ŞİZOFRENİ
advertisement
ŞİZOFRENİ Prof Dr Süheyla Ünal Sağlık Slaytları http://hastaneciyiz.blogspot.com Şizofreni Kişinin • olağan- alışılagelmiş düşünme ve algılama biçimlerine yabancılaşması • toplumdan soyutlanarak, kendi iç dünyasına kapanması • genel işlevselliğinin azalması ile karakterize bir ruhsal bozukluktur Bleuler’in 4A belirtisi • • • • Düşünce akışının bozulması (Loosening of Association ) Duygulanımın küntleşmesi (Affekt sığlaşması) Ambivalance Autizm Schneider belirtileri – Kendi arasında konuşan sesler – Yorum yapan sesler – Kendi düşüncelerini yüksek sesle duyma – Düşünce sokulması – Düşünce çekilmesi – Düşünce yayınlanması – Bedensel edilgenlik – Duygularının bir dış güç tarafından yönlendirildiğini düşünme Etyoloji Genetik Nöron-proteinler Erken çocukluk yaşantıları Toksik, viral etkenler Stresli olaylar Bilişsel işlev Şizofreni Nörogelişimsel model Genetik risk • • • • • Genel nüfus……………………………%1 İkinci derece yakını olanlar için……...%3 Birinci derece yakını olanlar için…...%10 Şizofrenili bir ebeveynin çocuğu…...%15 Her iki ebeveyni şizofreni olan……..%40 Hipofrontalite • • • • • • • • Soyutlama Gerçeği değerlendirme Yargılama Problem çözme İmpuls kontrolü Empati, içgörü Plan yapma Zamanlama Temporal lob, limbik sistem • Algı, geçmiş anılarla birleştirme • Bellek, yaşantılardan öğrenme • Gerçekliğe yönelim • Duygulanım • Güdülenme Bağlantı modeli Hipokampus prefrontal aktiviteyi kontrol eder Grace, 2000 Bazal gangliyonlar • İstenmeyen duyusal girdilerin baskılanması • Uyanıklığın düzenlenmesi • Motor davranış • Konsantrasyon Bazal gangliyon aktivitesinde azalma Gri madde kaybı • Özellikle temporal ve frontal loblarda 5 yıllık bir süre içinde %25’lik gri madde kaybı Beyin yapılarındaki bozukluk-Belirti ilişkisi Çalışma belleğinde ve seçici algıda bozulma Amaca yönelik davranışta azalma Prefrontal korteks Talamus Temporal korteks Gerçekliği çarpıtma Corpus Callosum Şizofrenide dopamin Şizofrenide dopamin Prefrontal kortekste DA azalması Subkortikal alanda DA fazlalığı DA reseptörlerinin hipostimülasyonu DA reseptörlerinin Negatif semptomlar & kognitif bozukluk Pozitif semptomlar hiperstimülasyonu Üç sendrom modeli Hezeyanlar Hallusinasyonlar Pasivite fenomeni Pozitif düşünce bozukluğu Geçeği çarpıtma Dezorganizasyon Sosyal izolasyon Apati Kendini ihmal Negatif düşünce bozukluğu Negatif An Atlas of Schizophrenia. Parthenon Publishing. 2002. Bilişsel belirtiler 3 faktör modeli Pozitif belirtiler Sanrılar Varsanılar Motor belirtiler Negatif belirtiler Negatif belirtiler • İstem kaybı – Apati – normal amaçlara yönelim için ilgi ve enerji azlığı – bir eylemi başlatamama ve devam ettirememe – dikkat azlığı • Künt ya da sığ duygulanım • Konuşma fakirliği – alogia – düşünce fakirleşmesi – bellek azalması • Zevk alamama • Kendine bakamama Negatif belirtiler • Sosyal geri çekilme – kendi fikir ve fantazileriyle daha çok meşgul olma • Katatonik stupor – çevreye tepki vermeme – uzun bir süre hareketsiz ve sessiz kalma Dezorganizasyon Disorganized Symptoms Thinking & Speech Behavior Derailment Tangentiality Incoherence Circumstantiality Pressure of speech Distractible speech Clanging Illogicality Clothing & Appearance Social & Sexual Aggressive & Agitated Ritualistic or Stereotyped düşünce akışında bozukluk dağınık davranışlar uygunsuz duygulanım Şizofrenide etkilenen bilişsel işlevler Hiç Hafif Orta Ağır Bozukluğun Derecesi Sözcük tanıma Uzun süreli olay belleği Harvey PD et al. Am J Psychiatry. 