4>89) ; ez-z.irl'kli, I. '1'49 ; ez-Zehebl, nı .
'102 de bu eserin bUyük bir mücelled hallnde Daru KütUbl'H..,Mısrlyye ve
Mektebetlü'l-ımtıertyye de yazma halinde bulundu~unu kaydedlyor.
(58) GAL/S, I . 663, 732: GM., I. 413, (sayıfa 525); Serkls, Yusuf Elyan "Mu'cemu'l-ıMatbuati'l-Ar.ablyyetl ve'l-<Muarrebe, I. 174-- '175.
·
C5'9) Gilngör, M., 8o3 de 4' nolu dlpnot (ik:ayna~ı göremedik).
('6 (}) ed-Paıvu~ı. ~. 3'67- 358; Katıp Çelebi, I . 20; ez-Zirikl•i , lV. 3117.
(61) Bu eser blılm konumuz anlamı-nda bir fıkhi tefslr de~lldtr.
<6-2) el-Keh'hale, m . 237.
(63) el-Kehha.le, xm. 94.
('64) ed-Dıwudl, I . 100, <ıBu eseri "Abkaü'l-Kur'an" adıyla. kaydeder.); ez-Zlrlk11, I . .260.
(%) ez-Zehebt, l!l1I. 103.
(66) ed-Da.vudi, rı. 311; ez-Zlrikli, V'III. 317.
(67) el-Kehhale, XI. 24.
Yrd. Doç. Dr. H'llseytn Te.ldn GÖ~U
214
. 42. ~bnu'I-Mütevvec Ahmed b. Abdi'·llah b. Muhammed b. Ali ef-Bah·rani (ö. 810/1407) : Mlnhacu'I-Hidaye f~ Şerhl Ayciti'I·Ahkaml'I-Hamae
Mfe (68).
· 43. Re.c eb b. Muhammed b. Receb ei-!Bersi ei-'Hı.Jii ei-Hafız (813/ 1410
da sağ ·Idi): ed-Dürru's-Semln fl Zikri Hamse Mie Aye Nezefet fl Şe'nl Emiri'I-Mü'mlnln (69) .
44. es-Suyurl Mikdad b. Abdiilah b. Muhammed b. el -ıHuseyn b. Muhammed el-Hı Ili ei-Esedi {imamiyye'den): Kenzu'l~irfan ff Fıkhl'l-Kur'an
{70).
45. Şemsu'ddln . Yusuf b. Ahmed b. Muhammed ei-Yamani ez-Zeydi
(ö. 832/ 1429): es-Semeratu'I-Va'nlat _ve'I-Ahkamu'I-Vadıbatu'f-Katıat (71). ·
46. en-Necri Abdullah b. Muhammed b. ıEbi'I-!Kasım b. All ·(d. 825/
1422 - ô. 877/1 472): Şerhu Ayati'I·Aıhkam (72).
.
47. Ömer_ b. Ali Adil ei-Hanbeli (849/1474 den önce sciğ idi): Ahkomü'I•Kur'an (73).
48. eş-Şenfekl Ali b. Abdi'l kıh b. Ma'hmud eş-Şafii (h. IX. as ır ollmlerlnden): Ahkamu'I-Kitabi'I-Mübln (74).
49. Celalu'ddln es-Suyuti eş-Şafii (ö. 911 / 1505): el-Ikili fi istfnbati'IÔ!. .
.
..
Tenztt.(7!?) .
50. ei.,Erdebll i A'hmed b. Muhammed (lmamiyye'den) (ö. 993/1585}:_·
· Zübdetü'I-Beyan fl Berahlnl Ahkami'I-Kur'an (76) .
51 . -el-lstirabadl el-Mirza Muhammed b. Ali lbrahlm (imomlyye'den)
(ö. 1028/1619): Tefslru Ayati'I-Ahkam (77) . .
52. ibnu lmami'I-Yemen Muhammed b. ei-Hüseyn . b. Imam el-Kasım
ez-Zeydi (ö. 1067/1656): Münteha'I-Meram Şerhu Ayati'I-Ahkam ·(78).
(68) el-Kehha:le, -I. 300- 301.
(6~) el-Kehıhale, rv. 1'53.
('70) el-iKeh'hale, X'l!I. 308; ez-Ziri:kll, v~ı:l'I . 201- 208 ; ez-Zehebl, Il. 103; ·
('lll ) ez-·Ziri'kll, IX. 285; ez-Zehebi, II. 1(}3 (Zehebi bu eserin bir- nüshasının yazmasının
raık
üç mücelled hallnde Daru Küttl'bi'l-Mısri.yye'de ve yine yazma oıa­
MüceHed el-Mek!tebetı'l-~erlyye bulundu~unu kay- .
