YÖNETİM HEMŞİRELİK VE ETİK KARAR VERME SÜRECİ Etiğin Tanımı Hemşirelikte Etik Temel Etik İlkeler -Zarar Vermeme -Adalet -Yarar Sağlama -Dürüstlük -Doğruluk -Güvenirlik -Otonomi -Sadakat Etik Karar Verme İŞ ETİĞİ VE İŞ AHLAKI o o İş Etiğine Uygun Davranışları Etkileyen Faktörler İş Etiği İlkeleri ETİKSEL DAVRANIŞIN ORTAYA ÇIKMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER o o o o Bireysel Faktörler Etiksel Karar Verme İdeolojileri ve Felsefeleri Dışsal Kuvvetler Örgütsel Kuvvetler o o Etik Değerlere Uygun Çalışma Ortamı Yaratma İyi Bir İş Etiği İçin Bazı Kurallar -Devamlılık -Karakter -Takım Çalışması -Görünüş -Tutum -Kurumsal Beceriler -İletişim -İş Birliği -Saygı o Etiksel Sorunlar İŞLETME YÖNETİMİNİN SAĞLADIĞI FAYDALAR İŞLETMELERDE İŞ ETİĞİ GELİŞTİRMEK VE KORUMAK İÇİN TEMEL İLKELER SAĞLIK KURUMLARINDA YÖNETİM ETİĞİ Mesleğin İcrasına İlişkin Kurallar Müşterilere İlişkin Kurallar Sağlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Kurallar Personele Yönelik Kurallar Topluma Yönelik Kurallar Çıkar Çatışması o Klinik Etik HEMŞİRELİK VE ETİK KARAR VERME SÜRECİ HASTANIN YAŞAM KALİTESİNDE SÖZ KONUSU OLABİLEN ETİK KONULAR HASTANELERDE BULUNAN ETİK KURULLARI Hastanelerde Bulunan Etik Kurulların Amacı Hastanelerde Bulunan Etik Kurulların Üyeleri HEMŞİRELİK HİZMETLERİ YÖNETİMİ Hemşirelik Hizmetleri Müdürü Hemşirelik Hizmetleri Müdür Yarcımcısı Hemşirelik Hizmetleri Süpervisor Hemşire HEMŞİRELİK HİZMETLERİNİN YÖNETİMİ VE ORGANİZASYONU Başhemşire KAYNAKLAR Yönetim, hem kavram ve düşünce olarak hem de uygulama olarak, tarih boyunca insanların dikkatini çekmiş ve bir tartışma konusu olagelmiştir. Tarihi süreç içinde farklı anlamlar yüklenen ve farklı uygulamalara sahne olan yönetim, günümüzde de önemini korumakta ve farklı disiplinler içinde tartışılmaktadır. Genel anlamda yönetim, ” belirli bir işbirliği ve ilişki sistemi içinde bir araya gelen insanların, ortak amaçlarını gerçekleştirmek üzere yapacağı faaliyetlerin düzenlenmesi süreci” şeklinde tanımlanabilir. Etiğin Tanımı Etik, çeşitli olaylar karşısında hangi davranış ve tutumun iyi veya kötü, güzel veya çirkin olduğunun değerlendirilmesi olarak ifade edilmektedir. (Kıvanç Madenoğlu 2003: 128) Başka bir ifadeyle etik, insanlar arasındaki ilişkilerin temelinde yer alan değerlerin, ahlaki bakımdan doğru ya da yanlış olan niteliğini araştıran bir felsefe dalıdır. Etik ;genel olarak ahlaki açıdan dogru- yanlıs ya da iyi- kötü ile ilgilidir. Hemşirelikte Etik Hemşireler, sağlık bakım sisteminde çoğunluğu oluşturan sağlık profesyonelleridir. Hemşirelerin, tüm insanlar için temel sağlık hizmetlerini adil olarak karşılanması açısından mesleki ve politik organizasyonların kullanılmasında etik ve sosyal sorumlulukları bulunmaktadır. (Davis and Stark, 1995). Oysa ki hemşireler, sağlık bakım hizmeti sunumunda zaman zaman etik sorunlar ile karşı karşıya kalabilmektedir. Bu etik sorunlar; hastaların bakımı ve tedavisi konusunda ekibin diğer üyeleri ve kurum ile farklı yaklaşım içerisinde bulunması, hasta haklarının korunması, terminal dönemdeki hastanın bakımı, aydınlatılmış onam alma, sınırlı kaynakların paylaştırılması olarak sayılabilir. Etik ilkeler, etik açısından karar verme sürecinde başvurulan genelleştirilmiş anlatımlardır. Tek ve mutlak ilke yerine bir dizi ilkeye dayanır. Belirli bir davranışın neden yapılması ya da neden yapılmaması gerektiğini gerekçesiyle açıklar. İlkeler arasında bir önemlilik ve öncelik sıralaması yoktur . 