YAHUdİ TARİHİnİn BİRİnCİ ELdEn KAYnAKLARI VE TARİHÇİLİK

E T KİNLİK
8
YAHUDİ TARİHİNİN BİRİNCİ ELDEN
KAYNAKLARI VE TARİHÇİLİK
D İ L A R A
K A H Y A O Ğ L U
K AY N A K 1 :
“İbrani Kutsal Kitabı”
Yahudileri ve Yahudiliği anlamaya çalışan
herhangi bir yaklaşım, İbrani Kutsal Kitabı’na
ön planda yer vermelidir. Fakat Kutsal Kitap, en
azından ilk bölümleri, tarihsel bir kayıt değildir.
Sadece önceki olayların bir yorumunu ileri sürer, bir destan harmanıdır, şiir ve propagandadır, en azından ulusal kökenler hakkında, açığa
çıkardığı kadarını örten biçimleyici bir mitostur.
Onun tarihsel önermelerini sınayacak araçlardan yoksunuz ve gerçek olaylarla, bunların kronolojisi, karmaşık bir anlaşmazlığın konusudur.
Arkeoloji ve komşu halkların kayıtları, kuşkusuz
hikâyenin boşluklarını doldurmakta yardımcı
olacaktır; ancak resim yine de karanlık ve bölük
pörçük olmaya devam etmektedir.
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
(Lange, Nicholas de., Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük
Uygarlıklar Ansiklopedisi. s.14)
152
K AY N A K 2 :
Yahudi Tarihçi Josephus
Tarihin nesnel olarak incelenmesi ve doğru
bir kronoloji kurulması, Yunanlılara özgü bir
başarıdır. Bu, Yahudilerin Yunan dünyasının bir
parçası haline gelmelerinden çok önce yapıldı ve
zamanla Yahudilerin kendileri de bu alışkanlığa
yakalandılar. Yahudiler tarafında yazılmış birçok
Yunanca tarih çalışması hala yaşamaktadır ve
bunların en büyüğü ve sonuncusu Josephus’un
Romalılara karşı ilk savaş üzerindeki görüşleri
(Yahudi Savaşı’nın Tarihi) ile birlikte Yahudi Arkeolojisi veya Yahudilerin Eski Zamanları’dır.
Josephus’un ölümünden sonra tekrar görece
bir karanlığa gömülmemiz ve sadece Yunanlı-olmayan ve Yahudi-olmayan kaynaklardan elde
ettiğimiz tesadüfi bilgiler veya arkeolojik buluşlarla aydınlanıyor olmamız da, bu eserlerin öneminin bir ölçüsüdür.
(Lange, Nicholas de., Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük
Uygarlıklar Ansiklopedisi. s.14)
K AY N A K 3 :
“Ölü Deniz (Kumran) Yazmaları”
Ölü Denizin batı kıyısında, Eriha’nın yaklaşık
on üç kilometre güneyinde, “Kirbet Kumran” adıyla bilinen harabeler uzanır. Bu harabeler, neredeyse deniz seviyesiyle eşit yükseklikteki Yahuda
Çölü’nde, kıraç ve çatlamış topraklar üzerindedir.
Günümüzde dönemsel olarak turist kafilelerinin
akınına uğrayan bu topraklar, genelde insansız,
sessiz ve boştur. Oysa eski bir Yahudi cemaati
aynı topraklarda yaşıyordu ve bir gün, ellerindeki
değerli parşömenleri gizlemek için yakın çevrelerinde bulunan uçurumlara tırmanarak, bunları
mağaralara saklamışlardı. Daha sonradan cemaat
üyelerinden hiç kimse, parşömenleri almak için
mağaralara dönmedi. Bunlar, iki bin yıl boyunca
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 152
mağaralarda gizli kaldılar. 1948 yılında İsrail ve
ABD kaynaklarından, İbranice ve Aramca elyazmalarının olağan dışı keşfiyle ilgili haberler yayılmaya başladı. El yazmaları İngiliz Mandacılığının
son dönemlerinde 1947 ilkbahar ya da yaz aylarında Muhammed Dhib adlı bir Bedevi çoban tarafından keşfedildi. 1951-56 yılları arasında on mağara
daha, yine çoğunlukla Bedeviler tarafından keşfedildi. Bugünkü bilimsel bakış, Kumran Yazıtları’nı kabaca MÖ 200 ve MS 70 arasına yerleştirir.
