Yatırım

YATIRIM PROJELERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Prof.Dr. Öcal USTA
1
YATIRIM PROJELERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Birinci Bölüm
YATIRIM VE YAPILABİLİRLİK ETÜDLERİ
İkinci Bölüm
YATIRIM PROJELERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
2
YATIRIM KAVRAMI

Özellikle gelişmekte olan ülkelerin yatırıma, diğer bir
deyişle yeni işletmeler kurmaya ayırabilecekleri ekonomik
kaynakları sınırlıdır.

Bu sınırlı kaynakların, en hızlı ve fazla gelir artışı
sağlayacak sektörlere ve yatırım projelerine öncelik verilerek
tahsis edilmeleri zorunludur.

Ulusal ekonominin hızla gelişmesini sağlayacak sektörlerin
saptanması,
bu
sektörlere
yapılacak
yatırımların
belirlenmesi, hazırlanacak uygun, özgün ve tutarlı kalkınma
planlarıyla mümkündür.
3
“Aşamalı Planlama Tekniği”ne göre planlar
3 aşamada tamamlanır;

Makro planlama,

Sektör analizleri,

Proje seçimi ve değerlendirilmesidir.
4
1. Makro Planlama Aşaması

Üretim ve yatırıma ilişkin olarak yapılacak makro
ekonomik çalışmaları içermektedir.

Bu aşamada güdülen amaç, ekonomideki tasarruf
oranını ve üretim düzeyini geçici olarak saptamaktır.

Bu aşama ekonominin makro büyüklükleriyle ilgili
kararların alındığı, amaçların saptandığı bir
aşamadır.
5
2. Sektör Analizleri Aşaması:

Bu aşamalar, her şeyden önce ekonominin kaç sektöre ayrılacağı
konusunda karar verilir.

Karardan sonra, her sektörde üretilecek mallar yani üretim hedefleri
saptanmaya çalışılır.

Bu amaçla, planlı dönem kapsamına giren yıllardaki nihai talep
tahminlenir.

Söz konusu yıllar itibariyle yurt içi talep ile dış talebin ne olacağı araştırılır.

Nihai malların üretimi için gerekli ara mallar ile ithal mallar talebi tahmin
edilir.

Bu çerçeve içinde hesaplanacak üretim amaçlarını gerçekleştirmek üzere,
her sektörde ne kadar yatırım yapılacağı hesaplanır.
6
3. Proje Analizi veya Proje Değerlendirilmesi

Bu aşama, kalkınma amaçları açısından önemli olan yatırım
projelerinin ulusal ekonomi üzerindeki etkilerini saptayarak,
projeleri sıralamaya ve sonuç olarak red veya kabul etmeye
yönelik çalışmaları kapsamaktadır.

Yatırım projeleri planın en önemli kısmını oluşturur.

Bu bakımdan önceki aşamalarda ortaya çıkan plan
çerçevesini projelerle tamamlamak gerekecektir.
7
YATIRIM KAVRAMI
YATIRIM
1. Halk Dilinde Yatırım
3. İşletme Biliminde
(Mikro Açıdan) Yatırım
2. Ekonomi Biliminde
(Makro Açıdan) Yatırım
8
1. Halk Dilinde Yatırım

Günlük dilde yatırım, ekonomik değerlerin kazanç sağlama
amacı ile bir işe ayrılması demektir.

Sermayeyi temsil eden herhangi bir değeri satın almaktır.

Örneğin, parayı bankaya yatırmak, hisse senedi veya tahvil
satın almak, işletmede stokları oluşturan mamul, yarı mamul,
hammaddeleri tedarik etmek, gayrimenkul satın almak
yatırımdır.

Sermayenin korunması veya gelir elde edilmesi amacıyla bir
değerin ya da mülkiyet hakkının elde edilmesi için yapılan
harcamalardır.
9
2. Ekonomi Biliminde
(Makro Açıdan) Yatırım

Belirli bir dönemin üretim faaliyetlerini sağlayan
donanım stokunda, başka bir deyişle, belli bir
dönemde reel sermaye stokunda gerçekleşen
artışlardır.

Yatırım kavramına bu şekilde yaklaşım yapıldığı
takdirde, bankaya para yatırılması, hisse senedi
tahvil veya gayrimenkul satın alınması yatırım
kabul edilmez.
10
2. Ekonomi Biliminde
(Makro Açıdan) Yatırım

Sabit Sermaye ve Stok Yatırımları

Net Yatırım, Yenileme ve İdame Yatırımları

Bağımsız ve Uyarılmış Yatırımlar
11
Sabit Sermaye Yatırımı

Bir ekonomide mal ve hizmet üretimini
çoğaltmak ve özellikle gelecek
dönemlerde
tüketim
olanaklarını
arttırmak amacıyla, üretim faktörlerinin
belli bir dönem içinde reel sermayenin
arttırılması, düzenlenmesi, korunması
için kullanılmasıdır.

Yani, reel sermaye stokuna yapılan
katkılardır.

Yenileme ve idame yatırımları,
tamamlama yatırımları ve
yeni yatırımlar
sabit sermaye yatırımları kapsamında
yer almaktadır.
12
Stok Yatırımları

Genel yatırım tanımına dahildir.

Stoklar üretim sürecinin bir parçasıdır.

Devamlı, düzenli ve rasyonel bir üretim ve dağıtım
için optimal düzeyde hammadde, yarı ve tam
mamul stokların varlığı zorunludur.

Bu amaca hizmet ettiği sürece stoklar geniş anlamda
bir üretim aracıdır.
13
Net Yatırım

Tesislerin büyütülmesi,düzenlenmesi
ve yeni kapasite eklenmesi için
yapılan yatırımlarla, stoklarda dönem
içinde olan artışları kapsar.

Her çeşit yeni yatırım, tamamlama
yatırımları ve stok artışları net
yatırımdır.

Dönem içindeki brüt yatırımdan
aşınma ve yıpranma karşılığı (hesabı
olarak amortisman) çıkartıldığında
net yatırım elde edilir.
14
Yenileme ve İdame Yatırımları

Dönem içinde aşınan, eskiyen, yıpranan veya
hasar gören tesislerin korunması için üretim
kapasitesi veya özellikleri değiştirilmeden
yapılan yatırımlardır.

Üretim faktörlerinin, dönem içinde eskiyen
tesislerin yenilenmesinde kullanılmasıdır.
15
Bağımsız ve Uyarılmış Yatırımlar

Bağımsız (veya otonom) yatırım denildiği
zaman, talep ve satış miktarına bağlı
olmaksızın yapılan yatırımlar anlaşılır.

Henüz
gelişmemiş
bir
bölgeyi
kalkındırmak için devletin yol, santral vb.
olarak yapacağı yatırımlar bu grupta kabul
edilir.

Savaş ekonomilerinde ve genellikle
güdümlü ekonomilerde yatırımların çoğu
bağımsız yatırımlardır.

Uyarılmış yatırımlar ise, milli gelirdeki ve
talepteki artışların tüketim harcamaları ve
satışlara
yansıması
sonucu
(yani
“uyarılmış” olarak) girişimcilerin karar
verdikleri yatırımlardır.
16
3. İşletme Biliminde
(Mikro Açıdan) Yatırım

İşletmenin amacını oluşturan faaliyetleri yürütmek,
belli bir anda işletmenin varlığını, rekabet gücünü
korumak veya geliştirmek üzere sürekli bir şekilde
sahip olmak ihtiyacında olduğu araçları tedarik için
yapılan harcamalardır.

Uzun bir dönemde gerçekleşeceği beklenen yararlar
için fon kaynaklarının bağlanmasıdır.
17
PROJE VE YATIRIM PROJELERİ

Proje nedir?
Bir konu etrafında düşüncenin
yoğunlaşması,
bir çözüm veya çıkış yolunun
aranması çabasıdır..
18
PROJE VE YATIRIM PROJELERİ
Yatırım Projesi Nedir?
Belli faaliyetleri en az (minimum) maliyetle
(girişimci ve/veya ulusal ekonomi açısından) gerçekleştirmek ve
bu faaliyetler sonunda yaratılan kapasiteden en fazla (maksimum)
faydayı
(girişimci ve/veya ulusal ekonomi açısından)
sağlamak amacıyla yapılan bir plan
olarak tanımlanabilir.
19
Yatırım Projesinin Sınırlayıcı Özellikleri
1. Yatırım, projeyle belirli ve uzun ömürlü bir kapasite
yaratmalı.
2. Ekonomiden fiziki inputlar (girdiler) almalı. Bunlar;
Hammadde
İşgücü
Sermaye mallarıdır.
3. İç ve dış ekonomilere mal ve hizmet arz etmeli.
20
Yatırım Projesi
Belli bir yerde kurularak,
ekonomiden insan gücü, hammadde, mamul madde ve
sermaye malları alarak
ve bunlar üzerinde belirli bir teknolojiyi uyguladıktan
sonra,
ekonomiye mal ve hizmet arz ederek
var olan veya gelecekteki talebin belli bir kısmını
karşılamaya yönelmiş faaliyetleri,
girişimci ve/veya toplum yararına en az fedakârlıkla
sağlamak amacıyla önceden yapılan çalışmaların
tümüne
yatırım projesi denir.
21
Yatırım Projesi
Yatırım projesi bir yatırımın planlandığı ve üretime
geçtiği yıldan, (teknik veya ekonomik) ömrünün
sonuna kadar olan dönemde;
diğer deyişle,
kuruluş ve işletme dönemlerinde, içinde bulunacağı
veya etkisinde kalacağı her türlü teknik, ekonomik,
sosyal, vb. ortam ve koşullar ile ilgili değişkenlerin
nitelik ve nicelik bakımından incelenmesidir.
22
Yatırım Projesi Fikrinin Doğuşu
a- Atıl Kaynakların Varlığı
 b- Rastlantılar
 c- Üretilen Mal Serisini Tamamlamak
 d- Faaliyet Konularının Desteklenmesi
 e- Risklerin Yayılması
 f- Gelirlerin Azalması
 g- Moda
 h- Özel Ustalıklar
 l- Prestij Arzusu

23
Yatırım Projesinin Özellikleri

a. Proje dış çevrenin baskı yaptığı sosyal, ekonomik, teknik
ve tarihsel koşullara uymalıdır.

b. Proje, bir ülkede iç kaynaklarca sağlanan olanaklarla
uyum içinde olmalıdır.

c. Proje, uygulama aşamasında iç ve dış koşullarda
oluşabilecek değişikliklere uyum sağlayacak özelliklere
sahip olmalıdır.
24
Yatırım Projesinin Özellikleri

d. Proje, açık, kesin ve anlaşılır olmalı, genel ve yuvarlak
sözler taşımamalı, mümkün olduğu kadar rakam, sayı ve
grafik ile ifade edilmelidir.

e. Projenin uygulayıcılar tarafından benimsenmesi de
önemlidir. Eğer uygulayıcılar projeyi benimsememişlerse
başarıya ulaşılması mümkün değildir.

f. Proje, izleme ve denetim olanağı vermelidir.
25
İşletme Yatırım Politikası
İşletme
yatırım
politikası,
sermaye
kaynaklarını rasyonel kullanmak amacı ile
yatırıma konu olan tesislerin seçimi,
uygulanması veya uygulanmaması hakkındaki
işletme kararlarıdır.
26
İşletme Yatırım Politikası

Yatırım politikası, işletme araçlarının amaçlanan hedefe uygun
olarak kullanıma hazır kılınmasını sağlayan düzenleyici bir
süreçtir.

Yatırım politikası, geleceğe yönelik uzun süreli kararların
alınmasını gerekli kılar.

İşletme yatırım politikası, finansal yönetim ilkelerine göre,
geleceğe yönelik tesislerin seçim kararları biçiminde
nitelendirilmelidir.

Yatırım politikası, finans politikasının alt kısmıdır.
27
İşletme Yatırım Politikası
FİNANS POLİTİKASI
Sermaye
Kullanma
Politikası
Sermaye
Tedarik
Politikası
1- Yatırım Politikası
2- Stok Politikası
3- Likidite Politikası
28
Yatırım Kararları ve Önemi
İşletmelerde finansman
yöneticilerinin temel işlevleri;
İşletmeye gerekli fonların
nasıl ve nereden sağlanacağı,

Sağlanan
bu fonların nasıl ve
nerelerde
kullanılacağı,
konularında karar vermektir.
29
Yatırım Kararlarında Bilgi

a- Yatırım Harcamalarının
Tutarı

b- Yatırımın Yıllık İşletme
Gelirleri (Nakit Girişleri)

c- Yatırımın Ekonomik Ömrü

d- Yatırımın Hurda Değeri
30
a- Yatırım Harcamalarının Tutarı

Bir işletmenin yatırım tutarı, sabit sermaye
harcamaları tutarı ve faaliyet dönemindeki
işletme
sermayesi
ihtiyacı
toplamından
oluşmaktadır.
Yatırımın
gerçekleşme süresi bir yıldan
fazla olduğu durumlarda toplam yatırım
tutarı harcamalarının yıllara göre dağılımı
belirtilmelidir.
31
b- Yatırımın Yıllık İşletme Gelirleri
(Nakit Girişleri)

Yatırımdan faaliyet döneminde sağlanacak gelirler yani nakit
girişleri, yatırımın ekonomik ömrü boyunca sabit kalmayıp,
genellikle yıldan yıla farklılıklar göstermektedir.

Yatırım projesinin hazırlanması ve değerlendirilmesinde, bu
durumun dikkate alınması önem taşımaktadır.

Yatırım nedeniyle işletmeden bir veya birkaç dönem nakit çıkışı
olmakta, nakit girişleri daha sonraki işletme döneminde
gerçekleşmektedir.

Sağlanan nakit girişleri, dönemler itibariyle sabit, artan, azalan
veya bu şekillerin karışımı olabilmektedir.
32
c- Yatırımın Ekonomik Ömrü

Yatırımın fiziki ömrü ile ekonomik ömrü
genellikle birbirinden farklı olur.

Çünkü ekonomik ömür; bir yatırımın faydalı
olarak üretimde bulunabileceği süreyi, fiziki
ömür ise; teknik iş ve faaliyetlerin yerine
getirilerek fiilen üretimde bulunulacak süreyi
kapsamaktadır.
33
d- Yatırımın Hurda Değeri

Makine, teçhizat vb. gibi yatırımlarda,
makinenin hurda değeri, makine satıldığında
gelecek para olmaktadır.

Hurda değerin kârlı bir şekilde satılması
durumunda (hurda değer, genellikle muhasebe
kayıtlarında görülen değerinin üzerinde bir
bedelle satılacağından) ödenmesi gereken
vergilerin düşülmesi gerekmektedir.
34
Yatırım Kararlarında
Sistematik Yaklaşım
Genel ve karmaşık bir yapı gösteren yatırım konusu nispeten kolay
çözülebilen kısmî sorunlara ayrılmak suretiyle sadelik kazanmaktadır.
Genel nitelikteki yatırım sorununun parçalara ayrılması ile daha geçerli
tahminler yapılabilmektedir.
Yatırım kararlarını etkileyen faktörlerin unutulması veya gereğinden
fazla önemsenmesi olasılığı ortadan kalkmaktadır.
Yatırım araştırmalarının çok yönlü olarak yapılması sağlanmaktadır.
35
Sistematik Yaklaşımın Önemli Faktörleri

İşletme Amaçlarının Belirlenmesi

Yatırım Kararlarının Tepe Yönetimince Alınması

Alternatiflerin Karşılaştırılması

Yatırım Araştırmalarının Geleceğe Yönelik Olması

Yatırım Türünün Belirlenmesi

Yatırım Büyüklüğünün Belirlenmesi
36
Yatırım Politikasını İşletmenin Temel
Sorunu Yapan Nedenler
•Yatırımların uzun süreli olması,
•Maliyet masraflarının statik yapısı,
•Sermaye fonlarının kıt olması.
37
a- Yatırımların Uzun Süreli Olması

İşletme yatırımları, işletmenin karlılık ve istikrarlılığını
uzun sürede etkileyen bir sermaye tahsisidir.

Bugünkü yatırım kararları, gelecekteki gelişmenin sınırlarını
ve olanaklarını belirler ve alınan kararlardan geriye dönüş
mümkün değildir.

Ancak zararı göze alarak bu kararlar düzeltilebilir.

Çünkü fonların yatırılan tesislerden tekrar çekilmesi büyük
bir zarara yol açar.
38
b- Maliyet Masraflarının Statik Yapısı

Sabit
sermaye
yatırımları
değişmez
maliyet masraflarına yol
açarlar ve bu masraflar
işletmenin
faaliyet
dalgalanmalarına karşı
hareketsizdirler.

Bu
faaliyet
dalgalanmaları
işletmenin
zarara
uğrama
tehlikesini
artırır.
39
c- Sermaye Fonlarının Kıt Olması

İşletme yatırım politikası, sermayenin kıt
olmasından dolayı daha da önemli bir hale
gelmektedir.

Yapılan hatalı yatırımlar, sermaye ile varlıklar
arasındaki uyuşmazlık ilişkisi dolayısıyla ağır
sonuçlara neden olurlar.

Bu durumda yatırım politikasına ilişkin kararların
düzeltilmesi uygulama açısından giderek olanaksız
hale gelir.
40
Yatırım Politikasının Koşulları
Yatırımların İsabetli Seçimi
 Sermayenin Rasyonel Kullanılması
 Sermayenin Optimal Kullanılması

41
a - Yatırımların İsabetli Seçimi

Sermayenin tahsisi bakımından işletme kararlarında
serbestliği gerektirir.

İşletmeler, yönetmelikle veya anlaşmalarla belirli
yatırımların uygulanmasından yükümlü kılınamaz.