1. Zarar Vermeme: Sağlık mesleklerinin birincil işlevi bireyin sağlığını korumak ve geliştirmektir. Bu nedenle tüm sağlık ekip üyeleri hastaya zarar verecek uygulamalardan kaçınmak zorundadır. Zarar vermeme, yarar sağlamanın tamamlayıcısıdır. 2. Yarar sağlama: Yarar sağlama, iyi olanın yükseltilmesidir. 3. Adalet: Bireyin ihtiyaç duyduğu hizmetin sunumunda eşitlik ilkesine uygun olarak, kaynakların dağılımı sağlanır. Adalet, doğruluk, açıklık ve eşitlik demektir. Tüm hastaların tedavi ve bakım için eşit ve uygun uygulamaları ifade eder. 4. Dürüstlük: Onurlu bir anlaşma ya da sözünü tutma anlamındadır. 5. Doğruluk: Doğruluk, sürekli ve daima doğru söylemeyi gerektirir. Kişisel yorumlar katılmaz. Doğruluk otonomi ilkesi ile daima ilişkilidir. Çünkü hasta, kendisine tüm bilgiler doğru olarak verilirse kendisi için en iyiyi ya da doğruyu seçebilir. 6. Güvenirlik: Bireye ait bilgilerin saklanması, gerçeği söyleme, yalan söylememe, sağlık bakım ekibi ile birey arasında güvenilir ilişkinin kurulmasını sağlar. 7. Otonomi (özerklik): Otonomi, karar verme gücünü ifade eden bir kavramdır. Otonomi, bireysel seçimler yapmada kişisel hakları ve özerkliği ifade eder. 8. Sadakat: Bireyin kendisi dışında birine inanma, sadık kalma anlamında kullanılan bu ilke, güvene dayalı bir ilişkinin kurulmasında önemlidir. Karar verme süreci; çok yönlü düşünmeyi, olasılıkları hesaplamayı, karardan etkilenecek kişilerin durumlarını dikkate almayı, grup görüşlerine başvurmayı gerektirir. Karar vermek alternatifler arasından seçim yapma işlemidir. Dolayısıyla karar vermek için etik algısına önem verilmesi gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle etik algılama, etik karar vermede odak noktasıdır. Karar sürecinde etik algıyı sağlayan etik kodlar her zaman ön planda tutulmalıdır (Kıranlı ve İlğan 2007:151). Etik karar verilirken, bazı ölçütler belirlenmiştir (Kıranlı ve İlğan 2007:151). Bunlar şu şekilde gruplanabilir: 1. İnsanlara araç değil, amaç olarak bakılmalıdır. 2. İnsanların özgürce seçimlerine saygılı olunmalıdır. 3. İnsanlar eşit haklara sahiplerdir ve onların istekleri de eşit değerdedir. 4. İnsanlar eşit değerde sorumluluk duygusuna sahip olmalıdır. 5. En üst düzeyde yarar ile insanları eşit düzeyde önemseme arasında, bir denge oluşturulmalıdır. 6. Amaçlar; kararların yönünü belirler. BOYUTLAR İŞ ETİĞİ İŞ AHLAKI Çıkış Noktası Düşünme Ve Felsefe Din Ve Dinsel İnançlar İçerik Evrensel Normlar Gelenek Ve Görenekler Referans Hukuk Felsefesi Ahlak Felsefesi Nitelik Genel, Herkes İçin Geçerli Toplumdan Topluma Değişken Kapsamı Kurallar Bütününü Kapsar Davranış İlkelerini Kapsar SOSYAL ÇEVRE KİŞİSEL AHLAK İŞLETME ÖZELLİKLERİ İş Ahlakına Uygun ya da Uygun Olmayan Davranış Ahlaki sorunlara yer veren örnek olaylarla zenginleştirilmiş hizmet içi eğitim programları geliştirmek Ahlaki olmayan davranışları etkin bir cezalandırma ve dengede tutma sistemiyle önlemeye çalışmak Ahlaki olmayan davranışlar için verilecek cezaların çalışanlarca bilinmesini sağlamak İş arkadaşlarının