Çevre Politikası Uluslararası İlişkiler ve Çevre siyaseti

Uluslararası İlişkiler ve Çevre Siyaseti
Rana İzci
Çevre Siyaseti
 Çevre, Siyaset, Ekonomi
 Çevre Sorunları, Ulusal ve Uluslararası Çözüm
Arayışları
 1972-2003 Yılları arasında Uluslararası Çevre
Siyasetinin Gelişimi: AB ve Türkiye’de çevre
politikalarının oluşumuna karşılaştırmalı bir bakış
 Türkiye-AB İlişkilerinde Çevre
Çevre Politikalarının Tarihi Gelişimi
 Bilinçlenme
 Onarma (1970-1979)
 Öngörme ve Önleme (1980-1989)
 Küreselleşme
Çevre, Siyaset, Ekonomi
Çevre siyasetinin ve çevre politikalarının kapsamını,
hedeflerini, ilkelerini ve yasal araçlarını şekillendiren
temel düşünceleri analiz edebilmek için aşağıdaki
sorular hakkında düşünmek faydalı olacaktır.
 Çevreyi korumak neden önemlidir?
 Çevre, sadece ekonomik değeri olan ve insan sağlığı ile
refahı için gerekli doğal kaynaklardan mı ibarettir?
Çevre, Siyaset, Ekonomi
 Kalkınma ve ekonomik büyüme için çevre tahrip
edilebilir mi?
 Çevre koruma ve kalkınma hedefleri arasında bir
çatışma söz konusu mudur?
 İnsan merkezli ve eko merkezli düşünce arasındaki en
büyük fark nedir?
 Çevre politikaları sadece meydana gelen zararı telafi
etmeye mi yöneliktir?
John Dryzek, The Politics of the Earth. Environmental Discourses. Second Edition, Oxford, Oxford University Press,
2005.
Küresel Sınırlar
Sorun Giderme
Sürdürülebilirlik
Arayışları
Radikal Yeşil Düşünce
Kaynaklar tükenir mi?
Herhangi bir tehlike var
mı?
Sorunların varlığını
kabul eden ama
çözümleri gelişmiş
ülkelerin siyasi ekonomisi
içinde arayan bir
yaklaşım
Küresel sınırlar ve sorun
giderme yaklaşımının
yanıtsız bıraktığı
sorulardan (ekolojik
koruma, ekonomik
büyüme, kuşaklararası
adalet nasıl sağlanacak
vb) yola çıkan bir görüş,
yaklaşım
Değişim ve red
Hayatta kalma- sınırlar
Başlangıçta otoriter ve
daha merkeziyetçi bir
tutum
Sonrasında ise sivil
topluma sıcak bakan
daha demokratik bir
yaklaşım
Sorunların varlığını
kabul etmeyenler
Uzmanlara bırakalım
Halka bırakalım
Piyasa ekonomisine
bırakalım
Doğal kaynak yönetimi
Çevresel etki
değerlendirmesi
Sürdürülebilir
Kalkınma 1987
Brundtland Raporu
Ekolojik Modernizasyon
Akılcı
Sosyo-ekonomik ve siyasi
yapının farklılık yarattığı
görüşü
Yeşil Partiler
Romantik
Bireysel bilinç gelişimini
öne çıkarıyor.
Çevre Politikası: Hedefler, İlkeler
Değişen çevresel koşullar, mevcut bilimsel veriler,
teknolojik gelişmeler ve sosyo-ekonomik sorunlar
 çevre politikalarının kapsamını ve
 çevre koruma ile ilgili yasal düzenlemeleri
şekillendirmektedir.
Çevresel ilkeler bu süreçte çevre koruma
yaklaşımlarına hakim olan bakış açısını
yansıtmaktadır.
Çevre Politikası: Hedefler, İlkeler
Örneğin, aşağıda belirtilen ilkelerin ortaya çıkışı ve gelişimi
a. çevre sorunlarının yarattığı zarar ve eşitsizlikler ile
b. çevre sorunlara neden olan sosyo-ekonomik yapılardaki
dengesizliklerin söz konusu dönemde nasıl algılandığını ,
c. bu zarar, eşitsizlik ve dengesizlikleri bertaraf etmek için tercih
edilen (sosyal, ekonomik vb) düzenlemeleri şekillendiren çevresel
kaygıları , çevre koruma yaklaşımlarını ve çevre anlayışını
yansıtmaktadır.






Kirleten öder ilkesi
Hakkaniyet ilkesi
Kirliliği kaynağında önleme ilkesi
Önleyicilik ilkesi
Entegrasyon ilkesi
Sürdürülebilir kalkınma
Çevre Sorunları
 Çevre sorunları sadece oluştukları alanı etkilemekle
kalmayıp, bölgesel ve küresel değişimlere yol
açabilmektedir. Bölgesel ve küresel çevre rejimleri
mevcut çevre sorunlarının nedenlerini ortadan
kaldırmak ve etkileriyle baş edebilmek için
uluslararası işbirliğini tesis etmeyi amaçlamaktadır.
