Deskriptif Etik

ADALET MESLEK ETİĞİ ÜNİTE-1
ETİĞİN TANIMI
Ahlak iyinin, kötünün, doğrunun, yanlışın, faydalının, zararlının, adaletin, adaletsizliğin, erdemliliğin,
erdemsizliğin, mutluluğun, mutsuzluğun tartışıldığı, felsefenin üç temel problem alanından biridir. Moral, ahlaki
normları, töreyi, değer yargılarını vb. ifade ederken; etik, bir problem alanı olarak, felsefenin ahlak konusunu
inceler. Yani felsefenin bir disiplini olan ahlak, bir bilim alanı olarak, 'etik'in konusu olmakla birlikte, halkın
ahlaktan anladığı 'moral'le ifade edilmektedir. Ahlak ayrıca 'ödevler bilimi'; iyi, kötü, doğru ve yanlışın ne
olduğunu belirlemeye çalışan disiplin; insanı mutluluğa götürecek yol olan ruhun dinginleştirilmesini sağlayacak
kuralları belirleyen bilgi etkinliği; huy anlamında alındığında, kötü huyun iyi huya dönüştürülmesi için
belirlenecek yöntemler bilimi olarak da tanımlanmıştır.
ETİĞİN KONUSU
Etiğin konusu aslında, dar anlamda temel etik kavramlar olan iyi, kötü, doğru ve yanlıştır. İnsan, birlikte
yaşamanın bir sonucu olarak, eylemleri hakkında diğerlerinin değerlendirmelerini dikkate alan, bu konuda kaygı
duyan bir varlıktır. Dolayısıyla yapılan eylemin doğruluğu, yanlışlığı veya bir yargının iyiliği, kötülüğü sosyal bir
varlık olan insan için oldukça önemlidir. Bu nedenle iyi, kötü, doğru ve yanlış kavramları, farklı ifadelerle olsa da
bütün toplumlarda vardır.
Etik, bir toplumda var olan ahlaki normları inceleyip irdelediği gibi, olması gerekeni, ideal olanı da ele alıp
değerlendirebilir.
Bir başka açıdan bakıldığında etiğin konusunu, ahlaki eylem ve yargılar oluşturur. Ahlak, eylem biçimlerini,
sorumluluklarının bilincinde bir birey olarak, başkalarıyla birlikte şekillendirmek ve iyileştirmek isteyen, topluluk
üyesi herkesi ilgilendirir.
ETİĞİN SINIRLARI
Toplumların oluşmalarıyla ilgili olarak ileri sürülen felsefi teoriler nihayetinde, insanların bir arada
yaşamalarının kaçınılmaz olduğunu vurgulamaktadırlar.
Yaşamını sürdürebilmek için insanın elindeki en önemli güç, şüphesiz aklıdır. Akıl ise bir araya gelmeyi ve yaşam
mücadelesinde insanların birbirlerini desteklemeleri gerektiğini öngörmektedir.
Toplum hayatının devam edebilmesi için bütün insanlar belli haklara ve sorumluluklara sahip olmalıdırlar. Her
insanın yaşam hakkı, özgürlük hakkı, mülkiyet hakkı vb. hakları vardır.
Bireyin hakları olduğu gibi, bireylerin meydana getirdiği toplumların da hakları vardır. Toplumların haklarını
koruyacak olan da yine kurallar olacaktır.
Temel insan hakları, zamana ve zemine bağlı olmamalıdır.
İşte insanlar arası ilişkileri belirleyecek ve bu temel hakları garanti altına alacak kurumlar hukuk, din ve
ahlak olarak belirlenebilir. Kural koyan bu kurumları birbirinden ayıran temel nitelikleri ise dayandıkları
yaptırımlardır. Din, insanların gerek kendilerine karşı olan gerekse başkalarına karşı olan eylemlerini
düzenlemek amacı güderken, bunu ertelenmiş bir yaptırımla sağlamaya çalışmaktadır.
Öte yandan hukuk ise toplumsal düzeni ve mutluluğu sağlamak için kurallar koymaktadır.
Ahlakın yaptırımları ise sosyal baskı ve ödüllendirme, vicdan, teoloji ve doğal durumdur.
ETİKLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE TANIMLAR
Öncelikle bir kavram olarak ele alındığında, ahlakla ilgili şu önermelerden söz edilebilir:
a- Ahlaki (moral) önermeler: Bunlar normatif bir yapıya sahiptirler ve bağlayıcı talepler içermekle birlikte,
muhatabı belirli bir eylemde bulunmaya yönlendirirler. 'Hırsızlık yapmaman gerekir.' örneğinde olduğu gibi.
b- Meta-moral önermeler: Bu tür önermelerde gerek bir bireye gerekse bir topluluğa ilişkin değerler ve
normlar, birer olgu olarak görülür ve önermeyi dile getiren kişi, ifadedeki değer ve normların geçerliliğine ait
kişisel yargısını işin içine katmaz.
c- Etik önermeler: Bunlar ise, doğrudan bir eylem talebinde bulunmayan, ancak eylemlerin ahlakiliğini
değerlendirme bilinci vermeye çalışan ikinci dereceden normatif önermelerdir. Buna örnek olarak da 'Doğru
olan, insanların düşüncelerine saygılı olmaktır.' ifadesi verilebilir.
d- Meta-etik önermeler. Aslında meta-etik, herhangi bir ahlak kuralı koymayan, bizzat ahlaki düşünmenin
1
yapısının ne olduğunu, ahlakın konusunu nasıl dile getirdiğini araştıran ve 'ahlakın bilimi' olarak görülen,
önermeden öte, bir anlayışın ismidir. Meta-etik, ahlak üzerinde düşünmeyi öngören, eleştirel amaçlarla ahlakı,
talepleri ve sınırları bakımından inceleyen, ahlaki kuram ve sistemleri bilimsel açıdan tasvir edip çözümlemeye
çalışan anlayıştır.
Normatif Etik
Normatif (kural koyucu) ahlak anlayışında ise, insan yaşamını kapsayan her şey göz önüne alındığında, tamamen
olmasa da büyük ölçüde, neyin iyi, neyin kötü olduğu, nelerin yapılıp nelerin yapılmayacağı, insanların nelere
uyup nelere uymayacakları, bunları isteyen otorite tarafından bildirilmiştir.
Deskriptif Etik
Deskriptif (betimleyici) ahlak teorisi ise, ahlak fenomenlerinin deneysel, tarihi veya bilimsel olarak ele alınıp
incelenmesi demektir. Deskriptif ahlak anlayışı olaylara dışarıdan bakar, sınıflandırmalar yapar, ancak bir
olguyla ilgili olarak iyiyi- kötüyü belirleme gibi bir görev üstlenmez. Sosyolog toplumsal açıdan ele aldığı gibi, bir
psikolog ahlaki konuları psikoloji açısından tarihçi de aynı yöntemle tarih bilimi açısından ele alır ve aynı
yöntemi kullanır. Bu tür alanların yaptıkları iş, ahlaki olguları açıklamak, betimlemek ve genel sınıflandırmalar
yapmaktır. Diğer taraftan deskriptif yöntem, belirli bir toplum veya topluluktaki eylem ve davranış biçimlerini,
söz konusu toplum veya topluluk içinde var olan değerler açısından araştırır.
Formalist Etik
Formalist etik insan eylemlerine ahlaki değer kazandıran ilkenin, formel (şekilsel) olduğunu kabul ettiği için bu
ismi almaktadır. Bunun en iyi örneği Kant'ın ödev etiğidir. Ödev ahlakını, belirtildiği gibi Immannuel Kant
kurmuştur. Kant, bütün teleolojik [örneğin eudaimonist (mutçu), hedonist (hazcı)] ahlak anlayışlarına karşı
çıkmakta, teleolojik ahlak sistemleriyle, ödev ahlakına dayanan sistemleri birbirinden ayırmaktadır.
Kant, 'ne yapmalıyız?' sorusunu, ahlak felsefesinin temel sorusu yapmaktadır. O, insanda ahlakı emreden bir
yetinin olduğunu ileri sürer. Bu emredici yetiye 'kesin emir' adını vermekte ve bunu a priori (önsel) gerçekliği
olan bir akıl buyruğu saymaktadır. Kant'a göre herkes için aynı kalan ve değişmeyen temel iyi, iyi niyettir. En
büyük değer de, iyiyi istemektir.
Eudaimonist Etik
Mutlulukçu ahlak teorileri, insan davranışlarının son amacı olarak mutluluğu görmektedir ve bu anlayışlara
genel olarak 'eudaimonizm' denmektedir. Bütün Antik Çağ ahlak anlayışlarının eudaimonist karakterli olduğu
söylenebilir. Demokritos, bu ahlak anlayışının babası sayılmaktadır. Eudaimonia, ruhun iyi durumda olması ve
mutluluk anlamına gelmektedir. Antik Çağ'da bireysel mutluluk gözetilmiş, iyilik bireye indirgenmiştir. Yani tek
tek kişilerin mutluluğa nasıl erişecekleri araştırılmıştır. Halbuki on sekizinci yüz yıla gelindiğinde, bu bireyci
mutluluk anlayışının, yerini toplumsal mutluluk anlayışına bıraktığı görülmektedir.
