Gemlik Bölgesi`nde 6-12 Yaş

Gemlik Bölgesi’nde 6-12 Yaþ Çocuklarda
Aþýrý Kiloluluk ve Þiþmanlýk Prevalansý
Dr. Kayýhan Pala*, Dr. Necla Aytekin**, Dr. Hamdi Aytekin***
Giriþ
Çocuklarda aþýrý kiloluluk ve þiþmanlýk
prevalansý dünya çapýnda hýzla artmaktadýr.
Çocuklarda þiþmanlýk ileri yaþlarda kalp hastasý
olma ve hiperlipidemi, hiperinsülinemi,
hipertansiyon ile erken aterosklerozun da
içinde olduðu kronik hastalýklara yakalanma
riskini beraberinde getirir.
Çocukluk çaðýndaki þiþmanlýk artýk yalnýzca
sanayileþmiþ ülkelerde görülen bir sorun deðil,
ayný zamanda geliþmekte olan ülkelerde de
yüksek prevalans ile ortaya çýkabilen bir halk
saðlýðý sorunudur.
Çocuklarda ve eriþkinlerde aðýrlýðýn boya
göre fazla olup olmadýðýný deðerlendirmek
amacýyla sýk kullanýlan ölçütlerden biri beden
kitle indeksi'dir (BKÝ). Eriþkinde BKÝ'nin 25'in
üzerinde olmasý aþýrý kiloluluk (overweight),
30'un üzerinde olmasý ise þiþmanlýk (obezite)
olarak tanýmlanmaktadýr.
BKÝ; çocukluk çaðýnda, yaþla birlikte
deðiþmektedir. Ortanca BKÝ, doðumda
13 kg/m2 iken, birinci yaþta 17 kg/m2'ye
çýkmakta; altýncý yaþta 15.5 kg/m2'ye
düþmekte, sonra yirminci yaþta 21 kg/m2'ye
çýkmaktadýr. Bu nedenle çocuklarda aþýrý
kiloluluk ve þiþmanlýðý deðerlendirmek
amacýyla kullanýlan yöntemlerden biri, her yaþ
grubu ve cinsiyet için Uluslararasý Çocukluk
Çaðý Þiþmanlýðý Çalýþma Grubu (Childhood
Obesity Working Group of the International
Obesity Task Force) tarafýndan belirlenmiþ BKÝ
sýnýr deðerlerinin kullanýlmasýdýr.
Bu çalýþmanýn amacý, Gemlik Bölgesi’ndeki
6-12 yaþ çocuklarda aþýrý kiloluluk ve þiþmanlýk
prevalanslarýnýn saptanmasýdýr.
*Yrd. Doç.; Uludað Ü. Týp Fak. Halk Saðlýðý AD, Bursa
**Doç.; Uludað Ü. Týp Fak. Halk Saðlýðý AD, Bursa
***Prof.; Uludað Ü. Týp Fak. Halk Saðlýðý AD, Bursa
Gereç ve Yöntem
Çalýþma 1 Aralýk 2000 - 29 Mart 2001
tarihleri arasýnda Gemlik'te gerçekleþtirilmiþ
kesitsel bir araþtýrmadýr. Gemlik ilçe
merkezindeki ilköðretim okullarý ile (Rasgele
Sayýlar Tablosu’ndan yararlanýlarak okullarýn
yarýsý seçilmiþtir), ilçeye baðlý 10 köyde
bulunan ilköðretim okullarýnda okuyan 6-12
yaþ grubunda 4487 öðrenci (2158 kýz, 2329
erkek) araþtýrmanýn kapsamýna alýnmýþtýr. 2000
yýlýnda Gemlik'te ilköðretim okullarýnda
okuyan öðrenci sayýsý 12.007 ve araþtýrmaya
alýnan öðrencilerin oraný %37.4'tür.
Çocuklarýn aðýrlýklarýnýn ölçülmesi için 0.5
kg eþelli yaylý mekanizma ile çalýþan ev tipi
teraziler kullanýlmýþtýr. Aðýrlýðý ölçülecek
öðrenci, üzerinde tek kat hafif bir giysi
kalýncaya kadar soyulmuþ, ayakkabýlarý
çýkarýlmýþ ve aðýrlýk ölçüm sonucu 0.5 kg
aralýklarla deðerlendirilmiþtir. Çocuklarýn
boylarý topuklarý birleþik, kalça ve omuzlarý
duvara dayalý olarak ölçme aralýklarý 0.1 cm
eþelli mezür ile ölçülmüþtür. Ölçüm sýrasýnda
çocuklar ayakkabýsýz olarak düz bir yüzeye
bastýrýlmýþ ve baþlarýna bir kitap konarak
mezür üzerindeki deðer kaydedilmiþtir.