Bu tür kurallar mevcut olduğu zaman, işletmenin
yatırım politikası etkinliği ortadan kalkar.

Dolayısıyla yatırımların seçiminde serbestlik büyük
önem taşımaktadır.
42
b- Sermayenin Rasyonel Kullanılması

Yatırımların iktisadi kurallara göre değerlendirilmesini
gerektirir.

Karışık bir husus olan yatırım sorunları, pazarın
ayrıntılı biçimde incelenmesini gerektirmektedir.

Sermayenin rasyonel biçimde kullanılmasına ilişkin ön
koşul; finansal işlerden sorumlu olanların, kararlarını
objektif ve kişisel yargıların etkisine bağlı kalmayan
faktörlere dayandırmasıdır.
43
c- Sermayenin Optimal Kullanılması

Sermayenin kullanma olanaklarının analiz edilmesini,
yarar ve sakıncaları yönünden karşılaştırılmasını
gerekli kılar.

Buna göre yatırımlar esaslı bir incelemeye alınmalıdır.

Toplam sermaye yatırım hacminin sınırlanması,
finansal kaynakların kontrol altına alınmasını
sağlamakla beraber, yatırılan sermayenin optimal
olarak kullanılmasını garanti etmez.

Optimallik, fedakârlığın minimum olduğu, buna karşılık
yararın maksimum olduğu bir yaklaşımı yansıtmalıdır.
44
Yatırım Planlaması
Proje geliştirme süreci veya yatırım planlaması genel olarak;

1. Yatırım öncesi aşama
 2. Yatırım aşaması
 3. İşletme aşaması
olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilir.
45
1. Yatırım Öncesi Aşama
1.Olanak Etüdleri
Genel Olanak Etüdleri
Bölge Etüdleri
Alt Sektör Etüdleri
Kaynak veya hammadde etüdleri
Özel Proje Olanak Etüdler
2.Ön Yapılabilirlik Etüdleri
3.Yapılabilirlik (Fizibilite) Etüdü
46
Yapılabilirlik Araştırması Şu Konularda
Girişimcilere Yardımcı Olur;

Karar Alma

Seçeneklerin
Değerlendirilmesi

Teşviklerden Yararlanma
47
2. Yatırım Aşaması

İlk Aşama




İnşaat
Makine ve donanımın sağlanması
Yönetim ve pazarlama örgütünün
kurulması
İkinci aşama



Montaj
İşçi eğitimi
Stokların sağlanması vb.
48
3. İşletme Aşaması
Deneme İşletmesi
 Son İşlemler

Sanayi siciline kayıt olmak,
 Sanayi Odasına kayıt olmak,
 S.S.K., mevzuatı gereklerini yerine getirmek,
 Gerekliyse ihracatçı belgesi almak,
 Markalar
yasasına
göre
tescil
işlemlerini
tamamlamak.

49
Yapılabilirlik (Fizibilite) Raporu
Bir yapılabilirlik raporu, çeşitli seçenekler
göz önüne alındıktan sonra seçilen projenin
temel sorunlarına değinen; konuya hem
ekonomik ve teknik, hem de finansal açıdan
yaklaşan bir araştırma niteliğindedir.
50
Yapılabilirlik (Fizibilite) Raporu
Yapılabilirlik raporu başlıca altı bölümden oluşur:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Giriş ve gerekçe,
Girişimci hakkında genel bilgiler,
Teknik etüdler,
Ekonomik etüdler,
Finansal etüdler,
Kârlılık analizi.
51
Teknik Etüdler
Mal veya hizmet üretecek bir tesisin
•Nitelik, maliyet ve zaman bakımından projesinde gösterildiği gibi
kurulmasının mümkün olup olmayacağı,
•Kurulacak tesiste üretim programına uygun istikrarlı bir şekilde üretim
yapılıp yapılmayacağı,
•Piyasanın itibar edeceği asgari kalitenin üstünde bir kaliteye sahip, fakat
yine piyasanın kabul edebileceği satış fiyatından işletmeye yeterli miktarda
kar sağlayacak kadar düşük maliyetle mal ve hizmet üretip üretemeyeceğini
belirlemek için yapılan çalışmaya projenin teknik etüdleri, bu çalışmalara
dayanılarak hazırlanan rapora da teknik değerlendirme raporu
denilmektedir.
52
Teknik Etüd Konuları
•Yöntem Etüdleri
•Ürün ve Yan Ürün Etüdleri
•Makine ve Malzeme Etüdleri
•Hammadde Etüdleri
•Arazi, Bina ve İnşaat Etüdleri
•Teknik Ömür Etüdleri
•Yatırım Termin Planı
•Proje Yönetimi ve Teknikleri
•Enerji, Su, Buhar Etüdleri
•İnsan Kaynakları
•Üretim Programı Etüdleri
•Teknoloji Etüdleri
•Tesis Bedeli
53
1. Yöntem Etüdleri
Yöntem etüdleri, bir işi
yapmanın
şimdiki
ve
önerilen
yollarının
sistematik olarak kaydı,
analiz edilmesi ve eleştirel
bir gözle incelenmesi, daha
kolay ve daha etkin
yöntemlerin
geliştirilip
uygulanmasıdır.
54
Yöntem Etüdleri
•Süreçlerin düzeltilmesi.
•Üretimin donanım tasarımının düzeltilmesi.
•Malzeme, makine ve insan gücü kullanımının
uyumlaştırılması,
•İnsan gücü tasarrufu ve ergonomi,
•Daha iyi çalışma koşullarının yaratılması,
•Hammadde etüdleri ve rezerv tahminleri,
•Laboratuvar testleri,
•Enerji, su temini ve ulaştırma olanaklarının araştırılması,
•Ürün kalitesi.
55
Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler
•Yöntemin gerektirdiği üretim şekli (tek, seri veya kitle üretimi),
•Yöntemin sermaye yoğun veya emek yoğun olması,
•Çıkan yan ürünün atılışının masraflı olması veya değerlendirilmesinin
mümkün olmaması,
•Hammaddenin yurt içinde tedarik edilmesi, (yerli hammadde kullanan
yöntem tercih edilir.)
•Yöntemin yararlı yan ürün vermesi,
•Döviz tasarrufu sağlaması,
•Yöntemin kaliteye etkisi,
•Yöntemin kayba yol açması,
•Yöntemin ihtiyaç gösterdiği arazi.
56
Yöntem Seçiminde Dikkat Edilecek
Hususlar
•Yöntemin karakteristik koşulları
•Güvenilir, garanti edilen bilgi ve veri kaynakları.
•İkmal süresi,
•Lisans sahibinin öne sürdüğü finansal koşullar,
•Sonuçları ve eğitimi bakımından yöntemin denenmiş olması.
•Yöntem sahibi firmanın ehliyet ve itibarı.
•Projenin lisans sahibi tarafından kontrol ve onayı.
•Yerel koşullar.
57
2. Ürün ve Yan Ürün Etüdleri
Ürünlerin çeşitleri, her birinin fiziki ve kimyevi nitelikleri, günlük ve
yıllık üretim miktarları ile yan ürünlerin çeşitleri, nitelikleri, kullanış
yerleri, günlük ve yıllık üretim miktarları belirtilir.
İşletmeye açılacak tesiste, gerekli incelemeler sonunda seçilmiş
bulunan hammadde ve yardımcı maddeler kullanılarak, uygulanması
öngörülen yöntem ile amaçlanan ürün ve yan ürünler miktar, kalite,
maliyet bakımlarından projede etüd edilir.
Artık ve yan ürünlerin işletme içinde veya
değerlendirilebilirliği veya imha olanakları incelenir.
dışında
58
3. Makine ve Malzeme Etüdleri
Kullanılacak makine ve
donanımın yurt içinde
üretimi ile ileride bakım ve
onarım
sorunlarının
incelenmeleri,
yerli
malzeme
durumu,
bu
etüdler kapsamında ele
alınır.
59
Makine ve Malzeme Etüdleri
Makine ve donanım aşağıdaki faktörler bakımından etüd edilir :
•Yurtiçinden ve yurtdışından sağlama olanakları
•Tedarik maliyetleri,
•Tesis ve montaj maliyetleri,
•İşletme maliyetleri,
•Yerleştirmede kaplayacağı dış ölçüler ve ağırlık,
•Yedek parça durumu, onarım ve bakım maliyetleri,
•Kullanılabilme kolaylıkları (gerekli personel ve personelin bu
makine ve donatıma uyabilme durumu),
•Hassasiyet ve kapasite garanti süreleri,
•Teknolojik gelişmedeki yeri.
60
4. Hammadde Etüdleri
Hammadde etüdlerinde incelenmesi gereken hususlar:
•Ortalama bileşimi ve vasıfları (bileşimi, parça büyüklüğü, saflığı, rutubeti,
sertliği, vs.)
•Ana yol, demiryolu istasyonu veya limanlara uzaklıkları,
•Taşıma tarifeleri ve olanakları
•İmtiyaz ve işletme durumları,
•Depolama olanak ve koşulları,
•Bulundukları yerler,
•Üretim zaman ve kampanyaları,
•Tedarik güvenliği ve garantisi,
•Yıllık ihtiyaca göre rezervi ve kalite sürekliliği.
61
5. Arazi, Bina ve İnşaat Etüdleri
Arazi etüdleri yapılırken göz önünde tutulması gereken
faktörler üç grupta toplanabilir:
•Doğal faktörler,
•Ekonomik faktörler,
•Diğer faktörler.
Bina ve İnşaat konularında yapılacak etüdlerde binaların kullanma amacına
göre sağlamlığı, yüksekliği, genişliği, ışık durumu, aydınlatması,
havalandırması gibi ana konuları ele alınır.
62
6. Teknik Ömür Etüdleri
Bir tesisin teknik ömrünü
tamir, bakım ve kısmi
yenilemelerle çalışabileceği
süre olarak tanımlamak
mümkündür. Bir tesisin
teknik ömrü saptanırken, o
tesisteki ana makine ve
donatımın
amortisman
sürelerinin bilinmesi gerekir.
63
7. Yatırım Termin Planı
Yatırım uygulama programındaki projenin hazırlanması,
arsanın temini, işgücü, yol, su, enerji sorunlarının çözümü,
sahanın tanzimi, inşaat, makine ve donanımın seçimi, sipariş
verilmesi, montajın tamamlanması, hammadde temini, gerektiği
takdirde eğitimin yapılması,
işletmeye alma ve deneme
işletmesi sürelerinin belirlenmesi, başlangıç ve tamamlanma
tarihlerinin sürekli bir akış ve gelişme olanağı sağlayacak
şekilde düzenlenmesi konularında yapılır.
64
8. Proje Yönetimi ve Teknikleri
Proje, sınırlı ekonomik kaynakları kullanarak, talebin bir kısmını karşılama
amacına yönelik bir tasarı olarak düşünülebilir. Başka açıdan proje, özel
başlangıç noktası ve özel bitiş noktası bulunan bir faaliyettir.
Proje yönetimi ise, önceden belirlenen amaçlara ulaşılmasını sağlamak için
gerekli planlama, örgütleme, uyumlaştırma ve denetim faaliyetlerini
kapsamaktadır.
Bir başka açıdan proje yönetimi ise, üretilmesi amaçlanan çıktının; planlama,
denetleme, gözetim, mühendislik ve üretim aşamalarını içeren bir genel
yönetim faaliyetidir.
65
Proje Yönetimi ve Teknikleri
•Projeler karmaşık ve özgün çabalardır. Birbirini izleyen veya birlikte
yürütülen ancak tekrarlanmayan faaliyetlerden oluşurlar.
•Proje, belirli bir sonuç yaratma sürecidir.
•Her projenin belirli bir başlangıç, bitiş ve bu ikisi arasında geçen bir yaşam
devresi vardır.
•Yaşam döneminin
değişiklikler olur.
her
aşamasında projenin,
niteliklerinde önemli
•Projeler önemli belirsizlikler taşırlar. Ancak bunlar, proje ilerledikçe giderek
azalırlar.
•Bir projenin maliyeti sonuca yaklaştıkça daha çok artar.
66
Proje Türleri
•Mal ve hizmet üretimi için sözleşme ile yürütülen ticari
projeler,
•Yeni ürün ve teknoloji üzerinde yapılan araştırma geliştirme ve
mühendislik projeleri,
•İnşaat ve sabit sermaye yatırım projeleri,
•Bilgi sistemleri ve yönetim projeleri
•Büyük bakım projeleri
67
Proje Yönetim Teknikleri
Proje yöneticileri, hazırladıkları ya da hazırlayacakları projelerde
kullandıkları tekniklerin kendilerine öncelikle üç konuda bilgi sağlamasını
beklemektedirler.
Bu konular:
• Projenin geçerlilik süresi ve kendilerine getireceği finansal yük,
•Projenin gerisinde kalan görevler ve bunların projenin genel gelişimi
üzerindeki olası etkileri,
•Öngörümlenen finansal yük ve projenin bitiş süresi karşısında bir bütün
olarak gelişme düzeyidir.
Gantt şemaları, Pert Şebeke Analizleri, Doğrusal Programlama proje
yönetimi tekniklerinin başlıcaları arasındadır.
68
9. Enerji, Su ve Buhar Etüdleri
Birçok işletmede büyük önem taşıyan bazı yardımcı unsurlar
vardır. Bunlar, elektrik, yakıt, su, buhar, basınçlı hava vb. gibi.
Teknik etüdler yapılırken, bunların tek tek ele alınması
zorunluluğu vardır.
69
10. İnsan Kaynakları
Kurulacak tesiste gerekli personelin önemi açısından cevaplandırılması
gereken sorular bulunmaktadır. Bunlar:
•İşletmenin kaç vardiya çalışacağı
•Her vardiya için eleman ihtiyacı,
•Personelin nitelikleri,
•Kontrol elemanları sayısı,
•Bakım-onarım elemanları sayısı,
•Satış ve müşteriye hizmet elemanları,
•Eğitim ihtiyacı,
•Ücret,
•Ek ödemeler,
•Sağlanacak sosyal haklar,
•İnsan kaynakları potansiyeli,
•Rakip işletmelerin insan kaynakları,
70
İnsan Kaynakları
İnsan kaynakları ihtiyacı planlanırken şu noktalara önem verilmelidir:
• Proje bölgesindeki insan gücü, özellikle işçi arz ve talebinin genel
değerlendirilmesi.
•Projenin teknolojik ihtiyaçları göz önüne alınarak ulusal ve bölgesel
düzeyde varolan insan gücü ve mesleki becerilerin değerlendirilmesi.
•Endüstri ilişkilerini (bireysel ve toplu) kapsayan iş yasalarının ana hatları,
işe alma ve işten çıkarma yöntemleri, ücret düzeyleri, ek yararlar ve yıllık
artışlar, vardiya sayısı hakkında bilgiler edinilmesi.
•Yıllık iş günü sayısının belirlenmesi
71
11. Üretim Programı Etüdleri
Satışların tahmini yapıldıktan sonra, yapılabilirlik etüdünde ayrıntılı üretim
programı belirlemelidir. Bir üretim programı, belirlenen dönemlerde
ulaşılacak üretim düzeylerini tanımlamalı satış tahminleri ile doğrudan
ilişkili olmalıdır. Bu tür bir programı planlamak için çeşitli üretim aşamaları,
gerek üretim faaliyetleri, gerekse zamanlama açısından ayrıntılı olarak ele
alınmalıdır.
72
12. Teknoloji Etüdleri
Gelişmekte olan ülkelerde teknoloji transferlerinde, aşağıdaki hususlara
dikkat edilmesi önem taşımaktadır.
•İthalatın yerini almak, ihracat olanakları yaratmak,
•Yeni teknolojinin ülkenin sanayi yaşamına uyum sağlayabilmesi ve yerli
sanayice benimsenmesi koşulu ile son gelişme düzeyine göre, patent süreleri
dolmamış, başarı sağlamış yeni teknolojiye öncelik tanımak.
•Patent korunması olmayan, oturmuş eski teknolojiden, bir kez proje bedeli
ödenerek ve uzman getirilerek yararlanmak.
•Ürünün benzerini teknik bilgi geliştirerek yapmaya çalışmak.
•Makine ve donatım alımında, planlamasında, montajında, işletilmesinde ve
bakımında teknik bilgi geliştirmek; bunun sonucunda özellikle arıza giderme
ve yenilemede yerli yedek parça yapımına yönelmek.
•İşletme bilgilerini, teknik ve resimleri, bildirgeleri değerlendirerek üretimde
yararlanmak ve yerli teknoloji üretimine katkıda bulunmak.
73
13. Tesis Bedeli
Her tesis için bulunduğu yerin şartlarına göre bir “Tesis Bedeli Tahmini”
yapılır. Bu tahmini bedel Müşavir, Mühendislik hizmeti, Know-How
lisansı bedeli, proje mühendisliği, makine ve cihazların bedeli etüdü
yapılarak çıkarılamaz. Bunun lisansörler tarafından verilmesi gerekir. Aksi
takdirde mühendislik firmalarından sorulması uygun olur.
74
Teknik Değerlendirme ve Kapsamı
•Kuruluş Yerinin Değerlendirilmesi
•Teknolojinin Değerlendirmesi
•Kapasitenin Değerlendirilmesi
•Makine ve Donanımın Değerlendirilmesi
•Yapıların Değerlendirilmesi
•Çalışanların Değerlendirilmesi
•Girdilerin Değerlendirilmesi
•Yatırım Maliyetinin Değerlendirilmesi
•Üretim Maliyeti ve Miktarının Değerlendirilmesi
•Zamanlamanın Değerlendirilmesi
75
Ekonomik Etüdler
•Bir yatırım projesi hazırlanırken gerekli ekonomik etüdlerin
yapılarak pazarın büyüklük ve bileşimi, böyle bir pazara
girebilme olanağının olup olmadığı gibi konular üzerinde
durulur.
•Böyle bir çalışma yapılırken varolan kapasite kadar, kapasitede
beklenen gelişmeler ve olası talep gözönüne alınır.
•Böylece arz ile talep karşılaştırılır. Ekonomik etüdler
kapsamında genellikle arz ve talep analizleri, pazar araştırması,
kapasite seçimi, kuruluş yeri seçimi gibi konular yer alır.
76
A. Arz Analizi ve Önemi
Arz = kurulu kapasite + kapasitede beklenen gelişmeler
İncelenen dönemde varolan kapasite ile kapasitede beklenen
gelişmeler, toplam kapasite kullanma oranı ile düzeltilerek,
tahminlenen talep miktarıyla karşılaştırılır.
Bu arada talep miktarı (D), arz miktarını (K) aşmaktaysa yani
Dt > Kt ise ve bu Dt - Kt farkı bir süreklilik gösteriyorsa, o
sektörde yeni bir yatırıma gerek vardır.
77
B. Talep Analizi ve Önemi
Talep, ekonomik öznelerin belirli bir pazarda, belirli bir dönem
içinde, belirli bir fiyattan satılabilecek miktarıdır.
Talep ve pazar analizinde kritik nokta, projenin
yaşayabilirliğinin, satış veya gelir tahminlerine dayandığını
gözardı etmeden, üretimi önerilen ürün için talep tahmini
yapmaktır.
Talep analizi konusunda, talep esnekliği kavramının ele
alınması ayrı bir önem taşımaktadır. Talep esnekliği, fiyattaki
veya gelirdeki artış veya azalışların, talep hacminde yarattığı
değişmeler veya tüketicilerin dalgalanmalar karşısında tepkileri
şeklinde ifade edilir.
78
Talep Analizi ve Önemi
Talebi etkileyen gelir ve fiyat gibi iki önemli değişkenin
yanısıra, diğer birtakım faktörlerin varlığı söz konusudur.
Bu faktörler şunlardır:
•Şehirleşmenin ve şehirlere olan göçün artması,
•Tüketicilerin harcamalarında ve tercihlerinde zamanla
meydana gelen değişiklikler,
•Ürünlerde meydana gelen teknik değişmeler,
•Tüketim üzerinden vergi alınması ve bu konuda yapılan
değişiklikler,
•Reklâmın tüketiciler üzerindeki olumlu veya olumsuz
etkileridir.
79
Talep Analizi ve Önemi
Bir malın talep analizi için gerekli bilgiler ise şöyle özetlenebilir:
•Coğrafi sınırları belirlenen bir pazarda, varolan talebin büyüklük ve
bileşimi,
•Nihai kullanım (tüketiciler gibi)
•Tüketici grupları (değişik gelir düzeylerindeki tüketiciler gibi)
•Coğrafi bölünme (bölgesel, ulusal pazarlar gibi)
•Pazarın bölümleri,
•İşletme aşamasının belirli bir döneminde(öncelikle ilk on yılı) tüm pazar ve
bölümleri için talep projeksiyonları,
•Tahmin döneminde, gelişen yurtiçi ve uluslararası rekabet ve değişen
tüketici davranışları açısından, önerilen projenin pazar payı,
•Büyüme ve pazara girme projeksiyonlarının dayandığı genel fiyatlandırma
politikası.
80
C.Talep Tahmin Yöntemleri
Sağlıklı bir talep tahmini üç aşamalı bir süreç içinde yapılmalıdır:
•Makro Tahminler: Bir malın talebini doğrudan veya dolaylı
etkileyebilecek tüm etkenlerin incelenmesini amaçlar. Bu etkenler arasında
GSMH büyüme oranı, kişi başına gelirdeki büyüme, tüketim ve tasarruf
eğilimindeki olası değişmeler, genel fiyat hareketleri, faiz oranında ve döviz
kurundaki değişmeler, teknolojik yenilikler, nüfus artış oranı vb. gibi makro
değişkenlerin gelecekteki düzeyleri tahmin edilir.
•Pazar Talep Tahminleri: Üretilecek malın pazar talebinin nasıl gelişeceği,
bunun hangi faktörler tarafından nasıl yönlendirileceği incelenir.
•Firma Talep Tahminleri: Firmanın pazar payı, bu payın nasıl gelişeceği
veya nelerden etkileneceği, rekabet koşulları incelenir.
81
Talep Tahmin Yöntemleri
Talep tahmin
yöntemlerini,
geçmiş ve şimdiki talebin
analizi
ile
gelecekteki talebin
tahmini
olmak üzere
iki kısımda incelemek
mümkündür.
82
1. Geçmiş ve Şimdiki Talebin Analizi
Veri kaynakları şunlardır:
•Belgeler
•Anketler
•Genel Anketler
•Özel Anketler
83
2. Gelecekteki Talebi Tahmin Yöntemleri
1. Eğilim (Trend) Yöntemi
 2. Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
 3. Tüketim Düzeyi Yöntemi
 4. Tüketim Katsayısı Yöntemi
 5. Yönlendirici Göstergeler Yöntemi

