13. BASKI Prof. Dr. Hayati AKYOL TÜRKÇE İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ ISBN 975-8792-91-1 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. © 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 13. Baskı: Ekim 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Selcan Arslan Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA (0312-384 34 35) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 25744 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net Prof. Dr. Hayati AKYOL 1983 yılında Kırşehir Eğitim Yüksekokulu'nu bitirdi ve aynı yıl Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim Programları ve Öğretim Bölümüne dikey geçiş yaparak, 1985 yılında buradan mezun oldu. 1986 yılında Artvin Đli Şavşat Đlçesi'nde bir dönem ilkokul öğretmenliği yaptıktan sonra 1987 yılında Millî Eğitim Bakanlığı burslusu olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. University of Pittsburgh'da "Okuma Eğitimi ve Öğretimi” dalında 1990 yılında yüksek lisansını, 1994'te “Okuma Öğretimi ve Programı” alanında doktorasını başarıyla tamamladı. 1995 yılında Gazi Eğitim Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak göreve başladı. 2000 yılında “Türkçe Eğitimi” alanında doçent, 2009 yılında profesör oldu. 2012 yılında Gazi Eğitim Fakültesi Dekanlık görevine atanan Akyol halen görevini sürdürmektedir. 2004-2005 eğitim-öğretim yılında Millî Eğitim Bakanlığınca yürütülen programların yeniden yapılandırılması sürecinde 1-5. Sınıflar Türkçe Öğretim Programının hazırlanmasında danışman olarak görev yapmıştır. Yazar, "okuma-yazma öğretimi ve programı, görsel okuryazarlık, soruların analizi, metinler arası okuma, metinlerin sınıflandırılması, kelime dağarcığının geliştirilmesi, okuma yazma güçlüklerinin tespiti ve giderilmesi" konularında çalışmaktadır. iii ÖN SÖZ ! " # $ # $ #" $! $ # ! % ! " # " ! & '!#( '#)# # ( ' # !! # ( '*+, #+-+( '$# ##( ' # #(#. % # ##$ # $ $ # # # !" ! $ # ! $ !# + #& . /#$$! ! $ $ # ! $$ v Yukarıda söylenenlerin gerçekleşmesi çocuğun doğduğu ilk günden itibaren nitelikli eğitim ve öğretim imkânlarına kavuşmasıyla mümkün olabilir. Bu eğitim imkânlarından ilki ve en önemlisi okuma ve yazmadır. Okuma ve yazma sadece yazılı ve yazısız materyalleri seslendirme ve aktarma işi değil; aynı zamanda anlama ve hissetme işidir. Öncelikle de biz yetişkinler bunu anlamak ve hissetmek durumundayız. Çünkü “bir neslin kaderini, bir evvelki nesil tayin eder” diyor Konfüçyüs. Đlk okuma ve yazma çalışmalarının ne zaman ve nasıl sonuçlanacağı kesin olarak bilinmediği için öğretmenlerimizde –bilhassa göreve yeni başlayanlarda- bir endişe oluşturmaktadır. Bu endişe, işin nasıl yapılacağına dair bilgi ve beceri eksikliği de eklenince daha da rahatsız edici boyutlara ulaşabilmektedir. Bu sorunu gidermek için öğretmenlerimize ve diğer ilgililere yardımcı olabileceği düşüncesiyle bu kitap hazırlanmıştır. Kitap altı ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, önce okumanın tanımı verilerek, okuma prensipleri ele alınmıştır. Daha sonra okuma yaklaşımları, okumaya hazır oluşluk, okumaya hazır oluşluğu etkileyen faktörler, ailenin okuma yazmadaki yeri, 6-10 yaş çocuklarının okuma yazma açısından özellikleri, bireysel farklılıklar ve okuma yetersizlikleri üzerinde durulmuştur. Đkinci bölümde, yazma konusu tanıtılarak yazmayı etkileyen faktörler, neden bitişik eğik yazıya geçildiği, bitişik eğik yazı harflerinin özellikleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, okuma yazma yöntemleri üzerinde durulmuş, sesten öğretim kısaca açıklanarak, iki tane sesten öğretim yöntemi tanıtılmıştır. Daha sonra da 2005-2006 eğitim-öğretim yılından itibaren uygulamaya konulan ve bitişik eğik yazıyı temel alan “Ses Temelli Cümle Yöntemi” aşamalarıyla birlikte detaylıca ele alınmış, örnekler verilerek yazmada karşılaşılan sorunlar ve çözüm yolları dile getirilmiştir. Dördüncü bölümde okuma yazma öğretimiyle ilgili uygulama örneklerine yer verilmiş, örnek bir metin işleme çalışması yapılmıştır. Beşinci bölümde, okuma ve anlamanın temellerinden olan kelime tanıma ve kelime ayırt etme ele alınarak, kelime dağarcığını geliştirme yolları üzerinde durulmuştur. Altıncı bölümde, ölçme ve değerlendirme üzerinde durulmuş ve okumada anlamanın değerlendirilmesiyle ilgili örnek yöntemlere yer verilmiştir. Ekler de ise çok sayıda örnek gözlem ve değerlendirme formları ile alfabemizdeki harfler ve bu harflerle başlayan resimler verilmiştir. Saygılarımla. Prof. Dr. Hayati AKYOL Ankara – 2013 vi øÇøNDEKøLER Sayfa No Ön söz ........................................................................................................................ v øçindekiler ................................................................................................................ vii ùekiller Listesi ......................................................................................................... xii Tablolar Listesi ........................................................................................................ xii Çizelgeler Listesi ..................................................................................................... xii ùemalar Listesi ........................................................................................................ xii 1. BÖLÜM OKUMAYA GøRøù OKUMA ................................................................................................................... 