uçucu maddelerin kalp üzerine etkileri

UÇUCU MADDELERİN KALP ÜZERİNE ETKİLERİ
Cardiac Effects of Volatile Agents
Mutlu Vural1, Kültegin Öğel2
ÖZET
ABSTRACT
Uçucu maddelerin diğer bir çok organın
yanında kalp üzerine toksik etkilerinin olduğu
bilinmektedir. Bu olumsuz etkilenme çoğunlukla
ventriküler taşiaritmi neticesinde ani ölüm, kalp
yetersizliği ya da miyokard infarktüsü şeklinde
olmaktadır. Uçucu maddelerin endüstriyel
amaçlar dışında keyif verici ve uyarıcı olarak
kötüye kullanımı önemli boyutlardadır. Uçucu
maddelerle temasın boyutu ciddi düzeyde
olmasına rağmen ülkemizde bu alanda şimdiye
kadar yeterince bilimsel verinin oluşmamış
olması çelişki oluşturmakta ve uçucu maddelerin
olumsuz etkilerinin çoğunlukla gözden kaçtığını
düşündürmektedir.
Anahtar Kelimeler: uçucu maddeler, ani
ölüm, miyokard infaktüsü, kalp yetersizliği.
It is known that volatile agents have
negative effects on the heart as well as
other body organs. These cardiac side effects
could be sudden death due to ventricular
tachyarrhythmia, heart failure and myocardial
infarction. Apart from industrial exposure,
volatile agent exposure occurs to a significant
extent by abusing these substances with the aim
of excitement. Despite widespread exposure to
volatile substances in our country, the scarcity
of published data on cardiac effects of these
substances is a contradiction. It is stated that,
these negative effects are largely overlooked.
Key Words: volatile agents, sudden death,
myocardial infarction, heart failure.
Bağımlılık Dergisi 2005; 6: 142-146
Journal of Dependence 2005; 6: 142-146
1
Uzm. Dr. Kırşehir Devlet Hastanesi Kardiyoloji Kliniği
2
Doç. Dr. Bakırköy Ruh Sağ. ve Sinir Hast. Eğit. ve Araştırma Hastanesi, UMATEM Kliniği
Yazışma Adresi / Address reprint requests to: Uzm. Dr. Mutlu Vural Ankara cad. Türkmenoğlu İş Merkezi Kat:3 No:13 40100 – Kırşehir – TURKEY
Elektronik Posta Adresi / E-mail address: heppikalp@yahoo.com Telefon / Phone: +90 (386) 212 57 70
9 Haziran 2005’te alınmış, 29 Kasım 2005’te kabul edilmiştir. / Received June 9, 2005; accepted for publication November 29, 2005.
142
Bağımlılık Dergisi, 2005, Cilt: 6, Sayı: 3, s:142-146 / Journal of Dependence, 2005, Vol: 6, N.: 3, pp.142-146 / www.bagimlilik.net
M. Vural, K. Ögel
GİRİŞ
Sanayide uçucu maddelerle temas önemli
boyutlarda olmakla birlikte, 1960’lı yıllardan
itibaren çocuklar arasında yapıştırıcı koklama
alışkanlığının yaygınlaşması sonucu yeni bir
boyut kazanmıştır. Ülkemizde olduğu gibi
dünyanın bir çok yerinde okul çağı çocukları
ve genç erişkinler arasında uçucu madde
kullanımına sık rastlanılmaktadır ve bu durum
akran gruplar arasında deneysel bir davranış
biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ailelerin
çocuklarının keşfettiği bu keyif verici durumdan
genellikle haberleri olmamaktadır.
Britanya’da 15 yaşına ulaşmış çocukların %35 kadarının hayatının herhangi bir döneminde
uçucu madde kokladığı belirlenmiş ve bu yaş
grubundaki 250 çocuktan bir tanesinin yapıştırıcı
koklama bağımlılığı nedeniyle ülke genelinde
çeşitli ihtisas hastanelerinde tedavi gördüğü
anlaşılmıştır (1). Türkiye gibi birçok gelişmekte
olan ülkelerde ise ucuz ve kolay ulaşılabilir
olması nedeniyle tiner ya da yapıştırıcı en sık
tercih edilen uyarıcı maddeler arasındadır.
