vitaminler-ııı

Vitaminler
ve
İlişkili Hastalıklar
Dr. G. Eskandari
Tiamin
 Tiamin gereksinimi protein ve karbohidrattan
zengin beslenenlerde yüksek, lipidden zengin
beslenenlerde ise az
 Alkolizm tiamin eksikliğine yol açan en önemli
faktör
Tiamin eks.de metabolizmada neler
etkilenir?
• Tiamin eksikliği olan insanlarda, TPP bağımlı
reaksiyonların ileri derecede kısıtlanması
• PDH, -KDH, dallı-zincirli a.a. dekarboksilaz,
transketolaz
• Pirüvat, pentoz şekerler ve dallı zincirli amino
asidlerin -ketokarboksilat türevlerinin
birikmesine yol açar
Tiamin
 Birçok hücre, özellikle de sinir sisteminde
enerji metabolizmasında anahtar bir rol oynar
 Tiamin eksikliğinde bu iki dehidrogenez rxn.un
aktivitesi   ATP üretimi   hücre
fonksiyonları bozulur
 Tiamin eksikliğinin erken belirtileri; iştahsızlık,
konstipasyon, bulantı, mental depresyon,
periferal nöropati, irritablite ve yorgunluk
Beri-beri
 Özellikle kabuğu soyulmuş pirince dayalı
beslenenlerde görülen ciddi bir tiamin eksikliği
sendromu
 Depresyon, huzursuzluk, bellek zayıflığı ve
dikkat azalması, hipotoni (kas gevşekliği) ve
anoreksi (iştahsızlık)
 Kardiyovasküler, nörolojik ve musküler
belirtiler
 İnfantil beriberi; Siyanoz, diare, kusma, zayıflama
 Yetişkinde
 Kuru beriberi; periferal ve kranial sinirleri tutan nörit,
Derin tendon reflekslerinde kayıp, parezi, konvülsiyon
ve koma
 Yaş beriberi; kalp kası fonksiyon bozuklukları ile
karakterize (konjestif kalp yetmezliği, sağ ventriküler
dilatasyon), dispne, yaygın ödem ve asid, taşikardi en
önemli semptomlar
Wernicke-Korsakoff sendromu
 Tiamin eksikliği çoğunlukla kronik alkolizm
ile birlikte;




Vitamin alımının yetersiz olması
İnce barsaklardan emilimin bozulması
Alkolün inhibitör etkisi
Karaciğerde yetersiz metabolizması
 Hastalarda nörolojik semptomlar belirgin;
progresif ataksi, spastik parapleji, mental
konfüzyon, apati, hafıza kaybı, nistagmus
Tiamin eksikliği
• Eritrosit transketolaz aktivitesi
• Kan tiamin kons.u
• İdrar tiamin kons.u
Riboflavin eksikliği
 FMN ve FAD yapısında
– Oksidasyon-redüksiyon rxn.larında görevli
oksidoredüktaz enzimlerin prostetik grubu olarak
işlev görürler
 Süksinat dehidrogenaz (TCA)
 Asil CoA dehidrogenaz ( Yağ asidi oksidasyonu)
 -ketoasitlerin ve piruvatın oksidatif
dekorboksilasyonu
 Mitokondrial gliserol-3-fosfat dehidrogenaz
Riboflavin
eksikliği
Yaşamı tehdit eden bir
duruma yol açamz
 Yetmezlikte daha çok
ektoderm kökenli dokular
etkilenir
 Deride pullanma ve
çatlaklar, sebaroik
dermatit, saç dökülmesi
 Gözde vaskülarizasyon ve
kornea iltihabı, hassas ve
kızarık göz, göz kapakları
 Ağız köşesinde kızarma,
tahriş ve çatlaklar
 Dilde, kızarma, iltihap,
yanma hissi, aftlar
Riboflavin eksikliği
 Hormonal tedavi (TH, Oral kontraseptifler,
ACTH), ilaçlar (yarışmalı inhibitör olan
klorpromazin) riboflavinin koenzim formuna
dönüşümünü etkileyerek eksiklik tablosuna yol
açabilir
 Işığa karşı duyarlılığı nedeniyle fototerapi
tedavisi alan hiperbiluribinemili yenidoğanlarda
riboflavin eksikliği görülebilir
 Çocuklarda büyümenin yavaşlaması, kilo kaybı
ve sindirim sorunları görülür
Riboflavin eksikliği
• Eritrosit glutatyon redüktaz aktivitesi
Niasin
 Oksidasyon-redüksiyon rxn.ları
 NAD bağımlı dehidrogenazlar
 Oksidatif yollardaki oksidasyon-redüksiyon
rxn.larında (TCA siklusu)
 NADP bağımlı dehidrogenazlar
