PNÖMONİLER Prof.Dr.Necmi AKSARAY Pnömoni tanımı Enfektif veya Enfeksiyöz olmayan etkenlerle akciğer parankiminde gelişen inflamasyondur. Çocuklarda görülen pnömonilerin % 95’i gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. Her yıl 150 milyondan fazla çocuk pnömoni tanısı almakta ve 11-12 milyon hastaneye yatış olmaktadır. < 5 yaş çocuklarda yıllık pnömoni atağı ABD ve Kuzey Avrupa ülkelerinde 4/100 iken gelişmekte olan ülkelerde ise 21-296/100’dür. Yılda 2 milyondan fazla çocuk pnömoni nedeniyle hayatını kaybetmektedir. DSÖ. verilerine göre < 5 yaş çocuk ölümlerinin %19 ‘u pnömoniye bağlıdır. Pnömoni nedeniyle oluşan çocuk ölümlerinin %70’i Asya ve Afrika’daki fakir ülkelerden olmakta ve ölüm nedenlerinin 2. sırasındadır. Bu bölgedeki 5 yaş altı çocukların 12-20/1000 ‘si pnömoni nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Gelişmiş ülkelerde < 5 yaş ölüm oranı ise 0.1/1000’dir. Ülkemizde sağlık bakanlığınca yapılan hastalık yükü çalışmasına göre solunum yolu enfeksiyonları 0-4 yaşta %13.4 ve 5-14 yaşta %6.5 oranları ile 2. sırada yer almaktadır. 0-14 yaş arası tüm ölümlerin %14’ünden sorumludur. < 5 yaş çocukların %29’u alt solunum yolu enfeksiyonu geçirmektedir. Pnömoni ülkemiz için hala önemli bir sorundur! Pnömoni Sınıflaması Toplum Kökenli Pnömoni (TKP) Bronkopnömoni(BP) Alt Solunum Yolu Enfeksiyonu (ASYE) Nosokomiyal Pnömoni(NP) Ventilatör İlişkili Pnömoni(VİP) Pnömonide etkenler Olguların ancak %24-85’inde etken saptanabilmektedir. Etkeni saptayabilmek için Nazofarenx kültürü Kan kültürü Serolojik tetkik PCR Biyopsi Pnömonide birden fazla etken %16-34 oranında bildirilirken, tek başına bakteri yada viral etkenler %30-50 oranında bildirilmektedir. Viral etyoloji ilk 6 ayda ve prematürelerde hastaneye yatışın en önemli nedenidir. Pnömonide etkenler 40 35 30 S. pneu Viral M. pneu C. Pneu H. İnf 25 20 15 10 5 0 3-48 ay 5-9 Yaş 10-14 yaş Heiskanen-Kosma T. PIDJ 1998; 17: 986-991 Pnömonide etkenler İnfluenza virusunun neuroaminidaz protein aracılığıyla pnömokok enfeksiyonlarına yol açtığını ve ölümlerin bu mixt enfeksiyon sonucu ortaya çıktığını unutmamak gerekir. Pnömonide klinik Ateş: ani başlangıç ve yüksek ateş bulunur. Takipne, Gögüs duvarında çekilmeler, Siyanoz, Gögüs ağrısı, Hışıltılı solunum; Bakteriyel pnömonide olmaz. Ancak süt çocuklarında bakteriyel pnömoni de başlangıçta bulgular viral pnömoniler gibidir. Küçük çocuklarda kusma, ishal olabilirken daha büyük çocuklarda apandisit ile karışabilecek karın ağrısı olabilir. Atipik pnömoniler Mycoplazma tüm pnömonilerin %10-20’sinden sorumludur. 5-9 yaş arasında pnömonilerin %33’ünden 9-15 yaş arasında % 70’inden sorumludur. Yavaş başlangıç vardır. 3-4 haftaya kadar öksürük uzayabilir. Farenjit,lenfadenopati, otitis media, döküntü,büllöz mirinjit olabilir. Akciğer grafisinde %75 tek taraflı buzlu cam görünümü vardır. Atipik pnömoniler Chlamydia pneumonia pnömonilerin %6-10’unda etkendir. 