Hedonist Etik
İnsan mutluluğunu amaçlayan, insanın en yüksek amacının mutluluk olduğu düşüncesinden hareket eden, yani
eudaimonist temele dayanan ahlak anlayışlarından bir tanesi hedonist (hazcı) ahlaktır. Epiküros ise, bedensel
haz ve zevklerden daha kalıcı ve dış etken ve koşullardan daha bağımsız oldukları gerekçesiyle, manevi ve ruhsal
zevklere öncelik tanımıştır. Ona göre mutlu olan kimse, kendini esir alan bir tutkunun, belirleyici hâle gelmesini
önleyecek şekilde dürtü ve arzularını uyumlu hâle getirebilen kimsedir.
Utilitarist Etik:Eudaimonist karakterli bir diğer ahlak anlayışı ise, utilitarizmdir. Utilitarist ahlak anlayışı,
hedonist ahlak anlayışından farklı olarak, mümkün olan en çok sayıda kimsenin, olabilecek en büyük
mutluluğunu öngörmektedir.
Utilitarist ahlak anlayışı, bu amaç ve hedefle bağlantılı olarak, yararlılık ilkesini ahlak ilkesi olarak formüle eder:
Bir eylem, yöneldiği kimselere en büyük yararları getirdiğinde, ahlakidir; başka bir ifadeyle, bir eylemin, bir
davranışın sonuçları maksimum haz ve sevinç, minimum üzüntü ve acı getiriyorsa, ahlakidir. Klasik
utilitaristlerden olan Jeremy Bentham'a göre; yararlılık, bir nesnenin kazanç, avantaj, sevinç veya mutluluk
getirmesini sağlayan özelliklerdir. Ona göre, bir eylem ve davranışın temel eğilimi, topluluğun mutluluğunu
artırmada, onları azaltma olasılığından fazlaysa, onun yararlılık ilkesine uyduğu söylenebilir.
2
TEST SORULARI
1-
Dilimizde
kullanılan
ahlak
kelimesinin
anlamı
aşağıdaki
seçeneklerden
hangisinde verilmiştir?
a) Huy
b) Kural
c) Kanun
d) İyilik
e) Dürüstlük
2- Toplum
ilkelerin
içindeki
neler
insanın,
olması
eylemlerini
gerektiğini
veya
kendilerine
bu
kural
göre
ve
düzenleyeceği
ilkelerin
dayandığı
kural
ve
temelleri
ele
alıp analiz eden felsefe disiplini aşağıdakilerden hangisidir?
a) Hukuk
b) Utilitarizm
c) Ahlak felsefesi
d) Eudaimonizm
e) Normatif ahlak
3-Aşağıdakilerden hangisi etiğin konusu içinde yer almaz?
A)İyi
B)Kötü
C)Doğru
D)Yanlış
E)Varlık
4-Aşağıdakilerden hangisi ahlaki bir önerme sayılmaz?
A)Moral önerme
B)Meta-moral önerme
C)Ontolojik önerme
D)Etik önerme
E)Meta-etik önerme
5-Temel insan haklarının en önemli özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
A)Toplumdan topluma farklılık gösterirler.
B)Subjektiftirler.
C)Dinden dine farklılık gösterirler.
D)Kültürle doğru orantılıdırlar.
E)Zamana ve zemine bağlı değillerdir.
6- "Normatif
bir
belirli
eylemde
bir
yapıya
sahiptirler
bulunmaya
ve
bağlayıcı
yönlendirirler."
aittir?
a) Meta-moral önerme
b) Etik önerme
c) Epistemoloji
d) Moral önerme
E)Ontoloji
3
talepler
Bu
içermekle
tanım
birlikte,
muhatabı
aşağıdakilerden
hangisine
7- Ahlak
fenomenlerinin
deneysel,
tarihi
veya
bilimsel
olarak
incelenmesini aşağıdaki etik türlerinden hangisi yapmaktadır?
a) Deskriptif etik
b) Normatif etik
c) Meta-etik
d) Utilitarizm
E)Hedonizm
8- Kant'ın ödev ahlakı aşağıdaki etik türlerinden hangisiyle karşılanabilir?
a) Utilitarizm
b) Moralizm
c) Formalist etik
d) Deskriptif etik
E)Hiçbiri
9- Mutçu ahlak teorilerini karşılayan kavram aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir?
a) Normatif etik
b) Eudaimonizm
c) Formalist etik
d) Meta-etik
e) Moral
10- Epiküros aşağıdaki etik türlerinden hangisini savunmuştur?
a) Meta-etik
b) Hedonizm
c) Deskriptif etik
d) Formalist etik
E)Epifenomenalizm
1- a, 2- c, 3- e, 4- c, 5- e, 6- d, 7- a, 8- c, 9- b, 10- b
REYHAN TUNA KOLAY GELSIN..
4
ele
alınıp