1 Okumanın Prensipleri ......................................................................................... 4 Okuma Anlam Kurma Sürecidir .................................................................. 4 Okuma Akıcı Olmalıdır ............................................................................... 4 Okuma Stratejik Olmalıdır .......................................................................... 5 Çocuk Okumaya Güdülenmelidir ................................................................ 5 Okuma Hayat Boyu Devam Etmelidir ........................................................ 7 Okuma ve Yazmanın Temel Amaçları ............................................................... 7 OKUMA YAKLAùIMLARI .................................................................................... 9 Parçadan Bütüne Yaklaúımı ............................................................................... 9 Bütünden Parçaya Yaklaúımı ........................................................................... 10 ønteraktif Yaklaúım ........................................................................................... 11 OKUMAYA HAZIR OLUùLUK ........................................................................... 12 OKUMAYA HAZIR OLUùLUKLA øLGøLø FAKTÖRLER ................................. 25 Takvim Yaúı ..................................................................................................... 25 Cinsiyet ............................................................................................................. 25 Sa÷lık Sorunları ................................................................................................ 25 Beyin Baúatlı÷ı ................................................................................................. 26 Genel Zekâ ....................................................................................................... 26 Zihinsel Düúünme ............................................................................................. 27 Özel Biliúsel Problemler ................................................................................... 27 Görsel Ayrım .................................................................................................... 27 øúitsel Ayrım ..................................................................................................... 28 øliúkilendirici Ö÷renme ..................................................................................... 28 Dikkat ............................................................................................................... 29 Sözel Dil Geliúimi ............................................................................................ 30 Kitap Harf ve Satırlarının Özellikleri ............................................................... 30 OKUMA YAZMA VE DøL GELøùøMøNDE AøLENøN ROLÜ ............................. 32 vii BøRøNCø KADEME ÇOCUKLARININ ÖZELLøKLERø ...................................... 36 Fiziksel Geliúim ................................................................................................ 36 Altı Yaú Çocukları ............................................................................................ 37 Yedi Yaú Çocukları .......................................................................................... 38 Sekiz Yaú Çocukları ......................................................................................... 39 Dokuz Yaú Çocukları ....................................................................................... 40 On Yaú Çocukları ............................................................................................. 41 ÇOCUKLAR ARASINDAKø BøREYSEL FARKLILIKLAR ................................ 41 Do÷uútan Gelen Farklılıklar ............................................................................. 42 Ö÷renilen Farklılıklar ....................................................................................... 42 Ön Yaúantılardan Kaynaklanan Farklılıklar ..................................................... 42 Bireysel Farklılıkları Dikkate Almayan Uygulamalar ................................. 