cumhuriyetin sanayi okulu

EKONOMİ TARİHİ
CUMHURİYETİN SANAYİ OKULU:
SÜMERBANK
100
EKONOMİK FORUM
Sümerbank Nazilli Fabrika açılışında Müdür Fazlı Turga
Atatürk, İsmet İnönü ve Celal Bayar’a bilgi veriyor (1937).
Türkiye’nin sanayi okulu
Sümerbank, başta tekstil ve giyim
sanayisi olmak üzere imalat sanayisi
alanlarında yatırım, kuruculuk
işletmecilik ve bankacılık yapmak
her türlü mal ve hizmetin üretimi
pazarlanması, dış satımı ve dış alımı
hizmetlerini yürütmek amacıyla
11 Temmuz 1933 tarihinde kuruldu.
Nazmi KAL l nazmikal@yahoo.com
D
ünya uygarlığının ve pek çok sektörde sanayinin
öncüsü Türkler Anadolu’ya göçerken birikimlerini
de taşımışlardır.
Atı ve koyunu ilk kez ehlileştiren, kendiri, pamuğu ilk kez eken ve biçen, av hayvanlarının derilerini tabaklayan,
ipekli dokuma, halı gibi güzel dokumalar yapan Türkler bugün
tekstil sanayi dediğimiz sektörün temellerini atmışlardır.
Dokuma sanayi Anadolu’ya Malazgirt Zaferi ile girdi. Denizli’nin altın telle işlenmiş pamukları, Edirne’nin lüks deri sanayi,
Adana ve Sivas yörelerinin kamlot adı verilen pamuk ipliği,
Erzurum ve Erzincan’ın dokumaları, Ankara’nın sof ve sof ipliği
Demirci, Gördes, Kula’nın halı ve kilimleri, Antakya’nın çuhaları
ve özellikle Bursa, Bilecik ve İstanbul’un ipek dokumaları uzun
süre Avrupalıların hayranlıkla aradıkları tekstil ürünleri olmuştur.
El sanatının dışında Türklerin boyama sanatının da Avrupalıların ilgi odağı olduğunu ve bu sanatı öğrenmek için casuslar
gönderdiklerini de biliyoruz.
Bu derece ileri tekstil sanayi, Avrupa’nın sanayileşmesi ve
Osmanlının kapitülasyonlarla açık pazar haline gelmesi ve
en önemlisi 1838 İngiliz Serbest Ticaret Anlaşması sonucu
çökmeye başladı. Osmanlı Avrupa’nın makine ürünü tekstil
eşyalarının pazarı oldu.
Atatürk
Sümerbank
Bursa Merinos
Fabrikası’nda
fabrika şeref
defterine
yazarken
(2 Şubat 1938).
EKONOMİK FORUM
101
EKONOMİ TARİHİ
Atatürk, Merinos Fabrikası açılışı sonrası fabrikayı gezerken (2 Şubat 1938).
3. Selim tedbir almak istedi ama…
18 ve 19. yüzyıla gelindiğinde sanayideki bu çöküntü devlet adamlarının dikkatini
çekmiş 3. Selim bazı tedbirler almak istemişse de ondan önce yapılan anlaşmalar
kendisini engellemiştir.
Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk tekstil
fabrikaları yabancı girişim ve sermayesi ile
kurulmaya başladı.
Bursa ve Lübnan’da ipek fabrikası, Adana, Tarsus ve İzmir’de pamuk ipliği fabrikası,
Afyon ve İzmir’de halı ipliği fabrikaları kuruldu ise de dampingler yüzünden başarılı
olamadı ve kısa sürede kapandı.
Devlet tarafından kurulan fabrikalardan,
Bakırköy pamuklu dokuma fabrikası, askeri
amaçlarla açılan Feshane Yünlü Dokuma
Fabrikası, Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası,
Hereke İpekli ve Yünlü Dokuma fabrikaları
da harabe halinde Cumhuriyet’e kalmıştır.
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e
sadece dört fabrika kaldı
Amerika’dan ithal edildiği için Amerikan
bezi adı da verilen kefen bezini dahi üretemeyen Osmanlı’dan Cumhuriyet’e yukarıda
saydığım dört fabrika kaldı.
Bugün Türk ihracatının lideri, ülkemize
“Sümerbank olmasaydı
ben Bossa’yı kuramazdım”
SAKIP SABANCI
102
EKONOMİK FORUM
milyarlarca dolar döviz kandıran, en yoğun
istihdamı sağlayan tekstil sanayiinin doğuşu da Cumhuriyet’le başladı ve gelişti.