5-15 yaş grubunda % 3.5 oranında görülür. Yenidoğan döneminde Chlamydia trochomatis sık görülen etkendir. Chlamydia pnömosinde %50 oranında konjonktivit vardır, ateş ve hışıltı genelde yoktur. Akciğer grafisinde bilateral tutulum vardır. Beyaz küre sayısı normalken % 75 eozinofili bulunur. Pnömoni tanısı Tam kan sayımı ve periferik yayma: Bakteriyel ve viral pnömoni ayırıcı tanısında yardımcı olabilir. Viral pnömonilerde beyaz küre sayısı 20.000/ mm3’ ü geçmez, periferik yaymada lenfosit hakimiyeti vardır. Bakteriyel pnömonilerde ve nadiren adenoviral enfeksiyonda beyaz küre sayısı 15.000-40.000/ mm3 arasındadır ve periferik yaymada granülosit hakimiyeti bulunur. Akut faz reaktanları: CRP, sedimantasyon gibi akut faz reaktanlarının tek başına anlamı yokken bakteriyel pnömonilerde tedavinin takibinde CRP kullanılabilir. Biyokimyasal tetkikler: Pnömonilerde uygunsuz ADH gelişebileceği için elektrolit bakılabilir. Pnömoni tanısı Kan kültürü ve mikrobiyolojik tetkikler: Kan kültürü hastaneye yatırılan çocuklarda %10-20 oranında pozitif iken parapnömonik efüzyonu olan çocuklarda % 30-40 pozitif olabilir. Akciğer grafisi çekilme endikasyonları Ağır ve çok ağır pnömoni, Komplikasyon gelişimi, Ayaktan verilen uygun tedaviye yanıtsızlık ve klinik bulgularda uzama, Tekrarlayan pnömoni öyküsü varsa, Tüberküloz şüphesi varsa, Hasta 5 yaşından küçük, odağı belli olmayan 39˚C ‘den fazla ateşi ve WBC sayısı 20.000/mm3 üzerinde olan hastalarda, Ayırıcı tanı için Kontrol akciğer grafisi endikasyonları Lober kollaps gelişen çocuklar, Yuvarlak pnömoni görüntüsü olan hastalarda olası tümör ayırıcı tanısı için, Solunumsal bulguları devam eden hastalar, Dehidratasyonu olan hastalarda sıvı tedavisi sonrası infiltrasyonlar görünür hale gelebilir. Pnömoni sınıflaması Pnömoni tanısı alan hastalarda klinik olarak hastalığın derecelendirilmesi önemlidir Pnömonin klinik olarak derecelendirilmesi Pnömoni Bilinç durumu Normal İnleme Renk Solunum hızı Gögüste çekilme Beslenme Dehidratasyon Yok Normal Takipneik Yok Normal Yok Ağır pnömoni Uykuya eyilim olabilir Olabilir Soluk Takipneik Var Azalma Olabilir Çok ağır pnömoni Konfüzyon/letarji Var Siyonotik Takipneik/apneik Var Beslenemez Var(şok) Komplikasyonlar Parapnömonik plevral efüzyon: bakteriyel pnömonilerin %40’ında gelişir. Ampiyem Pnömotosel: S. aureus Pnömotoraks: S. aureus Nekrotizan pnömoni: S.pneumonia, S. aureus, GAS, M. Pneumonia, C.pneumonia, Adenovirus Akciğer absesi Bronşektazi Endokardit,perikardit Reaktif hava yolu hastalığı Bronşiolitis obliterans Uygunsuz ADH gelişimi: Hastaneye yatanların 1/3 ‘ünde görülür. Steven Johnson Sendromu ve Hemolitik üremik sendrom: M. pneumonia’da sık. Pnömonilerde hastaneye yatış ve sevk kriterleri 3 ayın altında pnömoni tanısı alan her bebek Her yaşta ağır ve çok ağır pnömonisi olan çocuklar Ayaktan tedavi sırasında klinik bulguları ilerleyenler Akciğer grafisinde hızlı ilerleme ve multilober tutulum, atelektazi, apse, pnömotosel, plevral effüzyon Pnömonilerde hastaneye yatış ve sevk kriterleri Solunum sıkıntısı ve/veya oksijen gereksinimi Toksik görünüm Oral antibiotiklere yanıtsızlık Bağışıklık eksikliği ve altta yatan hastalığı olan her hasta Tekrarlayan pnömoniler Tedavi uyumsuzluğu ve sosyal endikasyon Çok ağır pnömonide yoğun bakımda izlem kriterleri Nabız oksimetresinde SaO2 % 92 Tekrarlayan apne/yüzeyel solunum