VOB ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ

NİSAN 2011
VOB
ELEKTRİK VADELİ
İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
Enerji Ticareti Derneği Toplantısı
Eylül 2011, İstanbul
EMİR ÇETİNKAYA
Sözleşme Araştırma Ve İstatistik Müdürü
AMAÇ
• Türkiye elektrik piyasasında son yıllarda yaşanan
piyasalaşma gelişmelerine paralel olarak ortaya çıkan,
vadeli işlem sözleşmeleri ile fiyat riski yönetimi
ihtiyacına cevap verebilmek
Piyasalaşma
• Gelecekte oluşacak elektrik
fiyatlarını bugünden
Fiyat Riski
alıp/satabilmek
Yönetimi
• Geleceğe ilişkin beklentilerin
Vadeli İşlem
Sözleşmeleri
fiyatlara yansımasını
sağlamak
YURT DIŞI BORSALARDA
ELEKTRİK VADELİ İŞLEM
SÖZLEŞMELERİ
Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri
» BAZ YÜK (Base Load)
» PİK YÜK (Peak Load)
» PİK-DIŞI YÜK (Off-Peak Load)
• Fiziki Teslimatlı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri
» BAZ YÜK (Base Load)
» PİK YÜK (Peak Load)
Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri
TANIMLAR:
• Baz Yük: Bir zaman dönemi boyunca
üretilecek/tüketilecek en düşük gücü ifade etmektedir.
Baz yük vadeli işlem sözleşmeleri tüm gün için
üretilecek/tüketilecek en düşük gücü yansıttığından
günün 24 saatini kapsamaktadır.
Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri
TANIMLAR:
• Pik Yük: Bir zaman dönemi boyunca üretilecek/tüketilecek en
yüksek gücü ifade etmektedir.
Ülkelere ve borsalara göre pik yük tanımı değişmektedir.
Genellikle resmi tatiller ve hafta sonları hariç 08:00’dan
20:00’a kadar günün 12 saatini ifade etmektedir.
Enerji Ticareti Derneği’nin tanımı Türkiye elektrik piyasası için
bu şekildedir.
• Pik-Dışı Yük: Pik yük hariç zaman dönemini kapsamaktadır.
Yurt Dışı Borsalarda İşlem Gören
Elektrik Sözleşmeleri
Borsa
Nakdi Uzlaşma
Fiziki Teslimat
ICE


NASDAQ OMX


RTS (Rusya)


ASX (Avustralya)


CME-NYMEX


APX (Amsterdam)


PXE (Prague)


