Tümör belirteçleri - mustafaaltinisik.org.uk

TÜMÖR BELİRTEÇLERİNİN
KLİNİK TANIDA ÖNEMİ
Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜTF Biyokimya AD
2006
1
Tümör (kanser), Vücudumuzun herhangi bir
hücre veya hücre topluluğunun kontrolsüz bir
şekilde çoğalması, büyümesi, çevredeki ve
uzaklardaki dokulara yayılması (buna metastaz
denir) sonucu dokunun, organlarının ve vücudun
işlev görememesine yol açan, ve kötü huylu ise
(malign) ölüm ile sonuçlanan ciddi bir hastalıktır.
2
Kanser ve komplikasyonlarından ölüm, Amerika
ve birçok batı ülkesinde kardiyovasküler
hastalıklardan sonra ikinci sıradadır.
3
Kanser, uzun zamanlı süreç ve dört zorunlu faz
boyunca gelişir:
-İndüksiyon fazı
-İnsitu faz (lokal faz)
-İnvazyon fazı
-Disseminasyon fazı
4
Kanserin, indüksiyon fazında saptanması
idealdir. Ancak bilimsel olarak bu imkansızdır.
Çünkü bu fazda kişide hiçbir bulgu yoktur.
İkinci faz olan insitu fazda kanseri yakalamak,
ikinci ideal seçenek olmaktadır.
Çeşitli vücut sıvılarındaki düzeyi tümörün varlığı
ve gelişimi ile ilişkili bir maddenin tümör
belirteci (marker) olduğu söylenebilir.
5
Bilim adamları ve hekimler, özgül, güvenilir ve
kolaylıkla belirlenebilir bir tümör belirteci
arayışını sürdürmektedirler. Ancak bu güne
kadar, bu özelliklerin tümünü içeren bir bileşik
bulunamamıştır.
Kanserli dokulardan kaynaklanan ve çeşitli vücut
sıvılarında artan pek çok biyolojik bileşik tümör
belirteci olarak kullanılabilmektedir.
6
Tümör belirteçlerinin sınıflandırılması:
Protein tümör belirteçleri
Enzim tümör belirteçleri
Hormon tümör belirteçleri
Küçük molekül ağırlıklı bileşikler (sekrete edilen
tümör antijenleri)
Hücre yüzey reseptörleri, hücre markerleri
7
8
AFP: Alpha Feto Protein
Uygulama alanları
Karaciğer kanseri
Yumurtalık kanseri
Testis kanseri
Diğer yükselme sebepleri
Hamilelik
Kronik karaciğer hastalığı
9
CEA: Carcino Embryionic Antigen
Uygulama alanları
Kolorektal kanserler
Meme kanseri
Akciğer kanseri
Mide kanseri
Pankreas ve safra kesesi kanserleri
Tiroid kanseri
Yumurtalık kanseri
Rahim kanseri
Diğer yükselme sebepleri
Sigara
Alkol
Mide, bağırsak sistemi, karaciğer, ve akciğerin iyi huylu
10
patolojilerinde
PSA: Prostat Specific Antigen
Uygulama alanları
Prostat kanseri: Son yıllardaki çalışmalar serbest/total
PSA oranının iyi huylu prostat büyümesi ile prostat
kanserini birbirinden ayırmada yararlı olmuştur.
Diğer yükselme sebepleri
Mesane kateterizasyonu
Prostat biyopsisi
Rektal tuşe
Prostat hipertrofisi
İdrar zorluğu
Akut prostatit
Prostat infarktı
11
12
PAP: Prostatic Acid Phosphotase
Uygulama alanları
Prostat kanseri
Diğer yükselme sebepleri
Rektal tuşe
Prostat biyopsisi
İyi huylu prostat büyümesi
Akut prostatit
İdrar zorluğu
13
14
HCG: Human Chorionic Gonadotropin
Uygulama alanları
Testis tümörleri
Hidatiform mol
Koryokarsinoma
Diğer yükselme sebepleri
Marijuana içilmesi
Primer testis yetmezliği
Hamilelik
Artmış serbest β-HCG düzeyleri hem kemoterapinin
optimizasyonunda, hem de HCG bulunmayan
15
durumlarda önemlidir.
CALCITONIN
Uygulama alanları
Medüller Tiroid kanseri
Diğer yükselme sebepleri
Hiperparatiroidizm
Böbrek yetmezliği
Lösemi
Miyeloproliferatif bozukluklar
Akciğer kanseri
16
17
CA 125
Uygulama alanları
Yumurtalık kanseri
Endometrium kanseri
Fallop tüp kanseri
Diğer yükselme sebepleri
Menstürasyon
Hamilelik
Endometriozis, perikardit, pelvis enflamasyonu
Pankreatit, kronik karaciğer hastalığı, siroz
Plevral, peritoneyal ve perikardiyal sıvı birikmesi
Akciğer kanseri
Pankreas kanseri
Mide kanseri
Kolorektal kanseri
18
CA 19 - 9
Uygulama alanları
Pankreas kanseri
Kolorektal kanseri
Gastrik kanser
Safra yolları kanseri
Diğer yükselme sebepleri
Sarılık
Mide, bağırsak kanalında, pankresada, karaciğerde, safra
kesesinde iyi huylu urlar
Diabetik nefropati
Romatizmal hastalıklar
Yumurtalık kanseri
Meme kanseri
19
CA 15-3
Uygulama alanları
Meme kanseri
Diğer yükselme sebepleri
Göğüste iyi huylu urlar
Kronik karaciğer hastalığı
Üriner enfeksiyonlar
Akut pankreas iltihabı
Otoimmün hastalıklar
Yumurtalık kanseri
Kolorektal kanserler
Akciğer kanseri
20
β-2-MİKROGLOBULİN
Uygulama alanları
Multiple Myoloma
Hodgkin Lenfoma
Diğer yükselme sebepleri
Kronik enflamasyon hastalıkları
Viral hepatitler
Enfeksiyöz mononukleozis
21
TPS: Doku polipeptid spesifik antijeni
(Sitokeratin 18)
Uygulama alanları
Meme, yumurtalık, serviks, prostat, akciğer ve
mide-bağırsak tümörlerinin izlenmesinde.
Diğer yükselme sebepleri
Mide-bağırsak hastalıkları
Akut, kronik karaciğer hastalıkları
Pankreas hastalıkları
Böbrek hastalıkları
Doku zedelenmesi
Enflamasyon
22
Tümör belirteçlerinin klinik kullanım
amaçları:
Neoplazi taranması
Kanser tanısı
Kanserin sınıflandırılması
Prognozun belirlenmesi
Tedavi takibi
Rekürrens takibi
Metastaz takibi...
23
24
Tümör belirteçlerinin tayini, spektrofotometrik,
nefelometrik, radyoimmünoassay (RIA),
lüminesan immünoassay (LIA) ve enzim
immünoassay (EIA) yöntemleri ile
gerçekleştirilir.
25