 Sentez ile ilişkili yollarda (heksoz monofosfat
yolu)
Niasin eksikliği
 Genel belirtiler büyümenin durması, kilo kaybı
anemi
 Eksiklik tablosu günümüzde daha çok alkol
kullanımına bağlı
 Laktasyon, gebelik ve kronik hastalıklar gereksinimi
arttıran durumlar
 Tüberküloz tedavisinde kullanılan İzoniazid (vit B6
eksikliği)
 Malign karsinoid send. (triptofan  serotonin)
 Hartnup hastalığı (triptofan emilim boz.u)
Pellegra
 Kilo kaybı
 Dermatit: Yüz, boyun ve ekstremitelerde
simetrik deri pigmentasyonu
 Diyare: Gastrointestinal sistemde kronik
iltihap (stomatit, glossit, gastrit)
 Depresyon ve demans: Sinir dokuda
dejenerasyona bağlı olarak santral sinir
sistemi bozuklukları ortaya çıkar
Niasin
 Yüksek doz nikotinik asit kolesterol sentezine
sınırlı inhibitör etki yapar ve hiperlipoproteinemi
tedavisinde kullanılabilir
 Bu olay niasin’in dolaşımdaki serbest yağ asitlerinin
kaynağı olan yağ dokusundan lipolizi baskılamasına bağlı
 Nikotinik asid yüksek dozlarda özellikle kapillerlerde
vazodilatatör etkiye sahip
Pantotenik asit
 Pantetonik asit eksikliği ender olarak görülür,
hayvansal ve bitkisel gıdalarda yaygın olarak
bulunur
 Pantotenik asit eksikliğine bağlı olarak;
postural hipotansiyon, taşikardi, epigastrik
distres, anoreksiya, DTR’de artma görülebilir
Biotin
 Biotin, karboksilasyon reaksiyonlarında görev
alan bir koenzim
 Aktive edilmiş karbondioksitin taşıyıcısı olarak
görev yapar
 Hemen hemen bütün gıdalarda bulunması ve
ayrıca barsak bakterileri tarafından
sentezlenmesi nedeni ile biyotin eksikliği nadir
Biotin
 Bununla birlikte diyete protein kaynağı
olarak çiğ yumurta eklenmesi ve uzun süreli
antibiyotik kullanımı;





Dermatit
Glossit
İştah kaybı
Bulantı
Propiyonik asidemi gibi biyotin eksikliği
belirtilerine yol açar
Piridoksal fosfat






Transaminasyon
Deaminasyon
Dekarboksilasyon
Birleştirme
Glikojen metabolizması (fosforilaz)
Triptofan yıkımı
Piridoksin eksikliği
 Vit B6’nın tek başına eksikliğinin görülmesi oldukça
nadir
 Eksikliği genel B kompleks vitamin eksikliği ile
birlikte
 Uzun süreli OKS kullananların emzirdiği bebeklerde
eksiklik olabilir
 Ayrıca alkoliklerde eksikliği olabilir
 etanol ve metaboliti asetaldehit Vit B6’nın aktif forma
dönüşümünü engeller
 Vit B6 emilimi de bozulur
 Antitüberküloz ilaç olan izoniazid, pridoksalle bir
hidrazon oluşturarak Vit B6 eksikliği yapar
Piridoksin
 Yetmezlik belirtileri daha çok SSS
metabolizmasında ortaya çıkar
 Çocuklarda konvülsiyon, aşırı hassasiyet,
periferik nörit
 Yetişkinde dermatozlar, kas distrofisi,
glossit, oksalüri, homosistinüri, mesane
taşları, hiperglisemi, bulantı, kusma
 ALA Sentaz kofaktörü olan Vit B6
eksikliğinde, Hem sentezi bozulur ve
hipokrom mikrositer anemi ortaya çıkar
Folat
 Biyolojik aktif şekli Tetrahidrofolat (THF)
 Tek C ünitelerinin transferi
Folik asit eksikliği
 Yetersiz miktarda alınması durumunda
 İhtiyaç arttığı durumlarda (gebelik,
laktasyon)
 İnce barsaklarda bir patoloji olduğunda
 Dihidrofolat Redüktaz inhibitörleri
(metotreksat) alındığında
 Sedece keçi sütü tüketenlerde
 Antikonvülzan (emilimi azaltır ve
katabolzimayı artırır) ve OKS (emilimi
etkiler) kullanımında
 Alkolizmde oluşabilir
Folat eksikliği
 En ciddi sonucu DNA sentezinin bozulması
 Özellikle hızlı bölünen h.lerde değişiklikler olur
 Büyümenin gecikmesi