Çalýþmada aðýrlýk ve boy ölçümleri, týp
fakültesi son sýnýf öðrencileri tarafýndan
yapýlmýþtýr. Ölçümlere baþlamadan önce,
ölçüm yapacak öðrencilere kuramsal ve
uygulamalý eðitim verilmiþtir.
Çocuklarýn yaþlarý, bitirdikleri yýl esas
alýnarak belirlenmiþtir. 73-84 aylýk çocuklar 6,
85-96 aylýk çocuklar 7, 97-108 aylýk çocuklar
8, 109-120 aylýk çocuklar 9, 121-132 aylýk
çocuklar 10, 133-144 aylýk çocuklar 11 ve
145-158 aylýk çocuklar 12 yaþ grubunda
gösterilmiþtir.
Çocuklarda aþýrý kiloluluk ve þiþmanlýðý
deðerlendirmede BKÝ kullanýlmýþtýr. BKÝ
(kg/m2); çocuklarýn aðýrlýklarýnýn (kg),
boylarýnýn karesine (m2) bölünmesi ile elde
edilmiþtir . Aþýrý kiloluluk ve þiþmanlýkla ilgili
sýnýr deðerler için Uluslararasý Çocukluk Çaðý
Þiþmanlýðý Çalýþma Grubu’nca önerilen sýnýr
deðerler kullanýlmýþtýr. Araþtýrmanýn verileri
SPSS 10.0 programýyla deðerlendirilmiþ,
istatistik analizde Student's t testi kullanýlmýþtýr.
• 2003 • cilt 12 • sayý 12 • 448
Bulgular ve Tartýþma
Araþtýrmada 11 ve 12 yaþ grubundaki
kýzlarýn ortalama BKÝ deðerleri erkeklerden
fazla bulunmuþtur. Aradaki fark istatistiksel
olarak anlamlýdýr (p<0.05). Çocuklarýn
ortalama BKÝ deðerleri Tablo 1’de
görülmektedir. Araþtýrmaya alýnan kýzlarda
aþýrý kiloluluk prevalansý %16.3, þiþmanlýk
prevalansý ise %2.5 olarak bulunmuþtur.
Erkeklerde bu prevalanslar sýrasýyla %11.6 ve
%2.1'dir (Tablo 2).
Araþtýrmada 6-10 yaþlarý arasýnda kýzlar ve
erkeklerin ortalama BKÝ deðerleri arasýnda
istatistiksel olarak anlamlý bir fark
bulunmamýþtýr. Buna karþýlýk 11 ve 12
yaþlarýndaki kýzlarýn yaþýtlarý erkeklere göre
ortalama BKÝ deðerleri daha fazladýr.
Danimarka'da yapýlan bir çalýþmada bütün
yaþlarda kadýnlarýn BKÝ Z-skorlarý erkeklerden
daha aðýr olma eðiliminde bulunmuþtur. Söz
konusu çalýþmada özellikle 6-18 yaþlarý
arasýndaki kýzlarýn ortanca BKÝ deðerlerinin
erkeklerden fazla olduðu saptanmýþtýr. Baþka
Tablo 1. Araþtýrmaya katýlanlarýn BKÝ ortalamalarý
Yaþ (yýl)
Ortalama BKÝ+ SS
Kýzlar
Erkekler
(304)*
15,8+1.8
6
(245)*
15.5+2.0
7
(304)
15.8 +2.5
(347)
15,9+ 2.4
(359)
16,3+2.1
8
(328)
16.0+ 2.3
(290)
16,6+ 2.3
9
(340)
16.9+ 2.6
(349)
17,5+ 2.6
10
(356)
17.7+ 3.1
11
(341)
18.6+ 3.0
(393)
17,8+ 2.7
(287)
18,8+ 3.1
12
(244)
19.9+3.4
p
>
>
>
>
>
<
<
0.05
0.05
0.05
0.05
0.05
0.05
0.05
* Yaþ grubundaki öðrenci sayýsý
Tablo 2. Yaþa ve cinsiyete göre aþýrý kiloluluk
Yaþ (yýl)
Aþýrý kiloluluk
BKÝ
Sýnýr
Sayý
%
deðer*
Kýzlar
6 (n=245)
17.53
31
12.7
7 (n=304)
18.03
40
13.2
8 (n=328)
18.69
41
12.5
9 (n=340)
19.45
54
15.9
10 (n=356)
20.29
67
18.8
11 (n=341)
21.20
63
18.5
12 (n=244)
22.14
56
23.0
Toplam (n=2158)
352
16.3
Erkekler
6 (n=304)
17.71
33
10.9
7 (n=347)
18.16
39
11.2
8 (n=359)
18.76
36
10.0
9 (n=290)
19.46
25
8.6
10 (n=349)
20.20
42
12.0
11 (n=393)
20.89
54
13.7
12 (n=287)
21.56
40
13.9
Toplam (n=2329)
269
11.6
ve þiþmanlýk prevalansý.