Bir sohbet sırasında Türkiye’nin en
önemli tekstil sanayinin kurucusu Rahmetli
Sakıp Sabancı’nın bana söylediği söz tekstil
sanayinde Cumhuriyet’in katkısını ve önemini en net bir şekilde anlatmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kuruluş yıllarında ülkenin tüm ulusal kaynaklarını (Atatürk’ün deyimi ile kuvvei memba) kullanarak sanayileşme hareketinin daha verimli ve
entegre bir şekilde yürütülmesini sağlamak
üzere milli ihtiyaç ve menfaatlerimiz paralelinde sanayide öncü görevi üstlenebilecek
güçlü bir kuruluşa ihtiyaç duyuldu.
Sanayi ve Maadin Bankası
Cumhuriyet’in sanayileşme yolunda
attığı ilk adımlardan biri 19.4.1925 tarihinde
kurulan Sanayi ve Maadin Bankası’dır. Bankanın yönetimine saydığım Osmanlı’dan
kalan dört fabrika verilmişti. Bu banka daha
sonraları devlet sanayi ofisi ile birleştirildi.
Bu kuruluşun çalışmalarının iyi sonuç vermemesi üzerine yeni bir kuruluşa ihtiyaç
duyuldu. Bu gelişmelerden sonra Türkiye’de
temel sanayileri kurmak ve yönetmek üzere
adını büyük önder Atatürk’ün koyduğu
Sümerbank kuruldu.
Türkiye’nin sanayi okulu, Sümerbank,
başta tekstil ve giyim sanayisi olmak üzere
imalat sanayisi alanlarında yatırım, kuruculuk, işletmecilik ve bankacılık yapmak, her
türlü mal ve hizmetin üretimi, pazarlanması,
Nurullah Esat Sümer
dış satımı ve dış alımı hizmetlerini yürütmek
amacıyla 11 Temmuz 1933 tarihinde kuruldu. İlk Genel Müdürü Nurullah Esat Sümer,
ilk yönetim kurulu başkanı Safa Apaydın’dır.
Sümerbank, Cumhuriyet Türkiye’sinin sanayileşmesinde başı çekmiş bir kuruluştur. Kuruluştaki 20 milyon TL sermayesinin tamamı
Hazine tarafından karşılandı.
11 Temmuz 1933 günü kurulan Sümerbank, fabrikaların üretim faaliyetleri üzerinde olumsuz etkide bulunan bütün unsurları
ortadan kaldıracak, benzeri özel kurumların
daha verimli çalışma yöntemleri ile ticari
bir serbesti içinde gelişecekti. Bu nedenle
kuruluşa şirket yapısı verildi.
Bankanın kuruluş kanununda “Gelecekte Sümerbank’ın sahibi bulunacağı fabrikalar hisselerinden bir kısmını Türklerin ve
Türk teşekküllerinin eline geçmesi uygun
görülmüştür” denmekle özelleştirilebileceğinin işaretini vermektedir.
Sümerbank sanayileşme sürecinde ilk
önce kurulması düşünülen sanayi kolları
için ulusal ve özel teşebbüslerle birlikte
çalışacak bir devlet teşekkülü olacaktı. Aynı
zamanda sanayileşmeye süreklilik kazandıracak ve gerekli personeli yetiştirecekti.
Sümerbank devlet sermayesi ile kurulacak bütün sınai kurumların etüt ve projelerini hazırlayacak, kuracak ve yönetecekti.
Gerek kendi fabrikaları gerek ülkede diğer
fabrikalar için gerekli usta ve işçileri yetiştirecek, bu amaçla okullar açacak, yurtta ve
dış ülkelerde öğrenci okutacaktı.
Sanayi müesseselerine kredi açacak ve
bankacılık alanında faaliyette bulunacaktı.
Öncelik sırası neydi?
Sümerbank sanayide kuracağı tesisleri
öncelik sırasına şöyle koymuştu:
1- Ana ham maddeleri yurtta yetişen
ve henüz ülke tüketiminin karşılanmadığı
sanayi kolları.
2- O güne kadar hammadde olarak
ihraç edilen ancak mamul ya da yarı mamul hale koyarak değerlendirilebilecek ve
sürümü sağlanabilecek malların üretimi.
3- Ham maddeleri yurtiçinde üretilmemekle beraber ürünleri büyük oranda
yurtiçinde tüketilen, kurulmaları halinde
hammaddeleri ülkede yetiştirilebilecek
sanayi kolları.
