PowerPoint Sunusu - İmam
advertisement
HADİS İLMİ VE TEMEL KAVRAMLARI 1. Hadis İlminin Konusu ve Önemi 2. Hadis İlminin Temel İslam Bilimleri ile İlişkisi 3. Hadis İlminin Temel Kavramları Okuma Metni: İbadetle İlgili Hadis Metinleri Hadis İlminin Konusu ve Önemi Hadis İlmi: Hz. Peygamberle ilgili rivayetleri senet ve metin yönüyle inceleyen, hadisleri değişik yönleriyle değerlendiren ve bu değerlendirmenin usul ve kaidelerini belirleyen ilim dalıdır. Hadis İlminin Amacı: Hz. Peygamberin söz, fiil, ahval ve vasıflarını doğru olarak tespit edip sonraki kuşaklara aktarmaktır. Hadis, Kur’an’ın en güvenilir tefsirini örneklik açısından nesilden nesile aktarılmasını amaçlar. Hadis İlminin Diğer İsimleri: İlmu’r-Rivâye İlmu’l-Ahbâr İlmu’l-Âsar Hadis İlmi Rivâyetu’l-Hadis Hz. Peygamberin söz, fiil ve takrirleriyle ilgili rivayetlerin belirlenmesini ve sonraki nesillere aktarılmasını konu edinir. Dirâyetu’l-Hadis Hadisin senet ve metninin incelenmesi ile ilgili kuralları tespit eder. Hadis usulü olarak da bilinen bu ilim dalının amacı, rivayetin şartları ve çeşitlerini, ravilerin taşıması gereken özellikleri belirlemek ve hadis metinlerini incelemektir. Hadis İlminin Gelişimi Hadislerin rivayetinde onları ezberleyip yazan sahabenin rolü çok büyüktür. Sahabe başlangıçta sözlü rivayette bulunmuştu. Hz. Peygamber hadislerin herkes tarafından gelişi-güzel yazılmasını ayetlerle karışma ihtimaline binaen yasaklamıştır. Daha sonra buna müsaade etmiştir. Hadis rivayetinin kurallara bağlanması h.1. asırdan sonra başlamıştır. Ancak bu dönemde ravilerin güvenirliliği sorgulanmıştır. Sözlü kurallar bu dönemde hakimdir. H.2. asrın başlarında tedvin faaliyetleri başlamıştır. H.4. asrın başlarında sistemli ve müstakil hadis usulü eserleri kaleme alınmıştır. Bu dönemde hadis bir ilim dalı haline gelmiştir. Hadis usulü uydurma hadislerin ayıklanmasını sağlanmıştır. İsnad sisteminin bu konuda önemi büyüktür. 2. Hadis İlminin Diğer İlimlerle İlişkisi İslam Tarihi, Siyer: Bu ilimlerde de hadis temel kaynak olarak kullanılmıştır. Kelam: Kelam ilminin Kur’an’dan sonraki temel kaynağı mütevatir hadislerdir. Hadis Fıkıh: Kur’an’ı Kerim’de ibadet, muamelat gibi konuları içeren ayetlerin yorumlanmasında fıkıh ilminin en güvenilir kaynağı hadislerdir. Tefsir: Tefsir ilminin ayetleri açıklamada başvuracağı ilk kaynak hadislerdir. Dil Bilimleri: Kelimelerin semantik ve etimolojik yapısını incelerken dil bilimcileri hadislerden faydalanmışlardır. Hadis İlminin Temel Kavramları TarikTabaka Hadis CerhTa’dil Hadis İminin Temel Kavramları Haber RivayetMervi Râvi Metin Senedİsnad Sünnet Eser Hadis Terim anlamı Sözlükte Yeni olan, sonradan meydana gelen, söz, haber Çoğulu ehadis Başlangıçta Hz. Peygamberin sözü Hz. Peygamberin söz, fiil ve takrirlerine hadis denir. Sahabe, tâbiîn ve etbau tâbiîne ait söz ve uygulamalar, peygambere olan yakınlıklarından dolayı hadis denilmiştir. Bu manada hadis, sünnet ile eş anlamlıdır. Yol, gidişat, hâl, tavır, yaşam biçimi, çığır, kanun, çoğulu sünen Hz. Peygamberin yaşam biçimine sünnet denir. Sünnet kelimesi, İslam öncesi dönemde «ataların yolu, örf ve adetleri, örnek uygulamaları» anlamında