Þiþmanlýk
BKÝ
Sýnýr
Sayý
%
deðer*
20.08
21.01
22.18
23.46
24.77
26.05
27.24
6
10
4
7
12
5
11
55
2.4
3.3
1.2
2.1
3.4
1.5
4.5
2.5
20.23
21.09
22.17
23.39
24.57
25.58
26.43
7
11
6
3
7
5
9
48
2.3
3.2
1.7
1.0
2.0
1.3
3.1
2.1
*Kaynak: Uluslararasý Çocukluk Çaðý Þiþmanlýðý Çalýþma Grubu
• 2003 • cilt 12 • sayý 12 • 449
Kaynaklar:
1-Obesity:
Preventing and
Managing The Global
Epidemic. Report of a
WHO Consultation.
WHO Technical
Report Series 894.
Wolrd Health
Organization Geneva
2000.
2- Cole TJ, Bellizzi
MC, Flegal KM, Dietz
WH. Establishing a
standard definition
for child overweight
and obesity
worldwide:
international survey.
BMJ 2000;
320:1240-1243.
3- Ebbeling CB,
Pawlak DB, Ludwig
DS. Childhood
obesity: public-health
crisis, common sense
cure. Lancet 2002;
360:473-82.
4- Chinn S, Rona
RJ. Prevalence and
trends in overweight
and obesity in three
cross sectional studies
of British children,
1974-94. BMJ 2001;
322-24-6.
5- Magarey AM,
Daniels LA.
Comparison of
Australian and US
data on overweight
and obesity in
children and
adolescents. MJA
2001; 175: 500-501.
6- Wang Y. Crossnational comparison
of childhood obesity:
the epidemic and the
relationship between
obesity and
socioeconomic status.
Int J Epidemiol 2001;
30(5):1129-36.
çalýþmalarda da, özellikle çocukluk çaðýnýn
sonlarýna doðru, kýzlarýn BKÝ deðerlerinin
erkeklerden fazla olduðuna iliþkin veriler
bulunmaktadýr. Bu bulgu, çocukluk çaðýndaki
þiþmanlýðýn engellenmesiyle ilgili eylem
planlarý tartýþýlýrken kýz çocuklarýna özel bir
önem verilmesi gerektiðine dikkat
çekmektedir.
Aþýrý kiloluluk prevalansý, kýzlarda en az 8
yaþ grubunda (%12.5) ve en fazla 12 yaþ
grubunda (%23.0) bulunmuþtur. Erkeklerde
ise en az 9 yaþ grubunda (%8.6) ve en fazla
12 yaþ grubunda (%13.9) aþýrý kiloluluk
saptanmýþtýr. Bizim çalýþmamýzda bulduðumuz
aþýrý kiloluluk prevalansý 1994'te Ýngiltere'de ve
Ýskoçya'da yapýlmýþ ve ayný yöntemin
kullanýldýðý bir çalýþmayla karþýlaþtýrýldýðýnda;
prevalansýn bizim çalýþmamýzda 7-8 yaþ
grubunda hem kýzlarda (%12.8) hem de
erkeklerde (%10.6) en yüksek; Ýskoçyalý
çocuklarda ise, 9-11 yaþ grubunda hem
kýzlarda (%19.6), hem de erkeklerde (%13.4)
en yüksek bulunduðu anlaþýlmaktadýr.
Avustralya'da yapýlan bir baþka çalýþmada da
(7-11 yaþ grubunda) aþýrý kiloluluk prevalansý
erkeklerde %11.6 ve kýzlarda %17.2 olarak
bulunmuþtur. Bu bulgular Gemlik'te hem
kýzlarda, hem de erkeklerde aþýrý kiloluluk
prevalansýnýn sanayileþmiþ ülkelerdeki
prevalans deðerlerine yakýn olduðunu
göstermektedir.
Bizim araþtýrmamýzda þiþmanlýk prevalansý
kýzlarda en az 8 yaþ grubunda (%1.2) ve en
fazla 12 yaþ grubunda (%4.5) bulunmuþtur.
Erkeklerde ise en az 9 yaþ grubunda (%1.0)
ve en fazla 7 yaþ grubunda (%3.2)
bulunmuþtur. Ýngiltere'de ve Ýskoçya'da yapýlan
çalýþmada, 4-11 yaþ grubunda þiþmanlýk
prevalansý Ýngiliz kýzlarda %2.6, Ýngiliz
erkeklerde %1.7, Ýskoç kýzlarda %3.2 ve
Ýskoçyalý erkeklerde %2.1 olarak bulunmuþtur.