Ağır dispne ve/veya PaCO2>60 mmHg Septik şok tablosu Mental durumda değişme (konfüzyon) Oligüri (<2cc/kg) Hipoksemi Metabolik asidoz Hipotansiyon Organ disfonksiyon bulguları Toplum Kökenli Pnömonilerde Antibiyotik Tedavisi Yaş 0-3 hafta 3hafta -3 ay 4ay-5 yaş >5 yaş Antibiyotik Hastaneye yatır Hasta afebrilse (C.trachomatis için): oral makrolid (eritromisin, klaritromisin) Amoksisilin / Penisilin prokain* Penisilin prokain/amoksisilin ve/veya Makrolid *Etken S.pneumoniae ise, akciğer grafisinde lober konsolidasyon saptanırsa Toplum Kökenli Pnömonilerde Hastanede Antibiyotik Tedavisi Ağır pnömoni 0-2 ay Ampisilin İV+Aminoglikozid ±eritromisin (C.trahomatis için) 3-59 ay Ampisilin-sulbaktam İV + Sefuroksim İV >5 yaş Penisilin G/ Ampisilin İV ve/veya Makrolid Çok Ağır Pnömoni** Sefotaksim İV/Seftriakson İV +ampisilin Sefotaksim İV/Seftriakson İV Seftriakson İV / Sefotaksim İV ±Makrolid **Hastada sepsis bulguları varsa ve/veya komplike plevral efüzyon (plevral ampiyem), pnömatosel veya piyopnömotoraks varsa Pnömonilerde Tedaviye Yanıtın Değerlendirilmesi Hasta 48 saat sonra değerlendirilir Klinik durumda kötüleşme yoksa tedavi değiştirilmez Hasta risk faktörü taşımıyor, komplikasyon gelişmemişse Ateş 2 – 4 günde düşer Beyaz küre ilk haftada normale döner Fizik bulgular ilk haftada düzelmeyebilir Radyolojik düzelme 4 haftadan uzun sürebilir NOZOKOMİYAL PNÖMONİLER Hastaneye yatıştan 48 saat sonra yada taburculuktan sonra ki 48 saat içinde gelişen pnömonilerdir. Hastane enfeksiyonlarının % 60 ‘ını oluşturmaktadır. 2 ay- 2 yaş arasında sık görülür. Hastanelerde 1000’de 4 oranında görülürken eğitim hastanelerinde 1000’de 6-10 oranında görülür. Yoğun bakım ünitelerinde % 15-20 sıklıkta görülüyor. Ventilatör ilişkili pnömoni; ventilatörsüz takip edilen hastalara göre 6-21 kat daha fazla görülür. Nozokomiyal pnömoni ve ventilatör ilişkili pnömonilerde mortalite hala %30-33 oranındadır. Nozokomiyal pnömonilerde etkenler 1990’lardan itibaren gram (+) çomaklar 1. sıraya çıkmıştır. Şimdi özellikle: Metisiline ve/veya gentamisine dirençli Staf. aureus Koagülaz negatif stafilokoklar Enterokoklar. Nozokomiyal pnömoni tanısı 1-Solunum sistemi muayenesindetanısı rallerin duyulması veya perküsyonda matite saptanması, 2- Öksürük,apne,takipne,hışıltı ve bradikardi gibi bulguların ortaya çıkması, 3- Pürülan balgamın olması veya balgamın özelliğinde değişiklik, 4-Mikroorganizmanın trakeal aspirat, bronşial fırçalama veya biyopsi örneklerinden izole edilmesi, viral antijen saptanması, 5-Kan kültüründe mikroorganizmanın izole edilmesi, 6- Akciğer grafisinde yeni veya progresif infiltrasyon, konsolidasyon, kavitasyon veya plevral effüzyon saptanması, 7-Serolojik olarak titrasyonun artması, 8- Histopatolojik olarak gösterme, Ventilatör ilişkili pnömoni Daha önce pnömonisi olmayan hastada entübasyondan (mekanik ventilatöre bağlandıktan sonra) 48 saat sonra gelişen pnömoni, ventilatör ilişkili pnömoni olarak kabul edilir. Pnömoni nedeniyle ventilasyon desteği uygulanan hastaların ise 48. saatten sonra bulgularında ilerlemesi olması durumunda VIP düşünülmelidir. Mekanik ventilasyon uygulanan hastalarda