İKTİSAT TARİHİ
advertisement
İKTİSAT TARİHİ ÜNİTE 7 EKONOMİK GÜÇ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ GİRİŞ 15. yüzyıl sonunda Avrupa’da en gelişmiş alan, Akdeniz Bölgesi -özellikle de Orta ve Kuzey İtalya- idi. 16. yüzyıl boyunca Amerikan hazinelerinin İspanya’ya akışı, Akdeniz’in ekonomik üstünlüğünün sürmesini sağladı. 17. yüzyılın sonuna gelmeden artık Akdeniz, kesinlikle geri kalmış bir bölgeydi, Avrupa ekonomisinin ağırlık merkezi Kuzey Denizi’ne kaymıştı. İSPANYA’NIN YÜKSELİŞİ Toprak Genişliği: – 16. yüzyılda İspanya, Avrupa’nın en geniş imparatorluğuydu. – Habsburg toprakları, Alçak ülkeler ve İtalya’nın büyük bir bölümüne sahipti. – Amerika’da geniş bir sömürge imparatorluğuna sahipti. Ekonomik Gelişmişlik: – – – – Müslümanlardan gelişmiş bir bahçe tarımı devralmıştı. Merinos koyunları tüm Avrupa’da şöhret bulmuştu. Kumaş ve demir sanayileri olmak üzere gelişmiş sanayileri vardı. Egemenliği altındaki Hollanda en ileri tarım tekniklerine sahipti. Gelir Kaynakları: – Yeni Dünya’dan akmaya başlayan altın ve gümüşlerin büyük bir bölümüne sahipti. – Geniş coğrafyası sayesinde yüksek gelir düzeyine sahipti. – Vergi gelirleri çok yüksekti. İSPANYA’NIN EKONOMİK DÜŞÜŞÜ İspanya’nın ekonomik düşüşünü açıklayan faktörler; • • • • • • • • • • Avrupa ile girilen savaşlar Ağır vergi yükü Aşırı borçlanma Uzun dönemli ekonomi politikası eksikliği Kötü mali yönetim İmtiyazlar Tekelci uygulamalar Ülke içi gümrük birliğinin olmaması Dini politikalar Amerika’daki topraklara yönelik dar görüşlülük Avrupa ile girişilen savaşlar – İspanya kralları Hıristiyan Avrupa’yı birleştirmek için uzun yıllar süren büyük savaşlara giriştiler. Ağır vergi yükü – – – – Krallar savaşları finanse etmek için ağır vergiler koydular. İspanya 16. yüzyılda en ağır vergi yükü uygulayan ülkeydi. Vergi dağılımı da adaletsizdi Krallık ailesi ve büyük toprak sahipleri vergiden muaftı. Borçlanma – Borçlanma olağan bir mali uygulama haline gelmişti. – Borçların faizleri gün geçtikçe yükseliyordu. – Borçlanmalar karşılığında tüccarlara tavizler verilmeye başlanmıştı. Uzun dönemli ekonomi politikası eksikliği – Tahıl üretimi ve kumaş sanayi politika eksikliğine en iyi örnektir. – Amerika’dan altın ve gümüş ithali sonucunda oluşan fiyat artışlarından tüketiciler şikayet edince hükümet ekmek fiyatlarına narh uygulamaya başladı. Ancak maliyet artışları kârın azalmasına neden oldu. Sonuçta iç üretim daraldı. Hükümet yüksek talep nedeniyle tahıl ithalini serbest bıraktı. – Benzer durum kumaş sanayinde de geçerli oldu. Kumaş ithaline izin verilirken kumaş ihracı yasaklandı. Kötü mali yönetim – 1501’de bir krallık emri, sahiplerinin arzusuna bakılmaksızın daha önce sürülerin otlamış olduğu tüm alanları koyunlara çayır olarak tahsis etti. İmtiyazlar - Tekelci uygulamalar – 1494’te bir tüccar birliğine tüm İspanyol ham yününü ihraç tekeli verildi. Ülke içi gümrük birliği eksikliği – Geniş İspanyol İmparatorluğu’nda pazar bütünleşmesine imkan verecek bir gümrük birliği bulunmamaktaydı. – Çünkü hükümet iç gümrüklerden yüksek vergi geliri elde ediyordu. – Her bölge diğer bölgeye yabancı muamelesi yapıyordu. Dini politikalar – 1492’de Yahudiler kovuldu. Ülke pek çok tüccarını, bankerini, fizikçisini ve esnafını kaybetti. – 1502’de Müslüman Araplar kovuldu. Tarımsal işgücünün önemli bir kısmını yitirdi. – İspanya’nın ekonomik gerilemesinin en önemli nedeni nitelikli işgücü eksikliğidir. Amerika’daki topraklara yönelik dar görüşlülük – Hükümet burada da tekelci ve sıkı kontrole dayalı politika izledi. 