ve üstlerin ahlaki davranış üzerindeki etkisini tespit etmek Politika ve kuralları oluşturacak bir etik kurul oluşturmak Ahlaki politika ve ilkeleri içeren bir liste geliştirmek. • Bireysel Faktörler • Etiksel Karar Verme İdeolojileri Ve Felsefeleri • Dışsal Kuvvetler • Örgütsel Kuvvetler Etik değerlere bağlı kalmak Davranışlarla örnek olmaya çalışmak Etiğe uygun davranışları yerleştirmek sorumluluğunu almak Kurumun etik ilkelerini belirlemek Etik değerleri açıkça belirtmek Çalışanları eğitmek Açık iletişimi desteklemek Tutarlı olmak 1. Devamlılık – Devamlılık ve dakiklik kavramlarının bireysel çalışmaya ve takım çalışmasına başarısı çok büyüktür. Geç kalma veya devamsızlık, iş performansını derinden etkileyebilir. İyi bir devamlılığı nasıl sağlamalıyız? İşinize önem verin Programınızı iyi bilin Çalar saat kullanmayı alışkanlık haline getirin İyi uyuyun Ulaşımınızı ayarlayın Devamsızlık yapma durumunuzda yöneticinizi bilgilendirin 2.Karakter – İşveren, çalışanlarının üretken bir şekilde çalışmalarını bekler. Çalışanların performansının iyi olması, şirketin başarısının artması anlamına gelmektedir. Bu özelliklerden bazıları şunlardır: Sadakat Dürüstlük Güvenilirlik Dayanıklılık Girişken Disiplinli Sorumlu 3.Takım çalışması – Takım çalışmasında şu başlıklar önemlidir: •Başkaların haklarına saygı duymak •Takım çalışmasına ayak uydurmak •İş birliği yapabilmek •Kendine güvenmek •Müşteri hizmet yaklaşımı sergilemek •Daima öğrenmek için fırsatlar aramak •Nazik davranışlar sergilemek •Gizliliğe saygı duymak 4.Görünüş – İlk izlenim karşı tarafta üç saniye içinde oluşur. Bakımsız göründüğünüz takdirde, karşı taraf iş yaşantınızda da aynı şekilde bakımsız olacağınızı düşünecektir 5.Tutum – Kendinize güvenin ve gerçekçi beklentiler sergileyin.Olumlu bir tutum sergilemenin temelinde, okul ve iş hayatında kendimiz için belirlediğimiz gerçekçi beklentiler yer alır. Hedeflerimiz zorlayıcı, ancak ulaşılabilir olmalıdır. 6. Kurumsal Beceriler - İş verenler, etkin zaman yönetimi ve kurumsal becerileri, iş alışkanlıkları kadar önemserler. İş yaşamınızda harcadığınız zamanı akıllıca yönetmek, evde yapılacak işlerinizi hazırlamak ve hayatınızı hem iş hem de evde aynı zamanda yönetebilmek için bazı zaman yönetimi tekniklerini iyi bilmeniz gerekmektedir. Bazı Basit Teknikler: İnanın –Yeni iş yerinize girdiğinizde kontrolün sizde olduğuna inanın. Yardım isteyin –Yardım bir çok şekilde gelebilir, bu yüzden isteyin. Öncelik – En önemli olayın ne olduğunu iyi bilin. Zaman çizelgesi oluşturun – Bugüne kadar başardıklarınızı ve bundan sonra yapacaklarınızı not alın. Zamanınızı iyi hesaplayın. 7.İletişim – İster sözlü ister sözsüz olsun, iletişim kurarken açık olun ve konuya odaklanın. Başkalarının bize nasıl davranmasını istiyorsak, biz de başkalarına öyle davranalım. 8. İş birliği – İyi bir çalışma ortamında, başarılı olmak için iş birliği çok önemlidir. İş birliği yaparken sorunları çözmeye yönelik yollar bulun. 9. Saygı – Tüm çalışanların uyması gereken en önemli madde saygıdır. Herkese aynı şekilde saygı gösteriniz. ETİKSEL SORUNLARI • • AHLAKİ İKİLEM AHLAKİ SAPMA olarak iki genel kategoride toplayabiliriz. Etiksel ikilem bir konunun birbiriyle çatışan ancak iki tarafın da tartışabilir doğru yanları olması durumunda ortaya çıkar . Etiksel sapma ise, bir kişi ahlaki olmayan bir karar aldığı zaman ortaya çıkar . Etik ikilemlerin çözümünde izlenecek olan süreç şu 6 aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; 1. 