pnömoni oluşma riski 6-20 kat artmıştır. Mekanik ventilasyon uygulanan hastaların % 8-28’inde ventilatörle ilişkili pnömoni gelişmekte ve mortalite oranı % 20-71 olarak bildirilmektedir. VİP gelişimi MV süresini ortalama 10 gün, YBÜ’de kalma süresini 6,5 gün uzatmakta Ventilatör ilişkili pnömoni hastane kaynaklı enfeksiyonlar içinde idrar yolu enfeksiyonlarından sonra 2. sıklıkta görülür. Yoğun bakım ünitelerinde ise ensık görülen nozokomiyal enfeksiyonlardır. Hastahane kaynaklı pnömonilerinde % 70-80 ‘lik kısmını VIP oluşturmaktadır. Ventilatör ilişkili pnömonide risk faktörleri 48 saatten uzun süren MV Geniş spektrumlu ve uygunsuz antibiyotik kullanımı YBÜ’de uzun süre kalma Altta yatan hastalığın ağırlığı Altta yatan kardiorespiratuar hastalık ARDS varlığı Nörolojik defisit, travma, vücut pozisyonu, steroid kullanımı ATS. Am J Respir Crit Care Med 1995 Kolonizasyon mu ve enfeksiyon mu? Uygun antibiyotik kullanımı ve ilk 24 saatte tedavinin başlanması mortaliteyi etkilemekte Ventilatör ilişkili pnömonide etmenler Major neden üst aero-digestif yoldan olan mikroaspirasyonlar Hematojen yayılım Ventilatör setlerinin enfekte olması YBÜ personeli ve ortamın enfekte edici olması Endojen risk faktörleri Cerrahi ve invaziv girişimler N/G uygulama Bilinç bozukluğu, yutma fonksiyonlarında bozukluk, hava yolu refleks hasarı Malnütrisyon, immünsupresyon ARDS varlığı Hicazi MH. Semin Respir Crit Care Med 2000 Ekzojen risk faktörleri MV süresi Reentübasyon veya acil entübasyonlar Sık ventilatör değişimi Trakeostomi Supin pozisyonu Subglottik sekresyon aspirasyonu Düşük ETT kaf basıncı Ventilatör ilişkili pnömonilerde etyoloji En sık Gr (-) etken: P. aeroginosa, Acinetobacter spp. (%5585) En sık Gr (+) etken: S. aureus (%20-40) %40-60 vaka polimikrobiyal %20 vaka viral veya anaerob ajanlarla Yenidoğan YBÜ’de ise en sık ajanlar: Koagülaz (-) S. aureus, P. aeroginosa, K. pneumonia Erken VİP: S. pneumonia, H. influenza, metisiline hassas S. aureus, M. Catarhallis Geç VİP(5.günden sonra): MRSA, P. aeroginosa, Acinatobacter spp., Enterobacter, anaeroblar, Legionella pneumophillia Anerobik VİP oral entübasyonda yüksek, nazal entübasyonda daha düşük oranda Su kaynakları kontamine olan YBÜ’lerinde Legionella pneumophilia da etkenler arasında Ventilatör ilişkili pnömoni tanısı VİP tanısının konması zordur ve tek başına klinik değerlendirmeler yeterli olmamaktadır. VİP tanısında radyolojik incelemelerin güvenilirliği azdır. Klinik açıdan bazı bulgular VİP’i düşündürse de, makroskopik olarak trakeal ve bronşiyal sekresyonun artması, sekresyonun görünümündeki değişiklikler, sekresyonun pürülan görünümü ve kokusu pnömoni gelişimi açısından değerli bulgulardır Ventilatör ilişkili pnömonide tedavi Çocuklarda empirik tedavide gram (-) düşünülüyorsa; 1-Seftazidim + aminoglikozit 2-Sefepim veya 3-Sefoperazon-sulbaktam veya 4- Piperasilin/tazobaktam veya 5- Karbapenem tek başına veya aminoglikozit eklenerek kullanılabilir. Ventilatör ilişkili pnömonide glikopeptid kullanım endikasyonları 1-Yaşamsal riski olan hastalarda 2-Kateter varlığında 3- Dolaşım bozukluğu olan hastalarda 4- Başlangıç tedavisine 48 