4- Hammaddesi yurtta bulunmayan
ve ülke kaynakları ile sağlanamayacak
olan ancak üretilmesi ülke ekonomisi için
zorunluluk gösteren ürünler.
Sovyetlerin desteği ile ilk
tekstil fabrikaları kuruldu
Sümerbank’ın kuruluşunda İsmet İnönü”nün başkanlığında Türk hükümet heyetinin Nisan-Mayıs 1932 tarihlerinde Sovyet
Birliği”ne yaptığı ziyaretin önemi büyüktür.
6 Mayıs 1932’de İ. İnönü ile İ.V. Stalin arasında ikili görüşme yapıldı. Bu görüşmede
Sovyet yönetimi ile bir anlaşma yapıldı.
1938 yılı Nazilli Basma Fabrikası katlama dairesi çalışanları.
Anlaşmada 20 yıl içinde karşılığı Türk ihraç
malları, narenciye, tütün vs ile ödenmek
üzere 8 milyon ABD Doları kredinin verilmesi karara bağlandı. Açılan kredi sayesinde
ve Sovyet teknolojileri yardımıyla ilk Türk
tekstil fabrikaları kurulmaya başlandı.
Anlaşma gereği deneyimli bir Sovyet
uzmanı olan Prof. Orlof başkanlığında bir
heyet geldi. Üç dört ay gibi kısa zamanda olumlu, uygulanması mümkün bir
rapor hazırladı. Yaptığı planı yetkililere
anlatarak gitti. Sovyet heyetinin başı, plan
tatbikatı için gerekli makinelerden bize
neler verebileceklerini, veremediklerini
nereden alabileceğimizi açıkça söyledi.
“Sizin ihtiyacınız olan şu kalitede makineyi biz veremeyiz. Bunu şuradan alacaksınız diyerek” çok dürüst davrandı.
Bu gelişmelerden sonra bir bir fabrikalar
kurulmaya başlandı.
Kayseri Bez Fabrikası
1. Beş Yılık Sanayi planının kombine
halinde öngördüğü ilk pamuklu tesisi Kayseri Bez Fabrikası oldu. Temeli 20.5.1934
tarihinde İsmet İnönü tarafından atıldı. Fabrika Sovyet kredisi ile kuruldu. Makineleri
Sovyetler Birliği’nden temin edildi. Fabrika
6 Eylül 1936’da işletmeye açıldı.
Yıllık üretim kapasitesi 63 bin 722 ton iplik ve 38 milyon162 bin metre bez üretimi idi.
Fabrika enerjisini kendi buhar türbinlerinden elde ediyordu. Ortalama 2 bin 900
erkek 250 kadın işçi çalışıyordu.
Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası, toplumun batılılaştırılmasında etkili oldu. Başta
lojmanlar olmak üzere tüm mekanlar, kentin
mimari ve sosyal kültürüne uygun yapıldı.
Tesis, ekonominin ve eğitimin gelişimine de katkıda bulundu. Fabrika, işçisini
çalıştırmaya başlamadan önce eğitti, onlara
“meslek” kazandırdı ve işlerinde uzman
insanlar yetiştirdi. Bu bireyler, fabrikadaki
çalışma sürelerinin ardından, özel girişimleri
ile yeni tesisler kurdular ve başta Kayseri
kenti olmak üzere tüm yurdun ekonomik
gelişimine katkıda bulundular.
Özellikle, 1935-1945 yılları arasında işletme binaları ile birlikte inşa edilen Sümerbank
Kayseri Bez Fabrikası lojmanları sosyal konut
anlayışını getirdi. 1930’lar Türkiye’si için bir
ilk olan lojmanlar, aynı zamanda ülkenin ilk
toplu konut uygulamasıdır. Lojmanlar aynı
zamanda, çevresini de şekillendirdi.
Konya-Ereğli Bez Fabrikası
1. Beş yıllık sanayi programı kapsamında düşünülen ikinci pamuklu tesisi Konya’nın uzak bir kazası olan Ereğli’de kuruldu.
Temeli 20 Ekim 1934’de atılan fabrika 4
Nisan 1937’de üretime geçti. 18 bin 400
iğ 329 tezgahla çalışan fabrika yılda 35 bin
343 ton iplik ve 6 milyon 350 bin metre bez
üretecek kapasitede idi. Fabrikada ayrıca
merserizasyon, kasar, top boyama, iplik
boyama ve apre birimleri de vardı. Fabrika
enerjisini bünyesindeki termik santralden
ve İvriz Hidro elektrik santralından alıyordu.