42 Bireysel Farklılıklara Yer Vermenin Sonuçları ............................................ 43 Bireysel Farklılıklara Yer Veren Düzenlemeler ........................................... 43 OKUMAYA BAùLAMA ........................................................................................ 43 Chall’a Göre Okumanın Geliúim Basamakları ................................................. 45 YAVAù OKUMA NEDENLERø VE ZAYIF OKUYUCULAR ............................. 46 Yavaú Okuma Nedenleri ................................................................................... 46 Zayıf (Yetersiz) Okuyucular ............................................................................. 48 2. BÖLÜM YAZI VE ÖöRETøMø YAZMA .................................................................................................................. 51 Neden Bitiúik E÷ik Yazı ................................................................................... 55 Bitiúik E÷ik Yazı Ö÷retimi ............................................................................... 58 YAZMAYA ETKø EDEN UNSURLAR ................................................................. 61 Oturuú ............................................................................................................... 61 Kas Geliúimi ..................................................................................................... 61 Yönler ............................................................................................................... 62 El Tercihi .......................................................................................................... 62 Boúluklar .......................................................................................................... 63 Harfler .............................................................................................................. 64 Yazımında Güçlük Çekilen Harfler .................................................................. 66 Kalem ve Kalem Tutma .................................................................................... 67 Yazılacak Kâ÷ıt ve Kâ÷ıdın Pozisyonu ............................................................ 73 Yazma Hızı ....................................................................................................... 74 Çizgi Takibi ...................................................................................................... 74 Yazma Becerileri .............................................................................................. 75 Yazıya Baúlama ................................................................................................ 79 viii 3. BÖLÜM OKUMA YAZMA ÖöRETøM YÖNTEMLERø Sesten Ö÷retim Yöntemi ................................................................................... 83 Resimli Ses Yöntemi ........................................................................................ 84 Sesten Okuma Yöntemi .................................................................................... 85 Cümle Çözümleme Yöntemi ............................................................................ 86 Ses Temelli Cümle Yöntemi ............................................................................ 87 øLK OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ................................................................. 89 Sınıf ve Okul Ortamını Tanıtma ....................................................................... 90 Bak Anlat Çalıúmaları (Görsel Okuma) ........................................................... 91 Çiz Boya Çalıúmaları ........................................................................................ 93 Çizgi Çalıúmaları .............................................................................................. 97 øLK OKUMA VE YAZMAYA BAùLAMA ........................................................ 100 Sesi Hissetme ve Tanıma ................................................................................ 100 Harfi Yazma ve Okuma .................................................................................. 100 Hece, Kelime ve Cümle Oluúturma ................................................................ 101 Metin Oluúturma ............................................................................................. 101 Programda Önerilen Ses Grupları ................................................................... 102 4. BÖLÜM OKUMA YAZMA ÖöRETøMø UYGULAMALARI || Sesini Kavratma ................................................................................................ 103 Sesi Hissetme ve Tanıma ................................................................................ 103 Harfi Yazma ve Okuma .................................................................................. 