Göstermeye Bağlı Edebi Metinler (TİYATRO).pps

Göstermeye Bağlı Edebi
Metinler (TİYATRO)
MODERN
TİYATRO
GELENEKSEL
TÜRK TİYATROSU
TRAJEDİ (TRAGEDYA)
KARAGÖZ
KOMEDİ (KOMEDYA)
ORTA OYUNU
DRAM
MEDDAH
KÖY SEYİRLİK OYUNLARI
Göstermeye Bağlı Edebi
Metinler (TİYATRO)
Türkçede ‘tiyatro’ kelimesi;
-Sahnelenecek oyunun metni
-Sahne eserlerini oynama sanatı ve
-Oyunların sahneye konduğu bina anlamlarında kullanılır.
 Tiyatro,
insan yaşayışını sahnede
canlandırma sanatıdır.
 Tiyatrolarda bir öykü, sahne olarak
ayrılmış yerlerde oyuncuların söz ve
hareketleriyle canlandırılır.
 Tiyatro eseri, seyirciye ders vermek,
onu düşündürmek, onu yorum
yapmaya yönlendirmek amacını taşır.
 Tiyatro
eserleri genellikle, sahnede
oynanmak üzere yazılır, ancak
oynanmak için değil de okunmak için
yazılan tiyatro eserleri de vardır.
Bugünkü tiyatronun temeli antik Yunan
tiyatrosudur. Bağ bozumu tanrısı
Dionysos adına yapılan törenlerde orta
çıkmıştır.
İlk türler trajedi ve komedidir
Modern Tiyatro Türleri

TRAJEDİ
Yaşamın acıklı yönlerini, kendine özgü
konularla sahnede yansıtmak; ahlak, erdem
örneği göstermek amacıyla yazılmış manzum
tiyatro eserlerine trajedi denir. Antik Yunan’da
Dionysos adına yapılmış törenlerde , koradaki
insanlar keçi derilerine sarınarak şarkı
söyledikleri için bu türe keçi şarkısı anlamına
gelen tragedia denilmiştir. Trajedi: izleyicide
korku, heyecan,, acındırma duyguları
uyandırarak ders vermeyi amaçlar. Trajedilerde
işlenen trajik olay, iki yüksek değer arasındaki
çelişkiyi yaşayan insanın durumundan doğar.

Klasik trajedinin özellikleri:
1. Trajedilerde erdem ve ahlaka her şeyin
üstünde yer verilir.
2. Trajedi, konularını tarih ve mitolojiden alır.
(17. yüzyıla kadar)
3. Trajedilerde; çirkin sayılan vurma,
yaralanma, öldürme gibi olaylar, sahnede,
seyircilerin gözleri önünde sergilenmez, bu
olaylar sahne gerisinden duyurulur.
4. Trajediler, manzum olarak yazılır.
5. Beş perdeden oluşur.
6. Kahramanlar olağanüstü varlıklar veya
soylulardır. Tanrılar, tanrıçalar, yarı tanrılar;
krallar, kraliçeler…
7. Trajedilerde üç birlik kuralı vardır. Bir
eserin zaman, mekan(yer), olay birliği içinde
verilmesine üç birlik kuralı denir.
• Zaman birliği : Eserin konusunu oluşturan
olay, 24 saat içinde geçer. Eserin konusu,
olayın sonuca en yakın yerinden seçilir.
• Yer birliği : Olayın baştan sona kadar aynı
yerde geçmesidir.
• Olay birliği : Piyesin tek bir ana olay
çevresinde gelişmesidir.
 Önemli
yazarları :
 Aiskhylos (Ayklos),
 Sophokles (Sofokles),
 Euripides (Öripides),
 Ennius (Enius),
 Corneille (Korneyl),
 Racine (Rasin)

KOMEDİ
İzleyiciyi güldüren, eğlendiren ve eğlendirirken
düşündüren tiyatro türüne komedi denir.
Komedide kişilerin ya da toplumun gülünç
yanları ortaya konularak seyirciyi güldürme
yoluyla düşündürme ve doğru yola yöneltme
amacı güdülür. Komedi de trajedi gibi bağ
bozumu tanrısı Dionysos adına yapılan
törenlerden doğmuştur. Bu törenlerde komos
denilen alaylar kurulurdu. Bol bol şarap içip
acayip kılıklara giren halk flüt çalan birilerinin
arkasından türlü taşkınlıklar yaparak sokaklarda,
kırlarda dolaşırdı. İnsanlar birbirlerine sataşır,
şakalar yapardı. Komedi terimi komos (cümbüş,
alay) ve ode (ezgi) sözcüklerinin birleşmesinden
doğmuştur.