kullanılmıştır. «Sizden önce ilahi kanunların değişmezliğini kanıtlayan bir çok olaylar (sünen) gelip geçti.» (Âli İmran 137) Sünnet kelimesi, Kur’an’da «yaşam tarzı, Allah’ın adaleti, değişmeyen kanunu, yasası» anlamında kullanılmıştır. «Kim İslam’da güzel bir uygulama(sünnet) başlatırsa ona hem kendi mükafatı ve hem de kendisinden sonra o işi devam ettirenlerin mükafatı, hiçbir şey eksiltilmeksizin verilir….» (Müslim, Zekat, 69) Başlangıçta hadis ile sünnet arasında açık bir anlam farklılığı vardı. Hadis, Hz. Peygamberin sözleri, sünnet uygulamaları, yaşam biçimi anlamına geliyordu. Hadisin bir ilim dalı olmasından sonra bu iki kavram birbirinin yerlerine kullanılmaya başlandı. Kavli Sünnet Fiili Sünnet Takriri Sünnet Meydana getirilen şey, alamet, iz, belirti Çoğulu âsâr Hadisle eş anlamlıdır. İmam Nevevi, «Haber ister merfu, ister mevkuf, ister maktu’ olsun hadisçiler nazarında hepsi de eserdir.» der. «Haydi (Ey insan) Allah’ın rahmetinin eserlerine bir bak. Ölü toprağa nasıl da can veriyor! İşte bunu yapan, ölüleri diriltenin ta kendisidir. Zira onun güç ve kudreti her şeye yeter.» ayetinde ‘eser’ kelimesi sözlük anlamıyla kullanılmıştır. Bir çok alim sahabe ve tâbiîne ait rivayetleri topladıkları kitaplara «elÂsar» adını vermişlerdir. Örnek: İbn-i Hacer el-Askalâni Ehli’l-Eser Nuhbetu’l-Fiker fî Mustalahi Sözlük Bir konuyu duyurmak, hakkında bilgi aktarmak Çoğulu ahbâr Haber ve eser kavramları daha çok sahabe ve tabiin sözleri, hadis kavramı ise daha çok Hz. Peygamberin sözleri için kullanılmıştır. Terim Hadis ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır. Hz. Peygamberlerin hadislerine haber denilmiştir. Bu anlamda haber rivayet şekline ve râvilerine göre genel olarak ikiye ayrılır. Haber Mütevatir Âhâd Terim olarak, hadisi senedine uygun olarak nakleden kimse Sözlükte, bir haberi anlatan, nakleden kimse Çoğulu ruvât Kendisinden hadis rivayet edilen, râvinin hadis aldığı hocasına şeyh denir. Akıl Râvinin temyiz kudretine sahip olması Zabt Râvinin hadisi duyma, anlama, ezberleme ve unutmadan koruyabilmesi Adalet Râvinin ilâhi emir ve yasaklara uyması, hak, hukuk gözetmesi Müslüman Râvinin Allah’ın varlığına ve birliğine ve peygamberine iman etmesi Bunların dışında bazı alimler başka şartlar da ileri sürmüşlerdir. Örneğin Ebu Hanife râvinin fakih olması gerektiğini söyler. Rivayet, sözlükte, bir haberi nakletmek, su taşımak anlamlarına gelir. Terim olarak, rivayet, Hz. Peygambere ait söz, fiil ve takrirleri nakletmek, aktarmak demektir. Râvinin aktardığı habere mervi denir. Mervi: Rivâyetu’l-Hadis: Hadislerin çeşitli yollarla aktarılmasına denir. Rivayet Lafzi Bir hadisin Hz. Peygamberden duyulduğu gibi aynı lafızlarla aktarılmasıdır. Manevi Bir hadisin Hz. Peygamberden aynı anlama gelecek şekilde farklı lafızlarla rivayet edilmesidir. Sözlükte, dayanılan, güvenilen şey, belge Çoğulu esânid Terim olarak sened, hadisi nakleden ravilerin isim zinciridir. Bu anlamıyla sened, bir sözün Resulullah’a ait olduğunu gösteren belgedir. Terim olarak isnad, senette yer alan râviler zinciri ile sözü Resulullah’a kadar dayandırmaya isnad denir. Sahabe başlangıçta