1503’te tekel hakkına sahip “Casa de Contratacion” kuruldu. – Tekelci politikalar vergiden kaçınmayı ve vergi kaçakçılığını besledi. İSPANYA - ÖZET İspanya’nın Yükselişi – Amerika’dan altın ve gümüş akışı – Efektif talebin genişlemesi – Ekonomik gelişmenin yaşanması İspanya’nın Düşüşü – – – – – Arapların ve Yahudilerin kovulması Ülkenin sanatkar ve tüccar sınıfının zayıflaması İhtisaslaşmış işgücünün azlığı Devletin isabetsiz politikaları Amerika’dan gelen madenlerin sömürgelerin ekonoik bağımsızlıklarını kazanmaları ve kısmen üretimin düşmesi nedeni ile azalması İTALYA’NIN YÜKSELİŞİ İTALYA’NIN YÜKSELİŞİ – İhracat (Dış ticaret) İtalya’nın sınırlı bir iç pazara sahip olması ve doğal donanımdan yoksun olmasına rağmen ekonomik zenginliği, ürettiği mamul malların ve hizmetlerin çok yüksek bir oranını ihraç etmesinden kaynaklanıyordu. İTALYA’NIN EKONOMİK DÜŞÜŞÜ – – – – Talebin daralması Üretimin azalması Dış rekabetin artması Dış dünya ile fiyat farklılıklarının olması Üretim metotlarının eski ve geri olması Üretim maliyetlerinin yüksekliği – İşçilerin verimlerinin düşüklüğü İTALYA’NIN EKONOMİK DÜŞÜŞÜ Talebin Daralması – Amerika’dan gelen değerli maden miktarının azalması nedeniyle İspanya’nın ekonomik açıdan gerilemesi ve talebin kısılması – En önemli alıcılardan olan Almanya’nın 30 yıl Savaşları’na girişmesi – Osmanlı mahalli pazarlarının daralması – Hem iç hem de dış pazarın daralması ülkedeki üretimin azalmasına neden olmuştur. Dış rekabetin artması – Zaman içerisinde İngiliz, Hollandalı ve Fransız mal ve hizmetleri daha düşük fiyatlarla arz edilmeye başlandı. İTALYA’NIN EKONOMİK DÜŞÜŞÜ Dış dünya ile fiyat farklılıklarının olması (İki nedeni vardır) – Birinci nedeni; İtalyan mallarının daha kaliteli olması Lonca geleneklerine bağlılık – İkinci nedeni; Üretim maliyetlerinin yüksek olması – – – – – – Loncaların geniş kapsamlı kontrolü İtalyan imalatçılarını eski ve geri üretim tekniklerini kullanmaları Yine eski ve geri organizasyon tekniklerini kullanmaları Vergi baskısının yüksek olması Vergi prosedürünün kötü bir şekilde düzenlenmesi İtalya’daki ücretlerin diğer ülkelere göre daha yüksek olması İşçilerin verimliliğinin düşüklüğü – İtalyan işçisinin verimliliği İngiliz, Fransız ve Hollandalı işçilerden düşüktü. İTALYA’NIN EKONOMİK DÜŞÜŞÜ Sonuçta; – – – – İtalya’da zamanla ihracat düştü İhracat sadece tarımsal mallara ve yarı mamul mallara yönelik oldu Emek ve sermaye tarıma kaydı, hizmet ve imalat sanayinden çekildi Dış talebe göre üretim yapılmaya başlandı. Bu mallar arasında zeytinyağı, şarap ve ham ipekten bahsedilebilir. – Denizcilik hizmetlerinde de İtalya pasif kaldı ve İtalyan şehirleri hayatiyetini kaybetti. GÜNEY HOLLANDA Hollanda 17 eyaletten oluşan iki bölgeye ayrılır. 