1997;154:205210. Algısal Beceriler Gecikmiş tanıma belleği İsimleri karşılaştırma Gecikmiş hatırlama Dikkatin çelinebilirliği Seri öğrenme Yönetsel işlevler Uyanıklılık Kısa süreli bellek Motor hız Görsel-motor beceriler Sözel akıcılık İşlem belleği Belirtiler –İşlevsellik İlişkisi Negatif Belirtiler Pozitif belirtiler İŞLEVSELLİK Bilişsel sorunlar Duygulanım bozuklukları Şizofreni Tanı ölçütleri (DSM- IV) A. Karakteristik Belirtiler Bir aylık bir sürenin önemli bir bölümünde aşağıdakilerden iki ya da daha çoğunun bulunması: sanrılar varsanılar dezorganize (dağınık- amaçsız) konuşma İleri derecede dezorganize ya da katatonik davranış Negatif belirtiler; duygusal küntlük, düşünce içeriğinin yoksullaşması ya da istem yokluğu Şizofreni Tanı ölçütleri (DSM- IV) B.Toplumsal/ mesleksel işlev bozukluğu: İş, kişiler arası ilişkiler ya da kendine bakım gibi önemli işlevsellik alanlarından birinde ya da daha fazlasında, hastalık öncesine göre belirgin bozulma. Şizofreni Tanı ölçütleri (DSM- IV) C. Süre: Belirtiler en az 6 aydır sürüyor olmalıdır. Bu 6 aylık sürenin en az 1 aylık döneminde A tanı ölçütünü karşılayan belirtiler bulunmalıdır. Şizoaffektif bozukluğun ve duygudurum bozukluğununun dışlanması Madde Kullanımının ve Genel Tıbbi Durumun dışlanması Klinik belirtiler İçgörü kaybı %97 İşitsel varsanılar %74 Kuşkuculuk %66 Sığ duygulanım %66 Sanrılar %64 Klinik belirtiler Duygulanım • Ambivalans ya da apati • Korkmuş bir görünüm • Sığ, acayip ya da uygunsuz duygulanım Benlik sınırları • Kendilik duygusunun bozulması • Kontrol yitimi • İstem kaybı • İç dünyaya çekilme Klinik belirtiler • Düşünce • Davranış Kendiliğinden konuşmanın olmaması ya da aşırı olması Kendi mantığını içermesi (paranoid tip) Çağrışım sorunları • • • • • teğet fikir uçuşması sözcük salatası ekolali neolojizm Bakımsız bir görünüm Deprese görünüm Ekopraksi Dağınık motor davranış Parkinsonyen belirtiler İlk atak Premorbid dönem Yaş 10 Ergenlik* Residuel dönem Prepsikotik dönem 15 Erken gelişim dönemi* Relapslar 20 Prodromun başlaması 25 İlk tedavi Tedavisiz dönem* *Tanı ve tedavi için kritik dönemler İlk atak Haberci belirtiler • İsteksizlik, ilgi kaybı • Aileden ve arkadaşlardan uzaklaşma • Huy değişiklikleri • Dinle aşırı ilgilenmeye başlama • Soyut konularla uğraş • Sözde felsefi işlerle uğraş • Kendine bakımda gerileme • Uyku düzeninin bozulması • Çökkünlük • İştah azalması • Çabuk sinirlenme • Başkalarına ya da kendine zarar verme düşüncesi • Alınganlık • Nevrotik belirtiler İçe kapanma dönemi • • • • • • Dikkatsiz ve ilgisizdir. İşine ya da okuluna devam etmez. Temizliğine ve kıyafetine özensizdir. Tekdüze bir yüz ifadesi vardır. Konuşması azdır ve monotondur. Basit cümleler kurar Kriz dönemi • Gerçekle ilgili algısı bozulmuştur – Olayları ve kişileri olduğundan farklı görür ve yorumlar – Kendisine yönelik düşmanlık