105 | | Sesini Kavratma ................................................................................................ 108 Sesi Hissetme ve Tanıma ................................................................................ 108 Harfi Yazma ve Okuma .................................................................................. 110 Hece, Kelime ve Cümle Oluúturma ....................................................................... 112 Açık Heceye Ulaúma ...................................................................................... 113 Ses, Hece, Kelime ve Cümle Pekiútirme Örnek Çalıúmaları ........................... 118 Metin Oluúturma ............................................................................................. 128 Ölçme ve De÷erlendirme ................................................................................ 128 Büyük Harfler ................................................................................................. 129 Rakamlar ........................................................................................................ 129 Serbest Okuma ve Yazma Dönemi ........................................................................ 130 Serbest Okuma ............................................................................................... 130 Planlı Yazma .................................................................................................. 131 Örnek Metin ve øúleniú ........................................................................................... 136 Hazırlık ........................................................................................................... 137 ix Metne Hazırlık ..................................................................................... 137 Anahtar Kelimelerle Çalıúma ............................................................... 138 Gözden Geçirme ve Tahmin Etme ....................................................... 139 Amaç Belirleme; Tür, Yöntem ve Teknik Belirleme ........................... 139 Anlama ........................................................................................................... 140 Dinleme ............................................................................................... 140 Okuma ................................................................................................. 140 Anlamı Bilinmeyen Kelimelerle Çalıúma ............................................ 141 Görsel Okuma ...................................................................................... 141 Metin ønceleme .................................................................................... 142 Söz Varlı÷ını Geliútirme ...................................................................... 142 Metin Aracılı÷ı øle Ö÷renme .......................................................................... 142 Günlük Hayatla øliúkilendirme ............................................................. 142 Di÷er Derslerle ve Ara Disiplinlerle øliúkilendirme ............................. 143 Araútırma ............................................................................................. 143 Kendini øfade Etme ......................................................................................... 143 Kendini øfade Etmeye (Anlatıma) Hazırlık .......................................... 144 Konuúma, Yazma ve Görsel Sunu ....................................................... 144 Ölçme ve De÷erlendirme ................................................................................ 144 Yazı Örnekleri ve De÷erlendirilmesi............................................................... 156 5. BÖLÜM KELøME ÖöRENME VE KELøME DAöARCIöINI GELøùTøRME YOLLARI KELøME ÖöRENME ........................................................................................... 197 Çocukta Dil Geliúimi ...................................................................................... 197 Kelime Tanıma ve Ayırt Etme ....................................................................... 198 Kelime Ö÷renme ............................................................................................ 199 Kelime Tanıma ve Anlama øliúkisi ................................................................. 201 Kelime Tanıma øpuçları .................................................................................. 205 Kelime Tanımada Karúılaúılan Problemler ..................................................... 207 Kelimenin Anlamını Bilme ............................................................................ 208 Kelime Ö÷retiminin ølkeleri ........................................................................... 209 KELøME DAöARCIöINI GELøùTøRME YOLLARI ......................................... 