Klasik komedinin özellikleri :
1. Konular günlük yaşamdan alınır.
2. Kişiler çoğunlukla halk kesimindendir.
3. Acı veren olaylar (vurmak, yaralamak vb. )
seyircinin gözü önünde gerçekleştirilebilir.
4. Üslûpta soyluluk aranmaz; her türlü kaba
sözlere şakalara yer verilir.
5. Nazımla yazılır (17. yüzyıl klasik
edebiyatında nesirle yazılmış komediler de
vardır.).
6. Trajediler gibi komediler de birbiri
arkasından sürüp giden “diyalog” ve “koro”
bölümlerinden oluşur. Eser ara vermeden
oynanır, perde arası yoktur.
7. Komedide de üç birlik kuralına uyulmuştur.
Sonraları bu kuraldan vazgeçilmiştir.
 Önemli
Yazarları :
 Aristophanes (Aristofanes),
 Menandros (Menandros),
 Terentius (Terenttius)
 Plautus (Platus),
 Moliere (Molyer)

DRAM
Yaşamın acıklı ve gülünç yönlerini bir arada
yansıtan tiyatro türüne denir.Komediler yalnız
gülünç, trajediler de acıklı olayları canlandırmak
için yazılmıştır. Oysa ki yaşam, acıları ve
sevinçleriyle bir bütündür. 19. yüzyılda
Fransa’da, yaşamın hem acıklı hem gülünç
yönlerini birlikte işleyen dram türü ortaya
çıkmıştır. Bu türün gelişmesinde Shakespeare’nin
önemli katkıları olmuştur. Shakespeare, klasik
tiyatronun zaman ve yer birliği kuralını yıkmıştır.
Ayrıca acıklı ve gülünç olayları sahnede iç içe
vererek dramın ilk örneklerini vermiştir.

Dramın Özellikleri :
1. Üç birlik kuralına uyma zorunluluğu yoktur.
2. Hem acıklı hem gülünç olaylar, yaşamda
olduğu gibi bir arada bulunabilir.
3. Ola tarihin herhangi bir devrinden ya da
günlük yaşamdan alınabilir.
4. Kişiler halkın her kesiminden seçilebilir.
5. Klasik trajedi ve komedilerdeki eski Yunan
mitolojisine yönelik değerler yerine ulusal
değerlere yönelme görülür.
6. Acı veren olaylar( vurma, öldürme vb.)
sahnede oluş halinde gösterilir.
7. Perde sayısı yazarın isteğine bağlıdır.
8. Hem şiir hem düz yazıyla yazılabilir.
 Önemli
Yazarları :
 William SHAKESPEARE (Vilyım
Şekspir), Goethe (Göte),
 Schiller (Şiller),
 Victor HUGO (Viktor Hügo)








Tiyatro Terimleri :
-Dramatik Örgü : Anlatmaya bağlı metinlerdeki olay
örgüsünün karşılığı olarak tiyatroda dramatik örgü vardır.
Olayların bir sıraya bağlı olarak canlandırılması gerekir.
Dramatik örgü, olayın bir bütün halinde ortaya
konmasıdır.
-Aktör : Erkek tiyatro sanatçısı.
-Aktris : Kadın tiyatro sanatçısı.
-Adapte : Yabancı bir eseri yer adları, kahraman adları,
deyimler, gelenek ve göreneğiyle yerli hayata
uygulayarak çevirme, uyarlama. Ahmet Vefik Paşa,
Moliere’ in birçok oyununu türkçeye uyarlamıştır.
-Aksesuar : Tiyatro sahnesinde kullanılan eşya.
-Kostüm : Tiyatroda rol gereği giyilen kıfeyetlerin genel
adı.
-Dekor : Tiyatroda bir eseri tamamlayan ve sahneyi
seyircinin gözünde gerçek bir mekan olarak gösteren
döşeme, süs veya düzen. Dekor, sahneyi eserin
konusuna göre döşeyip hazırlamada kullanılan eşyanın
genel adıdır.