 Megaloblastik anemi ile karekterize
 Folat, vitamin B12 ve piridoksal fosfat
eksiklikleri hiperhomosistinemi ile beraber
 Eksiklik olan gebelerin bebeklerinde nöral tüp
gelişimi aksar
 Döllenme öncesi dönemde ve gebelik süresince
günlük folat kullanımı, nöral tüp defekti, yarık
damak insidansını azaltır
Vit B12
 Metiyonin sentezi
 Tek sayıda karbon atomu içeren yağ
asitlerinden gelen metilmalonil Co A’nın
süksinil CoA’ya izomerizasyonu
 N5-metil tetrahidrofolatın diğer THF
şekillerine dönüştürülmesi
Vit B12 eksikliği
 Kobalamin yetmezliği
 Vejeteryan beslenen bireylerde
 Midede intrinsik faktörün sentezinde
bozukluklar
 Parazitlerin varlığında
 Mide barsak ameliyatlarından sonra
görülebilir
Vitamin B12 eksikliği
 Vitamin B12 eksikliğinde biriken metilmalonil
CoA yağ asidi biyosentezi için gerekli malonilCoA’nın yarışmalı inhibitörü
 myelin kılıf sentezi için gerekli yağ asitleri
sentezlenemez, anormal yağ asitleri sentezlenir ve
membran yapıları bozulur
 anormal yağ asitlerinin sinir sistemi dahil olmak
üzere hücrelerin membranında birikmesi, VitB12
eksikliğine bağlı nörolojik belirtilerin
(demiyelinizasyon) oluşumundan sorumlu
Vitamin B12 eksikliği
 N5-metil THF, THF’ın diğer şekillerine
çevrilemez
 Pürin ve timin sentezi için gereken N5-metilen ve
N10-formil THF’ların eksikliği oluşur
 Bozulan DNA sentezinin etkileri, kemik iliğinde
eritropoetik dokuda ve ince barsak mukoza
hücreleri gibi hızlı çoğalan hücrelerde çok belirgin
Pernisiyöz anemi
 İntrinsik Faktör sentezleyen mide paryetal
hücrelerinin otoimmun harabiyeti sonucu
gelişir
 İF eksikliği, Vit B12 emilimini engeller
 Makrositik anemi, midede mukozal atrofi ve
aklorhidri, dilde ve farinksde inflamasyon
 Spinal kordda dejenerasyon oluşur; periferal
duyuda değişme, hiperaktif refleksler, paraliziler,
parestezi, demans, psikoz görülebilir
 Vit B12 ve folatın karşılıklı etkileşimleri
karmaşık
 Vit B12 eksikliğinin neden olduğu
megaloblastik anemi diyete fazladan folat
eklenmesi ile geçirilebilir fakat bu tedavi ne
homosistinüri, ne metilmalonik asidüri ve ne de
vit B12 eksikliğinin nörolojik bozukluklarını
tedavi etmez
Vit C
– Antioksidan
– Kollajen sentezinde görev alır; prolin ve lizin
birimlerinin hidroksilasyonu gibi hidroksilasyon
reaksiyonlarında koenzim fonksiyonu
– Demir emilimini artırır
– Tirozin katabolizmasında görev alır
– Dopaminden Norepinefrin sentezinde gerekli
Skorbüt
 Kollajenin hidroksilasyon eksikliği bağ
dokusunda zayıflıkla sonuçlanır
 Yaralar, süngerimsi diş etleri, diş kaybı, kan
damarlarının kolay zedelenmesi
 Eklemlerde şişme, subperiostal kanamalara bağlı
kolay kırılan kemikler, kostakondral eklem şişliği
 Derialtı kanamaları ve anemi ile karakterize
Vit C
 Sigara içmek, aspirin, oral kontraseptifler ve
steroidler, C vitaminini azaltıcı etki
oluştururlar
 Askorbik asitin akut toksisitesi gözlenmemiş
Ancak askorbik asidin okside olmuş şekli
dehidroaskorbik asit toksik
 Uzun süre kullanıldığına oksalat atılımı artar
 Yüksek dozda yalancı glukozüri görülür
 Demir emilimini arttırdığı için
hemokromatozisde kullanılmamalı
Vit A
 Üreme (sperm ve ovum üretimi)
 Normal kemik gelişimi
 Karanlıkta görme
 Enfeksiyonlara karşı direnç
 Antioksidan etkilerinden dolayı mutagenezi ve
ışıktan dolayı gelişen DNA hasarını azaltır
Vit A eksikliği
Sıklıkla lipid emilim bozukluklarında görülür