11. ve 15. yüzyıllar arasında Avrupa’da gelişme merkezlerinden biri de Güney Hollanda idi. 13. ve 14. yüzyılda Kuzey Avrupa’nın en önemli uluslararası iş merkezi Bruj’dü. 15. ve 16. yüzyılda ise Güney Hollanda’daki Antwerp, uluslar arası finans ve ticaret merkeziydi. Flandra’nın tekstil ürünleri, Kuzey ve Orta Avrupa’nın en iyi yünlü kumaşlarıydı. KUZEY HOLLANDA KUZEY HOLLANDA EKONOMİSİNİN DURUMU – Başlangıçta güney bölgelerinden daha geride idi. – En önemli sektörleri; Tarım Hayvan yetiştiriciliği Gemiciliğe bağlı olarak Baltık Ticareti – İhraç edilen mallar: Tuz, balık ve şarap – İthal edilen mallar: Keten, buğday, kendir ve kereste (Hacimli mallar) Balıkçılık – 16. yüzyılda hububat ve kerestede uluslararası ticaretin ana merkezi Amsterdam’dı. KUZEY HOLLANDA’NIN YÜKSELİŞİ 1568’de Güney Hollanda İspanya egemenliğine düştü Kuzey Hollanda’daki 7 eyalet bağımsızlığını ilan etti Yeni kurulan bu devletin ekonomisi oldukça canlıydı KUZEY HOLLANDA’NIN GELİŞME NEDENLERİ – – – – – Güneyden Kuzeye kaçan insanlar Okyanus ticaretinde ve gemicilikte yaşanan gelişmeler Tarım ve imalat sektöründe yaşanan gelişmeler Enerji kaynaklarını kullanmadaki başarıları Fiyat rekabeti avantajı KUZEY HOLLANDA’NIN YÜKSELİŞİ Güneyden Kuzeye kaçan insanlar – Canlılığın temel nedeni Güneyden Kuzeye kaçan insanlardır. Bunlar Kuzey Hollanda’nın kalkınmasının temel direğidir. Ustalar Sanatkârlar Denizciler Tüccarlar Maliyeciler Meslek sahipleri – Kuzeye kaçan insanların beraberinde getirdikleri nitelikler; Sanatkârlık Ticari bilgi Teşebbüs ruhu Likit sermaye (Bu göçmenler Amsterdam’ın en büyük bankasındaki mevduatın yarısının sahibiydiler). KUZEY HOLLANDA’NIN YÜKSELİŞİ Okyanus ticaretinde ve gemicilikte yaşanan gelişmeler – Amsterdam bütün dünyadan gelen malların satıldığı uluslararası bir pazar konumuna geldi. Satılan mallar; Japon ve İsveç bakırı Baltık hububatı İtalyan ipeği Fransız şarabı Çin porseleni Brezilya kahvesi Endonezya baharatı – 17. yüzyılda gemicilik ve ticarette en önde gelen ülke idi. Ticaret filoları kalite ve sayı olarak üstündü. Dış ticaretin temel dinamiği gemicilikti. KUZEY HOLLANDA’NIN YÜKSELİŞİ Tarım ve imalat sanayinden yaşanan gelişmeler – Tarım Hollanda Avrupa’da tarım uzmanlarının merkezi konumundaydı. Zirai verim diğer bölgelere göre 2-3 kat daha yüksekti – İmalat İmalat faaliyetleri uluslararası ticaret ile ilgiliydi Üretim hammaddelerin veya yarı mamullerin bitmiş hale getirilmesine dayanıyordu Ticaretin gelişmesi gemi yapımı, ölçme aletleri imali ve harita çizimi gibi üretimleri teşvik etti KUZEY HOLLANDA’NIN YÜKSELİŞİ Enerji kaynaklarının kullanımı Tarım ticaret ve sanayideki gelişmenin arkasında iki cansız enerji kaynağı – kamış ve rüzgar- bulunmaktadır. Bunlar; – Kamış Hollanda orman bakımından yoksul, kamış bakımından zengindi. Isınmak için kamışı kullandılar. – Rüzgar Denizlerde yelkenlerden, karada ise rüzgar değirmenlerinden faydalandılar. KUZEY HOLLANDA’NIN YÜKSELİŞİ Fiyat rekabeti avantajı – Hollandalıların ekonomik başarısının temel nedenlerinden biri malları diğer ülkelerden daha ucuza satmayı başarabilmeleridir – Bunu da büyük ölçüde maliyetleri düşürerek gerçekleştiriyorlardı – Ücretlerin yüksek olmasına ve ağır vergi yüküne rağmen işçilerin prodüktivitesi yüksek olduğu için birim maliyetler düşüktü – Hollandalılar eğer maliyeti düşüremezse kaliteyi düşürüyorlardı. – Ortaçağ’da ve Rönesans dönemi başlarında üretim birimi başına maksimum kâr amacı vardı. Bu nedenle yüksek kalitede ısrar edilirdi. Hollandalılar ise kitle üretimi ile mütevazi kârı yeterli görmekteydi KUZEY HOLLANDA’NIN YÜKSELİŞİ ÖZET – – – – – – Hollanda ekonomik