kendi aralarında sened sormamış ancak h.1. asrın sonlarına doğru fitneler artınca sened sorulmaya başlanmıştır. Muhaddisler hadisleri mümkün olduğunca ilk elden almak amacıyla rıhle denilen ilim yolculukları yapmaya başladılar. İsnad, uydurma hadisleri ayıklama amacı güden müslümanlara mahsus bir sistemdir. İsnad Âli İsnad Hadisin senedinde kopukluk olmadan mümkün olduğunca az râviyle Hz. Peygambere ulaşmasına denir. Âli İsnad Hadisin senedinde kopukluk olmadan daha çok râviyle Hz. Peygambere ulaşmasına denir. Râvileri adalet ve zabt yönündan eşit olan hadislerden senedi âli olan nâzil olana tercih edilir. Hadiste, râviler zincirinden sonra gelen, Hz. Peygamberin sözünün yer aldığı kısımdır. Aslında hadis metinden ibarettir. Senet yalnızca o metnin peygambere ait olup olmadığını belirmemize yardımcı olur. Bir hadisin senet tenkidinin yanında metin tenkidinin de yapılması gerekir. Hadis alt ilim dallarından fıkhu’l-hadis bu konuyla ilgilenir. Hadis metinleri değişik yönlerden incelemeye tabi tutulur. Bu metinler Kur’an ve sahih sünnete uygunluk yanında aklî ilkelere ve tarihi gerçeklere ters düşmeme ve dil yönünden değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Tarik Sözlükte yol anlamındadır. Çoğulu turuk Terim olarak, senetteki ravilerin isimlerinin sırayla zikredildiği kısma tarik denir. Tarik kelimesi sene-isnad kavramlarıyla eş anlamlıdır. Ancak farklı bir özellik olarak bazen ana senedin farklı kollarını yada bir râviden sonraki ayrışan kollarını ifade etmek için kullanılır. Bu anlamda kullanılan diğer bir terim ise ‘vecih’tir. Tabaka Aynı dönemde yaşamış, birbirine yaşça yakın olan râvilerin oluşturduğu guruplara denir. Sahabe tabakası gibi… Cerh Sözlükte yaralamak, kınamak Terim olarak, bir râvinin adalet ve zabt yönünden eksik olduğunun, bu nedenle rivayetlerinin kabul edilmeyeceğinin belirlenmesidir. Cerh edilmiş râviye mecruh denir. Ta’dil Sözlükte doğrultmak, düzeltmek, suçsuzluğu ortaya çıkarmak, adaletini bildirmek… Terim olarak, bir râvinin adalet ve zabt sıfatlarını taşıdığını, rivayetlerinin güvenilir olduğunu belirlemektir. Ta’dil edilmiş râviye sika (güvenilir), sebt (sağlam), hüccet (delil) denir. «Siz ey iman edenler, fâsıkın biri size bir haberle geldiğinde durup gerçeği araştırın; değilse istemeden birilerini rencide eder, ardından da yaptığınızdan pişmanlık duyarsınız.» (Hucurat, 6) Bir râvinin güvenilmez olduğunu gösteren on kusura Metâin-i Aşere denir. Metâin-i Aşere Râvinin adaleti ile ilgili olanlar Râvinin zabtı ile ilgili olanlar Ravinin hadis rivayetindeki yalancılığı Ravinin rivayetlerinde çok yanlış yapması Ravinin günlük yaşamında yalancılıkla itham edilmesi Ravinin dikkat etmesi gereken yerlerde gaflet göstermesi Ravinin İslam’ın emir ve yasaklarına uyma konusundaki gevşekliği Ravinin hadisin sened ve metninde doğru sanarak hata yapması Ravivnin yeterince tanınmaması Ravinin sika râvilerden birine muhalif olarak rivayette bulunması Râvinin bidat ehlinden olması Râvinin hafızasının olması Sadece râvilerde değil cerh-ta’dil yapacaklarda da birtakım şartlar aranmaktadır. Bu şartları taşımayanların cerh ve ta’diline itibar edilmemiştir.