Avustralya'da yapýlan bir çalýþmada da (7-11
yaþ grubunda) þiþmanlýk prevalansý erkeklerde
%3.7 ve kýzlarda %6.3 olarak bulunmuþtur.
Yaþ gruplarýndaki farklýlýklar karþýlaþtýrmayý
zorlaþtýrmakla birlikte, bizim araþtýrma
bölgemizdeki erkek çocuklarýn þiþmanlýk
prevalanslarýnýn, Ýngiliz ve Ýskoç çocuklarýna
yakýn olduðu gözlenmektedir. Kýzlarýn
prevalanslarý daha düþüktür. Ancak, bizim
araþtýrma bölgemizdeki aþýrý kiloluluk
prevalansýnýn, karþýlaþtýrdýðýmýz ülkelerdeki
prevalans deðerlerine yakýn bulunmasý,
bölgemizdeki þiþmanlýk prevalansýnýn yýllar
geçtikçe yükselme eðilimi içine girebileceðini
düþündürmektedir. Bu nedenle, bölgede,
benzer araþtýrmalarýn yapýlmasý, çocuklarýn BKÝ
deðerlerinin izlenmesi gerekmektedir.
Sanayileþmiþ ülkelerde çocuklarda aþýrý
kiloluluk ve þiþmanlýk prevalansý giderek
artmaktadýr. Ancak, çocuklardaki aþýrý kiloluluk
prevalansýndaki artýþ her zaman yüksek
ekonomik durum ile birlikte deðildir ve
çocuklardaki þiþmanlýk sanayileþmiþ ülkelerin
yaný sýra, geliþmekte olan ülkeler için de
önemli bir sorundur.
Þiþmanlýðýn gerek insidansýndaki, gerekse
prevalansýndaki küresel yükselme, aslýnda
küreselleþmenin endüstriyel yiyecek sistemleri
ve müþteri kültürünün giderek artan bir
biçimde dünyadaki bütün toplumlarýn içine
iþlemesine dayanmaktadýr. Küresel þiþmanlýk
sorununu çözmek için, kalori alýmýnýn
kýsýtlanmasýný ve daha fazla enerji
harcanmasýný saðlamak gerekmektedir. Oysa
küresel þirketlerin bütün dünyaya
yerleþtirmeye çalýþtýklarý beslenme
alýþkanlýðýndaki deðiþim (yýlýn her günü,
neredeyse günün her saati açýk, fast food
beslenme biçimi), görece daha ucuz, ancak
kalori-yoðun yiyeceklerin tüketimindeki artýþ,
yaþam biçiminin (giderek daha fazla) insanlarý
hareketsiz kýlmasý (televizyon baþýnda geçirilen
saatlerdeki artýþ, yürümenin azalmasý) ve
küresel þirketlere basýn-yayýn kuruluþlarý
tarafýndan verilen yoðun destek, küresel
þiþmanlýk sorununun çözümünü zora
sokmaktadýr. Çocuklar ve adölesanlarýn,
"küresel kültüre" eriþkinlere göre daha hýzlý bir
biçimde katýlmalarý da önemli bir sorundur.
Sonuç
Çocuklarda aþýrý kiloluluk ve þiþmanlýk
Türkiye'de de 21. yüzyýlýn halk saðlýðý sorunlarý
arasýnda yer alacak önemli konulardan biri
olarak karþýmýzda durmaktadýr. Bu nedenle,
daha geniþ kapsamlý (ulusal) ve þiþmanlýðý
etkileyen etmenleri de (sosyoekonomik
durum, beslenme alýþkanlýklarý, yaþam biçimi,
vb) sorgulayan araþtýrmalar gerçekleþtirmek,
çocuklarda aþýrý kiloluluk ve þiþmanlýðýn
izlenmesi ve deðerlendirilmesi bakýmýndan
anlamlý olabilir. Yurt çapýnda gerçekleþtirilen
araþtýrmalarýn sonuçlarý, Türkiye'de çocukluk
çaðý þiþmanlýðýnýn engellenmesi ile ilgili
geliþtirilecek eylem planlarýna ýþýk tutacaktýr.
Teþekkür
Bu araþtýrma sýrasýnda bizimle birlikte çalýþan
Anabilim Dalýmýz asistanlarý ile Uludað Üniversitesi Týp
Fakültesi son sýnýf öðrencilerine teþekkür ederiz.
• 2003 • cilt 12 • sayý 12 • 450