2. 3. 4. 5. 6. İlgili olayın tespit edilmesi, Olaylarda etik konularının tanımlanması, İkilemin sonucundan kimin etkilendiğinin ve her kişinin ya da grubun nasıl etkilendiğinin belirlenmesi, İkilemi çözmesi gereken kişinin uygun çözüm seçeneklerini tanımlaması, Her seçeneğin geçerli sonucunun tanımlanması, Uygun davranışa karar verilmesi. Toplumun gelişmesine katkı sağlar Takım çalışmasını, verimliliği, moral ve gelişmeyi artırır. Toplumda iyi bir imaj oluşturur. Kalite yönetimi ve stratejik planlama gibi konularda değerlerin saptanmasını sağlar. İş ortamında saygınlık kazandırır. İş ortamında güvenilirlik kazandırır. İş hayatında karşılaşılacak problemlerin çözümünde kolaylık gösterir. Etik değerlerle kalite yönetimi, stratejik planlama gibi alanların yönetilmesine de yardımcı olur. Etik değerlerle kurumların sosyal sorumluluklarını düzenli bir şekilde yerine getirmesini sağlar. Etik değerlerle haksız rekabetin engellenmesini sağlar. İşletmenin etik kurallarıyla hareket etmesini sağlayacak bir çevre oluşturmak İşletmenin göz önünde bulundurması gereken ahlaki unsurları belirlemek İş etiği ilkelerini belirlerken çalışan personeli de etkin bir şekilde sürece dahil etmek Etik rehberi taslağı hazırlamak İş etiği ilkelerini belirlemek Değişen dünyada zamanın şartlarına göre iş etiği ilkelerini güncelleştirmek Sayılan bütün maddelerin kararlı ve istikrarlı bir şekilde yürütülmesini sağlamak İş ahlakının gelişmesi, benimsenmesi, eğitim ve örgütlenme. Amerika Sağlık Kurumları Yöneticileri Derneği, Sağlık kurumları yöneticilerinin uyması gereken etik kuralları şu şekilde sınıflandırmıştır: a- Mesleğin İcrasına İlişkin Kurallar: Mesleğin değerlerini gözönünde bulundurma Ahlak kurallarına uygun davranma Meslek ilkelerini ve mesleki dayanışmayı sağlama, Kendini geliştirme Mesleğin saygınlığını artırma, mesleki etkinliklerini saygın, adil ve dürüst yürütme Kişisel kazanç gözetmeme Mesleğin saygınlığını olumsuz etkileyecek etkinliklere katılmama. b-Müşterilere İlişkin Kurallar: Kaliteyi değerlendiren Müşteriler arasında ayrım gözetmeyen Hastaları bilgilendiren, çalışan Hasta mahremiyetine ve özerkliğine saygılı Özel hayata duyarlı hizmet ortamı yaratmak. c-Sağlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Kurallar : Mevcut kaynaklarla en iyi hizmeti sunmak Rekabet ve işbirliğine açık olmak Etkili işletmecilik tekniklerini uygulamak Güvenilir ve saygın olmak d-Personele Yönelik Kurallar: Personelin etik davranış göstermesini sağlamak Personele özerklik tanımak Cinsel taciz gibi personele yönelik tehditleri engellemek Personelin kendini geliştireceği iş ortamını yaratmak Uygun şikayet mekanizmaları kurmak. e-Topluma Yönelik Kurallar: Toplumun sağlık ihtiyaçlarını belirlemek ve karşılamak Tüm bireylerin eşit biçimde hizmetten yararlanmasını sağlamak Kararlarının toplumsal etkilerini göz önüne almak Topluma doğru bilgi aktarmak. f-Çıkar Çatışması: Yetki ve diğer ayrıcalıkları şahsi amaçlar için kullanmamak Potansiyel veya fiili çıkar