210 øliúkilendirici Yöntem ..................................................................................... 211 Parmak Yöntemi ............................................................................................. 212 Gruplama Yöntemi ......................................................................................... 212 Do÷rudan Kelime Ö÷retimi ............................................................................ 212 Kavram Geliútirme ......................................................................................... 213 Cümle ve Metin Ortamındaki øpuçlarını Kullanma ........................................ 214 Kelime Haritası Yöntemi ................................................................................ 215 x Anlam Analizi ................................................................................................ 217 Kelime Gruplandırma ..................................................................................... 219 Sözlük Kullanma ............................................................................................ 219 Beyin Fırtınası Tekni÷i ................................................................................... 221 Muhtemel (Olası) Cümleler ............................................................................ 222 Ven ùeması ..................................................................................................... 222 6. BÖLÜM ÖLÇME VE DEöERLENDøRME, DÖNÜT VERME ÖLÇME VE DEöERLENDøRME ........................................................................ 225 OKUMADA ÖLÇME VE DEöERLENDøRME .................................................. 227 De÷erlendirme Yöntem ve Teknikleri ............................................................ 228 Ö÷retmen Görüúlerinden Yararlanma ............................................................ 230 Anlamayı De÷erlendirme ............................................................................... 230 Anlatma .......................................................................................................... 232 Boúluk Doldurma (Cloze) Tekni÷i ................................................................. 232 Okuma Yanlıúları ve Nedenleri ...................................................................... 233 Atlayıp Geçmeler ve Eklemeler .............................................................. 233 Ters Çevirmeler ....................................................................................... 233 Tekrarlar .................................................................................................. 234 DÖNÜT (GERø BøLDøRøM) VERME .................................................................. 234 EKLER ................................................................................................................... 237 Ek-I. Birinci Sınıf Çocu÷u Gözlem Formu ............................................................ 239 Ek-II. Görme Sorunları Gözlem Formu ................................................................. 241 Ek-III. Okuma Davranıúları Kontrol Listesi ........................................................... 243 Ek-IV. Bütüncül Yazı De÷erlendirme Formu......................................................... 244 Ek-V. Analitik Yazı De÷erlendirme Formu ........................................................... 245 Ek-VI. Akran Yazı De÷erlendirme Formu ............................................................. 246 Ek-VII. Yazmada Kendi Kendini De÷erlendirme Formu....................................... 247 Ek-VIII. Yazı De÷erlendirma Ölçe÷i...................................................................... 248 Ek-IX. Okumada Kendi Kendini De÷erlendirme Formu........................................ 250 Ek-X. Dosya (Portfolio) De÷erlendirme Formu ..................................................... 251 Ek-XI. Ba÷ımsız Okumada Kendi Kendini De÷erlendirme Formu........................ 252 Ek-XIII. Ba÷ımsız Okuma Envanteri ..................................................................... 253 Ek-XIV. Okuryazarlı÷a Hazır Oluúluk Kontrol Listesi .......................................... 254 Ek-XV. Okumaya ølgisi Açısından......................................................................... 255 Ek-XVI. Kiúisel Okuma Rehberlik Soruları ........................................................... 256 Ek-XVII. Araútırma Gözlem Formu....................................................................... 258 Ek-XVIII. Film ve Video øzleme Gözlem Formu................................................... 259 xi Ek-XIX. Sözel Anlatım Gözlem Formu ................................................................. 260 Ek-XX. Dinleme Gözlem Formu............................................................................ 