84
1. Eğilim (Trend) Yöntemi
Oldukça basit olan bu yöntem, geçmiş yıllardaki verilerin eğilimine
dayanmaktadır.
Bu yöntem, geçmişte tüketim ve üretimin büyüme hızını belirleyen
faktörlerin gelecekte de aynı şekilde devam edeceği varsayımına dayanır.
Eğilimi saptarken önce önemli yıllık dalgalanmaları kaldırmak için 2-3 yılın
hareketli ortalamasını almak gereklidir.
Bununla birlikte dalgalanmalar 1 yıldan uzun bir süreyi de kapsayabilir.
Böyle dalgalanmalar için düzeltme yapılmalıdır.
Bazen de belirli bir yıla ait rakamlar bulunmayabilir. O zaman ise
istatistiksel eğilim yapmak gereklidir.
85
Eğilim (Trend) Yöntemi
Eğilim yönteminde geçmiş yıllara ait talep değerleri,
Y = a + bX biçiminde doğrusal bir denklem ile modelleştirilir.
Başka bir deyişle, geçmişin değerlerinin doğrusal bir eğilim
gösterdiği varsayılır ve buna uyabilecek en iyi Y = a + bX
doğrusunu saptamak için en küçük kareler yöntemi ile a ve b
katsayıları hesaplanır.
Denklemi çözmek için, önce a ve b katsayılarını veren
aşağıdaki formüller kullanılır:
a
Y  bX
n
b
nXY  Y .X
nX 2  (X ) 2
86
Eğilim (Trend) Yöntemi (Örnek)
YILLARA GÖRE KAMERA SATIŞLARI
TABLO: 1
(1000 adet)
Yıllar
(X)
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Kamera
Satışları
(Y)
50
60
85
100
125
160
200
Türkiye’de son yedi yıllık kamera talebinin yukarıda verildiği
gibi olduğu varsayılmış ve gelecek yıllarda talebin aynı eğilim
ile yükseleceği kabul edilmiştir.
87
Eğilim (Trend) Yöntemi (Örnek)
Kamera talep denkleminin çıkarılması ve gelecek yıllara ait
talebin bu denklem ile tahmini şöyle olacaktır:
88
Eğilim (Trend) Yöntemi (Örnek)
89
Eğilim (Trend) Yöntemi (Örnek)
90
Eğilim (Trend) Yöntemi
Trend doğrusunun standart
aşağıdaki formüller kullanılır.
Y 2  aY  bXY
Sy 
n
sapmasının
veya
Sy 
hesaplanmasında
(Y  Yˆ ) 2
n
91
2. Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
•Uygulamada en çok kullanılan bu yöntemde, iki veya daha fazla istatistik seri
arasında bağıntı kurulmaktadır. Değişkenler arasındaki sebep-sonuç ilişkileri
regresyon analizi ile tahmin edilir.
•Bir bağımlı değişkeni, tek bir açıklayıcı değişkenle ele alıp incelemeye basit
regresyon analizi, birden fazla açıklayıcı değişkenle birlikte ele alarak incelemeye ise
çoklu regresyon analiz adı verilir.
•İki değişken söz konusu olduğu zaman basit regresyon ve korelasyon, ikiden fazla
değişken söz konusu olduğunda ise, çoklu regresyon ve korelasyon yöntemleri
uygulanır. Korelasyon analizi esas olarak değişkenler arasındaki ilginin derecesi ile
ilgilenir.
•İki değişken arasındaki bağlantıya korelasyon katsayısı denir. Katsayı 1’e eşit
olduğunda iki değişken arasında tam bir bağlantı var demektir. Katsayı “0” ise,
bağlantı yoktur.
92
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
•Korelasyon katsayısı +1 ile -1 değerleri arasındadır. Bir
değişken artarken diğeri de orantılı olarak artıyorsa pozitif,
değişkenlerden biri azalırken diğeri de azalıyor ise negatif değer
ile temsil edilir.
•Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki bağıntı doğrusal
veya eğrisel olabilir.
•Talep tahmini için en uygun, en sağlıklı yol ekonometrik
modellerdir, denilebilir. Yeterli ve güvenilir istatistiklere
ulaşıldığı hallerde ekonometrik modeller kurarak talep
tahminine gidilebilir.
93
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
Kamera satışlarına ilişkin saptamalar, bu malın talebi ile gelir arasında sıkı bir
ilişkinin olduğunu göstermektedir. Bu ilişkiyi regresyon analizi ile incelemeyi ve
doğrulamayı amaçlayan örnek bir çözüm aşağıda verilmiştir. Kamera talebi ile gelir
arasındaki gözlenen ilişki şöyledir.
Tablo 3
Yıllar
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Kamera satışları (bin adet) (Y)
Kişi Başına Milli Gelir ($ bin) (X)
50
60
75
95
110
130
150
170
200
220
25
28
32
37
40
42
45
48
50
53
94
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
95
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
96
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
Regresyon katsayısı adı verilen ve bağımsız değişkendeki bir birimlik
değişmenin bağımlı değişkende neden olacağı ortalama değişmeyi gösteren
katsayı (regresyon doğrusunun eğimi) her iki denklemde de b ile
simgelenmiştir. a her iki denklemde de bağımsız değişkenin sıfır değerini
alması halinde bağımlı değişkenin alacağı değeri vermektedir. Başka bir
deyişle, diğer etkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkisini temsil
etmektedir.
Y ve X değişkenleri arasındaki doğrusal ilişkinin derecesi (r) korelasyon
katsayısı ile ifade edilir. r katsayısını hesaplamanın formülü şöyledir:
97
Basit Regresyon Yöntemi ve
Korelasyon
•İki değişken arasındaki ilişkinin derecesini gösteren katsayıya
“Korelasyon Katsayısı” adı verilir.
•İki değişken arasındaki ilişkinin derecesi (0) ile (-1),(+1)
arasında değişir.
(0)
0 - 0.20
0.20 - 0.40
0.40 - 0.70
0.70 - 0.90
0.90 -1
hiçbir ilişki olmadığını,
çok zayıf korelasyonu,
zayıf korelasyonu
orta derecede korelasyonu,
yüksek korelasyonu,
çok yüksek korelasyonu ifade eder.
Korelasyon katsayısı (0) ile ( + 1) arasında çıkıyorsa pozitif
korelasyon, (0) ile ( - 1) arasında çıkıyorsa negatif korelasyon
var demektir.
98
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
Pozitif korelasyonda bir değişkenin değeri artarken diğer
değişkenin de değeri artar veya bir değişkenin değeri azalırken,
diğer değişkenin de değeri azalır. Diğer bir deyişle, bütünü
oluşturan iki değişim aynı yöndedir.
Negatif korelasyonda bir değişkenin değeri artarken diğerinin
değeri azalır veya bir değişkenin değeri azalırken diğerinin
değeri artar. Başka bir deyişle bütünü oluşturan iki değişim zıt
yöndedir.
Sonuç olarak; iki çokluk arasındaki ilişki ne kadar güçlü ise,
katsayı o ölçüde + 1 veya -1’e yakındır. İki çokluk arasındaki
ilişki ne kadar zayıfsa, katsayı da o ölçüde sıfıra yaklaşır.
99
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
Korelasyon katsayısı eğer +1’e eşitse, korelasyon
tam ve pozitiftir. Bu durumda incelenen seriler aynı
yönde değişmektedir.
Eğer katsayı -1’e eşitse, korelasyon tam ve negatiftir.
Burada seriler ters yönde değişmektedir.
Korelasyon katsayısı sıfır veya çok küçükse,
incelenen seriler arasında korelasyon yoktur.
100
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
101
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
Tablo verilerinden regresyon denkleminin a ve b katsayıları hesaplanırsa,
Buna göre kamera satışları ile kişi başına gelir arasındaki fonksiyonel
ilişki, Y= -120, 4 + 6, 16 X eşitliği ile ortaya çıkar. Bu eşitlik yardımı ile
kişi başına gelir $ 60.000 olursa kamera talebi, Y= -120,4+ 6,16(60) =
249.100 adet olacak; kişi başına gelir $ 80.000’a çıkarsa kamera talebi
372.100 adede yükselecektir. Kamera talebine ait veriler ve bu verilerden
elde edilen regresyon doğrusu aşağıda gösterilmiştir. Y ve X değişkenleri
arasındaki korelasyon katsayısı
Bu katsayı, kamera satışları ile kişi başına düşen milli gelir arasında çok güçlü
bir korelasyon olduğunu göstermektedir.
102
Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon
103
3. Tüketim Düzeyi Yöntemi
•Bu yöntem, tüketim düzeyini standart ve tanımlanmış katsayılar kullanarak
ele alır.
•Ürünlerin tüketim düzeyini belirleyen en önemli unsurların biri de,
tüketicinin belirli bir ürüne aile bütçesinden yapacağı tahsisi etkileyen
etkenlerden olan tüketici geliridir.
•Genelde pek çok tüketim mallarının tüketimi ile tüketicilerinin gelir
düzeyleri arasında pozitif bir korelasyon mevcuttur.
• Korelasyon derecesi üründen ürüne değişir.
•Ancak gelir düzeyi ile ters yönde korelasyona sahip ürünlere örnek vermek
gerekirse, yoksulların üstün kaliteli kumaş tüketimleri gösterilebilir.
104
4. Tüketim Katsayısı Yöntemi
•Ara ürünleri incelemede kullanılan bir yöntemdir.
•Bu yöntem ile ürünün tüm kullanım koşulları; yani, diğer endüstrilere girdi
olması, doğrudan tüketim talebi, ithalât ve ihracat durumları belirlenir.
•Yine bu yöntemle ürünün girdi - çıktı katsayısı ile ürünü kullanan
endüstriler saptanır veya tahmin edilir.
•Yöntem, aynı zamanda tüketim ürünleri ve karışık ürün tipleri de içinde
kullanılabilmektedir.
•
•Belirlenen tüketim katsayısı, tahmini tüketim düzeyini saptayabilmek için,
faaliyetin büyüklüğü ile çarpılır.
105
5. Yönlendirici Göstergeler Yöntemi
Bu yöntem, tüketim katsayısı ve regresyon
yöntemlerinin başka bir şekli olup, yönlendirici
gösterge değişkenleri, önceden tepkide bulunan ve
diğer
değişkenlerin
tahmininde
kullanılan
değişkenlerdir.
Yönlendirici göstergeyi her zaman tahmin etmek
mümkün değildir ve önceden tepki süresi sabit
olmayabilir. Bunun yanısıra ilişki de zamanla
değişikliğe uğrayabilir. Onun için bu yöntemin
kullanılışı oldukça kısıtlıdır.
106
Talep Tahmin Yöntemlerinin Uygulanması
•Dayanıklı Tüketim Mallarında Talep Tahmini
•Dayanıksız Tüketim Mallarında Talep Tahmini
•Ara Mallarında Talep Tahmini
•Sermaye Mallarında Talep Tahmini
107
a- Dayanıklı Tüketim Mallarında
Talep Tahmini

Dayanıklı tüketim malları, herhangi bir üretimde
kullanılmayan sanayi ürünleridir.

Bu sanayi ürünlerinin bir başka özelliği de, 15 – 20 - 30 yıla
kadar varan ömürlere sahip olmalarıdır. Onun için bu
mallara uzun ömürlü tüketim malları da denir.

Dayanıklı tüketim mallarının talep tahmininde gözönünde
bulundurulması gereken başlıca değişkenleri şöylece
sıralamak mümkündür. Aile sayısı, harcanabilir gelir,
kredili satış şartları, fiyat, mevcut mallar için yenileme
talebi, malların kullanım süreleri.
108
b- Dayanıksız Tüketim Mallarında
Talep Tahmini

Dayanıksız tüketim malları, tüketiciler tarafından belirli bir
süre içinde, zorunlu ihtiyaçları karşılamaya yönelik mallardır.

Dayanıksız tüketim mallarının talebini belirlemede,
genellikle nüfusun gelir düzeyi ve fiyat gibi unsurlar rol
oynar.

Bu tür mallara olan talebin tahmininde, talebin gelir
esnekliği, regresyon-korelasyon, trendin ileriye uzatılması ve
anket yöntemleri kullanılır.
109
c- Ara Mallarında Talep Tahmini

Bu mallar tüketicilerin ihtiyaçlarını dolaylı olarak karşıladıklarından,
üretimini sağladıkları mala talebin olması, aynı zamanda bu mallara da
talep olması anlamına gelmektedir.

Bu malların talep tahmininde uygulanacak yöntemi seçerken bazı
hususlar dikkate alınmalıdır:





Üretilecek malı talep eden işletmelerin gelecekteki gelişmeleri ve
talep durumları,
Bu malı talep edecek yeni endüstrilerin kurulması ve gelişmesi,
Nihai mala olan talebin gelişmesi,
İkame malları ile rekabet olanakları,
Tüketicilerin ellerinde bulundurdukları stokların miktarı.
110
d- Sermaye Mallarında Talep Tahmini

Sermaye malları, işletmelerce üretim süresi boyunca
uzun süre kullanılan mallardır.