çatışmalarının ortaya çıkmasını engelleyen önlemleri almak Personel atama ve finansal kararlarda diğer kişilere bilgi vermek Çıkar çatışmalarından uzak durmak için, sağlık yöneticisi; Aldığı kararların toplum ve kurum yararına olmasına Yönetsel kararlarını etkileyecek maddimanevi menfaat kabul etmemeye Şahsi çıkar kullanmamaya Çıkar çatışmasına yol açabilecek atamaları gerekli makamlara bilgi vermeye özen göstermelidir Sağlık kurum yöneticileri ile hastanelerde yaşanan etik dışı olaylarla ilgili yapılan bir araştırma sonucuna göre; Resmi hastaların faturalarının çok abartılması, Ağır vakaların hastaneye kabul edilmemesi, sosyal güvencesi olmayan hastalara seçici davranılması Hastaneye gelir sağlamak amacıyla hastaların gereksiz yere fazladan yatırılması ve tıbbi işlemlere tabi tutulması Hekim ve tıbbi mümessil ilişkisinde; ilacın reçeteye yazılmasının pazarlık konusu olması, para medikal istem ve yaklaşımlar, çıkar karşılığı reçete yazılması, Hastalara Tabip odalarının veya Bakanlığın belirlediği fiyattan farklı ücret tarifesinin uygulanması Sağlık kuruluşlarının pahalı tedavi gerektiren uygulamalardan ve gelir getirmeyen sağlık hizmetlerinden kaçınması Hastanın sağlık durumu ve kişiye özel diğer tüm bilgilerin sır olarak saklanamaması olarak saptanmıştır Sağlık çalışanlarının hastalar,hasta aileleri ve diğer sağlık personeliyle kurmak durumunda olduğu mesleki ilişkileri sırasında karşılaştıkları etik sorunları fark etmelerine,tanımlamalarına,mevcut etik sorunu çözmelerine yardımcı olabilen bir uygulamalı etik disiplinidir. Etik sorumluluğu yerine getirmek ve hemşireliğin statüsünü yükseltmek amacıyla yapılan çalışmalarda ise hemşirelerin kaliteli sağlık-bakım hizmeti sunmalarını engelleyen bazı etkenler şöyle sıralanmaktadır: 1.Farklı düzeylerde olan hemşirelik eğitimi 2.Hemşireliğin iyi tanımlanmış bir disiplin olmaktan yoksun oluşu, 3.Sağlık hizmetlerinin dağılımında kurumsal bürokrasinin etkin rol oynaması ve hekimhemşire ilişkilerindeki çatışmaların sürmesidir. Hemşirelerin etik karar vermelerine yardımcı olacak kaynaklar etik kod dışında, etik komiteler ve etik karar verme modelleridir. İlk etik komite ABD’de 1980 yılının başlarında oluşturulmuştur. Hastane etik komitelerinin, sağlık bakımının etik yönleri konusunda hastane çalışanlarını eğitmek, etik konularda kurum için rehberlik etmek gibi önemli fonksiyonları vardır (Karaöz 2000:4). Hasta-hemşire arasında bazı etik ilişki değerleri önem kazanır: SAYGI DÜRÜSTLÜK AÇIKLIK GÜVEN Hemşireliğin çağdaş amacı, geleneksel hemşirelik modelinin değişmesine neden olmuştur. Çünkü geleneksel hemşirelik modelinde; hemşire, hekime itaat etme, boyun eğme, gibi pasif erdemler için sorumlu tutulmaktayken çağdaş hemşirelik modelinde; hemşireliğin çağdaş amacına uygun olarak hemşirenin, hastasına saygılı, adil, sadık, cesur ve vicdanlı davranması gibi aktif erdemler için sorumlu olduğu savunulmaktadır. Çünkü bilinmektedir ki sosyolojik olarak, bir mesleğin meslek olmasını sağlayan koşullardan en önemli olanı, o mesleğin profesyonel etiğe sahip olmasıdır. Tedavinin reddi Tedavinin başlanmaması Tedavinin geri çekilmesi Yapay beslenme ya da sıvı vermenin sonlandırılması Ağrının kesilmesi Canlandırmama emirleri Rahat ölümün sağlanmasıötenazi 