261 Ek-XXI. Bilgilendirici Yazma Gözlem ve Kontrol Formu..................................... 262 Ek-XXII. Kısa Hikâye Okuma Kontrol Formu....................................................... 263 Ek-XXIII. Ö÷retmenin Kendini De÷erlendirme Formu ......................................... 264 KAYNAKLAR ...................................................................................................... 289 ùEKøLLER LøSTESø ùekil 1. Do÷ru ve Yanlıú Kalem Tutma ùekilleri .................................................... 70 ùekil 2. Ayak, Oturuú, Kalem ve Defter Pozisyonları ............................................. 72 ùekil 3. Bak Anlat Çalıúmaları ................................................................................ 93 ùekil 4. Çiz Boya Çalıúması Resim Örne÷i ............................................................. 94 ùekil 5. Çiz Boya Çalıúması Resim Örne÷i ............................................................. 95 ùekil 6. Çiz Boya Çalıúması Resim Örne÷i ............................................................. 96 ùekil 7. Soldan Sa÷a Serbest Karalamalar ............................................................... 97 ùekil 8. Düzensiz Çizgi Çalıúmaları ........................................................................ 98 ùekil 9. Kelime Haritası ......................................................................................... 216 TABLOLAR LøSTESø Tablo 1. 1-9. Sınıflardaki Çocukların Cinsiyetlerine Göre Harf Bazında Dakikada Ortalama Yazma Hızları ............................................................ 74 Tablo 2. Soru-Cevap Analiz Tablosu .................................................................... 235 ÇøZELGELER LøSTESø Çizelge 1. Temel Dil Becerileri ............................................................................... 12 Çizelge 2. Okuryazarlı÷ın Geliúimi .......................................................................... 16 Çizelge 3. Okuryazarlı÷ın geliútirilmesinde kullanılabilecek stratejiler ................... 18 Çizelge 4. Harflerin Haftalara Göre Da÷ılımı ........................................................ 116 Çizelge 5. Kelime Bilgisi Geliúim Aúamaları ........................................................ 201 Çizelge 6. Kavram Geliútirme Aúamaları .............................................................. 213 Çizelge 7. Anlam Analizi ...................................................................................... 218 Çizelge 8. Kelime Gruplandırma Çalıúması .......................................................... 219 Çizelge 9.Tamamlayıcı Etkinlikler ........................................................................ 236 ùEMALAR LøSTESø ùema 1. Hece, Kelime, Cümle ve Metin Oluúturma .............................................. 117 ùema 2. Ven ùeması .............................................................................................. 223 xii Okuma A!A " + !$ & +A ! ! $ " B 7 * &)" -9 $ * &" A * ) 7 A $ ! ) &) ! " A & A &)- 9 A)!! -()! $ ! * * !- C $ &)!+ *$ " & !* ) - C @+ D;E;F =! :/ D,F=! D F:$ %7 D.F =! A:$?*'!D-;F=! ) :=&)! ! * A$ &)$ :$A D,E<F = !$ )!A$ A$ " &)$ & A:$ 5 D,E.,F =! ) : - " &)! A + &)! *+ " & -9 -/ A" + & " A !" D/$2F- ! ,- . ,/ ) + ,,, * /,,. +%,,, / ) . %* , " -? A!$ !A" D! F$ A 7 $ * - 1 $ A ) & D&)!F) " $ ! ! A - '" &*$ D) ) AF $ $ 7 ) " GA - 9A$$+" -HA! ) ) - 0) A & ! + A & ) ) !- ? B$! ! " -(! $+!$ * -H!! $4 D $ 4 -F A ! !-($A A & ! ) ! A &7 - 9A ! & * ) -I7 $J + " * &- &! + 7 $ ! ! ! $ " **$ " + A &- '!& A) " -H !+ 7 A$ A ! A- &* ) -H &" * & - 9 " 7 ! 7A - 9 ! & " ! -0 " $ & + $ * * $ 7 7- ( ) A B & $ &A &! ! ) A +- ( !! D&7$ $ F ) ! 7! +A- / A &A * ! 0 ) JJ A- $ &A* $!!! ! & - 9 &* $ " A- ( * $ + *)!$ & )& - / ! 7 $$A$+&7*&)" - / A * D! K !!F 7A-9A ) & $ A $ &) -A GA ! & $& $! A & A - 9 $ )& A $&$&$A &*" - 9 &** ) AA - A ! )! " 7 - ) & - ! A$+&7 - / A) A ) & $ & *- ! ) ) $)A &*" - 9 A ! $ J &- 9A ) A * $7$*" * ! * - @A ! 7 * - 0 7 D!K!!F$7) $7 A D* & $ A " A $ ) & * !$ $ )!" $ ** &$ & -F &*" - L) &* + D/ $,F- Okumanın Prensipleri 1,23," C*! 7A-9A) &" *)!*-' +* " M N$!$! &*A &A " A-9 )* ) & - O A A** 7A+A-% D2F A ) A + $ A 7 ) A" & ) A )" A&&)*&-(& &) &+ $ ! +A+-( )!E' & ) 7 + +&" - / A A -H *" $ ! !+7 A)! " - 1,21 /AG $& " $&) $A&! + $ $ A + - /A " - P& D,F &) !7 A !-+ " A $& " &- 9A *+ 7!! A" 7A-( $ " $ *)!) A- 5 ! ) A &- 9 ) A &*$ ) A 7!! A-C+&)" !7 ) A * !!7&&-( ) A A * D $ F- ' $ A & A - 1,"4 1 @B A $ ! &* D F &)! ) $ & ) & $& *) " - 9A * ! * " 7 B &)-@" B $ A A- H A !" ! B 7 A & A A * 7) A * A- ' B A *A &) ! - ' ! A J 7 A " &- 5,1,6 D F) & " 7) - Q7 A & !$ ! ! ! A- ( )! $ & * ! - () *A ) 7 ! & -( " 7 7) - D F * * + 7 - () !" & * &)- !" + * E 0 +7 - 0 & A & *! - " * A ! D/$ >G 5RA P&&$ G OA$ I &$ P % A$