Yatırım malı üretiminde teknoloji, yurtiçi pazar,
sermaye, yetişmiş personel ve girişimci en önemli
unsurlardır.

Bu mallara olan talep, ekonominin yapısında meydana
gelen değişmelerle yakından ilgili olduğundan, bu
malları kullanan endüstrilerin yenileme talepleri ile yeni
kurulan işletmelerin talepleri ayrı ayrı dikkate
alınmalıdır.
111
Talep Tahmininde Hatalar
Hangi yöntem veya yöntemler kullanılırsa kullanılsın, tahminler çeşitli varsayımlara dayanmaktadır. Taleple ilgili birçok husus açık ve tamamen
güvenilir değildir. Enerji krizi gibi öngörülmeyen pek çok olay, birçok
ürünün talep modelini değiştirir. Tahminlerin hatalı olmasının nedenlerini
kısaca şöyle sıralamak mümkündür:
•Temel verilerin hatalı olması,verilerin yetersizliği,
•Öngörülmemiş ekonomik ve sosyo-politik gelişmeler,
•Sayısallaştırılamayan unsurların varlığı,
•Gerçekçi veya doğru olmayan varsayımlar,
•Teknik ve teknolojik değişiklikler,
•Ekonomik yapıda ve ilişkilerde meydana gelen değişiklikler,
112
Kapasite Seçimi
Teorik Kapasite, hiçbir duraklama olmaksızın yapılabilecek azami üretim
miktarına denir. Bir işletmenin, bakım, onarım, su, yakıt, elektrik... vb. gibi
nedenlerle iş kesintilerine uğramaksızın üretimde bulunması imkânsızdır.
İşletme faaliyetlerinden doğan normal duraklamalar yüzünden teorik
kapasitenin altında belli bir düzeyde üretim yapılır. Çok defa bu miktarın
üzerine çıkmak imkânı da olmaz.
Uygulamada elde edilebilecek bu azami üretim miktarına Pratik Kapasite
denir.
İşletmenin bir üretim yılı içinde yaptığı üretim miktarı ise Fiili Kapasite
olarak tanımlanır.
Optimum Kapasite ise, bir işletmenin en düşük maliyette üretim
yapabileceği kapasitedir.
113
Kapasite Seçimi
Bir işletme kurulurken amaç, optimum kapasiteli projeyi
seçmektir. Ancak, kapasite seçiminde yalnızca düşük maliyetin
gözönünde tutulması yeterli değildir. Bunun yanısıra şu
faktörler de dikkate alınmalıdır:
•Talep Hacmi,
•Teknoloji,
•Kuruluş Yeri Özellikleri,
•Finansman Kaynakları,
•Kârlılık Durumu,
•Tevsi Olanakları,
•Dağıtım Kanalları ve Giderler Alternatif Kapasite,
•Atıl Kapasite,
•Diğer Faktörler (Hammadde, yardımcı maddeler vb.)
114
Kuruluş Yeri Seçimi
Bir üretim sisteminin tasarımı, onun
bulunduğu yere bağlıdır. Çünkü sonuçta
ortaya çıkan fiziksel etkenler yer seçimini
etkilemektedir.
Yer
seçimi
işletme
ve
yatırım
maliyetlerini kısmen belirleyici rol oynar.
Fabrika tasarımı açısından yer seçimi,
enerjinin satın alınıp alınmayacağını, ısıtma
ve
havalandırma
ihtiyaç miktarını,
yapılacak parçalar için gerekli kapasiteyi,
hammadde için gerekli depo alanını,
boşaltma ve yükleme için gerekli taşıyıcı
türlerini belirler.
115
Kuruluş Yeri Seçiminde Etkili Olan
Faktörler
•Pazara yakınlık
•Hammadde sağlama olanakları
•Ulaştırma olanakları
•Nitelikli işgücü temini
•Sosyo – Kültürel çevre
•Enerji, yakıt ve su olanakları
•Arıtma olanakları
•Yan sanayi ilişkisi
•Teşvik durumu
•Arsa maliyeti ve doğal koşullar
116
2. Kuruluş Yerini Seçme Yöntemleri
a) Puanlama Yöntemi,
 b) Maliyet Karşılaştırma Yöntemi,
 c) Karlılık Karşılaştırma Yöntemi.

117
a- Puanlama Yöntemi

Kuruluş yeri seçiminde etkili olan faktörlere bir’den on’a kadar
değişen faktör ağırlık puanları verilir.

Bu puanlar ilgili sanayi dalının ve üretilen malın özelliğine göre
söz konusu faktörlerin görece ağırlığını göstermektedir.

Ayrıca bu faktörlere, her alternatif kuruluş yerinde firmanın
amacına olumlu etkileri bakımından uygun olan kuruluş yeri puanı
verilir.

Faktör ağırlık puanı ile kuruluş yeri puanının çarpımı kuruluş
yerinin faktör puanını verecektir.

Kuruluş yeri faktör puanı en yüksek olan bölge ve alan diğerlerine
tercih edilecektir.
118
PUANLAMA YÖNTEMİNE GÖRE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ
A Kuruluş yeri
Yer seçiminde hesaba katılacak
faktörler
Faktör
ağırlığı
B Kuruluş yeri
Faktör
puanı
Puanı
Puanı
C Kuruluş yeri
Faktör
puanı
Puanı
Faktör
puanı
1.Pazara yakınlık
3
5
15
6
18
4
12
2.Temel girdilere ve yardımcı
maddelere yakınlık
6
6
36
7
42
6
36
3.Taşıma ve ulaştırma olanakları
4
7
28
7
28
5
20
4.Enerji, yakıt olanakları
2
4
8
7
14
6
18
5.iş gücü temini olanakları
5
6
30
6
30
7
35
6.Ust düzey yönetici, ve teknik
eleman temini
8
9
72
7
56
7
56
7.Sosyal ve kültürel çevre
6
7
42
7
42
6
36
8.Devletin uyguladığı özendirme
önlemleri
4
6
24
6
24
7
28
9.Finansman ve bankacılık
hizmetleri
3
5
15
5
15
6
18
10.Yan sanayiye yakınlık
5
6
30
6
30
7
35
11. Atıkların arıtılması
3
4
12
4
12
5
15
12. Arsa ve inşaat maliyeti
1
3
3
3
3
4
4
13.İklim koşullan yer sarsıntıları
1
2
2
3
3
4
4
14.Güvenlik ve savunmaya
uygunluk
2
3
6
3
6
3
6
15.Öteki faktörler
1
1
1
3
3
2
2
Toplam
324
326
En büyük
değer
323
119
b- Maliyetlerin Karşılaştırılması Yöntemi

Kuruluş yeri faktörlerinin maliyelere etkisi
hesaplandığında, farklı kuruluş yerlerindeki
üretimin maliyetler ortaya çıkmış olur.

Böylece belirli nitelikte ve miktarda malın
üretimini en düşük maliyetlerle sağlayan kuruluş
yeri seçilecektir.

Yani kuruluş yeri yatırım ve işletme maliyetlerinin
en az olduğu yer olarak belirlenecektir.
120
MALİYETLERİN KARŞILAŞTIRILMASI
YÖNTEMİNE GÖRE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ
Maliyet Kalemleri
A kuruluş
yeri
B kuruluş
yeri
C kuruluş
yeri
I. Yatırım maliyeti
54,0
48,5
51,0
a) Proje maliyeti
14,0
13,5
16,0
b) Arsa ve inşaat maliyeti
32,0
28,0
27,5
c) Montaj maliyeti
8,0
7,0
7,5
II. İşletme dönemi maliyeti
605
580,0
600,0
a) Temel girdi ve yardımcı malzeme maliyeti
285
270,0
300,0
b) İşçilik ve personelle ilgili sosyal kültürel maliyetler
160,0
160,0
155,0
c) Enerji, yakıt ve su maliyeti
52,0
51,0
48.0
d) Taşıma -ulaştırma maliyeti
20,0
15,0
10,0
e) Atıkların arıtılması ve atılması maliyeti
12,0
10,0
12,5
f) Pazarlama, depolama maliyeti
13,0
10,0
12.0
g) Faiz maliyeti
15,0
11,0
10,0
h) Vergiler
17,5
18,5
17,5
k) Güvenlikle ilgili maliyetler
7,0
6,5
7,5
1) Öteki maliyetler
23,5
28,0
27,5
Toplam maliyetler
659,0
628,5
Min.
Maliyet
651,0
121
c- Karlılık Karşılaştırma Yöntemi

Bir girişimci 50 odalı, küçük tipte ve vasat konforlu bir kıyı oteli
için yatırım yapmak istemektedir.

Bu yatırımından yılda ortalama % 15 net kâr beklemekte ve
yatırımın 10 yılda geriye dönmesini istemektedir.

% 15 diğer sektörlerde de elde edilebilecek bir kâr oranıdır.

Girişimci Bodrum, Marmaris, Çeşme olmak üzere üç kuruluş yeri
arasında bir tercih yapmak durumundadır.

Yatırım maliyeti üç kuruluş yerine göre, gerek işçilik gerekse
malzeme bakımından farklı olacaktır.
122
YATIRIM MALİYETLERİ TABLOSU
Kuruluş yeri
Toplam Yatırımın Maliyeti (YTL.)
Bodrum
1.200.000
Marmaris
950.000
Çeşme
1.180.000
YILLIK GİDERLER VE DOLULUK ORANLARI TABLOSU
Kuruluş yeri
Yıllık İşletme Giderleri
(YTL.)
Yıllık Doluluk Oranı
Bodrum
300.000
%80
Marmaris
420.000
%60
Çeşme
260.000
%50
123
c- Karlılık Karşılaştırma Yöntemi
i (1  i ) n
Yatırımın Yıllık Maliyeti = Yatırım Tutarı(Y) 
(1  i ) n  1
+Yıllık İşletme Giderleri(G)
Bu formülde;
Y
: Toplam Yatırım Maliyetini,
İ
: Yatırımdan Beklenen Yıllık Net Kar Oranını,
n
: Yatırımın Geri Dönme Dönemini
G : Otelin Faaliyetlerini Sürdürmek İçin Bir Yıl İçinde
Yapılacak Cari Harcamalar’dır.
124
BODRUM
0,15(1  0.15)10
1.200.000 
 300.000 = 540.000 YTL
(1  0.15)10  1
MARMARİS
0,15(1  0.15)10
950.000 
 420.000 = 610.000 YTL
(1  0.15)10  1
ÇEŞME
0,15(1  0.15)10
1.180.000 
 260.000 = 496.000 YTL
10
(1  0.15)  1
125
Pazar Araştırması ve Bilgi

Pazar, satıcıların mal satmak
amacıyla bir araya geldikleri
yerdir.

Pazar araştırması ise, verilen
bir fiyattan toplumun satın
alacağı düşünülen ve yeni bir
işletme tarafından üretilecek
olan mal ve hizmet hacmini
belirleme faaliyetidir.
126
Pazar Araştırması ve Bilgi

Pazar araştırmasında pazara
girmeden önce ve girdikten sonra,
belirli zaman aralıklarında
pazarın gerçek durumunu,
dağıtımın etkinliğini, satış
geliştirme çalışmalarının
sonuçlarını, yeni gelişmelerin olup
olmadığını incelemek zorunluluğu
vardır.

Yatırım projelerinin
değerlendirilmesinde önemli rol
oynayan pazar etüdleri;
endüstri araştırmaları,
ticaret araştırmaları,
tüketici araştırmaları olarak üç
kısma ayrılabilir.
127
Bir pazar araştırmasının kapsamı,
aşağıda gösterilen unsurlardan oluşur:






Ürün,
Önerilen yatırımın boyutları,
Pazarın yapısı ve büyüklüğü,
Yapılacak araştırmanın maliyeti,
Projelerin yapılabilirliği üzerinde pazar
boyutunun etkisi,
İkinci derecedeki verilerin kapsamı ve
güvenilirliği.
128
Bir pazar araştırmasının aşamaları
Araştırmaların yapılacağı alanın
sınırlarının belirlenmesi
(tüketiciler, üreticiler ve
dağıtıcılar),
 Örneklemin büyüklüğü,
 Anketörlerin eğitimi,
 Alan çalışmasının örgütlenmesi,
 Toplanan verilerin incelenmesi,
 Verilerin analizi ve
yorumlanması

129
Bilgi Kaynakları
1- Pazar hacmi ve pazarın büyüme oranı,
2- Üretilecek malların miktar ve özellikleri,
3- Arz kaynaklarının durumu,
4- Tüketici davranışları,
5- Rekabet koşulları,
6- Dağıtım kanalları,
7- İstatistik seriler,
8- Mevsimlik değişmeler,
9- Hükümet politikaları,
10- Ürün satış fiyatı,
11- Uluslararası pazarlama ve ihracat
130
1- Pazar Büyüklüğü ve Pazarın
Büyüme Oranı

Firmanın pazar büyüklüğü tahmini, uzun vadede meydana gelecek
gelişme tahminleri, talep miktarları, pazar payının saptanması gibi
konuları içerir.

Gelecekte pazarın paylaşımını gelişmeler büyük ölçüde
etkileyeceğinden, elde edilen bilgiler ışığında, geçmişteki durumunda
ayrıntılı biçimde saptanması gerekmektedir.

Gelecek için tahminlenen pazar payı, kuruluşun üretim ve satış
miktarlarını belirleyecek ve projenin kapasiteden yararlanma durumunu
ortaya koyacaktır.

Pazar payı tahmini, kısa süreli planlamada en çok bir yıla kadar, uzun
süreli planlamada ise beş yıla kadar yapılabilir. Uygulamada, genellikle,
kısa ve uzun süreli tahminlerin birlikte yapılması eğilimi vardır.
131
Pazar Büyüklüğü ve Pazarın Büyüme Oranı
Pazar payının belirlenmesinde rol oynayan işletme olanakları;




Üretim gücü,
Pazarlama gücü,
Ürünlerin kârlılığı,
Finansman gücü.
Bir işletme, diğer rakip firmalar karşısında, kendi üretim, satış,
dağıtım, ürün, yatırım ve finansman olanaklarını göz önüne alarak
pazar payını saptamaya çalışır.
Pazar payının olabileceğinden daha fazla tahminlenmesi, gereğinden
fazla yatırım yapılmasına neden olacak; kârlılık ve geri ödeme
konularında olumsuz durumların ortaya çıkması olasılığı doğacaktır.
132
2 - Üretim Miktarı ve Özellikleri

Bilindiği gibi işletmeler, üretim faktörlerini bir araya getirerek mal ve hizmet üretimi
yapmaktadır.

Bu üretim faktörleri emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcidir.

Proje hazırlanırken üretim faktörlerini ayrıntılı olarak incelemek, bu faktörlerin
piyasalarını araştırmak zorunludur.

Üretim miktarı, üretim için yapılacak yatırımın gerekli kıldığı yatırım mallarının hacmini
belirler.

Girişimci, üreteceği mal miktarlarını saptarken, her şeyden önce, o malın ekonomik
hayattaki gelişme seyrini inceler.

Girişimciler üretim miktarını kısa süreli etkenlere değil, milli gelir, milli gelirin dağılımı,
nüfusun gelişimi gibi etkenlere yönelerek yapacakları tahminlere dayandırmak
zorundadırlar.

Hem üretilen malın toplam pazarı, hem de firma pazarının ayrıntılı analizi gereklidir.
133
3 - Arz Kaynaklarının Durumu

Bir ürünün arz durumu ve analizi, ürünün
yurtiçinde yapılan üretimine ve ithalât
yolu ile sağlanabilirliğine bağlı olarak
yapılır.

Üretimi düşünülen mal ve hizmetlerin arz
kaynaklarını yurt içi ve yurt dışı olarak iki
kısımda araştırmak uygun olur.
134
4- Tüketici Davranışları ve Reklam

Üretilecek malı kullanacak veya
tüketecek olan toplum kesiminin
özelliklerinin belirlenmesi, talep
tahmininde önemli rol oynamaktadır.

Tüketicinin yeni ürün karşısında tavrı
oldukça belirleyicidir.

Tüketici yeniliklere ilgi duymaktadır.
Çünkü toplumda değişikliğe büyük
önem verilmektedir.

Ekonomide reklamcılığın rolü büyüktür.

Her gün piyasaya yeni ürünler
sunulmaktadır.

Bu nedenle, eski ürünlerin varlığı,
gelirlerin artması, nüfus artışı, değişen
zevkler sonucu piyasaya yeni alıcılar
girmektedir.
135
5- Rekabet Koşulları
•Ürünlerin sunulduğu
pazar, çevrenin etkisi
altında şekillenmektedir.
Pazar araştırmasında
aşağıdaki hususların dikkate
alınmasında yarar vardır:
•Bir pazarda kazanılan pay,
aynı zamanda rakiplerin
etkisi altındadır.
•Aynı malı üreten
firmaların sayısı ve
kapasiteleri,
•Bu bakımdan rekabet
koşullarının incelenmesi,
pazarın incelenmesi kadar
önemli ve gereklidir.
•Aynı malı üreten
firmaların piyasaya
girme olasılıkları,
•Rekabet, özellikle daha iyi
fiyat, nitelik, görünüş gibi
yollardan yararlanılarak,
daha çok satış yapmak
isteyen firmalar arasındaki
çıkar çekişmesidir.
•Malın dış rekabetten
korunma durumu,
•Malın tüketici malı olup
olmadığı,
•Malın endüstriyel mal
olup olmadığı,
136
•Malın ihracat gücünün
6- Dağıtım Kanalları

Satıcıların mallarını, kullanıcılara veya tüketicilere
ulaştırmada yararlandıkları ticari kurumlar topluluğuna
dağıtım kanalları denir.