Nazilli Basma Fabrikası
Sümerbank’ın ülkemize kazandırdığı
bir başka fabrika da Nazilli Bez Fabrikası
EKONOMİK FORUM
103
EKONOMİ TARİHİ
oldu. 25 Ağustos 1935 günü temeli atılan fabrika 9 Ekim 1937’de üretime geçti. Basma makineleri ve bir kısım terbiye
makineleri hariç fabrikanın bütün aletleri
Sovyet kredisi ile Sovyetler Birliği’nden
getirildi. Tesisin maliyeti 8 milyon lirayı
aşıyordu. Karşılığı narenciye ürünleri ile
ödenecekti. Fabrika enerjisini kendi termik santralından karşılıyordu. 28.236 iğ
ve 768 tezgahla yılda 68 bin 980 ton iplik
23 milyon 120 bin metre basma üretecek
kapasiteye sahipti. Halk tipinde basma,
tobralko ve pazen üretiyordu. Açıldığı ilk
yıl 133 ton pamuk ipliği ve 198 bin metre
pamuklu dokuma üreten fabrika 1940
yılına gelindiğinde 2 bin 625 ton pamuk
ipliği 13 milyon 630 bin metre pamuklu
dokuma üretti. Fabrikada 750’si kadın olmak üzere bin 600 işçi çalışıyordu.
Fabrikayı Atatürk açtı
Nazilli Basma Fabrikası 9 Ekim 1937’de
Atatürk tarafından işletmeye açıldı. Sümerbank Basma Fabrikası, Atatürk’ün
kafasındaki “Sosyal Fabrika Projesi’nin”
ilk uygulaması olması bakımından çok
önemlidir. Atatürk’ün kafasındaki fabrika,
sadece üretim yapılan bir mekan değil,
aynı zamanda “Ar-Ge” çalışmalarının yapıldığı bir laboratuvar, eğitim verilen bir okul,
her türlü sanat ve spor imkanlarına sahip
bir kültür kompleksi, kısacası adeta dört
dörtlük bir “yaşam alanı”, bir kampustur.
Nazilli Basma fabrikaları Sümerbank
fabrikaları içinde özellikle çevreye sağladığı
olanaklar ve sosyal tesisleri ile en ünlüsüdür.
Dönemin benzer sanayi kuruluşları gibi
Nazilli Basma Fabrikası da fabrika olmaktan
çok sosyal tesisti. Önce yüzyıllar boyu sürüp
giden sıtma afetini yendi. Fabrikanın kurulduğu alandaki bataklıklar kanallar açılarak
kurutuldu ve sıtma afetine darbe vuruldu.
Fabrikada kurulan hastane halka da yardım
etmeye başladı. Çevreye okaliptüs ağaçları
dikildi, kinin (sıtma ilacı) dağıtıldı. Fabrika
tüm işçi guruplarının sorunlarına eğilmiş
ve çözümler üretmiştir. Çiftçinin ilkel ziraat
aletleri ile yaptığı tarımı modernleşirdi.
Fabrika açılmadan fabrikanın ihtiyacı pamuğu yetiştirmek için 200 adet
modern tohum ekme makinesi getirildi.
Traktör, römork ve benzer tarım araçları
Nazilli’ye getirildi, kullanılması çiftçilere öğretildi. Esnafın kazancı arttı, oteller,
lokantalar açıldı. Nazili şehir görünümü
104
EKONOMİK FORUM
Sümerbank sporcuları, bir geçit töreninde.
kazandı. Nazilli’nin ilk kütüphanesi, Sümer
Çocuk Kütüphanesi açıldı.
Nazilli’de 2000’lı yılda bile tiyatro yoktur
ama 1937 yılında Sümerbank Nazilli Fabrikası’nda 700 kişilik tiyatro salonu vardı.
Konserler, müsamereler, temsiller, aile
toplantıları, düğünler fabrikanın salonunda
yapılırdı.
1937 yılında kurulan Sümer Spor Nazilli gençliğini tembellikten, kahve köşelerinden kurtardı. Cumhuriyet Nazilli’de
Sümerbank Basma Fabrikası aracılığı ile
kendisini hissettirdi. Sonra bütün benzerleri
gibi Cumhuriyet’in sanayileşme hamlesinin emektar kuruluşlarından Nazilli Basma
Fabrikası da çöktü.1940’larda 4 bin 500 işçi
çalıştıran fabrikanın işçi sayısı 1963’de 2 bin
500’e 1997’de 949’a düştü. Tiyatro, sinema
salonları, diğer sosyal tesisler artık yok.