EEX


Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
DAYANAK VARLIK/ Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı:
• Baz Yük Sözleşmeleri için; vade döneminde ilgili spot
elektrik piyasasında oluşan saatlik fiyatların aritmetik
ortalaması veya bu şekilde hesaplanan endeks
dayanak varlık olarak tanımlanmaktadır.
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
DAYANAK VARLIK/ Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı:
• Pik Yük Sözleşmeleri için; vade döneminde resmi tatiller ve
hafta sonları hariç 08.00’den 20.00’ye kadar ilgili spot elektrik
piyasasında oluşan saatlik fiyatların aritmetik ortalaması veya
bu şekilde hesaplanan endeks dayanak varlık olarak
tanımlanmaktadır.
• Pik yük tanımı ülkeden ülkeye veya borsadan borsaya
değişmektedir. Resmi tatiller bazı borsalar tarafından pik yük
tanımına dahil edilirken (EEX), bazı borsalar tarafından dahil
edilmemektedir (APX).
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ:
• Sözleşme büyüklüğü ilgili vade döneminde teslimatı
yapılacak (nakdi olarak uzlaşılacak) elektrik miktarı
üzerinden hesaplanmaktadır.
• Her vade ayı için sözleşme büyüklüğü değişir.
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ:
• Baz Yük Sözleşmeleri için;
• Sözleşme büyüklüğü, ilgili dönemdeki gün sayısı ve günlük
olarak teslimatı yapılacak (nakdi olarak uzlaşılacak) elektrik
miktarının çarpımı olarak tanımlanmaktadır. Sözleşmelerde
saatlik olarak teslimatı yapılacak elektrik miktarı 1 MWh olarak
tanımlanmaktadır. Kış saatinden yaz saatine geçiş yapılan gün
23 MWh, yaz saatinden kış saatine geçiş yapılan gün ise 25
MWh günlük teslim miktarı öngörülmektedir.
• Sözleşme büyüklüğü aylara göre değişmektedir.
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ:
• Pik Yük Sözleşmeleri için;
• Sözleşme büyüklüğü, ilgili dönemdeki gün sayısı ve
günlük olarak teslimatı yapılacak (nakdi olarak
uzlaşılacak) elektrik miktarının çarpımı olarak
tanımlanmaktadır.
• Günlük olarak teslimatı yapılacak elektrik ise birçok
borsada 08:00-20:00 aralığını kapsadığından 12
MWh’dir.
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
VADE AYLARI ve BASAMAKLANDIRMA :
• Aylık (izleyen 4 ay gibi)
• Çeyreklik (izleyen 4 çeyrek gibi)
• Yıllık sözleşmeler (izleyen 2 yıl gibi)
• Bu şekilde işlem gören sözleşmelerde
basamaklandırma (cascading) sistemi uygulanır.
• Basamaklandırma sistemi uygulamayan borsalar:
• ASX (sadece dönemlik sözleşmeler işlem görür)
• CME (izleyen 12 aya ilişkin sözleşmeler işlem görür)
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
BASAMAKLANDIRMA SİSTEMİ:
• Yıllık sözleşmeler son işlem gününde izleyen 3 aylık ve 3
çeyreklik sözleşmelere, çeyreklik sözleşmeler ise izleyen 3
aylık sözleşmelere dönüştürülür.
• Ana sözleşmede açık olan pozisyonların son işlem gününde
oluşan uzlaşma fiyatından, yavru sözleşmelere, açık pozisyon
sayısı her bir sözleşmede ana sözleşmedeki açık pozisyon
sayısına eşit olacak şekilde, aktarılması suretiyle
uygulanmaktadır
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
BASAMAKLANDIRMA SİSTEMİ:
• Örneğin; Yatırımcı A, 2012 vadeli yıllık baz yük elektrik vadeli işlem
sözleşmesinde 10 uzun pozisyona sahiptir.
• Sözleşmenin son işlem günü olan 30 Aralık 2011’de uzlaşma fiyatı 115 TL
olarak açıklanmıştır.
• Bu günün sonunda Yatırımcı A’nın pozisyonları uzlaşma fiyatından izleyen 3
aylık ve 3 çeyreklik sözleşmeye aktarılır.
• 1 Ocak 2012’de Yatırımcı A Ocak 2012, Şubat 2012 ve Mart 2012 vadeli
aylık sözleşmelerde ve Nisan-Haziran 2012, Temmuz-Eylül 2012 ve EkimAralık 2012 vadeli çeyreklik sözleşmelerde 115 TL işlem fiyatlı 10 uzun
pozisyona sahip olacaktır.
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
BASAMAKLANDIRMA SİSTEMİ:
Ocak 2012
10 Uzun
Pozisyon
Şubat 2012
10 Uzun
Pozisyon
Yıllık
Sözleşme
(2012):
Mart 2012
10 Uzun
Pozisyon
10 Uzun
Pozisyon
NisanHaziran 2012
10 Uzun
Pozisyon
TemmuzEylül 2012
10 Uzun
Pozisyon
Ekim-Aralık
2012
10 Uzun
Pozisyon
Aylık
Sözleşmeler
Çeyreklik
Sözleşmeler
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• European Energy Exchange Phelix Baz Yük Elektrik V.İ.S Özellikleri-1:
Nakdi Uzlaşmalı Elektrik
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• European Energy Exchange Phelix Baz Yük Elektrik V.İ.S Özellikleri-2:
VOB
NAKDİ UZLAŞMALI ELEKTRİK
VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ
VOB Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Sözleşmesi
• Aylık Sözleşme
» BAZ YÜK
» PİK YÜK
• Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı ayın her saati için
belirlenen Sistem Gün Öncesi Fiyatlarının (SGÖF)
aritmetik ortalamasıdır.
• İşlem gören fiyatlar KDV hariç fiyatlardır.
BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi
Özellikleri
Sözleşme:
Baz Yük Elektrik Sözleşmesi
Dayanak Varlık:
Dayanak varlık, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan
Sistem Gün Öncesi Fiyatları’ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik
ortalamadır.
Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na geçildiğinde, dayanak
varlık, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız
Piyasa Takas Fiyatları’ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama
olacaktır.
Sözleşme
Büyüklüğü:
Vade ayındaki saat sayısı x 1 MWh
Vade Ayındaki Saat Sayısı: Vade ayındaki gün sayısı x 24