Kumran Yazıtları, İbrani kutsal yazınları tarihinde
yepyeni bir sayfa açılmasını sağlamıştır.
(Vermes, Geza. Ölü Deniz Parşömenleri, Kumran Yazıtları. s.
25-40’tan derlenmiştir.)
03.11.2014 12:01:59
K AY N A K 4 :
K AY N A K 5 :
Geniza Geleneği ve Kahire Genizası
İbrani dilindeki Geniza sözcüğü, üzerinde Tanrı’nın adı yazan veya kutsal amaçlar için kullanılan belgelerin korunması için bunların genellikle
toprağa gömülmesi yolundaki sofuca bir âdeti anlatır. Yahudi mezarlıklarında bir mezar yerinin de
basitçe Geniza diye ayrılmış bulunması olağandışı
değildir. Bununla beraber Kahire Genizası adıyla
tanınan hayret verici elyazmaları ve basılmış kitaplar yığını, bir mezarlıkta değil, bir sinagogda,
Eski Kahire’de Fustad’daki Ben Ezra Sinagogu’nda
bulunmuştur. Bu buluşun tarihsel keşiflerin en
heyecan vericilerinden biri olması, bazı olağandışı öğelerin birleşmesiyle meydana gelmektedir.
Önce, sinagog çok eski, aşağı yukarı bin yıllık bir
tarihe sahiptir, ikincisi, çatıda geniş bir depo odası vardı, dolayısıyla Geniza malzemesini toprağa
K AY N A K 6 :
Kahire Genizası’nı bulan Solomon Schechter,
Cambridge Üniversitesi Kütüphanesinde geniza
malzemeleri üzerinde çalışırken. 1898.
gömmek gerekmiyordu. Üçüncüsü, iyi bilindiği
gibi Kahire’nin iklimi parşömenlerin ve kâğıtların
korunmasına fevkalade elverişlidir. Ve dördüncüsü, Kahire Genizası yaşamı boyunca, Yahudi dünyasının diğer parçaları ile yakın dinsel, kültürel ve
ticari bağlar içinde bulunduğundan, Yahudiliğin
en önemli merkezlerinden biri oldu. Dolayısıyla,
belgeler 1890’da bulunduğunda sadece yaşlarına
göre değil, aynı zamanda olağanüstü bir tarihsel
öneme sahiptiler. Bunların arasında 10. yüzyıl ve
öncesinden 19. yüzyıl sonuna kadar uzanan dönemin Kutsal Kitap ve Talmudları, ayin duaları ve
şiirleri, yasal ve edebi belgeleri, kişisel ve iş mektupları bulunuyordu.
(Lange, Nicholas de. Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük Uygarlıklar
Ansiklopedisi. s. 18-19)
DOĞU AKDENİZ UYGARLIKLARI: FENİKELİLER, İBRANİLER
(solda) Kumran Vadisi ve mağaralar (sağda) 4 Numaralı Mağara ‘http://www.panoramio.com/’
153
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 153
03.11.2014 12:02:01
K AY N A K 7 :
yıldan başlamaktadır. Ancak bazı parçalar daha eskidir. Buradaki parşömenin üzeri yeniden yazılmak
için kazılmıştır. Alttaki yazı 6. yüzyıldan kalmadır.
(http://cudl.lib.cam.ac.uk/collections/genizah)
7a
7b
U Y G A R L I K L A R
T A R İ H İ - I
D İ L A R A
K A H Y A O Ğ L U
Geniza’da bulun elyazmalarından
örnekler
Aşağıda soldaki (7a) elyazması Hazar hakanının atalarının Yahudiliği nasıl kabul ettiğini açıklayan anlatısından bir sayfadır.