yapıldığını düşünebilir – İnsanların kendi düşüncelerini etkilediklerini ileri sürebilir – Yakınları ve sevdikleri tarafından ihanete uğradığını – İnsanüstü ya da dini özelliklere sahip olduğunu düşünebilir Seyir Good Function/ Psychopathology Premorbid Prodromal Chronic/Residual Progressive Poor Gestation/ Birth 15 20 30 Age (Years) 40 50 60 70 Seyir Premorbid Onset Healthy Worsening Severity of Signs and Symptoms Deterioration Chronic/Residual Sensitisation by dopamine Abnormal Brain Development Gestation/Birth 10 Yaş Excitatory Neurotoxicity of glutamate Neurodegenerative? Neurochemical Dysregulation 20 30 40 50 Şizofreni seyri %22-25 %35 % 43 İyi seyir kriterleri • • • • • • • • • Hastalık başlamadan önce iyi işlev görme Hastalığın stres etkeni ile başlaması Orta yaşlar Orta, yüksek ekonomik düzey Olumsuz sosyal etkenlerin olmaması Ailede affektif bozukluk öyküsü Katatonik ve paranoid tip Ailede duygu dışavurumunun düşük olması Beyin görüntülemede normal görüntü Kötü seyir kriterleri • • • • • • • • • • Erken ve sinsi başlangıç, yavaş seyir Düşük sosyoekonomik düzey Düşük işlevsellik Çocukluktan itibaren sosyal yaşama uyum sağlamada güçlük Ailede şizofreni öyküsü Negatif belirtiler, obsesif kompulsif belirtiler Beyin görüntülemesinde genişlemiş ventriküller, atrofik beyin Ailede yüksek duygudışavurumu Sık hastaneye yatış Psikotik saldırganlık Şizofreni alttipleri • • • • • Paranoid Katatonik Dezorganize Ayrışmamış Tortu Paranoid şizofreni • Sanrılar ve işitsel varsanılar önde gelir. • Hasta çevresi ile olan ilişkilerini saptırır. • Saçma sanrılarla zihni meşguldür. • Daha geç başlar. • İyi seyreder. Katatonik şizofreni Aşağıdakilerden en az ikisinin bulunması: • Katalepsi ya da stupor • Amaçsız ve dış uyaranlardan bağımsız aşırı hareketlilik • Aşırı negativizm ya da mutizm • Postür alma, sterotipi, belirgin manyerizm ya da grimas • Ekolali ya da ekopraksi Dezorganize şizofreni • düşünce akışında bozukluk • davranışlarda dağınıklık • uygunsuz duygulanım • parçalanmış sanrı ve varsanılar • amaçsız, anlamsız gülme ve mimikler • sıkıntısı yoğundur Dezorganize şizofreni • Erken yaşlarda sinsi başlar • Genellikle remisyona girmeden kronik seyreder • İlkel, kontrolsüz ve organize olmamış düşünce ve davranışlar bulunur • Aktiftir, ancak davranışları bir amaca yönelmiş değildir. • Düşünce bozukluğu ön plandadır. • Görünüşü ve sosyal davranışları oldukça bozuktur. • Gerçekle teması çok azdır, fantazilerle yaşar Ayrışmamış şizofreni • hiç bir belirti tam olarak baskın değildir • sanrılar, varsanılar, çağrışım bozukluğu, dağılmış davranış sıklıkla birlikte bulunur Tortu Şizofreni • • • tedavi edildikten sonra kalan şizofreni belirgin sanrılar, varsanılar ya da dezorganize konuşma ve ileri derecede dezorganize ya da katatonik davranış yoktur negatif belirtilerin ya da A tanı ölçütlerinden 2 ya daha fazlasının hafif derecede varlığı, hastalığın sürdüğünün kanıtıdır • Kuşkululuk • Anksiyeteyi yönetmede güçlük • Yargılamada, içgörüde ve motivasyonda azalma • Kendine bakımda azalma Ayırıcı tanı • Depresyon • Organik beyin sendromu • Kişilik bozuklukları • Şizoaffektif bozukluk • Akut Psikotik bozukluk
