Ad Soyad: Numara: İÜHF, 05.09.2016, 10:00 Genel Hukuk ve Türk Hukuk Tarihi Dersi Bütünleme Sınavı (TEK) Sınav süresi: 60 dakikadır. Altıncı soru 10, diğerleri 15 puandır. OLAY I: Soğanlık karyesi sakinlerinden Nebile Hanım, yakın zamanda ölen oğlu Ahmet Faruk Efendi’nin kitaplarını Süleymaniye Medresesi’nde okuyan öğrenciler yararına vakfetmeye karar verir. Vakfı kadı marifetiyle kurmak isteyen Nebile Hanım, ertesi gün kadıya götürmek üzere kitapları paketleyerek evinin bahçesine düzenli bir şekilde yerleştirir. Ertesi sabah kitapları taşıtmak için hamal çağıracağı sırada kitapların yerinde olmadığını fark eder. Telaş içinde etrafına bakınırken yerde komşusu Osmanlı tebaasından gayrimüslim Terzi Dimitri’nin baba yadigarı saatini görür ve Dimitri’den şüphe ederek durumu derhal şer‘iye mahkemesine bildirir. Yapılan tahkikat neticesinde kitaplar Dimitri’nin evinde bulunur; ancak Dimitri suçunu itiraf etse de hukuki statüsünün farklılığını ileri sürerek, Rum-Ortodoks cemaati mahkemesinde yargılanması gerektiğini iddia eder. 1. Nebile Hanım’ın, oğlunun kitaplarını vakfetmesi hukuken geçerli olur mu? Açıklayınız. (15 puan) Geçerli bir vakıftan bahsedebilmek için vakfın unsurlarının hukuka uygun olarak kurulması aranır. Bahsi geçen unsurlardan biri mevkûftur (vakfedilen mal). Olayda Nebile Hanımın oğlunun kitapları vakfedilen mal kapsamındadır. İslam hukukçuları vakıfların süresiz kurulduğunu göz önüne alarak vakfa tahsis edilen malların kural olarak taşınmaz olmasını şart koşmuşlardır. Ancak bu kurala zaruret ve örf sebebiyle iki istisna getirilmiştir. Buna göre örf ve adetlerin vakfedilmesini kabul ettiği menkuller de vakfedilebilir. Para vakıfları ve kitap vakfı bunlardandır. Bu sebeple Nebile Hanımın, oğlunun kitaplarını vakfetmesi de zaruret ve örf sebebiyle hukuken geçerli kabul edilir. 2.Dimitri’nin işlemiş olduğu suç hangi tür suçlar kategorisinde yer alır? Niçin? (15 puan) İslam hukukunda had cezasını gerektiren hırsızlık suçu, başkasına ait (hırz) koruma altındaki belli değerde bir malı mülk edinme maksadıyla gizlice almaya denir. Bu tarif ışığında suçun unsurları şunlardır: a) Çalınan mal belli bir değerde olmalıdır. b) Mal başkasına ait olmalıdır. c) Gizlice alınmış olmalıdır. d) Koruma altında iken alınmış olmalıdır. Somut olay incelendiğinde, ilk üç şartın oluştuğu kabul edilebilirse de dördüncü unsurun oluşmadığı görülmektedir. Zira malın koruma altında olması, sahibinin izni olmadan girilemeyen uygun bir yere konmasını veya bir bekçi tarafından korunmuş olmasını ifade eder. Olayda Nebile hanımın kitapları bu nitelikleri haiz olmayan bahçeye korunaksız bir şekilde koymuş olması, unsurlarındaki eksiklik sebebiyle hırsızlık suçunun oluşmasını engellemiştir. Şu halde had suçunun unsurlarındaki eksiklik sebebiyle Dimitri’nin işlemiş olduğu suç tazir suçları kapsamında kalır. 3. Dimitri’nin hukuki statüsünü tespit edip yargılamaya ilişkin iddiasını değerlendiriniz. Olayda gayrimüslim tebaadan olduğu belirtilen Dimitri’nin hukuki statüsü zimmidir. Zimmi, zimmet anlaşmasına bağlı olarak İslam devleti hâkimiyeti altında yaşayan İslam Devleti’nin gayrimüslim tebaasıdır. Osmanlı Devleti’nde zimmilere “ahval-i şahsiye” (aile, miras hukuku gibi) dediğimiz alanda hukukî ve kazâî muhtariyet tanınmıştır. Ancak, yukarıda çizilen hukukî özerklik alanına girmeyen tüm uyuşmazlıklarda ya da uyuşmazlığın taraflarından birinin müslüman olduğu durumlarda, gayrimüslimler için de yetkili merci şer‘iye mahkemeleridir. Bu bilgiler ışığında, Dimitri ile Nebile hanım arasında çıkan uyuşmazlığın ceza hukuku sahasına girmesi (ahval-i şahsiye alanı dışında kalması) ve uyuşmazlığın taraflarından birinin müslüman olması dolayısıyla yargılama İslam hukuku hükümlerine tâbi olarak kadı mahkemesinde yapılacaktır. Bu sebeple Dimitri’nin iddiası isabetsizdir. 