saat içinde yanıt vermeyen hastalarda ve klinik durumu kötüleşen hastalarda (düzelmeme ve klinik kötüleşmeye neden olabilecek diğer nedenler yönünden hastanın mutlaka yeniden değerlendirilmesi gerekir) 5-Hastanın izlendiği ünitede MRSA infeksiyonu varlığında Aspirasyon sonrasında pnömonisi geliştiği düşünülen hastalarda,anaerob bakteri riski yüksek olduğu için tedavide anaerob etkinliği olan ilaç kullanılmalıdır. Ventilatör ilişkili pnömonide tedavi süresi VIP tedavisinde antimikrobiyal tedavinin uzun tutulması eğilimi mevcuttur ancak erişkin hastalarda yapılan çalışmalarda non-fermantatif gram negatif bakteriler ile oluşan VIP durumunda tedavi süresi 15 gün, bunun dışında kalan bakterilerle oluşmuş VIP de tedavi süresi klinik yanıt alındığında 8 gün tutulmasının,daha uzun süre tedavi edilen hastalarla aynı sonucu verdiği gösterilmiştir. Ventilatör ilişkili pnömoni’den korunma El yıkama Eldiven kullanımı İnvaziv işlemler sırasında önlük ve steril eldiven kullanılması Kullanılan aletlerin dezenfeksiyonu ve sterilizasyonu Agız hijyeni Mümkün olduğunda entübasyon tekrarlarından kaçınmak NG ve OG sondaların uzun süreli kullanılmaması Erken enteral beslenmeye geçilmesi Kontrollü uygun antibiyotik kullanımı Aşılama Sürveyans çalışmaları Ventilatör ilişkili pnömoni’den korunma Etkin sürveyans çalışması uygulayan hastanelerde pnömoni gelişme oranları % 20 oranında azalmıştır. Toplumda genel korunma tedbirleri Anne ve toplumun eğitilmesi Hib aşılaması Polisakkarit pnömokok aşılaması Konjuge pnömokok aşılaması PVC 7 PVC HiD PVC 13 Influenza aşılaması OLGU SUNUMLARI Olgu-1 Öykü: 13 yaşında erkek hasta, Adana’dan geliyor. 6. sınıfa gidiyor. Daha önce bilinen bir hastalığı olmayan hastanın 6 aydır devam eden öksürük yakınması mevcut. Ara ara öksürük yakınmasına ateş ve yan ağrısı eşlik ediyor. Bu şikayetlerle doktora başvurup çeşitli antibiyotik tedavisi alma öyküsü mevcut. Şikayetleri bu tedavilerle düzeliyor ancak sonrasında tekrar başlıyor. Hasta bu şikayetlerle acil servisimize başvuruyor. Fizik muayenede: sağda solunum sesleri azalmış olarak duyuluyor. Yaygın krepitan ralleri duyuluyor. Bakılan tetkiklerinde; WBC: 13.000/mm³, CRP: 166 mg/L Sedim: 55/saat PA akciğer grafisi: Sağ akciğer orta alt zonlarda pnömonik infiltrasyon saptanıyor. Hastada hangi tanıyı düşünürsünüz ? a) Tüberküloz b) Bronşitin akut alevlenmesi c) Pnömoni ( TKP) d) Yabancı cisim aspirasyonu sonrası gelişen pnömoni e) Kist hidatik Olgu-2 Öykü: 3 aylık kız hasta; 15 gün önce başlayan hafif öksürük şikayeti ile non spesifik ilaçlar kullanıyor. Takiben hastanın öksürük nöbetleri ve öksürürken morarma şikayetleri oluyor. Bu şikayetlerle gittiği hastanede bronşiolit tanısı alıyor ve yatırılıyor. Tedaviye rağmen şikayetlerinin artması üzerine hastanemize sevk ediliyor. Fizik muayenede vücut ısısı:37ºC WBC: 50.000/mm³ PY: Lenfosit hakimiyeti var Apne periyotları olması nedeniyle hasta entübe ediliyor. EKO’sunda pulmoner hipertansiyon saptanıyor. Uygun tedavi sonrası 5. günde extübe ediliyor ve ayaktan takip edilmek üzere taburcu ediliyor. Hastada tanınız nedir? a) Pnömoni b) Boğmaca c) Amfizem d) Bronşektazi e) Yabancı