Sözleşme büyüklüğü vade ayındaki gün sayısına ve yaz saati/kış saati
uygulamasına göre değişkenlik gösterir.
Fiyat Kotasyonu:
1 MWh elektrik enerjisinin TL değeri virgülden sonra iki basamak olarak
ifade edilir (Örnek: 121,25)
Minimum
Adımı:
Fiyat 0,01
BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi
Taslak Özellikleri
Sözleşme:
Baz Yük Elektrik Sözleşmesi
Vade Ayları:
Yılın bütün ayları
(Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın üç vade ayına ait
sözleşmeler işlem görür.)
Uzlaşma Şekli:
Uzlaşma, vade sonunda nakdi uzlaşma yöntemi ile yapılır.
Günlük
Uzlaşma İşlem gören diğer sözleşmelerle aynıdır.
Fiyatı:
Son Uzlaşma Fiyatı: Vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün
Öncesi Fiyatları’ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son
uzlaşma fiyatıdır.
Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na geçildiğinde, vade
ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas
Fiyatları’ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma
fiyatı olur.
Yukarıdaki yöntemlerle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat
adımına yuvarlanır.
BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi
Taslak Özellikleri
Sözleşme:
Baz Yük Elektrik Sözleşmesi
Son İşlem Günü:
Vade ayının son iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım
gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür.
Vade Sonu:
Her vade ayının son günü.
Vade ayının son günü bir iş günü değilse; sözleşmenin vadesi, vade ayının
son gününü izleyen ilk iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle
yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir sonraki iş günüdür.
Başlangıç Teminatı:
12.000 TL
Günlük
Fiyat Baz fiyatın +/-%10’u
Hareket Limiti:
Pozisyon Limiti:
Mutlak pozisyon limiti 2.000, oransal pozisyon limiti %10’dur.
Sözleşme Büyüklüğü
• Aylara Göre Baz Yük V.İ.S Büyüklükleri:
AY
Gün Sayısı
Toplam Saat Sayısı
Ocak
31
744
Şubat
28
672
Şubat - Artık Yıl
29
696
Mart* 23
31
743
Nisan
30
720
Mayıs
31
744
Haziran
30
720
Temmuz
31
744
Ağustos
31
744
Eylül
30
720
Ekim** 25
31
745
Kasım
30
720
Aralık
31
744
PİK YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi
Taslak Özellikleri
Sözleşme:
Pik Yük Elektrik Sözleşmesi
Dayanak Varlık:
Dayanak varlık, vade ayında resmi tatiller hariç, Pazartesi’den Cuma’ya
her günün 08.00’den 20.00’ye kadar her bir saati için TEİAŞ tarafından
açıklanan Sistem Gün Öncesi Fiyatları’ndan (SGÖF) hesaplanan basit
aritmetik ortalamadır.
Resmi tatiller yarım gün tatil ilan edilen günleri de kapsar.
Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na geçildiğinde, dayanak
varlık, vade ayında resmi tatiller hariç, Pazartesi’den Cuma’ya her günün
08.00’den 20.00’ye kadar her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan
Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları’ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik
ortalama olacaktır.
Sözleşme
Büyüklüğü:
Vade ayında resmi tatiller hariç Pazartesi’den Cuma’ya gün sayısı x 12 x
1MWh
Sözleşme büyüklüğü vade ayındaki resmi tatiller hariç, Pazartesi’den
Cuma’ya gün sayısına ve yaz saati/kış saati uygulamasına göre
değişkenlik gösterir.
Fiyat Kotasyonu:
1 MWh elektrik enerjisinin TL değeri virgülden sonra iki basamak olarak
ifade edilir (Örnek: 121,25)
Minimum
Adımı:
Fiyat 0,01
PİK YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi
Taslak Özellikleri
Sözleşme:
Pik Yük Elektrik Sözleşmesi
Vade Ayları:
Yılın bütün ayları
(Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın üç vade ayına ait
sözleşmeler işlem görür.)
Uzlaşma Şekli:
Uzlaşma, vade sonunda nakdi uzlaşma yöntemi ile yapılır.
Günlük
Uzlaşma İşlem gören diğer sözleşmelerle aynıdır.
Fiyatı:
Son Uzlaşma Fiyatı: Vade ayında resmi tatiller hariç, Pazartesi’den Cuma’ya her günün 08.00’den
20.00’ye kadar her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi
Fiyatları’ndan hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatıdır.
Resmi tatiller yarım gün tatil ilan edilen günleri de kapsar. Yarım gün resmi tatil
olan günler için oluşan fiyatlar vade sonu uzlaşma fiyatı hesaplamasına dahil
edilmez.
Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na geçildiğinde, vade ayında
resmi tatiller hariç, Pazartesi’den Cuma’ya her günün 08.00’den 20.00’ye kadar
her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları’ndan
(KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatı olur.
Yukarıdaki yöntemlerle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat
adımına yuvarlanır.
PİK YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi
Taslak Özellikleri
Sözleşme:
Pik Yük Elektrik Sözleşmesi
Son İşlem Günü:
Vade ayının son iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım
gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür.
Vade Sonu:
Her vade ayının son günü.
Vade ayının son günü bir iş günü değilse; sözleşmenin vadesi, vade ayının
son gününü izleyen ilk iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle
yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir sonraki iş günüdür.
Başlangıç Teminatı:
5.000 TL
Günlük
Fiyat Baz fiyatın +/-%10’u
Hareket Limiti:
Pozisyon Limiti:
Mutlak pozisyon limiti 5.000, oransal pozisyon limiti %10’dur.
TEŞEKKÜRLER…
SÖZLEŞME, ARAŞTIRMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ
ecetinkaya@vob.org.tr