-Suflör : Tiyatroda kuliste durarak oyunculara
rollerinde unuttukları sözleri, seyircilere
duyurmadan fısıltıyla söyleyip hatırlatan
yardımcı.
-Mizansen : Bir oyunun sahneye konması,
sahneye göre düzenlenip uygulanması.
-Tirad : Bir oyunda kişilerin birbirine karşı
söyledikleri coşkulu, uzun sözler.
-Fars : Komedinin sanat yönünden yoksun, kaba
bir türü. Kaba şakalar, fiziksel eylemler ve açık
saçık sözler içerir.
-Vodvil : Konusu çok entrikalı kaba saba şakalar
içeren, söz oyunlarına ve yanlış anlamalara geniş
yer ayıran müzikal bölümler de içeren metinden
çok doğaçlamaya önem veren komedi türü.
-Replik : Cevap. Tiyatroda sanatçıların birbirine
söyledikleri sözlerin her biri.
-Repertuvar : Bir tiyatro topluluğunun bir oyun döneminde
sahneye koyacağı eserlerin listesi.
 -Pandomim : Sözsüz tiyatro türü. Anlatılmak istenen şey
jest ve mimiklerle ifade edilir.
 -Monolog : Bir tiyatro eserinde oyuncunun tek başına
doğrudan doğruya seyirciye seslendiği veya yüksek sesle
düşündüğü bölüm. Tek kişinin konuşması. Tek kişilik taklitli
bir komedi türü.
 -Perde : Bir tiyatro eserinde konunun ana bölümlerinden
her biri. Tiyatro eserinin bir perde açılmasından
kapanmasına kadar geçen bölümü.
 -Sahne : Tiyatroda bir perdelik bölümün, dekor
bakımından değişik olan küçük kısımları. Bir perdelik bölüm
içinde kişilerin girip çıkmasıyla değişen bölüm.
 -Kabare tiyatrosu : Genellikle güncel konuların iğneleyici,
yerici, taşlayıcı bir biçimde ele alındığı, şarkıların söylendiği
küçük tiyatro.
 -Rol : Tiyatro ve benzeri sahne sanatlarında oyuncuların
eser kişilerini sahnede canlandırması.
 -Melodram : Acıklı olayların işlendiği gerilimin yükseltildiği,
Geleneksel Türk Tiyatrosu
 Türk toplumunda tiyatronun ne zaman
başladığına dair kesin bilgiler bulunmamaktadır.
Ancak ozanların; “yuğ, sığır, şölen” adı verilen
dinsel törenlerdeki gösterileri Türk tiyatrosunun
temeli sayılmaktadır. Türk edebiyatında tiyatro
ihtiyacı asırlarca ‘ortaoyunu, karagöz, meddah ve
köy seyirlik oyunu” gelenekleriyle karşılanmıştır.
Karagöz
Orta Oyunu
Meddah
Köy Seyirlik Oyunu

Karagöz: Gölge oyunudur. Beyaz bir perde
üzerinde çeşitli insan tiplerinin canlandırılmasıdır.
Bu oyunlar, "Karagözcü" adı verilen usta bir
sanatçı tarafından perdeye yansıtılır. Oyunun
başkahramanı "Karagöz", okumamış, ama zeki
ve anlayışlı bir halk adamıdır. İkinci kahraman
"Hacivat" ise, Karagöz'e zıt kişilikte bir insandır.
Arapça ve Farsça kelimelerle konuşur, zaman
zaman bilgiçlik taslar.
Batılı anlamda tiyatro türünün edebiyatımıza
girmesinden sonra yavaş yavaş önemini kaybetti.
Karagöz'deki diğer önemli tipler de şunlardır:
Çelebi, Tuzsuz Deli Bekir, Yahudi, Ermeni, Rum
Doktor, Frenk, Arap, Acem, Arnavut, Trabzonlu,
Rumelili vb.
Meddahlık: Bir kişinin
tek başına hazırladığı
oyun çeşididir. Kelime
anlamı "metheden
övgücü“ demektir.
Meddah, anlattığı
olay ya da hikâyeyi
seyirci önünde çeşitli
hareket ve taklitlerle
canlandırır. Bu
şekilde insanlar,
eğlenirken düşünme
imkânı bulur.
Orta Oyunu: Orta
oyunu, açık bir meydanda
oynanır. Seyirciler bu
meydanın etrafını
çepeçevre kuşatırlar.
Ancak bir tarafını açık
bırakırlar. Oyuncular,
oyundan önce oradan
meydana dahil olurlar.
Çağdaş Türk tiyatrosuna
en yakın örnektir. Konular
ve tipler olarak Karagöz'e
çok benzerler.
En ünlü tipleri Kavuklu ve Pişekar'dır.
Ayrıca;"Balama(Rum)","Frenk“ ve "zenne“ tipleri de
bulunmaktadır. Günümüzde, bazı köy ve kasabalarda,
orta oyunları bütün canlılığı ile hâlâ devam eder.
Köy Seyirlik Oyunları
Köy Seyirlik Oyunları
Köy Seyirlik Oyunları
Köy Seyirlik Oyunları: Geleneksel tiyatronun kökü
çok eskilere giden koludur. Köylü tiyatrosu da
diyebileceğimiz bu geleneğin ritüelden (âdet
haline gelmiş törensel davranışlar) kaynaklandığı
bilinmektedir. Bu nedenle köy oyunlarında belli
sözler belli biçimlerde söylenir. Oyunun çerçevesi
de kalıplaştığından uzatılması ya da kısaltılması
söz konusu değildir. Ancak günümüzde birçok
köy oyununun ritüel işlevinin unutulmuş olması,
bu oyunların otantik yapısını değiştirmiş, bu
oyunların içine birçok yeni öge girmiştir.
Hzl: Adem EKİCİ
Türk Edebiyatı Öğretmeni