1.Bilimsel Araştırma ve İnceleme Kurulları 2.Klinik Araştırma Etik kurulları 3.Danışmanlık Kurulları 4.Hastane Etik Kurulları Hastane etik kurullarının amacını üç ana başlık altında toplayabiliriz: 1.Ortaya çıkan durumların etiksel yönden değerlendirilmesi 2.Bu durumlar karşısında kendisinin takınacağı tutum ve politikanın belirlenmesi 3.Hastane çalışanının,hasta ve hasta yakınlarının eğitimi Hastane etik kurulları biri başkan olmak üzere aşağıdaki üyelerden oluşur. Kurul başkanı Hastanenin hemşirelik yöneticisi Topluluk sözcüsü Etikçi Hasta savunucusu Psikiyatrist Sosyal hizmetler uzmanı Hastanın doktoru Yasal danışman Hastane yöneticisi Katılımcı olmayan gözlemciler Hemşirelik Hizmetleri Müdürü: 1.Uygulamalarla ilgili fonksiyonları 2. Yönetimle ilgili fonksiyonları 3. Eğitimle ilgili fonksiyonları 4. Araştırma ile ilgili fonksiyonları 5. Kalitenin geliştirilmesi ve korunması ile ilgili fonksiyonlarıdır. Hastanedeki tüm hemşirelik işlevlerini yürüten kişidir. İşinde uzun deneyimli,hastanenin her bölümünün işlevlerini iyi kavramış,tüm hemşire ve personelle iyi ilişkiler içinde,uyumlu çalışabilen,işini seven,hasta tedavisinde hemşirenin rolünün önemine inanan kişidir. Kendini hasta ve ailelerinin güçlü bir destekleyicisi olarak görmek durumundadır. Hastaların tedavileriyle ilgili önemli kararlarla ilerleyen günlerinde kontrollerini kaybetmelerinden dolayı endişe duyar. Hemşirelik Hizmetleri Müdür Yardımcısı: Gerekli yönetim ve liderlik prensipleri çerçevesinde, hemşirelik hizmetlerine bağlı çalışan tüm hemşirelerin ve diğer sağlık personelinin hasta/hasta yakınına optimum düzeyde bakım vermesini sağlamadan sorumludur. Hemşirelik Hizmetleri Supervisor Hemşire: Hemşirelik hizmetlerine bağlı çalışan tüm hemşirelerin ve diğer sağlık personelinin hemşirelik hizmetlerini optimum düzeyde yerine getirmesinden sorumludur. Başhemşire a) Hemşirelik hizmetlerinin planlanmasını, yürütülmesini, değerlendirilmesini, geliştirilmesini ve kayıt altına alınmasını sağlar. b) Hemşirelerin bilgi ve deneyimlerini göz önünde bulundurarak görev dağılımlarının ve çalışma çizelgelerinin yapılmasını, izlenmesini sağlar ve onaylar. Göreve yeni başlayan hemşireler için uyum eğitimi, görevdeki hemşireler için hizmet içi eğitim programlarının planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesini sağlar. c) Hastane ve sağlık kurumlarının ilgili yöneticileriyle işbirliği yapar. Sağlık kurumlarında etik sorunların engellenebilmesi için; • Hastanede etik komitelerin kurulması, •Hastaneye yeni bir birim açılması kriteri (ölçüt, kıstas) olarak yalnızca maddi getiri kriterinin dikkate alınmaması, • Hasta ve ailelerinin, kendi haklan ve sorumluluklarıyla birlikte, hastanenin kuralları ve yasalar karşısındaki yükümlülükleri konusunda bilgilendirilmesi, • Hastaneye özgü etik kodların yazılı hale getirilmesi, • Kısa ve uzun dönemli yönetsel kararlarda halkın ve toplumun menfaatlerinin göz önünde bulundurulması, • Etik ihlallerinde cezaların caydırıcı olması, • Hastanede Toplam Kalite Yönetiminin uygulanması, • Etik kurallara uymayan bir meslektaşını, Sağlık yöneticileri Etik Kuruluna bildirilebilmesi, • Sağlık profesyonellerinin eğitiminde etik konusuna yeterince yer verilmesi yararlı olabilir.