Dimitri Mendeleyev | İnovatif Kimya Dergisi

Dimitri Ivanovich Mendeleyev 8 Şubat 1834’de Sibirya’nın Tobolska şehrinde doğmuştur.
Lise müdürü olan babası Pavlovich Mendeleyev Dimitri’nin doğduğu yıl kör olmuş, bunun
üzerine annesi Maria Dmitriyevma Konileva, Pavlovich’in daha önce işletiş olduğu fabrikayı
yeniden açmıştır. Dimitri önce 13 yaşında babasını kaybetmiş, 15 yaşında ise işlettikleri
fabrikanın yanması üzerine annesi ile St. Petersburg’a göç etmiştir. 16 yaşında babasının da
daha önce eğitim almış olduğu kolejde öğretmenlik eğitimine başlayan Dimitri, kısa bir süre
sonra annesini de kaybetmiş ve 1855’de kolejden mezun olmuştur. İlk öğretmenlik görevini
Simferopol’da bulmuş fakat burada sadece 2 ay kalmış daha sonra St. Petersburg’a dönmüş
ve burada yüksek lisans eğitimine, organik kimya üzerine çalışmaya, başlamıştır. Devletten
ekonomik destek alarak iki yıllığına Heidelberg Üniversitesi’ne giden Dimitri, burada Robert
Bonsen, Emil Erlenmayer ve August Kekule gibi tanınmış kimyacılar ile çalışmak yerine
kendi dairesine bir laboratuar kurmuş ve çalışmalarına orada devam etmiştir. 1860’da
atomik ağırlıklar, kimyasal semboller ve formüller gibi konuların tartışıldığı Uluslararası
Kimya Kongresi’ne katılmıştır.(Karlsruhe). Burada özellikle ileriki çalışmalarında atomik
ağırlıklar üzerine yazdığı makalesini bol bol inceleyeceği İtalyan kimyager Stanisleo
Cannizzoro başta olmak üzere Avrupa’nın önde gelen kimyacıları ile tanışmıştır.
1861 yılında St. Petersburg’a dönen Mendelev, 1864’de Teknoloji Enstitüsü’nde profesörlük
görevine başlamış, 1865’de ‘doktor’ daha sonra St. Petersburg Üniversitesi’nde ‘Kimya
İnovatif Kimya Dergisi kaynak gösterilmeden paylaşılamaz.
Profesörü’ ünvanını almıştır. 1867’de ise genel kimya profesörlüğüne başlayan Dimitri, 1890
yılına kadar burada görevine devam etmiştir.
Daha önce organik kimya üzerine kitap yayınlayan ve bu kitabı 1861’de Demidov Ödülü alan
Dimitri, inorganik kimya dersi vermeye başladığında ihtiyaçlarını karşılayan bir kitap
bulamaması üzerine yeni bir kitap yazmaya başlamıştır. Osnovy Klinimii (Kimyanın Temel
İlkeleri) adını verdiği bu kitap kısa zamanda klasikleşmiş, birçok baskısı yapılmış ve birçok
dile çevrilmiştir. Dimitri ilk cildin sonunda halojenler üzerine yazmaya başladığında bu
element grubunun özelliklerini alkali metallerin özellikleri ile karşılaştırmıştır. Farklı
özelliklere sahip bu iki grup içinde atom ağırlıklarının ilerlemesinde benzerlikler olduğunu
fark etmiş bunun üzerine diğer element gruplarını da atom ağırlıkları yönünden incelemeye
başlamıştır. Yaptığı çalışmalar ve son olarak alkali metalleri incelemesinden sonra Dimitri
atom ağırlığı kavramının yalnızca grup içi sıralamalarda değil gruplar arası düzenlemelerde
de kullanılabileceğini fark etmiştir. Elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerinde
önemli etkiye sahip olan atom ağırlığı üzerine kapsamlı çalışmaları ile Dimitri periyodik
yasayı keşfetmiştir. O zamanlar varlığı bilinen altmış beş elementi tek tek kartlara yazan ve
atom ağırlığına göre sıralamaya başlayan Dimitri, periyodik tablonun desenini buluşunu
şöyle anlatmıştır; “ Çalışırken uykuya dalmıştım, rüyamda tüm elementlerin olması gereken
yere düştüğünü gördüm, uyandım ve bu yerleri hemen not ettim.”
Dimitri Mendelev periyodik tabloyu maddenin dört yönü üzerine kurmuştur. Bunlar;
izomorfizm, elementlerin spesifik hacimleri, bileşik tuzlarının kompozisyonu ve elementlerin
atom ağırlıkları arasındaki ilişkilerdir. Dimitri’nin bu buluşu 1869’da Rus Kimya Topluluğu
tarafından ‘Atom numaralarına göre düzenlenen elementler belirli bir periyodik özellik
sergiler.’ İfadesi ile ilan edilmiştir.