cisim aspirasyonu Olgu-3 Öykü: 8 yaşında hasta kafa travması nedeniyle Devlet Hastanesi yoğun bakımına alınıyor. Ventilatöre bağlanan hastada 3. gün ventilatör ilişkili pnömoni düşünülüyor Meropenem+vankomisin başlanıyor. Akciğer grafisinde atelektazisi ve kompansatuar havalanma artışı olan hastada takiben pnömotorax düşünülerek hastaya torax tüpü takılarak hastanemize sevk ediliyor. Eski akciğer grafilerini değerlendirmelerimiz sonucunda hastaya torax tüpü takılmasını gerektirecek görüntü olmadığı saptandı. Bu hastada seçeceğiniz tedavi nedir? a) Meropenem + vankomisin + klaritromisin b) Derin trakeal aspirasyon ve seftriakson c) Sefepim + aminoglikozidler d) Dar spektrumlu antibiyotikler+ klaritromisin e) Tek başına vankomisin Olgu-4 Öykü: 16 yaşında erkek hasta 1 haftadır devam eden öksürük ve son 2 gündür yarım fincan kadar tarif edilen parlak kırmızı kanlı öksürükle birlikte ağızdan kan gelmesi tarif ediliyor. Daha önceden bilinen başka hastalığı yok. Köyde ikamet ediyor. Hastanın fizik muayenesinde patolojik bulgusu yok. Torax tomografisi Sağ akciğer üst lob apexinde axiyel planda yaklaşık 5.5 cm boyutlarına ulaşan içerisinde hava sıvı dansiteleri izlenen kalsifiye duvarlı lezyon mevcuttur. Bu hastada tanınız nedir ? a) Aspirasyon pnömonisi b) Tüberküloz c) Akciğer absesi d) Kist hidatik e) Lober pnömoni Olgu-5 6 aylık erkek hasta solunum sıkıntısı nedeni ile devlet hastanesine yatırılıyor. Pnömoni nedeniyle seftriakson tedavisi alan hastanın solunum sıkıntısı düzelmeyince vankomisin, meropenem tedavisi başlanıyor. Cevap alınamayınca hastanemize sevk ediliyor. Hasta taşikardik, hepatomegalisi mevcut. Tüm odaklarda sistolik belirgin üfürümü mevcut. PAAC grafisinde kardiyomegalisi mevcut. Hastanın EKO’su yapıldı Hastaya hangi tedaviyi verirsiniz? a) İnotropik ajanlar ve lasix verilir, antibiyotik gerekmez b) Klaritromisin + Seftriakson c) Sadece klaritromisin d) Antibiyotik + Steroid e) Aminoglikozit + Sefelosporin Olgu-6 10 yaşında erkek hasta Ş. Urfa’dan geliyor. Uzun süredir öksürük, nefes almada zorluk, gelişme geriliği, terleme şikayetleri var. Daha önce çok defa pnömoni nedeniyle tedavi almış. Ş.Urfa’da tüberküloz nedeniyle 9 ay 4’lü tüberküloz tedavisi almış. Hastanın fizik muayenesinde persentilleri %3’ün altında olup takipnesi mevcut. Solunum sesleri bilateral azalmış olarak duyuluyor. Nadir ralleri duyuluyor. PAAC grafisinde retikülogranüler infiltrasyon bilateral saptanıyor. WBC: 11.000/mm³ Sedim: 32/saat CRP:12 mg/L Kültürlerinde üremesi olmadı. Hastada tanınız nedir? a) Tüberküloz b) Pnömoni c) Pulmoner alveoler mikrolitiazis d) Kistik fibrozis e) Viral pnömoni Olgu-7 6 yaşında kız hasta 1 yıldır nefrotik sendrom nedeniyle takip ediliyor. 3 gündür yüksek ateş, hışıltılı solunum, öksürük, gögüs ağrısı, ve karın ağrısı şikayetleri ile başvurdu. Fizik muayenesinde dinlemekle akciğerlerde bilateral yaygın krepitan raller duyuluyor. WBC: 21.000/mm³ CRP: 156 mg/L Bu hastanın pnömonisinde en çok hangi etkenleri düşünürsünüz ? a) S. Pnömonia + virüsler b) S. Pnömonia + M. Pnömonia c) Tek başına virüsler d) H. İnfluenza + virüsler e) Tek başına S. Pnömonia TEŞEKKÜRLER