2. cüzünün bir
ded1yor.
(72) el-Kehhale, VI. 13'7.
(73) Mustafa Zeyd, Dlrasat fl't-Tefslr, Ka:hh'e, 19'11, 14'den naklen Güngör M.,
86, 3 nolu dlspnat.
{14) ez-Ze'hebl, HI. 102 (Zehe'bi bu eserin de bir nUShasının müelllfln kendi ya-·
zısıyl'a yazılmış olara:k Mek'tebett1'1-E2lheriyye de bulundu!~nu kaydediyor.
('7:5) ez-Zirlkli, FV. 71, '7'3. (Eser maıtbudur).
mn Katip Çelebi, (KeşfU'z-Zunun ZeyU), 906; ez-Z1.rikli, I . 2.23. <Eser matbu.·dur) .
(71) ez-Zlrl)cll. VII. 186, Eser m:atbudur. ·
(18) ez-<Zlrlkll, VI. 335; ez-Zehebi, H . 103.
215
53. Molloeiyyun Ahmed b. Ebi Sa'id b. Abdl'llah e·ı-Hindi (ö. 1130/
1718): et-Tefslru'I·AhmecUyye fi Beyani Ayati'ş-Şer'lyye (79) .
54. Ahmed b. !smail ei-Cezoiri (Şio 'dan) (ö. 1150/ 1737): Ayatü'l- Ahkam (80) .
55. Muhammed b. Muhammed el-ıHadimi (1186/ 1773 de sağ idi): Cevdairu'f... Bihar fi Ahkami'f-Kur'an (81).
56. Muhammed Sıddi k Hosen Han (d. 1248/1832- ö. 1307/ 1889):
Neylu'I-Meram min Tefslri Ayati'f-Ahkam (82).
57. Muhammed b. Ali Kılli b. Muhammed Hüseyin b. Homld el-Hindl
(ö. 1260/ 1884): Takrlbu'J-Efham fl Tefsiri Ayati'I-Atıkam (83).
~58. Selim b. Hüseyin ei-Halavı (ö. 1300/ 1883): ei-Fuyudatü'r-Rahma·
niyye fi Ahkami"'-Feraidi'I-Kur'aniyye (84) .
· 59. -Abdü'I-Hüseyin b. •lbrohim b. Sadık ei"'Kuroşi (d. 1279/ 1862) : el·
Veclz fl Tefsirl Ayati'I-Ahkam (85) .
. 60. Muhammed Abdü'i -Aziz el-Hakim (1325/ 1907 de sağ id·i): ei-Fütühatü'r-Rabbanlyye fl Tefslri ma Varade fi'I-Kur'ani m ine'I-Evamiri ve'nNevahi'l-iıahiyye (86).
61 . ·Ebu Turab b. Ebi'I,..Kosım b. Mehdi b. Hüseyn b. ei-Huvansari
(d. 1271!1855 • ö. 1346/ 1927): Lübbü'I·Lübab fi Tefslrl Ahkaml'f-Kitab (87) .
62. Konya'lı Mehmed Vehbi (d. 1862 • ö. 1949) : Ahkomü'I-Kur'aniyye
(88) .
.
63. Muhammed b. Abdi'lla'h Dıraz (ö. 1377/ 1958): Tefsfru Ayati'I-Ah·
kam (89).
64. et-Tohovı Mahmud b. Rifaa Anber: et·Tuhfe.tu'I·Anbariyye fl Morlf~ti'I-Ahkaml'f-Kur'aniyye (90) .
65. Muhammed All Sayıs: Tefslru Ayati'I·Ahkam (91).
66. .Mennanu'J..:Ketton: Tefslru Ayati'f·Ah'kam (92) .
('219) ez-Zeheb'i, m . 2. Eser Hindistan 'da basılm.ıştır .
(80) el-IKehhale, ı. 1'6'3.
(81 ) el-Ke'hhale, N . 11'3.
_ Url> 'Güngör, M., 81l, 2 nolu dipnot.
(8'3) el-IKehha le, XI. 35.
(M) el-IKehh ale, rv. Z46.
(85) el-eKihlhale, V. 87.
(86) el-Kebha.le, ı. 174. (Eser 190'1 de Mısır 'da l'kl clld halinde
(6'7) el..(Keh.h.ale, m. 90.
·
(88) IJDser mat budur.
<SD) el-Kehha le, X . 2'1'2 - 2'1'3.
('90) Eser matbudur,
(91) Eser m atbudur, Mısır , 1.goo (d·ö rt cllt) .