Malların üreticiden tüketiciye doğru hareketinde izlenen
yol dağıtım kanalları adını alır.

Belirli bir ürünü pazarlamak için oluşturulacak satış ve
dağıtım örgütü, genel hatları ile tanımlanmalı, işletme
giderleri tahmin edilmelidir.

Birçok kuruluşun kendi içinde, satıştan sorumlu olan ve
dağıtım işlerini de örgütleyip denetleyen bir pazarlama
örgütüne ihtiyacı vardır.
137
7- İstatistik Seriler
Ülkeler talep tahmini için gerekli bilgileri içeren istatistik seriler oluşturmaktadır.
Bu seriler şöyle sıralanabilir:

Proje konusu malın geçmiş on veya daha fazla yılı kapsayan yurt içi üretim, tüketim,
stok, ithalât veya ihracat serileri.

Dünyada o malı üreten başlıca ülkelerdeki ihracat, üretim ve fiyat serileri.

Benzer koşullara sahip ülkelerin üretim, tüketim, fiyat serileri.

Dünyada aynı malı üreten işletmelerin şimdiki kapasiteleri,

Gayrisafi milli hâsıla, kişi başına düşen gelir, sanayi üretim endeksi, fiyat endeksleri.
138
8- Mevsimlik Değişmeler

Mevsimlik değişmeler, zaman içinde düzenli biçimde
ve aralıklarla tekrar eden dalgalanmalardır.

Mevsimlik ifadesini yalnız yıl içindeki aylık
dalgalanmalar olarak almak doğru değildir.

Mevsimlik dalgalanmalar haftalık veya günlük
dalgalanmalar şeklinde de ortaya çıkabilir.

Mevsimlik dalgalanmaların içeriği ve süreleri herkesçe
bilindiği sürece, iktisadi istikrar bakımından önemli
değildir.
139
9- Hükümet Politikaları

Proje konusu malların üretim miktarı ve fiyatı ile hükümetin
ekonomi politikaları arasında etkilenme söz konusudur.

Proje çalışmaları sırasında, devletin genel ekonomik politika ve
hedeflerinin, aynı zamanda hükümetin ekonomik politika ve
hedeflerinin dikkatle etüd edilmesi yararlıdır.

Genel olarak ülkenin ekonomik potansiyelinin, dünya
ekonomisindeki şimdiki yerinin belirlenmesi ve gelecekte hangi
yönde gelişebileceği tahminlerinin yapılması, alınacak
kararlara yön verici olacaktır.

Toplumdaki siyasi eğilim ve düşüncelerin değişme olasılığı ve
doğrultusu konularında elde edilecek bilgiler de oldukça
yararlıdır.
140
10- Ürün Satış Fiyatı

Firma ürünün fiyatını saptarken, ilk olarak maliyet ve kârını hesabedecektir.
Bu, fiyatın tabanını oluşturur.

Üst sınırı ise rakiplerin fiyatları belirler.

Bu iki sınır arasında hangi noktada fiyatın saptanacağı kararı için firma,
pazardan bazı bilgiler edinmelidir. Bu bilgiler şunlardır:

Rakiplerin fiyatları ve mal arzı,

Rakiplerin fiyat indirimlerine gösterdikleri tepkiler ve genel fiyat stratejileri,

Hedef alınan pazar bölümünün karakteri ve fiyata verdikleri önem,

Fiyatın ötesinde, ürünün kalitesi, imajı, üretim teknolojisi gibi özellikleri.

Fiyat kararları verilirken, ürünlerin fiyat duyarlılığı göz önüne alınmalıdır.
141
11- Uluslararası Pazarlama ve İhracat

Gerek yurt içi ve gerekse yurt dışında benzer nitelikte faaliyet gösteren
firmaların incelenmesi, pazar araştırmasında önem taşımaktadır.

Bu firmaların nerelere ihracat yaptıkları, aynı pazarların ihracat yapma
olanaklarının olup olmadığı, varsa hangi ölçülerde gerçekleşebileceğinin
araştırılması gerekir.

Bir firmanın ihracat kararı, akılcı bir analize dayanmalıdır.

Diğer önemli bir konu da, firmanın dış ülkelerde faaliyet göstermesinin
gerçekten gerekli olup olmadığıdır.

Üretilen malların dış pazarlardaki talebinin sürekliliği de önemli bir husustur.
142
12- Hatalı Veriler

Pazar araştırmalarında, çeşitli nedenlerle,
hatalı birtakım verilerin kullanılması
sonucunda, yatırım projeleri ile ilgili kararların
yanlış alınması kaçınılmazdır.

Sonradan düşülen yanılgıların tamiri hem çok
zor, hem de çoğu kez mümkün değildir.

Pazar araştırmalarının doğruluk ve güvenilirliği
birçok unsura dayanmaktadır.
143
Finansal Etüdler

Finansal etüdler, sermayenin optimal tedarik ve kullanma imkânlarını
saptamaya yönelik çalışmalardır.

Böylece finansal etüdler sayesinde, kurulacak işletmenin sabit
yatırımlarının ve işletme sermayesi ihtiyacının finansmanı için gerekli iç
ve dış fon kaynakları, işletmenin üretim maliyeti ve kârlı çalışıp
çalışamayacağı ortaya konmuş olur.

Yatırım döneminde sabit varlıklar için yapılacak harcamalar "sermaye
bütçesi" adı verilen bir plan içinde gösterilir.

Sabit yatırım tutarı ile bunların finansman kaynakları birbirine eşitlenerek
bir sermaye bütçesi ortaya çıkar. Bu suretle uzun süreli fon ihtiyacı ve bu
fonların hangi yıl nerelerde kullanılacağı açıkça belirlenmiş olur.

İşletme dönemi için yapılacak çalışmalar ise kısa süreli fon ihtiyacının
belirlenmesine yöneliktir. Burada kullanılan temel araç nakit bütçesidir.
144
Finansal Etüdler
Bir işletmenin kuruluş aşamasında
yapılacak finansal etüdler aşağıdaki
konuları kapsamına alır:




Sabit Sermaye Yatırım Maliyeti,
İşletme Sermayesi,
Finansman Kaynakları ve Seçimi,
Karlılık Analizi.
145
A- Sabit Sermaye Yatırım Maliyeti

Proje fikrinin doğuşundan, yatırım sonuçlanıncaya
kadar, yatırım projesinin gerektirdiği sabit değerlerin
tedariki, montajı ve işletmeye alınması için yapılan tüm
harcamalar sabit sermaye yatırım kapsamında
bulunmaktadır.

Bu hesaplama, büyük ölçüde teknik etüdlerin
sonuçlarına bağlıdır.

Projelerin özelliklerine göre değişmekle birlikte, sabit
sermaye yatırım maliyeti bir Yatırım Tutarı Tablosu
halinde gösterilmekte
146
B- İşletme Sermayesi

İşletme sermayesi, işletmenin bütün ekonomik ömrü boyunca
sürekli olarak şekil değiştiren ve mal- nakit akımı yaratan
sermaye olarak tanımlanabilir.

İşletme sermayesi, işletmenin şimdiki cari aktifleri olup, onu statik
durumdan dinamik duruma geçiren sermayenin tümüne denir.

İşletme sermayesi kapsamına şu kalemler girmektedir:

Hazır değerler,
Menkul kıymetler,
Ticari alacaklar,
Stoklar.



147
İşletme Sermayesini Etkileyen Faktörler

İhtiyaç duyulan işletme sermayesi miktarını belirleyen etkenler, genel etkenler ve
özel etkenler olarak iki grupta toplanabilir;
1. İşletme sermayesi miktarını belirleyen genel etkenler arasında; satış hacmi,
işletmenin büyüklüğü, genel fiyat düzeyi, konjonktür durumu ve işin taşıdığı risk
gibi faktörler sayılabilir.
2. Diğer yandan; tedarik ve satış koşulları, stok politikası, üretim sürecinin
uzunluğu, üretim ile satış arasında geçen sürenin uzunluğu, birim satış fiyatı,
likidite politikası gibi konular işletme sermayesi miktarını belirleyen başlıca özel
etkenlerdir.
İşletme sermayesi düzeyinde değişmelere yol açan nedenler;
1- Çalışma düzeyinde değişmeler,
2- İşletme Politikasındaki değişiklikler
3- Teknolojideki değişmelerdir.
148
a. Satış Düzeyinde Değişmeler
Çalışma düzeyinde değişmelere yol açan nedenler:

Mevsimlik Dalgalanmalar: Talepteki mevsimlik dalgalanmalar,
işletme sermayesindeki değişmelerin başlıca kaynağıdır.

Dönemsel Değişmeler: İş hayatındaki dönemsel değişmeler
satışların düzeyini etkiler ve bunun sonucunda işletme
sermayesine olan gereksinim etkilenmiş olur.

Büyüme: İşletmenin üretimindeki büyüme, sürekli işletme
sermayesi gereksinimini etkiler.
149
b. İşletme Politikasındaki Değişmeler

Satış politikalarındaki değişiklikler,
işletme sermayesi gereksinimini etkiler.

Bu değişikliklerin, çalışma sermayesi
ihtiyacı üzerindeki olası etkilerini analiz
etmek ise, finansal yöneticinin görevidir.
150
c.Teknolojideki Değişmeler

İşletmenin toplam
varlıkları içinde işletme
sermayesinin göreli
önemini belirleyen en
önemli etken, o
endüstrideki teknolojik
değişmelerdir.

Teknolojideki herhangi
bir değişiklik işletme
sermayesi gereksinimini
etkiler.
151
İşletme Sermayesinin Hesaplanması



1. Faaliyet Devir Hızı Katsayısı Yöntemi
2. Günlük Harcamalar Yöntemi
3. Schmallenbach Yöntemi
152
1.Faaliyet Devir Hızı Katsayısı Yöntemi
Hammaddelerin Bekleme Süreleri
Üretimde Geçen Zaman
Mamül Olarak Bekleme Süresi
Alacakların Tahsil Süresi
Hazır Değerlerin Faaliyeti Karşılama Süresi
TOPLAM
28 Gün
4 Gün
15 Gün
60 Gün
13 Gün
120 Gün
Yıllık Faaliyet Gün Sayısı
360 Gün
Yıllık İşletme Giderleri
1.500.000 TL
Faaliyet Devir Hızı Katsayısı =
İşletme Sermayesi İhtiyacı =
360
3
120
1.500.000
 500.000 TL
3
153
2. Günlük Harcamalar Yöntemi
İşletme Sermayesi
Kalemleri
Bekleme Süresi
(Gün)
Günlük Harcama
Tutarı (Ortalama
(TL.)
Toplam (TL.)
Hammadde
25
18,5
462,5
Yarı Mamüller
10
7,5
75
Mamüller
20
15
300
Alacaklar
60
20
1.200
Hazır Değerler
45
20
900
İşletme Sermayesi İhtiyacı
2.937,5
154
3. Schmallenbach Yöntemi
Kb
V2  V1
V2
Si  S  (I 
)(C
)  Gy
100
100
12
Sj
S
C
G
Kb
Vı
V2
: İşletme Sermayesi
: Ortalama Stok Tutarı
: Yıllık Satış Tutarı
: Yıllık Genel Giderler
: Satış Fiyatı Üzerinden Brüt Kâr Yüzdesi
: Satıcıların Tanıdığı Kredi Süresi (Ay olarak)
: Müşterilere Tanınan Kredi Süresi (Ay olarak)
155
Finansman Kaynakları ve Seçimi
Yatırımın Finansman
Kaynağı
ÖZKAYNAK
YABANCI KAYNAK
156
Fon Türleri
A – ÖZKAYNAKLARLA FİNANSMAN
1 – HİSSE SENETLERİ
a – Yabancı Sermaye
b – Yerli Sermaye
2 – İŞLETME DÖNEMİNDE YARATILAN FONLAR
a – Dağıtılmayan Karlar (Otofinansman)
b – Amortismanlar
B – DIŞ KAYNAKLARLA FİNANSMAN
1 – Kısa Vadeli Borçlar
a – Satıcı Ve Alıcılardan Sağlanan Krediler
b – Birikmiş Zorunlu Ödemeler
c – Ticari Senetler
d – Kısa Vadeli Banka Kredileri
2 – Orta Vadeli Borçlar
a – Orta Vadeli Kredileri
b – Şartlı Satış Sözleşmesi
c – Finansal Kiralama
3 – Uzun Vadeli Borçlar
a – Tahviller
b – Uzun Vadeli Krediler
157
Finansman Kaynakları ve Seçimi
1 2 3 4 5
Enflasyon ve Maliyet
Varlıkların Likidite Derecesi
Sermaye Tedarik Giderleri
Denetim Faktörü
Farksızlık Noktası
158
5- Farksızlık Noktası
Hisse senedi veya tahvil ile finansman
yolu tercih edildiğinde hisse başına kârın
ne olacağı konusunun araştırılmalıdır.

159
Örnek:
20.000 TL’lık bir yatırım,
birinci durumda tamamı % 10 faizle borçlanarak finanse
edilebileceği gibi,
ikinci durumda mevcut 80 adet hisse senedine eş haklara sahip 20
adet hisse senedi ihraç ederek de finanse edilebilecektir.
Kurumlar vergisi % 25 olarak kabul edilmiştir.
Bu yatırımdan 13.750 TL. kar elde edileceği hesaplanmıştır.
Önce yatırımın üç farklı kar düzeyinde bulunabileceği varsayılmış;
kabul edilen kar düzeylerine göre, firmanın değişik finansman
alternatifleri karşısında hisse başına düşen karları eşit kılan gelir
durumu bulunmuştur.
Örnek yatırımın, varsayım olarak
faaliyet kârlarının 12 bin, 10 bin ve 8 bin TL olacağı durumlara göre
farksızlık noktası;
160
I.Durum Kaynak Tercih Tablosu
Faiz ve Vergiden Önceki Kar
(EBIT)
HİSSE SENEDİ İHRACI
TAHVİL İHRACI
12.000 TL.
12.000 TL.
Faiz
2.000 TL
Vergiden Önceki Kar
12.000 TL.
10.000 TL.
Kurumlar Vergisi (%25)
3.000 TL.
2.500 TL.
Vergiden Sonraki Kar
9.000 TL.
7.500 TL.
Mevcut Hisse Senedi Sayısı
100 adet
80 adet
90 TL.
93.75 TL.
Hisse Başına Kar (EPS)
161
II.Durum Kaynak Tercih Tablosu
Faiz ve Vergiden Önceki Kar
(EBIT)
HİSSE SENEDİ İHRACI
TAHVİL İHRACI
10.000 TL.
10.000 TL.
Faiz
2.000 TL.
Vergiden Önceki Kar
10.000 TL.
8.000 TL.
Kurumlar Vergisi (%25)
2.500 TL.
2.000 TL.
Vergiden Sonraki Kar
7.500 TL.
6.000 TL.
Mevcut Hisse Senedi Sayısı
100 adet
80 adet
75 TL.
75 TL.
Hisse Başına Kar (EPS)
162
III.Durum Kaynak Tercih Tablosu
Faiz ve Vergiden Önceki Kar
(EBIT)
HİSSE SENEDİ İHRACI
TAHVİL İHRACI
8.000TL.
8.000 TL.
Faiz
2.000 TL.
Vergiden Önceki Kar
8.000 TL.
6.000 TL.
Kurumlar Vergisi (%25)
2.000 TL.
1.500 TL.
Vergiden Sonraki Kar
6.000 TL.
4.500 TL.
Mevcut Hisse Senedi Sayısı
100 adet
80 adet
60 TL.
56,25 TL.
Hisse Başına Kar (EPS)
163
Farksızlık Noktası
( X  F )(1  v )
X (1  v)

N2
N1
Eşitliğin sol tarafı borçlanma tercihini, sağ tarafı ise özsermaye tercihini ifade etmektedir.
Nı: Sadece hisse senedi ile yapılan finansman durumunda toplam hisse senetlerinin sayısı.
N2: Borçlanma sermayesi (tahvil) ile yapılan finansman durumunda toplam hisse senetlerinin sayısı.
v: Kurumlar vergisi
X: Farksızlık noktasındaki kar miktarı
( X  2.000)(1  0,25) X (1  0,25)

80
100
( X  2.000)(0,75) 0,75 X

80
100
X = 10.000 TL bulunur.
164
Karlılık Analizi

1- Yıllık Satış Gelirleri;
Üretim miktarlarına göre, satış gelirleri saptanır.
Satış gelirleri tablosunda, satılacak malın miktarı ve olası birim
fiyatı yer alır. Böylece ikisinin çarpımı, daha sonra gelir
tablosunda yer alacak satışlar kalemini oluşturur.