İstanbul’da sokakta yaşayan çocuklarda uçucu
madde kullanım yaygınlığı %73 bulunmuştur
(2). Bu oran lise ikinci sınıfta okuyan öğrenciler
arasında ise %5 civarındadır (3). Genel toplamda
uçucu madde bağımlı oranı sokakta yaşayan
çocuk sayısının çok ötesinde ve bağımlı
sayısının 50.000 kişi gibi ürkütücü boyutlarda
olduğu bildirilmiş olmasına rağmen (4) yukarıda
bahsedilen yeni veriler eski rakamların aşıldığını
düşündürmektedir.
Tiner ve yapıştırıcı dışında uçucu maddeler
mutfak gazı, gazyağı ve diğer petro-kimya
ürünleri, oda spreyleri, parfümeriler, cam tahta
kalemleri ve çeşitli temizlik ürünleri gibi geniş
bir yelpazeye sahiptir. Bu maddelerin uyarıcı
etkileri yanında merkezi sinir sistemi başta
olmak üzere kemik iliği, solunum, sindirim ve
üriner sistem üzerine toksik etkileri vardır. Kalpdamar sistemi üzerine de olumsuz etkilerinin
olduğu ve bradiaritmi ya da taşiaritmiye bağlı ani
ölüm, miyokard infarktüsü ya da kalp yetersizliği
yaptığı bilinmektedir (5).
Uçucu maddelerin bilinen bir çok olumsuz
etkisine ve yaygın olarak kullanılmasına rağmen,
bu konuda yapılmış araştırma sayısı oldukça azdır.
Uçucu maddelerin kardiyak etkileri konusunda
yapılan araştırmaları derlemek amacıyla bu
gözden geçirme planlanmıştır.
Uçucu Maddeler ve Ani Ölüm
Uçucu maddelerin kalp-damar sistemi
üzerinde ölümcül ritim bozuklukları yaptığı
en sık vurgulan kardiyak olumsuz etkidir.
Uçucu maddelere bağlı ani ölümler bu
maddelerin kalp üzerine doğrudan etkilerinden
kaynaklanabileceği gibi başka bazı dolaylı
etkilerinden dolayı da gelişebilir.
Britanya’da 1971 yılından 1981 yılına kadar
uçucu madde kötüye kullanımı ile ilişkili 140
ölüm olayı bildirilmiştir. Ölümlerin %59’u uçucu
maddelerin kalp üzerine doğrudan toksik
etkilerine bağlanmışken %41’i uçucu madde
kullanımı ile dolaylı olarak ilişkili (travma %8,
plastik torbanın kafaya geçmesi sonucu boğulma
%19, mide içeriğinin soluk yoluna gitmesi %14)
bulunmuştur. Bu çalışmada uçucu maddelerin
kalp üzerine toksik etkileri sonucu ani ölümlerin
aerosollerde en yüksek iken yapıştırıcı ve
çözücülerde düşük olduğunun vurgulanması ilgi
çekicidir (6).
Amerika
Birleşik
Devletleri’nden
bir
çalışmada ise 1960’tan 1970 yılına kadar uçucu
madde kullanımına bağlı gelişen 110 vakalık bir
ani ölüm epidemisine rastlanmış, bunların otopsi
sonuçlarında ani ölümü açıklayacak herhangi bir
anatomik bozukluk saptanamamıştır. Bu nedenle
ölümlerin ventrikül kökenli ritim bozukluklarına
bağlı geliştiği düşünülmüştür (7).