 kemik büyümesi yavaşlar
 deri kepeklenir ve kurur (folliküler hiperkeratoz)
 akciğer, sindirim sitemi, genitoüriner sistemde
epitel dokularının keratinizasyonu ve mukus
salgılanmasında azalmaya neden olur, böbrek ve
mesanede keratin birikimi sonucu taş oluşumu
 immün cevap azalır, enfeksiyonlara yatkınlık,
ishal ve emilim bozuklukları gibi bulgular da
gözlenebilir
Vit A eksikliği
Gece körlüğü, A vitamini eksikliğinin en erken
belirtilerinden biri
 Konjonktiva kurur, parlaklığı azalır (Kseroftalmi)
 Korneanın ilerleyici keratinizasyonu, korneada erezyon ve
yumuşama (Keratomalazi), bitot lekeleri ve körlük
gelişebilmekte
Akne ve psöriyazis gibi cilt hastalıkları, retinoik
asit türevleri ile etkin şekilde tedavi edilirler
Vit A Fazlalılığı (A Hipervitaminozu)
 Deri ve plazma portakal sarısı bir renk alır
 Ciltte kuruluk ve kaşıntı
 Anoreksia, karaciğerde büyüme ve sirotik
gelişme
 Eklemlerde şişme, ağrı, dekalsifikasyon,
epifiziel büyüme plaklarının erken kapanması,
büyüme geriliği
 göz içi kanama, optik atrofi
 kafa içi basıncında artış
 gelişmekte olan fetüste doğumsal sakatlıklar
yaratma potansiyeline sahip
Vit D
 Kan Ca düzeyini yükseltici etki
– İnce barsakta Ca, P emilimini 
– Böbreklerde Ca, P reabs.unu 
– Kemikten Ca rezorpsiyonunu 
Vitamin D eksikliği
 Çocuklarda rikets, erişkinlerde
osteomalazi ile sonuçlanan
kemik demineralizasyonu
 Rikets kemiğin kollajen
matriksinin oluşumunun devam
edip, mineralizasyonun tam
olmaması ve sonuçta yumuşak,
esnek kemik oluşumuyla
karakterize
 Osteomalazi önceden oluşmuş
olan kemiklerin
demineralizasyonu
Vitamin D eksikliği
Böbreğe bağlı rikets (renal osteodistrofi)
 Bu hastalık, kronik böbrek yetmezliği sonucu gelişir
 Bu durumda vitaminin aktif şekle dönüşümü azalır
 1,25-diOH kolekalsiferol (kalsitriol) verilmesi, etkin
bir yerine koyma tedavisi
Vitamin D toksisitesi
Diğer yağda-çözünen vitaminler gibi vücutta
depo edilir ve çok yavaş olarak metabolize
edilir
 hiperkalsemi
 hiperfosfatemi
 yumuşak doku kalsifikasyonu
Vitamin E eksikliği
 Hemen hemen tamamen prematür yeni doğan
bebeklere özgüdür
 Yetişkinlerde genellikle kusurlu lipid emilimi ve
taşınmasıyla birlikte
 Eritrositlerin peroksitlere karşı duyarlılığında
artma sonucu eritrosit yaşam süresi kısalır,
hemolitik anemi gelişir
 Gebeler, emziren kadınlar ve yenidoğana
vitamin takviyesi yapılmalı
Vit K
 Gla proteinlerinin posttranslasyonel
modifikasyonunda kofaktör
–
–
–
–
–
–
–
FII
FVII
FIX
FX
ProtC
ProtS
Osteokalsin
Vit K
İnce barsak bakterileri tarafından sentezlendiği
ve diyet yoluyla alındığı için eksikliği nadirdir
 Yağ malabsorbsiyonu
 Antibiyotik kullanımı
 Yenidoğanlar
 plasenta tarafından etkin şekilde aktarılamaması
 barsağın doğum sonrasında steril olması
 anne sütünün günlük vitamin K gereksiniminin
yaklaşık beşte birini sağlayabilmesi
Vitamin K eksikliği
• Pıhtılaşma süresinin uzamasına bağlı
kanamaya eğilim söz konusu
• Özellikle çocuk ve yaşlılarda görülebilir ve
hemorajik durumlara neden olabilir
• Yenidoğanlara kanamaya karşı önlem olarak
tek doz kas içi K vitamini uygulanması
önerilmekte
• Yüksek dozlarda K vitamininin alınması
hiperprotrombinemi ve tromboz oluşumuna
neden olur
Aşağıdaki suda çözünen vitaminlerden
hangisinin eksikliği megaloblastik anemiye yol
açar?
a)
b)
c)
d)
e)
Tiamin
Riboflavin
Niasin
Biotin
Vitamin B12