2- Yıllık İşletme Giderleri;
a. Girdiler
b. İnsan Kaynakları Giderleri
c. Bakım ve Onarım Giderleri
d. Amortismanlar
e. Satış Giderleri
f. Genel İşletme Giderleri
g. Finansman Giderleri
165
Yıllık İşletme Giderleri Tablosu
İÇ PARA DIŞ PARA
TOPLAM
1. HAMMADDELER
2. YARDIMCI MADDELER VE İŞLETME MALZ.
3. YAKIT, ENERJİ ve SU
a. Elektrik
b. Su
c. Yakıt
4. BAKIM ve ONARIM GİDERLERİ
5. İNSAN KAYNAKLARI GİDERLERİ
6. AMORTİSMANLAR
a. Binalar
b. Makine
c. Demirbaş
d. Tesisat
e. Know-How
f. İlk Tesis Masrafları
7. GENEL İŞLETME GİDERLERİ
a. Kiralar
b. Sigortalar
c. Çeşitli Vergiler
d. Yönetim Giderleri
e. Diğer İşletme Giderleri
8. FAİZLER
9. SATIŞ GİDERLERİ
10. ÇEŞİTLİ GİDERLER
11. YILLIK İŞLETME GİDERLERİ TOPLAMI
(Yıllar ve kapasite kullanım oranları itibariyle)
166
Yıllar İtibariyle Maliyet Tablosu
2005
(Tam Kapasitede)
2006
2007
2008
2009
900
-
-
-
-
Yardımcı Maddeler
7
-
-
-
-
Enerji, yakıt ve su
40
-
-
-
-
Ücretler
20
-
-
-
-
Bakım ve Onarı
2
-
-
-
-
Amortismanlar
30
-
-
-
-
Satış Giderleri
3,5
-
-
-
-
5
-
-
-
-
1.008
-
-
-
-
42
-
-
-
-
GENEL TOPLAM
1.050
-
-
-
-
Üretim (1000 ton)
150
-
-
-
-
7
-
-
-
-
Hammaddeler
İşletme Giderleri
TOPLAM
GİDERLER
Finansman giderleri
Ortalama
Birim
maliyet (YTL/Ton)
167
Başabaş Analizi Tablosu
(Bin YTL)
2005
Sabit
Giderler
400 TL.
Değişen
Giderler
650 TL.
Toplam
İşletme
Giderleri
1.050 TL.
Satış
Gelirleri
1.500 TL.
Kar
2007
2008
2009
1000
1000
1000
1000
450 TL.
Başabaş
Noktası
(Gelir
Olarak)
705,88 TL.
Başabaş
Noktası
(Üretim
Miktarı
Olarak)
470 Ton
Birim Üretim
Ve
Satış
(Ton) (%100)
2006
1000
168
Başabaş Noktası
BBN Gelir Olarak
=
ToplamSabitGiderler ( F )
ToplamDegi senGiderle r (vxQ)
1
ToplamSatışGelirleri ( pxQ)

BBN üretim miktarı olarak =
400
400

 705,88 TL.
650
850
1
1500 1500
F
pv
=
400
400

 470
1,5  0,65 0,85
ton.
169
Etüd Yanlışlıkları

A- TEKNİK ETÜDLERDE YANLIŞLIKLAR
1- Ön İncelemelerde Yetersizlik
2- Alternatifleri Düşünmedeki Başarısızlık
3- İkinci Derecedeki Faktörlerin İhmali

B- FİNANSAL ETÜDLERDE YANLIŞLIKLAR
1- Yatırım Tutarını Düşük Hesaplamak
2- İşletme Sermayesini Düşünmemek
3- İyimser Tahminler Yapmak
4- İşletme Giderleri Tahmininde Yetersizlik
170
İKİNCİ BÖLÜM
YATIRIM
PROJELERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
171
Proje Değerlendirilmesinin Önemi

Yatırım projelerinin değerlendirilmesi, proje hazırlama aşamasından
sonra gelen bir inceleme faaliyetidir.

Eldeki bir veya birkaç projeyi, işletmenin amacını belirten ölçütler ile
karşılaştırarak uygun bir seçim yapılmasını sağlar.

Firmalar sınırlı kaynaklarının kullanılması bakımından birbiri ile rekabet
halinde bulunan yatırım önerileri arasıda bir seçim yapmak, bunları önem
derecelerine göre sıralamak, bazı yatırımlardan bir süre için de olsa
vazgeçmek zorundadırlar.

Firmalar, kaynakların alternatif kullanılış alanları arasında bir seçim
yapabilmek, amaca uygun sonuçları verecek yatırımlara tahsis edebilmek
için bir veya birkaç yöntem veya ölçütler saptamak ya da geliştirmek
zorundadırlar.

Uygulamada firmalar, yatırım projeleri arasında sıralama yaparken farklı
yöntemler ve ölçütler, kullanmaktadırlar.
172
Proje Değerlendirilmesinin Önemi

Proje değerlendirilmesinde ölçütleri belirlerken, firmanın amacını
gözönünde bulundurmak gerekir.

Firmanın amacı, firmanın cari piyasa değerini uzun vadede en
yüksek düzeye yükseltmektir.

Bir yatırım projesinin başarısı ya da başarısızlığı çeşitli etkenlere
bağlı olduğundan; yatırım projeleri arasında yapılacak seçimde
kullanılacak ölçütün, uygulanacak yöntemin, yatırım önerileri
arasında öncelik sırasını değiştirdiği bir gerçektir.

Bu nedenle firmalar, yatırım önerileri arasında bir seçim
yapabilmek için, tutarlı bir ölçüt ya da yöntem benimsemek
durumundadır.
173
Proje Değerlendirilmesinin Önemi

Projenin değerlendirilmesinde başlıca iki karar aşamasının varlığını
ortaya çıkarmaktadır.

Bunlardan birincisi mikro hedefler, ikincisi de makro hedeflerdir.

Mikro hedefler, projenin, firmanın yöneticileri yönünden
değerlendirilmesinde öngörülen hedeflerdir ki, bunlar arasında kârlılık
ölçütü ağırlık taşır.

Yatırım yapanlar yönünden, diğer faktörler değişmediği takdirde, kârlılık
oranları yüksek olan yatırım alternatifleri tercih edilir.

Herhangi bir yatırım projesinin, makro düzeyde değerlendirilebilmesinin,
o projenin mikro düzeyde kabul edilmiş olmasına bağlı olduğunu; ancak
devlet yatırımlarında ise, makro hedeflerin öncelik ve ağırlık taşıdığını
belirtmek gerekir.
174
Makro hedeflerde aşağıdaki
yaklaşımlar ön plana çıkabilir:

1- Dış ticaret açığı veren ekonomilerde yatırımlar, döviz
sağlama ya da döviz tasarrufu sağlamaları yönünden
değerlendirilir.

2- İstihdamın bir sorun olduğu ekonomilerde, istihdam
katsayısı ve katma değer önemli ölçütler olabilir.

3- Uluslararası ekonomik entegrasyonlarda bazı üretim
alanlarında
uzmanlaşma
zorunluluğunu
ortaya
çıkarmaktadır.
175
A- İşletme Düzeyinde
Değerlendirme Amaçları









1- Yönetimin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları
2- Borç Verenlerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları
3- Ortakların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları
4- Çalışanların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları
5- Alıcıların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları
6- Tüketicilerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları
7- Kamu Kuruluşlarının Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları
8- Rakiplerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları
9- Sosyal Çevre ve Proje Değerlendirilmesi
176
1- Yönetimin Yatırım Projesi
Değerlendirme Amaçları

Finansal açıdan; borçları zamanında ödeyebilmek, borç
alabilmek, kurumun saygınlığını koruyabilmek için
işletmenin nakit durumunu, borçlanma ve borç ödeyebilme
gücünü yeterli durumda tutabilecek finansal yapıya sahip,

İktisadi açıdan; pazarlama imkânları ve dağıtım kanalları
elverişli, talebi sürekli artan, rakip sayısı fazla olmayan bir
iş kolunda faaliyet gösteren,

Teknik açıdan; teknoloji, üretim, kalite, maliyet vb. gibi
konularda sorun yaratmayacak, rekabet şartlarını işletme
açısından uygun durumda bulunduracak teknik yapıya
sahip bir işletme isteyecektir.
177
2- Borç Verenlerin Yatırım Projesi
Değerlendirme Amaçları

Kısa süreli borç verenler, bir yıl içinde geri
ödenmek üzere işletmeye borç veren
bankalar, satıcılar, kamu ve yarı kamu
kuruluşları projenin finansmanına daha çok,
yatırımların tamamlanması sonrasında
katılacaklardır.

Orta süreli borçları, orta süreli banka
kredileri, tahviller, vergi borçları
oluşturmaktadır.
178
3- Ortakların Yatırım Projesi
Değerlendirme Amaçları
Ortaklar, işletmeye yatırdıkları
özkaynağın güvenli bir biçimde
korunmasını, pay oranlarının giderek
artmasını, pay senetlerinin değerinin
giderek yükselmesini ve yüksek kâr payı
ödenmesini isterler.

179
4- Çalışanların Yatırım Projesi
Değerlendirme Amaçları

İşletme çalışmalarına emek ve bilgileriyle
katılan yönetici, memur, işçiler; çalışma, iş
güvenliği, iyi bir ücret ve çalışma düzeni
isterler.

Bu kişiler çoğu kez, yatırımlar tamamladıktan
sonra işe girmeleri ve değerlendirmede belge
ve bilgilere sahip olmamaları nedeniyle, projeyi
bu açılardan inceleme olanakları yoktur.
180
5- Alıcıların Yatırım Projesi
Değerlendirme Amaçları
Kuruluş tamamlandıktan sonra işletme
ile ilişki kurabilecek olan alıcılar, projeyi
kendi açılarından değerlendirme
imkânına sahip bulunmamakla beraber,
proje aşamasında kurulacak işletmenin
yeterli özelliklere sahip olmasına dikkat
edilmesi, işletmenin sağlam bir alıcı
örgütü kurmasına olanak sağlayacaktır.

181
6- Tüketicilerin Yatırım Projesi
Değerlendirme Amaçları

Tüketiciler malın fiyatı, kalitesi, satış sonrası
hizmetleri gibi konular üzerinde dururlar.

Kuruluşun, değil proje aşamasında,
kurulduktan sonra dahi herhangi bir konusu ile
ilgilenme imkânı bulunmayan tüketiciler,
rekabet düzeni ve kamu düzeni tarafından
korunduğu ölçüde, yukarıda belirtilen
amaçların gerçekleştiğini göreceklerdir.
182
7- Kamu Kuruluşlarının Yatırım
Projesi Değerlendirme Amaçları

Proje, çeşitli kamu kuruluşlarını değişik
açılardan ilgilendirmektedir.

Bakanlıklar ve bağlı kuruluşlar, bu arada
Devlet Planlama Teşkilatı gibi kuruluşlar bir
yandan ulusal ekonomi ve yasalara uygunluk
açısından yapılacak değerlendirmelere aracılık
yaparken; diğer yandan devletin vergi gelirinin
arttırılması gibi nedenlerle yatırımlarla
ilgilenmektedir.
183
8- Rakiplerin Yatırım Projesi
Değerlendirme Amaçları

Mevcut firmalar mali sağlamlığı ve saygınlığı
güçlü, kaliteli ve ucuz mal üretebilecek, fazla
miktarda üretim yapabilecek bir rakibin
aralarına katılmalarını istemezler.

Yarışmacılar, projenin başarısızlığı üzerinde
dururlar ve kuruluşu engellemeye çalışırlar.
Fakat, yararlı bir projenin gerçekleşmesini
olumsuz olarak etkileyemezler.
184
9- Sosyal Çevre ve
Proje Değerlendirilmesi

İşletme, coğrafi ve sosyal çevre içinde çalışmalarını sürdürecektir.

Kurulacak işletmenin havayı, suları kirletmemesi, gürültü, koku
gibi sağlığa zararlı artıklarla doğal yapıyı ve çevrede yaşayanları
rahatsız etmemesi istenir.

Sosyal çevre açısından projenin değerlendirilmesinde, yukarıda
belirtilen amaçlara uygunluk önem taşıyacaktır.

Sosyal çevre adına bu uygunluğu, caydırma ve özendirme
önlemleriyle daha çok kamunun sağlayacağını belirtmek uygun
olacaktır.
185
B- EKONOMİ DÜZEYİNDE
DEĞERLENDİRME AMAÇLARI

Projeler eksiksiz bir ekonomik değerlendirmeden geçmeden, iyi
planlar yapılamaz ve aynı şekilde, bir planın çerçevesi de belirli
bir şekilde çizilmeden projelerin gerçek değeri iyice anlaşılamaz.

Ulusal plan, çeşitli sektör ve bölgeler arasındaki ekonomik ve
sosyal hedefleri, bu hedeflerin önceliklerini içerir.

Ekonomik ve sosyal kalkınmaya ilişkin ulusal bir stratejinin varlığı,
özellikle toplum açısından bir projenin sağlıklı bir tarzda
değerlendirilmesinin önde gelen koşuludur.

Projeler, sektörel programın parçalarını oluştururken, sektörel
programlar da dengeli bir ulusal planı oluşturur.
186
B- EKONOMİ DÜZEYİNDE
DEĞERLENDİRME AMAÇLARI

Ulusal bir kalkınma planının başarılı bir şekilde hazırlanması ve uygulanması, her
şeyden önce, projelerin rasyonel seçimine, bunu izleyen sektörel programlara çok
bağlıdır.

Bir ülkenin ulusal kalkınma politikasının temel ve stratejik hedefi, o ülkede
yaşayan toplumun yaşam standardını yükseltmek ve gelecekteki tüketimi artırmak
için ekonominin daha yüksek bir kalkınma hızı ile gelişmesine yönelik olarak
yatırım kaynaklarını kullanmaktır.

Ulusal ekonomiyi, sosyal çevre ve siyasal çevre koşullarıyla birlikte ele alma
zorunluluğu vardır. Çünkü sosyal ve siyasal tercihler, ulusal ekonomiyi önemli
ölçüde etkileyecektir.

Gelişmekte olan ülkelerde ulusal ekonomi açısından proje değerlendirilmesi şu
nedenlerle yapılır:






Ulusal gelir artışının sağlanması,
Gizli ve açık işsizliğin önlenmesi,
Gelir dağılımının dengeli hale getirilmesi,
Sanayileşmenin ve kalkınmanın yaygınlaşması,
Dış ödemeler dengesindeki açığın kapatılması,
Yerli hammaddelerin değerlendirilmesidir.
187
Ulusal ekonomi düzeyinde yatırım
projelerinin değerlendirilmesinin yararları
1- Sosyal Karlılık İlkesine Uyulması
 2- Optimum Kapasitenin Kurulması
 3- Uygun Teknolojinin Seçilmesi
 4- Uygun Kuruluş Yerinin Seçilmesi

188
1- Sosyal Karlılık İlkesine Uyulması

Projelerin sosyal kârlılığı yani, ulusal ekonomiye
yararlılığı ile kârlılığı arasında bazı farklar vardır.

Bu nedenle, yatırım maliyetleri aynı olan, hatta aynı
kârlılık oranı gösteren iki projeden birinin kalkınma
politikasının temel hedeflerine katkısı diğer projeden
çok farklı olabilir.

Sosyal kârlılık ile ticari kârlılık arasında ortaya çıkan ve
artma eğilimi gösteren bu farklar döviz kuru, faiz ve
ücretler üzerinde özellikle etkili olurlar.
189
2- Optimum Kapasitenin Kurulması

Ekonominin dar boğazlara sürüklenmeden, hedeflenen düzeye
ulaşabilmesi, üretici sektörlerin üretim kapasiteleri ile o ürünlere olan
talebin yıl içinde dengeli gelişmesine bağlıdır.

Sektörlerden herhangi birisinde kapasite sınırlarına varılması, yeni yatırım
ihtiyacı doğurur.

Ancak, üretim kapasitesini artıran projelerinin gerçekleşmesi bazen uzun
yılları gerektirdiğinden, bu arada sektörde talep fazlasının ortaya çıkması
beklenebilir.

Talebe konu olan malın ithal edilerek ihtiyacın karşılanmaması halinde,
fiyat yükselmesi ve tüketicilerin malı sağlayamamaları sorunu ortaya çıkar.

Yatırım sonucu yaratılacak üretim kapasitelerinden uzun yıllar
yararlanılacağı gerçeği, işletme büyüklüğünün saptanmasında gözönünde
bulundurulmalıdır.
190
3- Uygun Teknolojinin Seçilmesi

Gelişmekte olan ülkeler, emek fazlalığı ve sermaye
eksikliği ile karşı karşıya bulunmaktadır.

Ancak emek ve sermaye pazarlarına etki yapan çeşitli
kurum ve güçler, söz konusu üretim faktörlerinin
fiyatlarını, onların alternatif kullanım yerlerindeki
verimliliklerinden farklılaştırmaktadır.

Özellikle, gizli ve açık işsizliğin yaygın olduğu bir
ekonomide, sendika baskısıyla ücretlerin yüksek
tutulması, yatırım kararlarına etki yaparak,
yatırımcıların emek tasarrufu sağlayan teknolojilere
yönelmelerine yol açmaktadır.
191
4- Uygun Kuruluş Yerinin Seçilmesi

İşletmelerin kârlılık açısından seçtikleri kuruluş yeri,
ulusal ekonomi açısından en uygun kuruluş yeri
olmayabilir.

Yeni kurulacak sanayi işletmelerinin ülkenin nisbeten
gelişmiş yerlerinde kurulması, işletme açısından çeşitli
yararlar getirmekle beraber, söz konusu bölgelere
nüfus akımı yaratarak yeni sosyal altyapı yatırımlarına
ihtiyaç doğurabilir.