Bir başka çalışmada Adgey ve ark.’nın
İngiltere’de uçucu maddelere bağlı ölümlerin
oranının giderek arttığının göstermesi bu konuya
daha çok önem verilmesi gerektiğini işaret
etmektedir. Bu araştırmaya göre İngiltere’de
uçucu maddelere bağlı ölenlerin çoğunluğu
erkeklerdir ve 15-19 yaş arasında bu durum en
sık görülmektedir. Araştırmacıların tespitine göre
yakıt gazlarından bütan, propan ve gaz yağı,
çözücülerden daktilo düzeltme sıvısı ve kuru
temizleme çözeltileri, ve yangın söndürücüler
bu ölümlerin %60’ından sorumludur. Yazarlar
uçucu maddelerin dolaşımsal katekolaminlere
karşı kalbi duyarlı kıldığını, ani uyarı ya da
egzersiz neticesinde ani ölümün tetiklendiğini
düşünmektedir. Bu varsayımda ana mekanizma
kalp durması olsa da solunumsal baskılanma,
vagal uyarı neticesinde kusmuk aspirasyonu
sonucu gelişen anoksi ya da yaralanmalar
ani ölüme katkıda bulunan diğer önemli
faktörler olabilmektedir. Araştırmacılar bütanın
özgün olarak laringeal ödem ya da spazm
yapabileceğini bildirilmiş ve bütana temas
sonucu kalp-solunum durması söz konusu
olduğunda erken entübasyondan kaçınılması
gerektiği belirtmiştir. Bunun yanında, uçucu
maddelere bağlı ventriküler taşiaritmilere genel
olarak muhafazakar yaklaşılması, resisütasyonun
erken dönemlerinde katekolaminlere duyarlı
kalbi korumak için betabloker ajanların verilmesi
ve sempatomimetik ajanlardan kaçınılmasının
Bağımlılık Dergisi, 2005, Cilt: 6, Sayı: 3, s:142-146 / Journal of Dependence, 2005, Vol: 6, N.: 3, pp.142-146 / www.bagimlilik.net
143
UÇUCU MADDELERİN KALP ÜZERİNE ETKİLERİ
önemini vurgulamaktadırlar (8).
Ülkemizde uçucu madde kullanımı geniş bir
yelpazeye sahip olsa da tiner ve yapıştırıcı daha
çok tercih edilmektedir. Tiner xylene, tolüen
ve N-hekzan gibi aromatik hidrokarbonları
içermektedir. Yapıştırıcı buharında ise tolüen,
benzen, etil asetat ve metilen klorür bulunur.
Halifeoğlu ve ark. araştırmasında tinerin
vücuda temas ettikten sonra sitokrom P450 enzimine bağlı monooksidaz enzimleri
tarafından oksitlendiği ve bunun sonucunda
serbest radikallerin açığa çıktığı gösterilmiştir.
Öyle ki tiner üretiminde çalışan işçilerde bir
yağ peroksidasyon ürünü olan malondialdehid
kanda, antioksidan enzimler olan glutatyon
peroksidaz ve süperoksit dismutaz ise eritrosit
hücresi içinde artmış bulunmuştur. Buradan tiner
inhalasyonun yağ peroksidasyonunu arttırdığı
ve antioksidan enzimlerin sentezlenmesini
tetiklediği sonucuna varılmaktadır (9).
Hayvan deneylerinde 25 köpeğe plastik
poşetlerle tolüene narkozu uygulandığında
başlangıçta kan basıncının düştüğü ve R dalga
boyunun azaldığı, solunum harekelerinin
durmasından hemen önce kan basıncının tekrar
yükseldiği ve solunum durduktan sonra ise ST
segment yükselmesi ve T sivrilmesi olduğu
gözlenmiştir. Bu çalışmada sadece bir köpekte
ventriküler fibrilasyon (VF) gelişmiştir. Bunun
sonucunda tinere bağlı ölümlerin çoğunluğunun
solunum baskılanması sonucu geliştiği ve tinerin
kalp kasına doğrudan toksik etkisi sonucu
ölümcül aritmilerin nadiren tetiklenebileceği
bildirilmiştir (10)
Farelerde yapılan başka bir çalışmada ise
akut tolüen ve xylene maruziyetinin solunum
felci, bradiaritmi ve asistol yaptığı benzenin ise
solunum felci ve VF’ye yol açtığı görülmüştür.
Bu üç maddenin subakut verilmesi sonucu ise
repolarizasyon bozukluğu ve aritmi oluşumuna
rastlanılmıştır. Araştırmacılara göre tüm bu
olayların derecesi, sıklığı ve gelişimi uygulanan
doz ve temasın süresi ile yakından ilişkilidir
(11).