Bursa Merinos Fabrikası
1. Beş yıllık sanayi planının öngördüğü
yün ipliği fabrikası Bursa’da kuruldu. Merinos Fabrikası’nın temeli 28 Kasım 1935
günü atıldı. Fabrika 2 Şubat 1938’de üretime geçti. Açılışı Atatürk yaptı. Atatürk
Merinos Fabrikası’nın şeref defterine şunları
yazdı: “Sümerbank Merinos Fabrikası, pek
kıymetli bir eser olarak milli sevinci artıracaktır. Bu eser yurdun, hulus ile Bursa bölgesinin endüstri inkişafına ve büyük milli
ihtiyacın giderilmesine yardım edecektir”.
Başlangıçta 16 bin 140 eğirme ve 7 bin
katlama iği ile kurulan fabrika 1941’de İngiliz
sistemi kamgarn tesisi ile takviye edildi ve
iğ eğirme sayısı 17 bin 20’ye katlama iğ
sayısı da 7 bin 320’ye çıkarıldı. Fabrikada 650
kadın ve bin 300 erkek işçi çalışmakta idi.
Malatya Bez Fabrikası
1. Beş yıllık sanayi planında jakarlı fabrikanın kurulması öngörülmüştü. Bu görev
İş Bankası, Ziraat Bankası ve Sümerbank’ın
ortaklığı ile Malatya Bez Fabrikası’nda gerçekleşti. 5 milyon sermaye ile kurulan fabrikanın inşaatına 1937 yılında başlandı.1940
yılında işletmeye girdi. Ortalama 3 bin 500
işçi çalıştırmakta idi.
O gün için ülkenin en modern jakarlı tezgahları ile donatılmış olan Malatya
Fabrikası her türlü, ham, kasarlı ve boyalı,
düz, çizgili ve çiçekli ve jakarlı dokuma ve
özellikle pamuklu ve ipekli döşemelik üretebilmekte idi.
Kendi ihtiyacını üreten fabrika ayrıca
piyasanın tek ve çift katlı iplik ihtiyacına da
cevap veriyordu.
Malatya Fabrikası 25 bin 200 iğ, 438
tezgahla yılda 53 bin 590 ton iplik ve 11
milyon 655 bin metre dokuma üretecek
kapasitede idi. Enerjisini kendi termik santralinden sağlayan fabrika Derme yöresinde
de bir hidroelektrik santralı kurdu.
Malatya Bez Fabrikası’nın açılışını İs-
Defterdar, Ereğli, Kayseri ve Nazilli fabrikalarının atölyeleri diğer fabrikaların toplu
ihtiyaçlarını da karşılardı.
Bu atölyeler gerektiğinde iplik makineleri ve dokuma tezgahları yapabilen ülke
ölçüsünde atölyelerdi.
met İnönü yaptı. Fabrikanın açılışında İnönü’nün eşi Mevhibe İnönü’ye birkaç metre
bez armağan edildi.
1950’de Demokrat Parti iktidara gelince
Malatya milletvekili Ahmet Gürkan, meclis
kürsüsünden “İnönü ailesi devleti soydu,
Malatya Fabrikası’ndan metrelerce bez götürdüler, ben gözümle gördüm” dedi.
Evet doğru idi. Fabrikanın açılışında
Mevhibe Hanım’a birkaç metre basma hediye etmişlerdi; ama İnönü faturasını almış
parasını ödemişti.
Bu iddia üzerine İnönü Özel Kalem
Müdürü’ne “Konuyu araştır ve faturayı bul”
dedi. Özel kalem müdürü faturayı buldu ve
ertesi gün TBMM toplantısında İnönü bez
için ödediği faturayı gösterdi.
Ahmet Gürkan büyük bir olgunluk göstererek kürsüden İnönü’den özür diledi ve
yanına giderek elini öptü.
Ahmet Gürkan Mevhibe İnönü’ye bezlerin verildiğini görmüş ama İsmet İnönü’nün
hediye edilen bezlerin faturasını ödeyecek derecede dürüst olabileceğini düşünememişti.
Maalesef Türkiye O’ndan sonra bu davranışı gösterecek bir politikacıyı görmedi.