4. Dimitri’nin şer‘iye mahkemesindeki yargılaması sırasında kassâmdan yardım alınmış mıdır? Açıklayınız. (15 puan) Ölen kimselerin geride bıraktıkları mallarını İslam miras hukuku esasları çerçevesinde mirasçılara paylaştırmakla görevli kadı yardımcısı ‘kassam’ olarak adlandırılır. Olayda miras paylaştırma ile ilgili bir hukuki sorun olmadığından Dimitri’nin şer‘iye mahkemesindeki yargılaması sırasında kassâmdan yardım alınmış olamaz. OLAY II: Osmanlı Devleti tebaasından Mehmet Fuat Bey, 1640 senesinde komşusu Murat Bey ile yaşadığı komşuluk hukukuna ilişkin anlaşmazlığı Bursa Şer‘iye Mahkemesine taşımıştır. Mahkemedeki yargılama esnasında Murat Bey, Bursada yaşayan ünlü İslam hukuku âlimi Mustafa Efendi’den aldığı fetvayı Kadı Abdullah Efendi’ye sunarak bu fetva doğrultusunda karar vermesini istemiştir. Yargılama neticesinde Kadı Abdullah Efendi fetvanın aksi yönünde, Mehmet Fuat Bey lehine, karar vermiştir. 5. Hakimin fetvanın aksi yönünde karar vermesi mümkün müdür? Açıklayınız. Fetvayı veren Şeyhülislam olsaydı cevabınız değişir miydi? (15 puan) Fetvalar, kural olarak kadılar için bağlayıcı değildir. Ancak bu, fetvanın gelişi güzel reddedilebileceği anlamına gelmemektedir. Bunun için kadının elinde kuvvetli gerekçelerin bulunması aranır. Aksi halde ilgili taraf davayı bir yüksek mahkeme niteliğinde olan Divan-ı Hümayun’a aksettirdiğinde sebepsiz olarak fetvayı reddeden kadı müşkil durumda kalır. Özellikle şeyhülislamlar tarafından verilen fetvaların bu bakımdan özel bir ağırlığının olduğu görülmüştür. Bunun yanında şeyhülislamların verdiği fetvaların padişah tarafından mucebince (gereğince) amel olunması emredilerek bağlayıcı hale getirilmesi de mümkündür. Somut olayda, hakimin elinde kuvvetli gerekçeler olması durumunda fetvanın aksi yönünde karar vermesi mümkün olup fetvası padişah tarafından bağlayıcı hale getirilmeyen bir şeyhülislam tarafından verilen fetva da aynı hukuki sonuca tabidir; aksi takdirde kadı’nın, padişah tarafından emredilen fetvalar ile bağlı olduğu kabul edilir. 6. Kalının bölümlerini sayıp birer cümle ile açıklayınız. (10 puan) Kalın; kara mal, yelü, tüy mal ve süt hakkı olmak üzere dört bölümden oluşur. Kara mal, söz kesme anında babaya verilen maldır. Yelü, nişanlı erkeğin ilk ziyaretinde nişanlısına verdiği hediyedir. Tüy mal, düğün masraflarına katkıda bulunmak üzere verilen maldır. Süt hakkı ise kızın annesine damat tarafından verilen hediyedir. Metin Sorusu: 7. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye’nin temel özelliklerinden üçünü sayıp birer cümleyle açıklayınız. (15 puan) a. O zamana kadar yürürlükte olan İslam hukukunun hükümlerini biraraya getirmiştir. b. Tam anlamıyla teknik ve milli bir kanundur. c. Esas itibarıyla İslam hukukunun eşya, borçlar ve yargılama hukukuyla ilgili hükümlerini biraraya getirmiştir. d. Şekil olarak batı kanunlarının etkisinde olsa da Avrupa hukukundan yararlanma söz konusu olmamıştır. e. İslam hukukunun klasik meseleci (kazuistik) sistemine bağlı kalarak hazırlanmıştır. f. İslam hukukunun kanunlaştırılmasının ilk örneğidir.