İnsanlarda subakut bir dozun alındığı
düşünülürse bu deneysel çalışmaların sonuçları
değerli olmalıdır. Litaratürde tolüene içen bir
olguda hipokalemi, solunum baskılanması,
metabolik asidoz ve ventriküler taşikardi geliştiği
bildirilmiştir. Bu olgu hemodiyaliz sonrası hızlı
bir şekilde düzelmiştir (12). Bir başka olguda
ise tolüen (yapıştırıcı) koklama alışkanlığı olan
bir olguda ciddi sinüs bradikardisi geliştiği ve
maddenin etkisi geçtikten sonra bradiaritminin
düzeldiği gösterilmiştir (13). Bizim kliniğimizde
takip ettiğimiz sokakta yaşayan tinere bağlı
kardiyomiyopatili bir olguda ilk tanı aldığı
144
ve tiner kullanmaya devam ettiği dönemde
yapılan elektrokardiyografik incelemede sinüs
bradikardisi, eksik sağ dal bloğu ve sık ventriküler
ekstra atımlar saptanmıştır. Benzer şekilde
olgumuz madde kullanımını terk ettiğinde
bradiaritmi, sağ dal bloğu ve ventriküler ekstra
atımlarda düzelme ile birlikte kardiyomiyopatide
de iyileşme kaydedilmiştir (14).
Uçucu Maddeler ve Miyokard Enfarktüsü
Uçucu maddelerin kalp üzerine etkilerinin
araştırıldığı en önemli çalışmalardan biri
“Stockholm Heart Epidemiology Program” (SHEEP)
çalışmasıdır (15). Kırk beş ile 70 yaş arasında 2993
olgunun alındığı bu çalışmada dinamit patlaması
ya da organik çözücülere maruz kalmanın, temas
süre ve yoğunluğuna göre miyokard infarktüsü
riskini 1.5-2 kat arttırdığı gösterilmiştir. Aşağıda
tartışılan literatürden bazı olgular bu çalışma ile
aynı doğrultudadır.
İngiltere’den 15 yaşında ailesi evde yokken
haftada bir gün uyarıcı amaçlı sıvı bütanı
(mutfak gazı) teneffüs eden bir erkek olgu bu
olgulardan biridir. Havluya dökerek bütanı 20
dakika kokladıktan sonra öforik olan ve göğüs
önyüzünde şiddetli ağrı hisseden olgu ve
bunun üzerine feryat ederek merdivenlerden
indiği sırada orada yığılmıştır. Beş dakika içinde
olay yerine gelen ambülans ekibi tarafından
VF saptanan bu olguda anti-aritmik tedaviye
rağmen takip eden yarım saat içerisinde
tekrarlayan VF atakları gelişmesi üzerine 3 kez
daha defibrilasyon uygulanmıştır. İlk çekilen
EKG’de sinüs taşikardisi ve sol dal bloğu varken
2.saatte sol dal bloğu düzeldiğinde göğüs
derivasyonlarında yaygın ST yükselmesinin
olduğu görülmüştür. Kalp enzimleri de çok
yükselen hastanın takip EKG’si normale dönmüş
ve kontrollerde yapılan tüm tetkiklerinde sol
ventrikül duvar hareketleri dahil normal dışı bir
bulguya rastlanılmamıştır (16).
Daktilo düzeltme sıvısı bağımlılığı olan
15 yaşındaki bir başka olguda uçucu madde
kokladıktan sonra kalp ve solunum durması
gelişmiş ve EKG’ de VF saptanmıştır. İki kez
defibrilasyon sonrası bu hastada sinüs ritmi
sağlanmıştır. Ardışık EKG’de akut önyüz
miyokard infarktüsü saptanan olguda istirahat
ekokardiyografik incelemede distal septumda
küçük hipokinetik alan saptanmış; stres EKG ve
ekokardiyografik inceleme yapılırken bu bulgular
kendiliğinden düzelmiştir. Yazar uçucu madde
kullanımı sonucu koroner arter vazospazmına
bağlı olarak hafif düzeyde kalp kası hasarının
geliştiğini ve daha sonra damarda tam açıklığın
sağlandığını düşünmektedir (17). Cunningham
Bağımlılık Dergisi, 2005, Cilt: 6, Sayı: 3, s:142-146 / Journal of Dependence, 2005, Vol: 6, N.: 3, pp.142-146 / www.bagimlilik.net
M. Vural, K. Ögel
ve ark. (18) da yapıştırıcı bağımlısı olgularında
tolüene bağlı koroner arter vazospazmı
sonucunda önyüz miyokard infarktüsü ve VF
geliştiğini belirtmişlerdir.