Projelerin ulusal ekonomi yönünden değerlendirilmesi
sırasında bu nokta da dikkate alınarak, işletmelerin
sosyal faydası en fazla olan yerlere kurulması
sağlanabilir.
192
PROJE DEĞERLENDİRME
YÖNTEMLERİ
A- FİRMA KÂRLILIĞI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME (MİKRO ANALİZ)
1. Yatırım Kârlılık Analizi
a) Kârlılık Yöntemi
b) Geri Ödeme Süresi Yöntemi
c) Net Bugünkü Değer Yöntemi
d) İç Kârlılık Yöntemi
2. Finansal Analiz
a) Likidite Analizi
b) Sermaye Yapısı Analizi
B- ULUSAL KARLILIK BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME (MAKRO ANALİZ)
1. Temel Kriter - Katma Değer - Analizi
2. Ek Ölçütler
a) İstihdam Etkisi
b) Gelir Bölüşümü Etkisi
c) Net Döviz Etkisi
d) Uluslararası Rekabet Gücü Etkisi
193
A- İşletme Kârlılık Analizi

1-Yatırım Karlılık Analizi,

2- Finansal Analiz.
194
İŞLETME KARLILIK ANALİZİ
Yatırım Karlılık
Analizleri
Basit
Yöntemler
Karlılık
Yöntemi
Geri Ödeme
Süresi
Yöntemi
İndirgenmiş
Yöntemler
Finansal Analizler
Likidite
Analizi
Sermaye
Yapısı
Analizi
Net Bugünkü
Değer
Yöntemi
İç Karlılık
Yöntemi
195
1- Yatırım Karlılık Analizleri

Yatırım Kârlılık Analizleri, fon kaynaklarının nereden geldiğine
bakmadan, projeye yatırılan kaynakların kârlılığını yani sermaye
karlılığını ölçmek için uygulanır.

Böylece yatırım kârlılık analizleri, projenin ömrü süresince
gerçekleşen nakit akışlarına dokunmadan, bir projeye yatırılan
kaynakların potansiyel olarak kar sağlama olgusunu değerlendirir.

Bir projenin yatırım kârlılığını ölçmek için şu yöntemler kullanılır:
— Kârlılık Oranı (Simple rate of return)
— Geri Ödeme Süresi (Pay back period)
— Net Bugünkü Değer (Net present value)
— İç Kârlılık Oranı (Internal rate of return)
Basit veya Statik Yöntemler
İndirgenmiş ya da Dinamik
Yöntemler
196
1. Kârlılık Yöntemi (Simple Rate Of Return)

Kârlılık, normal bir yıl içinde meydana gelmiş olan net kârın,
başlangıçtaki yatırım tutarına oranıdır.

Bu oran, ya toplam yatırım ya da özsermaye (equity) üzerinden
hesap edilebilir; bu da yatırımcının yalnız toplam yatırımın
(özsermaye + borçlar) kârlılığını mı, yoksa özsermayenin
kârlılığını mı istediğine bağlıdır.

F
R
I
R
Re
I
Q
Re 
F
Q
= Toplam yatırım üzerinden karlılık,
= Özsermaye üzerinden karlılık,
= Özsermaye ile borçları kapsayan toplam yatırım tutarı,
= Yatırılmış olan özsermaye.
197
*Gerekli Sermaye (Yatırım Tutarı) =
10.000.000 TL
*Beklenen Kar = 800.000 TL
800.000
** Yatırımın Karlılığı = ------------------- = %8
10.000.000
PROJE
A
B
C
KARLILIK
%10
%8
%12
1. Kârlılık Yöntemi (Simple Rate Of Return

Basit kârlılık oranının doğru olarak hesap edilebilmesi için,
projenin yaşamındaki yıllardan en uygun normal bir yılın
seçilmesinin önemi büyüktür.

Normal yıl, bir projenin ekonomik ömrü boyunca ulaşabileceği en
büyük kapasiteye vardığını ve borçlarla ilgili geri ödemelerin hala
devam ettiğini gösteren temsili bir yıldır.

Eğer, toplam yatırım ve özsermaye üzerinden kârlılık, sermaye
piyasasında geçerli olan faiz oranından yüksek ise, o proje, iyi bir
proje olarak tanımlanabilir.

Birden fazla alternatif projeler arasında seçim yapılması gerektiği
zaman, diğer tüm faktörlerin aynı kaldığı varsayımı altında, en
yüksek kârlılık oranını gösteren proje uygulanmak üzere
seçilecektir.
200
2. Geri Ödeme Süresi Yöntemi
(Pay-Back Period Method)

Geri ödeme süresi yöntemi, yatırım projelerinin
değerlendirilmesinde çok kullanılan basit bir yöntemdir.

Geri ödeme süresi, bir yatırımın sağlayacağı nakit akımlarının,
kaç yıl sonra o yatırım için kullanılan fon miktarına eşit olacağını
gösteren süre şeklinde tanımlanabilir.

Bu yöntem, kendini hızla amorti eden, başka deyişle, geri ödeme
süresi kısa olan projelerin seçimine öncelik vermektedir.
p
I   Ft
t 0
I= Toplam yatırım tutarı
P= Geri ödeme süresi
F= t yılındaki yıllık net nakit akımı
201
2. Geri Ödeme Süresi Yöntemi
(Pay-Back Period Method)

Geri Ödeme Süresi yöntemine göre girişimci,
yatırıma tahsis etmiş olduğu sermayesinin,
arzuladığı bir süre sonunda kendisine tamamen
geri dönmesini ister.

Sözü geçen süre, girişimcinin iş deneyimlerine,
sahip olduğu sermayenin hacmine, ekonomide
bir yıllık vadeli mevduata verilen faiz oranına
(pazar kapitalizasyon oranı) vb. etkenlere göre
saptanan bir süredir.
202
Yatırım Tutarı
Geri Ödeme Süresi = -------------------------------Yıllık Kar + Amortisman
(Yıllık Net Nakit Akımları)
Örnek 1:
Yatırım tutarı 1.600.000 TL olan bir yatırım her
yıl 640.000 TL net nakit girişi sağlayacaktır. Bu
yatırımın geri ödeme süresi ne kadardır?

Yatırım Tutarı
Geri Ödeme Süresi =
(Net Kar+Amortisman)
Yıllık Net Nakit Akımı
1.600.000
Geri Ödeme Süresi =
=2,5 yıldır yani 2 yıl 6 ay
640.000
Örnek 2:
X Projesinin yatırım tutarının 225.000 TL, hurda
değerinin ise ekonomik ömür içerisinde hangi yıl
satılırsa satılsın 45.000 TL ve projeden beklenen
YNNA’larının düzenli ve 40.000 TL olduğunu
varsayalım.
* Hurda Değeri: Tesisin ekonomik ömrünün son yılında
elde edilecek hasılattan farksızdır.O halde GÖS
hesaplanırken hurdanın değeri,yatırım tutarından
indirilerek hesaba katılacaktır.
GÖS= 225.000- 45.000/ 40.000= 4,5 YIL
Örnek 3:
X işletmesi aşağıdaki iki yatırım projesinden birine
yatırım yapmak istemektedir. Her iki yatırım projesinin
de maliyeti 12.000.000 TL’dir. Yatırım Projelerinin
sağlayacağı net nakit akımları aşağıdaki gibidir.
Yıllar
A Yatırımı
B Yatırımı
1
2.500.000
2.500.000
2
2.500.000
3.500.000
3
5.000.000
6.000.000
4
4.000.000
2.800.000
5
0
2.400.000
Yıllar
Yıllık Nakit Girişleri
Nakit Girişlerinin
Kümülatif Toplamı
1
2.500.000
2.500.000
2
2.500.000
5.000.000
3
5.000.000
10.000.000
4
4.000.000
14.000.000
5
0
12.000.000= 2.500.000+2.500.000+5.000.000+4.000.000/2
Yatırım tutarı olan 12.000.000 TL’ye 3,5 yıl sonunda ulaşılmaktadır.
Yıllar
Yıllık Nakit Girişleri
Nakit Girişlerinin
Kümülatif Toplamı
1
2.500.000
2.500.000
2
3.500.000
6.000.000
3
6.000.000
12.000.000
4
2.800.000
14.800.000
5
2.400.000
17.200.000
12.000.000 = 2.500.000+3.500.000+6.000.000
Yatırım tutarı olan 12.000.000 TL’ye 3 yıl sonunda ulaşılmaktadır.
Sonuçta B projesi daha kısa zamanda kendini ödediği için B projesi
seçilmektedir.
Geri Ödeme Süresi Yönteminin Yararları
Yöntemin anlaşılması ve uygulanması
kolaydır.
 Projeler arasında bir ayıklama aracı
olarak kullanılabilir.
 Nakit ihtiyacı şiddetli olan işletmeler için
en iyi yöntemdir.
 Kendini en kısa sürede itfa eden projenin
az riskli olduğu kabul edilir.

Geri Ödeme Yönteminin Zayıf Yanları

Projenin geri ödeme süresinden sonraki net
karları göz önünde tutmaz.

Yöntem yatırım karlılığını ölçmeden projenin
likidite durumunu daha çok göz önünde tutar.

Geri ödeme süresi içindeki nakit giriş ve
çıkışlarının zaman içindeki dağılımını dikkate
almaz.
3. Net Bugünkü Değer Yöntemi
(Net Present Value)

Projenin net bugünkü değeri, o projenin gelecek yıllardaki nakit
giriş ve çıkışlarının bugünkü değerleri arasındaki farkların toplamı
olarak tanımlanır.

Bugünkü değeri bulmak için yıllık net nakit akımları önceden
belirlenen bir iskonto oranı üzerinden sıfır kabul edilen bir zaman
noktasına (yatırımın başladığı yıl) indirgenmelidir.


Net bugünkü değer, şu denklemle ifade edilir:
NPV = NCF0+ (NCFı x aı) +……+ (NCFn x an)
NPV : Bir projenin Net Bugünkü Değeri,
NCF : Bir projenin 0, 1, 2, 3 n yıllarındaki net nakit akımları,
a
: Seçilmiş olan iskonto oranına uygun 1,2,3, ..., n
yıllarındaki iskonto faktörü.
(İskonto faktörleri, bugünkü değer tablolarında hazır olarak
bulunur.)
211
3. Net Bugünkü Değer Yöntemi
(Net Present Value)
n

NPV =
 (C
t o
I
 C0 ) t  a t
Formülde;
NPV
: Projenin net bugünkü değeri
n

t 0
Co
Coı
at
: Projenin 0 yılından n yılına kadarki
ekonomik ömrü süresi toplamı
= t yılındaki nakit çıkışlarını,
= t yılındaki nakit girişlerini,
= Seçilmiş olan iskonto oranına uygun t yılındaki iskonto faktörüdür.
212
R1
R2
Rn
N.B.D. = --------- + --------- + … + --------- - C
(1+i)1
(1+i)2
(1+i)n
R1, R2, Rn = Net Nakit Girişleri,
i = Marjinal Sermaye Maliyeti,
C = Yatırım Harcaması
n = Yatırımın Ekonomik Ömrü

Bir projenin bugünkü değeri, proje için yapılan yatırım
tutarı ile projeden elde edilecek net nakit akımlarının
bugünkü değerleri arasındaki farktır.

Bu yönteme göre net bugünkü değer pozitif ise
(NBD>0) yatırım yapılır, net bugünkü değer negatif ise
(NBD<0) yatırım yapılmaz. Eğer net bugünkü değer
sıfıra eşit ise (NBD=0) bu noktada yatırımcı yatırımın
diğer avantajları yada dezavantajlarına göre yatırım
hakkında kararını verir.
Örnek 1:
DEUcell tesislerinde kullanmayı düşündüğü bir makine
için dönem başında 11.000 TL yatırım yapmayı
düşünmektedir. İskonto oranı %10 olarak kabul edilmiştir.
Makinenin yıllar itibariyle sağlayacağı nakit girişleri
aşağıda gösterilmektedir.
Yıllar
Nakit Akımları (TL)
1
2
3
4
2.500
2.600
4.000
6.000
2.6001
4.0001
6.0001
2500
NBD =
+
+
+
-11.000
1
2
3
4
(1+0.1) (1+0.1) (1+0.1) (1+0.1)
NBD=+524,83
Yıllar Nakit
İskonto
Nakit Akımlarının Bugünkü
Akımları
Faktörü
Değeri
0
11.000
1,0000
(11.000,00)
1
2.500
0,909
2.272,50
2
2.600
0,826
2.147,60
3
4.000
0,751
3.004,00
4
6.000
0,683
4.098,00
NBD=
524,83
Örnek 2:
Ekonomik ömrü boyunca her yıl farklı net nakit girişleri
sağlayan ve hurda değerine sahip bir yatırım
projesinde NBD yöntemi;
Yatırım Tutarı: 520.000 TL
İskonto Oranı: % 12
Hurda Değeri: 50.000 TL
YILLAR
NET NAKİT
GİRİŞLERİ
1
180.000
2
150.000
3
140.000
4
120.000
5
80.000
180000
150000
140000
N.B.D. = ------------ + ------------ + ----------(1+0.12)1
(1+0.12)2 (1+0.12)3
120000
80000
50000
+ ------------ + ------------ + ----------- - 520000
(1+0.12)4
(1+0.12)5 (1+0.12)5
= + 9560 TL (PROJE KABUL)
Örnek 3:
Kurulum dönemi bir yıldan fazla olan yatırım projelerinde
NBD yöntemi;
Yatırım Tutarı (Dönem Sonu): 2.000.000 TL
İskonto Oranı: % 15
YILLAR
NET NAKİT
Hurda Değeri: 500.000 TL
GİRİŞLERİ
Projenin Ekonomik Ömrü: 5 Yıl
Yatırım Harcamaları;
1. yıl: 1.200.000 TL
2. yıl: 800.000 TL
3
600.000
4
800.000
5
1.000.000
6
800.000
7
600.000
Net Bugünkü Değer Yönteminin Avantajları





İskonto oranı belirlendiğinde uygulanması
kolay bir yöntemdir.
Nakit akımları olumsuz yıllar için de çözümler
mümkündür.
Projenin tüm hayat süresini gözönünde tutar.
Gelecekteki
nakit
akımlarını
bugüne
indirgemek suretiyle zaman tercihlerini de
gözönünde tutar.
Belirli
bir
iskonto
oranını
kullanarak
sermayenin alternatif maliyetini de dikkate alır.
Net Bugünkü Değer Yönteminin Sakıncaları

Net bugünkü değer yönteminin başarısı
belirlenecek iskonto oranına bağlıdır.

Yöntem projelerin gerçek karlılığını göstermez,
kabul edilmiş karlılık oranının üzerinde kalan
projeleri dikkate alır.

Standart iskonto oranının projenin
boyunca sabit kaldığını varsayar.
ömrü
4. İç Kârlılık Yöntemi
(Internal Rate of Return)

İç Kârlılık Yönteminde iskonto oranı, net bugünkü değer
yönteminin aksine, bilinmeyen bir faktördür.

Tanım olarak İç Kârlılık, bir projenin net bugünkü değerini sıfıra
eşitleyen iskonto oranıdır.
n
0   (Cı  Co) t  a t
t 0
n

:Projenin 0 yılından n yılına kadarki tüm yaşam süresi için toplam
t 0
Cıt
: t yılındaki nakit girişleri
Cot
: t yılındaki nakit çıkışları
at
: Seçilmiş olan iskonto oranına uygun olan t yılındaki iskonto
faktörüdür.
222
R1
R2
Rn
C = --------- + --------- + … + --------(1+i)1
(1+i)2
(1+i)n
R1, R2, Rn = Net Nakit Girişleri,
i = İç Karlılık Oranı
C = Yatırım Tutarı
n = Yatırımın Ekonomik Ömrü
4. İç Kârlılık Yöntemi
(Internal Rate of Return)

İç kârlılık kriterini uygularken değerlendirici, NPV = O
varsayımı ile hareket ederken projeden doğan
gelirlerin bugünkü değerini, yatırımın bugünkü
değerine eşit kılan iskonto oranını bulmaya çalışır.

İç kârlılık yöntemi bir projeye yatırılan sermayenin, o
projenin hayat süresi üzerinden taksitler halinde hangi
oranla ödeneceğini gösteren bir çalışmadır.

Dolayısıyla o varsayım, iki değerin eşitlenmesini ifade
etmektedir ve yatırımın kabul edilebilirliğinin minimum
koşuludur.
224
4. İç Kârlılık Yöntemi
(Internal Rate of Return)
PV (i2  i1 )
ir  i1 
PV  NV
İr
: Projenin iç karlılığını
PV : Net bugünkü değerin (NPV) sıfıra en yakın hala pozitif değerini
NV : Net bugünkü değerin (-NPV) sıfıra en yakın hala negatif değerini (eksi işaret
dikkate alınmayacaktır)
İ1
: NPV’ yi hala pozitif fakat, sıfıra en yakın bir değer yapan en düşük iskonto
oranını,
İ2
: NPV’ yi hala negatif fakat, sıfıra en yakın bir değer yapan en yüksek iskonto
oranını gösterir.
225
İç Karlılık Yöntemi Tablosu(I)
İskonto Oranları
Projenin Net Bugünkü Değeri
(BİN YTL.)
%7
115.0
%11
32,1
%13
3,900
%14
-8,800
ir  i1 
PV (i2  i1 )
3.900(14.0  13.0)
 13.0 
PV  NV
3.900  8.800
İr = 13,0 + 0,31 = % 3,31
226
İç Karlılık Yöntemi Tablosu(II)
Yıl
Net Nakit
Akımları
($1000)
%17’de
indirgeme
faktörü
NPV
($ 1.000)
%18’de
indirgeme
faktörü
İndirgeme
($1.000)
1
-3.300
0,854
-2818
0,847
-2795
2
-500
0,730
-3650
0,718
-3590
3
-535
0,624
-334
0,609
-326
4
1755
0,533
935
0,516
906
5
2240
0,456
1021
0,437
979
6
3270
0,389
1272
0,370
1210
7
3500
0,333
1165
0,314
1099
8
1140
0,284
324
0,266
303
9
2140
0,243
520
0,225
482
10
2140
0,208
445
0,191
409
11
2140
0,177
379
0,162
347
12
5640
0,151
851
110
0,137
773
-203
227
Örnek 1:

X işletmesinin yeni alınmayı düşündüğü matbaa
makinesinin yatırım tutarı dönem başı itibariyle
100.000 TL’dir. Yatırımın ekonomik ömrü 4 yıl olup
hurda değeri bulunmamaktadır. Yıllar itibariyle
sağlayacağı net nakit akımları ise aşağıdaki gibidir.İç
verim oranını hesaplayınız.
Yıllık Net Nakit Akımları
1. Yıl
42.000
2. Yıl
46.000
3. Yıl
40.000
4. Yıl 26.000
Yıllar
Nakit
Akımları
İskonto
Oranı
%24
Bugünkü
Değer
İskonto
Oranı
%20
Bugünkü
Değer
0
-100.000
1,00
-100.000
1,00
-100.000
1
42.000
0,806
33.852
0,833
34.986
2
46.000
0,650
29.900
0,694
31.924
3
40.000
0,524
20.960
0,579
23.160
4
26.000
0,432
11.232
0,482
12.532
-4.056
2602 ( 24 – 20)
İr = 20 + --------------------- = %21.56
2602 + 4056
+2.602
Yıl
Net Nakit
Akımı
(1000YTL.)
%17
Iskonto Faktörü
NPV
(1000YTL.)
%18 Iskonto
Faktörü
NPV
(1000YTL.)
1
-3300
0.854
-2818
0.847
-2795
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
-5000
-535
1755
2220
3270
3500
1140
2140
2140
2140
5640
0.730
0.624
0.533
0.456
0.389
0.233
0.284
0.243
0.208
0.177
0.151
-3650
-334
935
1021
1272
1165
324
520
445
379
851
0.718
0.609
0.516
0.437
0.370
0.314
0.266
0.225
0.191
0.162
0.137
-3590
-326
906
979
1210
1099
303
482
409
343
773
110
Yukarıdaki tablo % 17’de indirgenmiş net nakit akımlarının bugünkü
değerlerinin toplamının artı değerde olduğunu, ancak % 18’de, eksi
değere ulaşılacağını göstermektedir.
 Dolayısıyla, içkarlılık oranı %17 - %18 arasında bulunmaktadır.
 Formül uygulandığında %17.35 olduğu bulunur.