Periyodik tablo Dimitri’nin üretici zekâsı ve öngörü yeteneğinin bir ürünüdür. Bu ana keşfini
otuz iki yıllık kimya çalışmalarının ve kimya kariyerinin bir sonucu olarak görmüş ve
Karlsruhe Kongresi’nin atom ağırlığı – kimyasal özellikler üzerindeki çalışmaları için bir
dönüm noktası olduğunu belirtmiştir.
Dimitri Mendeleyev’in periyodik tabloyu öne sürdüğü dönemde bilinen altmış beş element
vardı, ölümünden bir yıl sonra ise, araştırmalar sonucu, bilinen element sayısı 86’ya
yükselmiştir. Bu buluşların temelini Dimitri’nin periyodik tablosu oluşturmuş ve hiç yeni
element keşfetmemiş olmasına rağmen, bilim dünyasına katkılarının bir karşılığı olarak
Amerikalı fizikçiler tarafından sentezlenen 101 atom numaralı elemente, Dimitri Mendeleyev
onuruna ‘Mendelevyum’ adı verilmiştir.
Dimitri Mendeleyev’in periyodik cetvel ile tanınmasının yanı sıra önde gelen bir kimyacı
olmasını faaliyetlerinin çeşitliliği sağlamıştır. Dimitri’nin kimya alanına yaptığı çalışmalar şu
şekilde sıralanabilir; izomorfizm üzerine yaptığı çalışmalar jeokimyanın gelişmesine katkı
İnovatif Kimya Dergisi kaynak gösterilmeden paylaşılamaz.
sağlamış, kritik kaynama noktasını bulması ve çözeltilerin hidrat teorisini geliştirmesi
fizikokimyacı olarak anılmasını sağlamış, gaz hacminin basınç ile değişimini veren ve şuan
Boyle – Marriotte yasası olarak bilinen formülü geliştirmiştir. 1880’lerde sıvıların ısıl
genleşmesi üzerine çalışmış, 1871’de Kimyanın Temel İlkeleri adlı kitabının son cildini
yayınlamış ve daha birçok çalışmanın altına adını yazdırmıştır. Bu çalışmaların yanı sıra
Dimitri toplamı yetmişi bulan akademi ve bilim topluluğunun üyesi olmuştur. Kendi söylemi
ile birinci görevi ilmi çalışmaları, ikincisi ise öğretmenlik olmuştur ve St. Petersburg’un
birçok okulunda öğretmenlik yapmıştır.
1868’de Rus Kimya Topluluğu olan şimdi ise Mendeleyev Rus Kimya Topluluğu adı ile
çalışmalarına devam eden topluluğun kurucularından olmuştur. Her zaman çok üretken bir
düşünür ve yazar olan Dimitri’nin çalışmalarından birçoğu dergilerde yayınlanmıştır. Buna
rağmen St. Petersburg Eyalet Üniversitesi’nde bulunan Dimitri Mendeleyev Müzesi ve
arşivlerinde birçok yayınlanmamış el yazısı çalışmaları bulunmaktadır. Yayınlanan eserlerini
ise 400 kitap ve makale oluşturmaktadır.
Bütün bunlara ek olarak Dimitri Mendeleyev gelir elde etmek için popüler bilim ve
teknolojik gelişmeler hakkında, dergiler ve ansiklopedilerde yayınlanmak üzere 1859’un
başlarında makaleler yazmaya başlamıştır. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin herkes
tarafından erişilebilir olmasına karşı isteği Dimitri’nin kariyeri boyunca yazmasını
sağlamıştır. 1860’lı yıllarda Rusya’nın tarımsal ve endüstriyel kaynaklarının geliştirilmesi
konusu Dimitri’nin başlıca meşguliyetlerinden biri olmuştur. Donest Havzası’nda bir kömür
enstitüsü oluşturmak üzerine projeler yazmış, petrol endüstrisi hakkında daha fazla bilgi
edinmek için Bakü ve Pennsylvania’ya gitmiş ve 1890’lı yıllarda ‘Endüstriyel Bilgi
Kütüphanesi’ başlıklı bir yazı dizisi başlatmıştır.
Yaşamını bilimsel çalışmalara, yeniliklere, laboratuarlara ve bilimin yayılmasına adayan
Dimitri Mendeleyev 1907’de zatürreye yenik düşmüş ve hayatını kaybetmiştir.
Yorumlar
İnovatif Kimya Dergisi kaynak gösterilmeden paylaşılamaz.