Bu üç vakada uçucu maddeler muhtemelen
vazospazm sonucu miyokard infarktüsüne
neden olmuşlar ve buna mutlaka VF, hatta inatçı
VF atakları eşlik etmiştir. Bizim kliniğimizde
takip ettiğimiz bir olguda kapalı ortamda yoğun
bir şekilde tinere maruz kaldıktan hemen 15
dakika sonra şiddetli göğüs ağrısı gelişmiş ve
acile geldiğinde çekilen EKG’de alt yüzde akut
miyokard infarktüsü saptanmıştır. Defibrilasyona
direnç gösteren ve anti-aritmik tedaviye rağmen
tekrarlayan VF atakları bizim olgumuzda da
görülmüştür. Biz bu ölümcül ritim bozukluğunun
oluşumunda tolüene bağlı vazospazm sonucu
gelişen iskemi dışında tinerin doğrudan
kardiyotoksik
etkilerinin
ilave
katkısının
olduğunu düşünmekteyiz. Bizim olguda ilk bir
saat içinde tekrarlayan VF atakları gelişmiş, ilk
8 saat dışında iskemi bulgusuna rastlanılmamış,
daha sonra yapılan stres EKG testlerinde iskemi
düşündüren herhangi bir sonuca ulaşılamamış ve
iki yıllık takipte herhangi bir iskemi düşündüren
semptom ya da bulgu gözlenmemiştir (19).
Son yıllarda tolüen buharı koklayan
başka olgularda da akut miyokard infarktüsü
tanımlanmaktadır. Tolüen buharını kötüye
kullanan olgulardan birinde tekrarlayan Q
dalgasız miyokard infarktüsü geliştiğinin rapor
edilmesi ilgi çekicidir (20,21).
Uçucu Maddeler ve Kalp Yetmezliği
Uçucu maddelerin kalp yetmezliği yaptığı
yönündeki yayınlar sınırlıdır. Aşağıda bazı olgu
sunumları tartışılmıştır.
Kronik trikloroetilen (kuru temizleme sıvısı)
koklayan 14 yaşında erkek olguda atriyal flatterin
eşlik ettiği konjestif kardiyomiyopati tanımlanmış
ve toksik maddeye maruziyetin sonlanması
sonrası hastalıkta gerileme görülmüştür.
Yazar trikloroetilenin katekolaminlerin etkisini
arttırdığı
ve
kardiyomiyopatinin
iskemik
kökenli olabileceğini ileri sürmüştür (22). Bir
başka makalede, iki olgudan birincisinde 1,1,1trikloroetan koklama alışkanlığı olan hastaya
yapısal olarak bu maddeye benzer olan halotan
ile anestezi uygulandığında ameliyat sırasında
VF gelişmiş ve takipte hafif kalp yetmezliği
saptanmıştır. İkinci olgu ise çalıştığı ortamda
tekrarlayan 1,1,1-trikloroetan teması sonucu
hafif, istikrarlı kalp yetmezliği geliştiği bilinen
bir hasta olup fıtık ameliyatı için halotan
ile uyutulduğunda takipte son dönem kalp
yetmezliği gelişmiştir. Yazar daha önce 1,1,1-
trikloroetan ile temas etmiş kişilerde halotan ile
toksik bir etkileşim olabileceğini vurgulamıştır
(23).