Sağda (7b): Geniza belgelerinin tarihleri 10. Yüz-
154
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 154
03.11.2014 12:02:02
Yahudi Tarihçiliği: De Lange’ın
Görüşleri
Josephus’tan sonraki dönem Yahudi tarihçiliği açısından karanlık bir çağdır. Ancak Aydınlanma’dan sonra Yahudiler kendi tarihlerini yazmaya başladı. Geleneksel Yahudilerin hayal kırıklığı
duyma dönemi olan 1822’de Leopold Zunz’un
kurduğu Yahudilik Araştırmaları Dergisi’nden ismini alan Wissenschaft hareketi, modern araştırma
yöntemleri uygulayarak; Yahudi tarihinin bilimsel
olarak incelenmesinin yolunu açtı. Bu hareketin
önderleri iki temel güdüye sahipti: Birincisi; Zengin Yahudi geçmişine bağlanmakta zorluk çeken
genç Yahudilerin ilgisini çekmek. İkincisi; Musevi
olmayan dünyaya Yahudiliğin daha olumlu imgesini sunmak... Bu nedenle özellikle Ortaçağ’daki
İspanya’nın seçkin felsefecileri ve şairleri üzerinden yapılan, İspanyol altın çağı anlatıları; mevcut
güvensizliklere bir panzehir oluşturuyordu.
Yahudi içsel gerilimleri de tarihsel araştırmaları etkiledi. Yahudiliğin, Ortodoks ve reformist kanatları arasındaki çatışma, Talmud ve Rabbaniler
üzerinde yapılan araştırmaları yoğunlaştırdı. Zuns,
eski zamanlardaki vaazlar üzerine seçkin bir inceleme yazdı ve reformcu ayinlerin tartışmalı vaaz
uygulamasının, kiliseden kölece alınmış bir uygulama olmayıp, sinagogun en eski uygulamalarından biri olduğunu gösterdi.
Geçmişin, bugünkü sorunlara yanıt verip vermeyeceği tartışılabilir bir noktadır. Genellikle tarihe; politik ve dinsel peşin fikirleri desteklemek için
başvurulmuştur. Günümüzde Yahudi tarihine olan
ilginin yenilenmesi, sadece doğal bir merakın yansıması değildir. Akıl karışmalarına, yönelimlere ve
fiziki kayıplara karşı bir güvence gereksiniminin
sonucudur.
Nazi soykırımından beri “sağkalım” her yerde
Yahudiler için bazen körleştirici bir tutkunun sınırına varan bir parola haline gelmiştir. Geçmişe duyulan bu denli yoğun ilgi; pekâlâ da gelecekle ilgili
derin kaygıları yansıtıyor olabilir.
(De Lange, Nicholas. “Yahudi Dünyası.” Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. s.17 ve 19’dan derlenmiştir.)
K AY N A K 9 :
Yahudi Tarihçiliği:
Ponting’in Görüşleri
Bu tarihle uğraşmak iki büyük sorunu içerir. Birincisi; Eski Ahit’in tarihi değil dini bir doküman
olmasıdır… İkinci sorun, dinle ilgilidir. Eski Ahit’in
büyük ölçüde doğru olduğu ve [araştırmalar, kazılar sonucu elde edilen buluntular, belgeler gibi]
tüm ipuçlarının bu çerçevenin içine sokulması gerektiği, “Batı” dünyasında yaygın olarak varsayılmaktadır.
(Ponting, Clive, Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya Tarihi. 2011/2.
s. 193)
ARAŞTIRMA, ELEŞTİREL DÜŞÜNME, TARTIŞMA, YAZMA
1. Bu çalışmada 9 farklı kaynak bulunmaktadır. Hepsini dikkatle inceleyerek öğrendiğiniz yeni
bilgilerin listesini çıkarınız. İsimler, olaylar, fikirler, konular vb.
2. Bunlardan hangisini özellikle araştırmak istersiniz? Saptayıp araştırınız.
3. Kaynaklara eleştirel yaklaşabilirsiniz… Kaynaklarda yer alan, anlamadığınız veya başkalarıyla
tartışma ihtiyacı hissettiğiniz bir konu ve fikir oldu mu? Saptayıp sınıfta arkadaşlarınızla
tartışınız. Ama daha öncesinde araştırma yaparak hazırlık yapmanız gerekecektir.
4. 8. ve 9. kaynakları yazan tarihçilerin görüşlerini karşılaştırınız. Farklı mı düşünüyorlar?
5. Yukarıdaki metinlerden ve bu sene işlediğiniz ilk ünitenizdeki bilgilerden yararlanarak
a. genel olarak tarihçiliğin
b. özel olarak da Yahudi tarihçiliğinin zorlukları, sorunları üzerine saptamalarda bulunarak, kısa
bir fikir yazısı yazınız.
DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 155
DOĞU AKDENİZ UYGARLIKLARI: FENİKELİLER, İBRANİLER
K AY N A K 8 :
155
03.11.2014 12:02:02