Sümerbank bunların dışında 2000’li
yıllara, günümüze kadar üretim yapan pek
çok fabrika kurdu. Sümerbank Gemlik Suni
İpek ve Viskos Mamulleri Sanayi Müessese-
si’nin temeli 28 Kasım 1935 tarihinde atıldı
ve fabrika Atatürk tarafından 1 Şubat 1938
tarihinde işletmeye açıldı.
Sivas Çimento Sanayi Müessesesi’nin
yapımı 1938 yılında başladı ve fabrika 5
Haziran 1943 tarihinde işletmeye alındı.
Sümerbank Beykoz Deri ve Kundura
Sanayi Müessesesi 1812 yılında II. Mahmut
tarafından özel sektörden satın alındı (devletleştirildi). Fabrika 1925 yılında Türkiye
Sanayi ve Maadin Bankası’na devredildi;
1933 yılında da Sümerbank’a bağlandı.
Isparta Gülyağı Fabrikası (Türk Gülyağcılığı Ltd. Şti.) 1935 yılı Mart ayında faaliyete
geçti. Şirketin sermayesinin üçte ikisi Sümerbank’a, üçte biri Ziraat Bankası’na aitti.
1945 yılında Tekel’e devredildi.
Sümerbank’ın kurduğu müesseseler elbette bu kadar değil. Önemlilerini saydığımız müesseselerden başka Adana Çırçır ve
prese fabrikası, Ceyhan çırçır prese ve çeltik
fabrikası, Hereke yün ipliği yünlü dokuma
ve halı, Isparta yün ipliği ve halı, Halkapınar,
İzmir pamuklu dokuma, İzmir çırçır ve prese,
Taşköprü kendir soyma fabrikalarını da kurdu.
İplik ve dokuma fabrikalarının işletme
araç ve gereci ve yedeklerinin üretimi ve
tüm önemli onarımları fabrikaların kendi
atölyelerinde yapılmakta idi.
Bu atölyelerden özellikle Bursa Merinos,
Sümerbank mağazaları
Bu ve daha birçok işletmenin faaliyete
geçmesi ile Sümerbank sayısı 17’yi bulan
asıl ve yan kurumları ile dokuma alanında
ülkenin en büyük girişimi haline geldi,
Bir yanda bu fabrikalar kurulurken bir
yandan satış işlerine el atıldı. 1934 yılında
Sümerbank Yerli Mallar Pazarları Müdürlüğü’nü kurdu. Yedi mağaza açtı. Yerli mallar
pazarı Sümerbank fabrikalarının tüm ürünlerini tek elden satışını amaç edinmişti. Bu
tür girişimin amacı bir yandan Sümerbank
ürünlerini tanıtmak ve satışını yapmak ve
piyasayı yakından izlemekti.
Sümerbank İstanbul’dan sonra Samsun,
Mersin ve İzmir’de mağazalar açtı.
Sosyal tesisler
Her fabrika, çevresine uygarlık dağıtan,
halkın sosyal, kültürel yaşantısına katkı
yapan kurumlardı. Fabrikalarda işçi mahalleleri, modern evler, işçi pavyonları,
çevreye de hitabeden kantin ve sinema
salonları, revirler, bazılarında her türlü olanakları ile hastane, kreş, ilkokul, çırak okulu
kurmuşlardır.
Bakırköy, Gemlik ve Hereke’de deniz
sporu tesisleri, Kayseri ve Malatya’da yüzme
havuzları, spor sahaları kurarak çevrelerine
örnek olmuşlardır. Fabrikada çalışan işçiler
evlerine, mahallelerine gittiklerinde fabrikada gördüklerini uygulamışlar halkın sosyal
yaşamı değişmiştir. Sümerbank’ın bir başka özelliği kuruluş kanununa özelleştirme
maddesini koymasıdır. Yüce Atatürk Türkiye’de 1980’den sonra uygulamaya giren
özelleştirmeyi 1934 yılında öngörmüştür.
Sayın Sabancı’nın başta yazdığım sözü bir
gerçeği ifade etmektedir.
Sümerbank gerçekten ülkemizin sanayi
okulu oldu. Ülkemizde kurulan tüm tekstil
fabrikaları hemen hemen Sümerbank çalışanları tarafından kuruldu. İhracatımızda
ve istihdamda en büyük sektör olan tekstil
sektörü Atatürk’e çok şey borçludur.
NOTLAR:
Nazmi Kal’ın 2. baskısı yapılan “1923-1939 Kalkınma Mucizesi-Atatürk’ün Diktiği Ağaçlar kitabından özetlenmiştir.
EKONOMİK FORUM
105