Tinerin
koroner
vazospazm
sonucu
aşikar iskemi yaparak miyokard infaktüsü
ve/veya VF’ye neden olabileceği daha önce
birçok araştırmacı tarafından bildirilmiştir
(18,19,20,21). Bu hastalarda defibrilasyona
direnç gösteren ve anti-aritmik tedaviye rağmen
tekrarlayan VF ataklarının olması ilgi çekicidir
ve vazospazm sonucu gelişen iskemi dışında
tolüenin doğrudan kardiyotoksik etkilerinin
de ritim problemlerinin gelişiminde önemli
rol oynadığını düşündürmektedir. Yukarıda
bahsettiğimiz ve litaratürde ilk kez kliniğimizde
tanımladığımız tinere bağlı kardiyomiyopati
gelişen olgumuzda tinerin vazospazm sonucu
gelişen sessiz iskemi yaparak kardiyomiyopati
gelişimine katkıda bulunduğunu düşünüyoruz
(14). Uçucu maddelerin bazı olgularda aşikar
iskemi yapıyorken diğer bazı olguların
sessizce kardiyomiyopatiye gitmesi konusu ise
bilinmemektedir. Ancak alınan uçucu maddenin
dozu, alındığı süre ve maddenin kardiyotoksik
etkisini arttıran olası genetik ve çevresel faktörler
bu farklı yanıtta rol oynayabilir.
Tolüen teması sonucu kardiyomiyopati
gelişen ikinci bir olgu Polonya’dan bildirilmiştir.
Bu olguda atriyal fibrilasyon ve konjestif kalp
yetersizliği saptanmış olup ejeksiyon fraksiyonu
başlangıçta %15 iken temasın ortadan kalkması
ve tedavi sonrası % 45 düzeyine yükselmiştir
(24). Benzer şekilde bizim tolüene bağlı
kardiyomiyopati olgumuzda da hasta tineri
terk ettikten sonra sol ventrikül çapı, mitral
yetersizliği, ejeksiyon fraksiyonu ve EKG’sinde
düzelme kaydedilmiş, hatta normal düzeylere
ulaşmıştır. Bu durum tolüenin kalp kası üzerine
toksik etkilerinin kısmen geri dönüşümlü
olabileceğini düşündürmektedir.
SONUÇ
İster işyerlerinde, isterse uyarı özelliği
nedeni ile yaygın kötüye kullanımı sonucu
olsun uçucu maddelere temas çok yaygın
düzeyde olup bunun doğuracağı ciddi sorunlar
göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle konuya
duyulan ilginin arttırılması ve bu alanda daha
çok araştırma yapılmasına dönük gayretlerin
teşvik edilmesi gerekmektedir. Hekimler
dışında işverenler, aileler ve eğitimcilerin bu
konuya dönük dikkatleri çekilmeli ve bu alanda
eğitim çalışmaları planlanmalıdır. Bu sayede,
fark edildiği oranların çok ötesinde olduğunu
düşündüğümüz uçucu maddelerle ilişkili kalp
rahatsızlıkları tespit edilebilir ve ani ölüm gibi
Bağımlılık Dergisi, 2005, Cilt: 6, Sayı: 3, s:142-146 / Journal of Dependence, 2005, Vol: 6, N.: 3, pp.142-146 / www.bagimlilik.net
145
UÇUCU MADDELERİN KALP ÜZERİNE ETKİLERİ
kötü sonuçlar önlenebilir.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
146
Davies B, Thorley A, O’Connor D. Progression
of addiction carriers in young adult solvent
misusers. Br Med J 1985; 290(6462):109-110.
Öğel K, Yücel H, Aksoy A. İstanbul’da
sokakta yaşayan çocukların özellikleri.
Yeniden Bilimsel Araştırma Raporları. Yayın
no:7. İstanbul, 2004.
Öğel K, Taner S, Eke C, Erol B. İstanbul’da
onuncu sınıf öğrencileri arasında tütün,
alkol ve madde kullanım yaygınlığı raporu.
Yeniden Bilimsel Araştırma Raporları Yayın
no.15. İstanbul, 2005.
Öğel K, Tamar D. Ruhsal Bozukluklar
Epidemiyolojisi: Alkol ve madde kullanım
bozuklukları epidemiyolojisi. Ege Psikiyatri
Sürekli Yayınları, 2000, s.124.