-203
İç Karlılık Yönteminin Avantajları

Riskin hesaplara katılmasında kolaylık
sağlar.

Bugünkü değer yöntemine göre daha
kolay anlaşılır ve doğrudan doğruya
beklenen karı verdiğinden daha
uygundur.
İç Karlılık Yönteminin Dezavantajları

Yöntem, aynı anda uygulanamayan iki veya
daha çok sayıda projenin karşılaştırılması
yapıldığında yanlış sonuçlar verebilir.

Yöntem, karar alıcının zamanla ilgili tercihlerini
doğrudan yansıtmaz.

İç karlılık oranının hesaplanması bir dereceye
kadar yorucu ve tekdüze bir iş’tir.
2- Finansal Analizler

Finansal analizler, eldeki fonların projenin yürütülmesi
ve işleyişi için gerekli koşulları sağlaması bakımından,
projenin finansal durumu göz önünde tutularak yapılan
analizlerdir.

Finansal analizler, yıllık olarak yürütülür, likidite ile
sermaye yapısına ilişkin analizlerden oluşur.

Birincisi, bir projenin uygulanması, devreye
sokulması (run-ningin) işletmeye açılması (operation)
sürelerindeki nakit akışını amaçlarken;
ikincisi, yatırımın finansman kaynakları ile uğraşır.

233
2- Finansal Analizler


A) Likidite Analizi
B) Sermaye Yapısı Analizi
234
a)Likidite Analizi

Likidite analizinde, finansal işlemlerin bütün kalemlerinin proje
değerlendirilmesinde yer alması ve yatırım kârlılığının
ölçülmesinden sonra, değerlendirici şu konularda karar alabilecek
duruma gelebilir:

— Uzun süreli finansmanın ve koşullarının yeterli olup olmadığı,
— Nakit açıklarının kısa süreli banka kredilerine başvurarak
karşılanıp karşılanmayacağı,
— Nakit girişleri veya nakit çıkışlarının bazılarının tekrar
düzenlenmesi sureti ile açıkların önlenip önlenemeyeceği,
—Ortakların bekledikleri şekilde, kâr paylarının gerçekleşip
gerçekleşemeyeceği.



235
Likidite Analizi Tablosu
Yatırım Dönemi
Yıllar
İşletme Dönemi
Maddeler
1
2
1
2
3
4
5
I.Nakit Girişleri
1.SatışGelirleri
2.Hurda Değer
3.YatırımFinansmanı
3.1.Özsermaye
3.2. Borçlar
100
100
100
-
100
100
20
80
70
70
-
100
100
-
100
100
-
100
100
-
120
100
20
-
II.Nakit
çıkışları(Co)
1.Yatırım
2.Nakit giderler
3.Vergiler
4.Mali
yükümlülükler
4.1.Borç taksidi
4.2.Faiz ödemeleri
4.3.Kar payları
100
100
-
100
100
-
40
40
-
95
50
5
40
20
8
12
96
50
6
40
20
8
12
96
50
6
40
20
8
12
100
50
10
40
20
8
12
III.NetNakitDengesi(N
CB)
(I-II)
0
0
+30
+5
+4
+4
+20
IV. Toplam Net Nakit
Dengesi
0
0
+30
+35
+39
+43
+63
236
b)Sermaye Yapısı Analizi

Sermaye yapısı analizlerinde önemli olan konu, borçlardan (dış
kaynaklar) oluşan fonlarla özsermayenin miktarıdır.

Toplam sermaye içindeki borç ve özsermaye oranının ne şekilde
oluşacağının belirlenmesidir.

Bu yönden verilecek karar, bizi optimal sermaye yapısının oluşumuna
götürecektir.

Borç ve özsermaye bileşiminin optimal sermaye yapısını oluşturacak
şekilde belirlenmesi çabaları, aynı zamanda işletmenin finansal yapısı
üzerinde iki yönden etkisini ortaya koyacaktır.

Birincisi, işletme ortaklarının hisse senetlerine daha yüksek gelir
sağlaması, bunun sonucunda da firmanın pazar değerinin yükselmesidir.
İkincisi, riskin artması ve böylece işletmenin pazar değerinin düşmesidir.
237
b)Sermaye Yapısı Analizi

Burada yapılacak olan, borç ve
özsermayenin en uygun (optimal)
bileşimini bulmaktır.

Bu bileşim, oluşacak ek risk ve ek geliri
dengeye getirecek bir yaklaşım olmalıdır.
Gelir ve risk, finansal yapının optimum
olarak belirlenmesinde iki anahtar
değişken olarak çıkmaktadır.
238
ULUSAL KARLILIK ANALİZ
(Yatırım Projelerinin Milli Ekonomi
Açısından Değerlendirilmesi)
Sermaye, özellikle gelişmekte olan
ülkelerde kıt bir kaynak olduğundan,
mümkün olabilen bütün bütün yatırım
projelerinin aynı anda
gerçekleştirilmesine imkan yoktur. Bu
nedenler, devlet, eldeki kaynakları, planlı
ve dengeli bir şekilde, ülkenin
kalkınmasını gerçekleştirecek projelere
yönlendirecektir.

Devlet, bunu genellikle çeşitli teşvik
tedbirleriyle yapmaktadır.

Devlet, teşvik için kendisine gelen projeler
arasından, milli ekonomi açısından en yüksek
faydayı sağlayan projelere öncelik verecektir.

Milli ekonomi açısından bir yatırım projesi; milli
gelire, istihdama, dış ödemeler dengesine vb.
katkıda bulunmalıdır.
Devletin teşvik vermesinin amacı;
refah seviyesini arttırmak, verimliliği
arttırmak, ihracatı teşvik etmek, istihdamı
arttırmak, gelir dağılımını düşük gelir
grupları lehine iyileştirmek, kalkınmada
öncelikli bölgelerde ekonomik kalkınmayı
sağlamaktır.
Bu gibi nedenlerden ötürü, yatırım
projelerini milli ekonomi açısından
değerlendirirken, projelerin bu amaçları
ne kadar gerçekleştirdiklerini ölçmek
gerekir.
Yatırım projelerinin ulusal ekonomi açısından
değerlendirilmesinde kullanılan ölçütler
şunlardır;
1- Temel Ölçüt - Katma Değer Etkisi
 2- Ek Ölçütler
— İstihdam etkisi,
— Gelir dağılımı etkisi,
— Net döviz etkisi,
— Uluslararası rekabet gücü etkisi,

243
1- Temel Ölçüt - Katma Değer Analizi

Katma değer, bir projenin genel ekonomi üzerindeki
genel etkilerini gösteren temel ölçüttür.

Katma değer, belirli bir dönem içerisinde yatırım
projesinin yaratacağı üretim faktörleri gelirlerinin
toplamıdır.

Üretimin değeri ile diğer birimlerden satın alınan
girdilerin
değeri
arasındaki
fark
olarak
da
tanımlanabilmektedir.

Brüt Katma Değer = Vergiden Önceki Kar + Faiz +
Maaş ve Ücretler + Kira Giderleri + Dolaylı Vergiler +
Amortismanlar
244
ÖRNEK
İki yılda tamamlanacak bir yatırımın yıllar itibariyle yatırım maliyeti
ve katma değeri aşağıdaki gibidir. İskonto oranı %15 ise, yatırımın
net bugünkü değerini hesaplayınız. Proje kabul edilmeli midir?

Yıllar
Yatırım Tutarı
0
100000 TL
1
100000 TL
Katma Değer
2
75000 TL
3
120000 TL
4
150000 TL
5
120000 TL
NBD = 280830 – 186957 = 93873 TL
NBD > 0 olduğu için proje KABUL.
KD Bugünkü Değeri
F / M = --------------------------------- > 1
YT Bugünkü Değeri
ÖRNEK
Yatırım tutarı 400000 TL olan bir projeye ilişkin
veriler aşağıdaki gibidir:
Personel ve işçilik
Kiralar
Faizler
Vergiden Önceki Kar
Amortismanlar
BKD = 260000TL
: 50000TL
: 20000TL
: 30000TL
: 120000TL
: 40000TL
BKD’e göre S/H Oranı = 400000/260000
= 1,54
*** bir birimlik brüt katma değer elde
etmek için 1,54 birimlik sermayeye
ihtiyaç olduğunu göstermektedir.
2- Ek Ölçütler
Proje değerlendirilmesinde ek ölçütler,
temel ölçütlerle karşılanan hedeflerin dışında
kalan
kalkınma hedeflerinin gerçekleşmesine çalışır
ve bu nedenle projenin bunlar üzerindeki
katkısını değerlendirmeyi amaçlar.

249
a. İstihdam Etkisi

Yüksek istihdam gücü yaratan projeler, işsizlik
sorunun çözümlenmesi açısından büyük önem
taşımakta ve tercih edilmektedir.

Bir yatırım projesinin, istihdam etkisi yönünden
değerlendirildiği zaman, projenin gerek
vasıfsız ve gerekse vasıflı işçiler olarak
etkilerini göz önünde tutması gerekmektedir.

Burada kullanılması gereken en temel ölçüt
Sermaye İstihdam Oranı’dır.
250
Toplam Yatırım Tutarı
SİO = ----------------------------------------İstihdam Edilecek Kişi Sayısı
Projelerin istihdam etkisi
değerlendirilirken, dolaylı ve dolaysız
etkileriyle birlikte dikkate alınması
gerekmektedir. Projenin doğrudan
kendisinin yaratacağı istihdam, dolaysız
istihdamı oluştururken; söz konusu proje
ile bağlantılı diğer projelerin yaratacağı
istihdam, dolaylı istihdam olarak
karşımıza çıkmaktadır.
ÖRNEK
Bir yatırım projesinin toplam yatırım tutarı 250000
TL ve istihdam edilecek kişi sayısı 200 kişi ise, yatırım
projesinin istihdama sağladığı katkı açısından
değerlendiriniz.
SİO = 250000 / 200 = 1250 TL/Kişi
*** SİO, bir kişiye istihdam sağlamak için 1250 TL
harcama yapılması gerekliliğini göstermektedir.
A yatırım projesinin dolaysız ve dolaylı
olarak yaratacağı niteliksiz (vasıfsız) ve nitelikli
(vasıflı) istihdam ile söz konusu projenin ve
ilişkili olduğu diğer projelerin toplam yatırım
tutarları aşağıdaki gibidir. Buna göre; projenin
toplam istihdam etkisini (dolaylı ve dolaysız),
dolaysız toplam istihdam etkisini, dolaylı
toplam istihdam etkisini, dolaysız nitelikli
istihdam etkisini ve dolaysız niteliksiz istihdam
etkisini hesaplayınız.
İstihdam
Edilecek
Yeni İşgücü
Niteliksiz
İşgücü
Nitelikli
İşgücü
Toplam
İşgücü
Toplam
Yatırım Tutarı
A Yatırım Projesi
Dolaysız İstihdam
Etkisi
300
50
350
300000 TL
Girdi Sağlayacak
Dolaylı İstihdam
Etkisi
40
5
45
80000 TL
Çıktı Kullanacak
Dolaylı İstihdam
Etkisi
30
5
35
120000 TL
Toplam
370
60
430
500000 TL
1)
2)
3)
4)
5)
Toplam İstihdam Etkisi= 500000TL/430 Kişi
= 1163 TL/Kişi
Dolaysız Toplam İstihdam Etkisi= 300000TL/350Kişi
= 857 TL/Kişi
Dolaylı Toplam İstihdam Etkisi= 200000TL/80Kişi
= 2500 TL/Kişi
Dolaysız Nitelikli İstihdam Etkisi= 300000TL/50Kişi
= 6000 TL/Kişi
Dolaysız Niteliksiz İstihdam Etkisi=
300000TL/300Kişi = 1000 TL/Kişi
b. Gelir Bölüşümü Etkisi

Projelerin
uygulanması,
katma
bölüşümünü iki yoldan etkileyebilir.
değerin

İlk olarak, katma değer sosyal gruplar
arasında farklı bir şekilde bölüşülür, bu
durumda sosyal bölüşüm etkisi önemlidir.

İkinci olarak, katma değer bir ülke içindeki
çeşitli bölgeler arasında farklı bir şekilde
bölüşülür; bu da, bölgesel bölüşüm etkisi
olarak nitelendirilir.
257
c. Net Döviz Etkisi

Çok sayıda ekonomilerde, yatırım mallarının büyük
çoğunluğu dış ülkelerden karşılanmaktadır.

Buna bağlı olarak, bu yatırımlarda kullanılan girdi
ihtiyaçlarının, bazı hammadde ve malzemenin ithal
edilmesi karşılanması zorunluluğu vardır.

Projenin dış ödemeler dengesine etkisi, döviz
harcamaları açısından yatırım süresinde hammadde,
yardımcı madde ve işletme malzemeleri alımları
dolayısıyla söz konusudur.

Döviz gelirleri açısından ise, proje ile üretilecek
malların ihracatı dolayısıyla söz konusudur.
258
Ödemeler bilançosu, bir ülkedeki kişi veya
işletmelerin diğer ülkelerle yürüttükleri
ekonomik faaliyetler sonucunda oluşan döviz
giriş ve çıkışlarını göstermektedir. Burada,
döviz girişlerinin döviz çıkışlarından fazla
olması, yani ödemeler dengesinin fazla
vermesi istenir. Bu nedenle, döviz kazandırıcı
yatırım projelerine ağırlık verilmektedir.

1. Aşama: Projenin Net Döviz Akımlarının Bulunması

2. Aşama: Bir projenin Ödemeler Dengesi Üzerindeki
Etkilerinin Saptanması

3. Aşama: Projenin İthalatı İkame Etkisinin
Hesaplanması

4. Aşama: Projenin Net Döviz Etkisinin Hesaplanması
260
NET DÖVİZ ETKİSİ TABLOSU
İŞLETME
DÖNEMİ
4
5
6
7
8
9
10
4
4
5
6
6
6
6
6
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
2
4
4
5
6
6
6
6
6
-
1
4,6
7,6
7,6
7,6
7,4
7,4
7,2
7,2
7,2
4,4
2.1.Patent
-
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2.2.İthal Edilen Maddeler
-
-
1,6
2,4
2,4
2,4
2,4
2,4
2,4
2,4
2,4
2,4
2.3.Dış Borç Ödentileri
-
-
-
2
2
2
2
2
2
2
2
-
2.4.Yabancı Personelin Ücret
Transferi
-
-
0,6
0,6
0,6
0,6
0,4
0,4
0,4
0,2
0,2
-
2.5.Yabancı Hissedarlara Ödenen
Kar Payı
-
-
2,4
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
1,6
2
2.6.Dış Borç Faizleri
-
-
-
1
1
1
1
1
1
1
1
-
10
21
-3,6
-5,6
-3,6
-3,6
-2,4
-1,4
-1,2
-1,2
-1,2
1,6
-
-
12
16
14
14
13
12
12
12
12
12
10
21
8,4
10,4
10,4
10,4
10,6
10,6
10,8
10,8
10,8
13,6
MADDELER
YATIRIM
DÖNEMİ
1
2
1
2
3
1.Döviz Girişleri
10
22
1
2
1.1.Yabancı Ödenen Sernaye
8
12
-
1.2.Dış Kredili Teçhizat
2
10
1.3.İhracat
-
2.Döviz Çıkışları
3.Net Döviz Akımı (1-2)
4.İthal İkame Etkisi
Net Döviz Etkisi (3-4)
d. Uluslararası Rekabet Gücü Etkisi

İhracata dönük bir projenin üretim mallarının,
uluslararası pazarlarda rekabet edici olup
olmadığını, böylece ihraç edilme şansının
varlığını araştırmak, değerlendirici açısından
önem taşır.

Ayrıca, ekonomik üretim kapasitesi, iç
piyasadaki tüketimi fazlası ile aşan projelerin
değerlendirilmesi özel bir değerlendirme
gerektirir.
262
TEŞEKKÜRLER…
Prof.Dr. Öcal USTA
263