Uluslararası İşbirliği
 Güç
 Çıkar
 Bilgi
 Uluslararası rejimler (prensipler, normlar,
kurallar, karar alma prosedürleri)
Rejim etkisi/tesiri; ürün (output), sonuç (outcome),
kurumların etkisi
Koordinasyon sorunları ve işbirliği sorunları
Çevresel Değişim, Uluslararası Çözüm Arayışlarına
Örnekler (Bölgesel-Küresel)
 Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik
Sözleşmesi,
 Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele
Sözleşmesi,
 Birleşmiş Milletler Küresel İklim Değişikliği
Çerçeve Sözleşmesi,
 Akdeniz'in Deniz Ortamı ve Kıyı Alanlarının
Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi).
Çevre Siyaseti ve Politikaları-Türkiye
 Türkiye’de çevre politikasının gelişimi uluslararası
gelişmelere paralel bir çizgide ilerlemiştir.
 Türkiye uluslararası çevre rejimlerinde ortak ama
farklılaştırılmış sorumluluklar çerçevesinde hareket
edeceğini belirtmiştir.
 Türkiye’nin özel şartları (ekonomik, sosyal ve çevre
göstergeleri açısından) uluslararası rejimlerdeki
tutumunu da şekillendirmektedir.
1972-2003 yılları arasında çevre politikalarının gelişimi: AB ve
Türkiye’deki gelişmelere genel bir bakış
Avrupa Birliği
Uluslararası
Gelişmeler
Türkiye
1972 BMİÇK
1973 Birinci Çevre Eylem
Programı
1973-1977 Üçüncü Beş
Yıllık Kalkınma Planında
“çevre koruma”
1974 Çevre Sorunları
Koordinasyon Kurulu
1978 Başbakanlık Çevre
Müsteşarlığı
1983 Çevre Kanunu (en son
2006 yılında yenilenmiştir)
1973 AB Çevre Genel
Müdürlüğü
1986 Avrupa Tek Senedi
“Çevre Başlığı”
3 yeni madde
1987 Dünya Çevre ve
Kalkınma Komisyonu
Raporu
1991 Çevre Bakanlığı
1972-2003 zaman aralığında çevre politikasının
gelişimi
Avrupa Birliği
Uluslararası
Gelişmeler
1992 Maastricht
Antlaşması
1992-1999 Beşinci Çevre
Eylem Programı
1994 Avrupa Çevre Ajansı
1997 Amsterdam
Antlaşması
“sürdürülebilir kalkınma”
AB’nin temel
hedeflerinden biri
1992 BM Çevre ve
Kalkınma Konferansı
2001 Sürdürülebilir
Kalkınma Stratejisi
2002-2012 Altıncı Çevre
Türkiye
1998 Ulusal Çevre Eylem
Planı (UÇEP)
2002 BM Sürdürülebilir
Kalkınma Konferansı
2003 Çevre ve Orman
Bakanlığı
2003 Avrupa Çevre
Ajansına üyelik
Avrupa Birliği Sürecinde Çevre
 Türkiye Avrupa Birliği adaylığı sürecinde çevre
konusundaki AB müktesebatını üstlenmek
durumundadır.
 Avrupa çevre müktesebatı sektörel alanlardaki
politikaları (atık yönetimi, ormanların korunması vb
alanlar) ve yatay mevzuatı (Çevre Konusunda Bilgilere
Ulaşım Direktifi, Çevresel Etki Değerlendirmesi
Direktifi vb yasal düzenlemeler) içermektedir.
 AB koşulluluğu çerçevesinde Türkiye çevre
politikasının içeriği,kapsamı, aktörler arasındaki
ilişkiler, sorumluluklar, rol dağılımı ve politika yapım
sürecinin niteliği değişime uğramaktadır.
Avrupa Birliği Sürecinde Çevre
 Çevresel standartlar, çevre ve ticaret ilişkileri
kapsamında çevre mevzuatıyla uyum konusu
özellikle Gümrük Birliği kararından itibaren önem
kazanmaya başlamıştır.
 1999 Helsinki Zirvesinden itibaren Türkiye bu
süreçte çevre konusunda nasıl ilerleyeceğini, nasıl
bir yol izleyeceğini belirten çeşitli yasal belgeler
hazırlamıştır.
 Katılım Müzakereleri çerçevesinde Çevre Faslı
tarama süreci 2006 yılında başlamış ve Çevre Faslı
21 Aralık 2009 tarihinde açılmıştır.
 Çevre faslı için iki açılış, altı adet kapanış kriteri
belirlenmiştir.
Avrupa Birliği Sürecinde Çevre
Başlıca zorluk ve sorunlar genel olarak
 AB-Türkiye ilişkilerindeki belirsizliklerden,
 Çevre mevzuatına uyum maliyetinin yüksek
olmasından,
 Kurumlar arasındaki yetki karmaşasından,
 Türkiye’nin çevresel öncelikleri ve kalkınma hedefleri
arasındaki ilişkinin yapısından ,
 Türkiye’nin uluslararası çevre rejimlerindeki mevcut
pozisyonu ile AB’nin tutumu arasındaki farklılıklardan
kaynaklanmaktadır.