Flanagan RJ, Ruprah M, Meredith TJ, Ramsey
JD. An introduction to the clinical toxicology
of volatile substances. Drug Saf. 1990; 5(5):
359-383.
Anderson HR, Dick B, Macnair RS, et al.
An investigation of 140 deaths associated
with volatile substance abuse in the United
Kingdom (1971-1981). Hum Toxicol 1982;
1(3):207-221.
Bass M. Sudden sniffing death. JAMA 1970;
212(12): 2075-2079.
Adgey AA, Johnston PW, McMechan S.
Sudden cardiac death and substance abuse.
Resuscitation. 1995;29(3):219-221.
Halifeoglu I, Canatan H, Ustundag B, et
al. Effect of thinner inhalation on lipid
peroxidation and some antioxidant enzymes
of people working with paint thinner. Cell
Biochem Funct 2000;18(4):263-267.
Ikeda N, Takahashi H, Umetsu K, Suzuki T.
The course of respiration and circulation
in ‘toluene-sniffing’. Forensic Sci Int 1990;
44(2-3):151-158.
Morvai V, Hudak A, Ungvary G, Varga B. ECG
changes in benzene, toluene and xylene
poisoned rats. Acta Med Acad Sci Hung
1976;33(3):275-286.
Gerkin RD Jr, LoVecchio F. Rapid reversal
of
life-threatening
toluene-induced
hypokalemia with hemodialysis.J Emerg
Med. 1998;16(5):723-725.
Zee-Cheng CS, Mueller CE, Gibbs HR. Toluene
sniffing and severe sinus bradycardia. Ann
Intern Med 1985;103(3):482.
Vural M, Dayı ŞÜ, Tartan Z, ve ark. Uçucu
madde bağımlılığına bağlı bir dilate
kardiyomiyopati olgusu. Türk Kardiyoloji
Derneği Arşivi 2003;31(4):234-238.
15. Gustavsson P, Plato N, Hallqvist J, et al. A
population-based case-referent study of
myocardial infarction and occupational
exposure to motor exhaust, other
combustion products, organic solvents,
lead, and dynamite. Stockholm Heart
Epidemiology Program (SHEEP) Study Group.
Epidemiology 2001;12(2):222-228.
16. Gunn J, Wilson J, Mackintosh AF. Butane
sniffing causing ventricular fibrillation.
Lancet 1989: 1(8638):617.
17. Wodka RM, Jeong EWS. Cardiac effects of
inhaled typewriter correction fluid. Ann
Intern Med 1989; 110 (1): 91-92.
18. Cunningham SR, Dalzell GW, McGirr P, Khan
MM. Myocardial infarction and primary
ventricular fibrillation after glue sniffing. Br
Med J (Clin Res Ed) 1987; 294(6574)739-740.
19. Vural M, Tartan Z, Dayı SU, et al. A case of
myocardial infarction developed after paint
thinner exposure. Anadolu Kardiyol Derg.
2003;3(4):363-5.
20. Carder JR, Fuerst RS. Myocardial infarction
after toluene inhalation. Pediatr Emerg
Care. 1997;13(2):117-119.
21. Hussain TF, Heidenreich PA, Benowitz N.
Recurrent non-Q-wave myocardial infarction
associated with toluene abuse. Am Heart J.
1996;131(3):615-616.
22. Delepoulle F, Chauviere A, Breviere GM, et
al. Congestive cardiomyopathy after chronic
inhalation of trichloroethylene. Arch Fr
Pediatr 1989; 46(8):599-600.
23. McLeod AA, Marjot R, Monaghan MJ, et al.
Chronic cardiac toxicity after inhalation of
1,1,1-trichloroethane. Br Med J (Clin Res Ed)
1987; 294(6574): 727-729.
24. Lisowska A, Skibinska E, Musial WJ. Severe
heart failure due to toxic cardiomyopathy in
a young patient-a case report. Kardiol Pol.
2004; 60(4):372-373.
Bağımlılık Dergisi, 2005, Cilt: 6, Sayı: 3, s:142-146 / Journal of Dependence, 2005, Vol: 6, N.: 3, pp.142-146 / www.bagimlilik.net