(92) Eser matlbudur, Dım'aŞ'k, 1004, (d ört ~1Dt>.
neşredllm1ş. )
·
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Tekin GÖKJMlENOÖ[;U
216
67. eş-Şenkayti Muhammedü'IJEmin b. Muhammedü'I-Muhtor el-Cekni: Advau'I-Beyan (93) .
68. Abdü 'IJAzim Meoni ve Ahmed ei-<Gandur: Ahkamun mlne'I-Kur'ani
ve's-Sünne (94).
69. er-Havi Abdü'I-Cabbar: Aflkamun mine'I-Kur'an (95).
70. Cela·l Yıldırım: Kur'an'ın Ahkamı ve Mezhep imamlarının Görüş
Farkları
(96) .
71 . es-Sabuni Muhammed b. Ali: Ravaiu'I-Beyan Tefslru Ayatl'I.;Ahkam mine'I-Kur'an (97).
72. Abdü'l-mecid Haşim b. ei-Hüseyn: Ahkamü'I-Kur'on ei-Vahyu'lilahi (98).
B. Vefat Tarihleri Belli Olmayan Müfessirler ve Eserleri:
73. Ebu Bekr er-Razi Ahmed b. Ali b. Hüseyn: Ahkamü'J-Kur'an (99).
74. Ebu Flras Cübeyr b. Galib: Ahkamü'I-Kur'an (100).
75. ·Gulam Rıza (Amiri) Gurrusi: Ahkam-ı Kur'an Ya Kanun-u islam
(101).
C. Müelllfleri Belli Olmayan Eserler:
76. Ahkamü ' I ~Kur'an (102).
77. Ahkamü 'I-'Kur'an (103).
78. Zübdetü 'l-beyan fi Ayati'I-Ahkam (104) . ·
SONUC
Kur'an-ı Kerim'deki "kulun Allah'Ja" ve "kulun kulla" olan ilişkilerini ·
düzenleyen ibadet ve muamelatla ilgili ayatierin tetblk edilebilir hale gelecek şekilde yorumlanmasından "fıkhi tefslr" ekolü doğmuştur.
Fıkhi
_tefsir bu va sıfları itibarıyla, en erken daha Hz. .Peygamber dev- rinde teşekkül etmeye baş layan bir tefsir ekolüdür. Zamanla sosyal şart(93) Güngör, M., lr9, 6. n olu dlpnotta matbu olduğunu kaydedl~r.
Eser matıbudur.
('95) Eser 'm atbudur. ('Dımaşk, 1971).
(96) tstanlbul, 100:1, Bahar Yayınevi, (i'ki cilt).
(97) Eser matbudur. Kuveyt, 1'97·2, <i'ki cilt).
(98) Eser matbudur.
(99) Süleymaniye Ca rullah 3'2, (Güngör, M., 90, 5 nolu dipnot).
('100) ed-Davud1, 'I. 1'24.
('101) Güngör, M., 911, 4 nolu dipnot.
('162) StHeymanlye Hek lmoğlu, 8 (Güngör, M., 91', ı nolu dipnot).
(:103) Süleymaniye Laleli, 7'3, (Güngör, M., 911, 2 nolu d ipnot) .
Cl04) Nuruosmaniye, 1'40'1, (Güngör, M., 91, 3 nolu dipnot) .
(94)
217
lar ve ihtiyaca göre aıimler tarafından, müstakil ve genelltkle Ahkamü'IKur'an adlarıyla fıkhi tefsirler telif edilmiştir.
Bunların birçoğu
4erde veya tabakut
maalesef bugün eUmizde olmayıp, bibllyografik eserisimleri. zikredilmektedir.
kitaplarında
•Elde mevcut olanlardan bazıları yazma halinde dünyadaki muhtelif
kütüphanelerde neşredilmeyi bekleme·ktedir. Çok az bir kısmı matbu olup
ilim ehli orasında mütedavildir.
Mukoyese·ıı
hukuk çalışmalannın gittikce önem kazandığı günümüzde. ·islom hukukunun do •Islamın özüne, ruhuna ve gayesine en mutabık
şekilde belirlenebllmesi içi·n Kur'an-ı Kerim'In hükümlerinin cok iyi bilinmesi ve de·ğer.lendirllmesi gerektiğinde hiçbir şüphe yoktur. Zira Kur'an,
islam hukukunun hüküm :lstinbatı acısından birinci 'koynağıdı·r .
ıBöyle
'bir bilme ve
değerlendirme Işi
de oncok, her ilim
dalında
oldu-
ğu gibi ··bu ·konudo-k·i daha önceki oroştırmo ve calışmaların yo·kındon ta·nınması
·ile mümkün olur.