büyümeyi başaran ilk ülkedir. Aynı zamanda fert başına geliri en yüksek ülkedir. Kitle üretimi önemlidir. Düşük fiyat temel politikadır. Kaliteyi düşürmek diğer unsurdur. Güneyden gelen insanlar kalkınmadaki temel dinamiktir Okyanus ticareti, gemicilik, imalat sanayi, ileri tarım teknikleri ekonomik gelişmenin temel belirleyicileridir. İNGİLTERE’NİN DURUMU 15. yüzyıl sonunda İngiltere ekonomik açıdan geri bir ülkeydi. Nüfusu azdı Teknolojisi geriydi Dış ticaretin %40’ı yabancıların elindeydi Londra diğer bölgelere göre geri kalmış bir bölgeydi Tek iyi özelliği, İngiltere’nin iyi bir yün yetiştiricisi olmasıdır. İNGİLTERE’NİN YÜKSELİŞİ İngiltere iyi bir yün yetiştiricisidir Yünlü kumaşın ihracatını zamanla artırmaya başlamıştır İngiliz malları Bruj ve Antwerp pazarlarına ihraç ediliyor, oradan da kıtanın diğer kısımlarına yayılıyordu İtalya’nın azalan nüfus nedeniyle Almanya’nın talebini karşılayamaması, Almanların Bruj ve Antwerp’ten İngiliz mallarına yönelmelerine neden olmuştur. Tekstildeki bu talep artışı diğer sektörleri de canlandırdı. Ekili alanlar ham yün ihtiyacını karşılamak için çayırlara dönüştürüldü. İNGİLTERE’NİN YÜKSELİŞİ İngiltere’nin ekonomik büyümesinin en önemli nedeni dış ticarette görülen büyük genişlemeydi. Dış ticaret yüz yıl içinde 6 kat artmıştı. Bu gelişen dünya içinde 18. yüzyılda Londra en önemli finans ve ticaret merkezi haline geldi. İngiltere’nin bu denli gelişmesinin arkasında yatan nedenler – – – – – İyi gemicilerin ve yetenekli tüccarların çokluğu Fizik ve mali kapitalin nispi bolluğu Gelişmiş bir kredi, ticaret ve sigorta organizasyonunun varlığı Tüccar sınıfının isteklerine karşı duyarlı bir yönetimin mevcudiyeti Krallık deniz gücünün üstünlüğü İNGİLTERE’NİN YÜKSELİŞİ Uluslararası ticaretin İngiltere’nin gelişmesine katkıları; – Dış ticaret, İngiliz sanayi mallarına talep yaratmıştır – Dış ticaret, ihtisaslaşma sağlayarak ölçek ekonomisinden yararlanmayı mümkün kılmıştır – Dış ticaret, İngiliz sanayi ürünlerinin sayısını artırmıştır – Dış ticaret, İngiliz sanayi ürünlerini ucuzlatan hammaddelerin elde edilmesini sağlamıştır – Dış ticaret, yoksul ve azgelişmiş ülkelere İngiliz mallarını satın alma gücü sağlamıştır – Dış ticaret, sınai ve zirai gelişmeyi sağlayacak bir ekonomik fazla yaratmıştır – Dış ticaret, kurumsal yapı ve iş ahlakının doğmasını sağlamıştır – Dış ticaret, düzenli pazarlama, sigorta, kalite kontrol ve ürünün standartlaşması sistemlerine kolaylık sağlamıştır – Dış ticaret, uluslararası büyük şehirlerin ve sanayi merkezlerinin gelişmesini sağlamıştır. Londra, Liverpool, Manchester, Birmingham ve Glasgow bu şehirler arasında yer almaktadır. İNGİLTERE’NİN DURUMU Bu dönemde İngiltere’nin gösterdiği performansın temelinde İngiliz toplumunun karşılaştığı güçlükleri yeni gelişmelere bir başlangıç haline getirebilme gücü yatıyordu. İngiltere karşılaştığı ciddi kıtlıklara karşı sahip olduğu daha bol kaynaklardan yararlanılmasını mümkün kılan yeni teknikler geliştirmekteydi. Enerji probleminin çözümü buna en iyi örnektir. İngiltere enerji krizine iki şekilde cevap verdi; – – Birincisi; orman bakımından zengin olan İskandinav ülkeleriyle ticareti geliştirdi. İkincisi; İngiliz adalarında bol olarak bulunan yakıtlara (kömür) başvurdu. İngiltere Sanayi İnkılabı’nı başaran ilk ülkedir.
