KAMU GELİRLERİ

KAMU HARCAMALARI ve
GELİRLERİ
Yrd.Doç.Dr. M.Umur TOSUN
Kamu Hizmetlerinin Ayrımı

Topluma götürülen hizmetler; kamusal, yarı
kamusal ve özel (kişisel) mal ve hizmetler olarak
incelenebilmektedir.




Kamusal mal ve hizmetler
Yarı Kamusal mal ve hizmetler
Kişisel mal ve hizmetler
Ayrımda kullanılan kriterler; tüketimde rakip
olma/olmama ve tüketimden dışlanabilme /
dışlanamama.
Kamu Giderleri

Fonksiyonel ayrım






Eğitim giderleri,
Sağlık giderleri,
Yönetim Giderleri,
Bayındırlık giderleri
Sosyal giderler.
Ekonomik Ayrım



Cari,
Yatırım
Transfer


Mali Transferler (Sübvansiyonlar)
Sosyal Transferler

Verimli – Verimsiz Giderler Ayrımı



Ekonomik üretim kapasitesini artıran
harcamalara verimli harcamalar denir.
Ekonomik üretim kapasitesini artırmayan
harcamalara verimsiz harcamalar denir.
Diğer Ayrımlar

Gideri Yapan Birime Göre Ayrımlar
Merkezi Yönetim ve Yerel Yönetim Harcamaları
 Adi ve Olağanüstü Harcamalar
 Zorunlu – İhtiyari Gider Ayrımı

Kamu Harcamalarının Artışını
Açıklamaya Yönelik Görüşler


Wagner Kanunu, devletin faaliyetlerinde
sürekli artış kanununu ileri sürmüştür. Milli
hasıla arttıkça kamu harcamalarının da
arttığını ileri sürmektedir.
Peacock-Wiseman yaklaşımı, savaşlar gibi
olağanüstü
dönemlerde
kamu
harcamalarının sıçrama yaptığını ve
bunalım sonrasında eski haline geri
dönmediğini ileri sürmektedirler.

Diğer yaklaşımlar;


Sosyal Refahın artırılması yaklaşımı, sosyal hizmet
üretimi amacıyla devletin, kamu harcamalarının
düzeyini artırdığı, bu yöndeki etkileşimin süreklilik
içerisinde gerçekleştiği kabul edilmektedir (Pigou ve
Dalton).
Maksimizasyon yaklaşımı, demokrasi ile yönetilen bir
ülkede hükümetler kendi yaşam sürelerini maksimum
kılmaya çalışırlar. Seçmenlerde kendi gelirlerini
maksimum kılma çabası içindedirler. Bu durum kamu
harcamalarını olduğundan daha yüksek bir noktaya
taşımaktadır (Buchanan & Tullock, Downs).
Kamu Gelirlerinin Türleri











Vergiler
Harçlar
Şerefiyeler
Parafiskal Gelirler
Para ve Vergi Cezaları
Mülk ve Teşebbüs Gelirleri
Borçlanma Gelirleri
Fonlar
Para Basmaktan Elde Edilen Gelirler
Bağışlar
Ganimetler


Vergi, zorunlu ve karşılıksız olarak gerçek ve
tüzel kişilerden alınan parasal değerlerdir.
Zorunlu olmaları ve karşılıksız olma özellikleri ile
diğer kamu gelirlerinden ayrılmaktadır.
Harçlar, devletin bazı hizmetleri nedeniyle alınan
iktisadi değerler olup, vergilerden farklı olarak
harçlarda özel yarar elde etme söz konusudur.
Yargı harçları, noter harçları, eğitim harçları
örnek olarak gösterilebilir. Nitelikleri cebridir,
kişilere özel yarar sağlamaları nedeniyle toplanır,
sinai ve yapılan hizmet ticari ve sinai nitelikte
değildir.


Resimler, bir iş ya da faaliyetin yapılmasına
yetkili kuruluşlar tarafından izin verilmesi
dolayısıyla yapılan bir ödemedir. Rıhtım
resmi, ithalatta alınacak damga resmi
örnek olarak verilebilir.
Şerefiyeler, yapılan bir bayındırlık hizmeti
nedeniyle
o
bölgede
bulunan
gayrimenkullerin değerindeki artışa karşılık
belirli bir tutarda tahsil edilen kamu
gelirlerine şerefiye denilmektedir.

Parafiskal gelirler, Sosyo-ekonomik alanda
devlet
müdahaleciliğinin
genişlemesi
dolayısıyla artan kamu harcamalarının bir
bölümünü karşılamak suretiyle belirli
amaçların gerçekleştirilmesi için kurulan
kamu veya yarı-kamu niteliğinde olan
ekonomik, sosyal ve mesleki kuruluşlara
bu amaçlarının finansmanı için kamu
otoritelerince gelir toplama yetkisinin
verilmesiyle ortaya çıkan ve bütçe dışı bir
kamu geliridir. Sosyal güvenlik kurumunun
topladığı primler, meslek odaları ile
baroların aidatları örnek olarak verilebilir.

Para ve vergi cezalarının temel amacı gelir
yaratmak değildir. Para cezaları, toplum
bireylerinin, birbirleri ile olan ilişkileri ve
kamu düzeni açısından konulmuş bulunan
kural ve koşullara uygun davranmayı
sağlamaya
aksine
hareket
edenleri
cezalandırmaya
yönelik
yaptırımlardır.
Vergi cezaları ise mükelleflerin vergi
yükümlülüklerini gereğine uygun bir
şekilde yerine getirilmesini, getirmeyenleri
cezalandırmayı amaçlamaktadır.


Mülk ve teşebbüs gelirleri, arazi, bina,
orman, maden gibi gayrimenkuller ile
devletin ticari, sinai ve mali girişimlerinden
sağladığı gelirleri kapsamaktadır.
Borçlanma gelirleri, cari bütçe gelirleri ile
bütçe
giderleri
arasındaki
açığı
kapatabilmek için başvurduğu teorik olarak
geçici bir gelir kaynağıdır. Tek amaç bütçe
açığının giderilmesi değil ancak büyük
yatırım ve reformların finanse edilmesidir.


Fonlar, özellikle bütçe dışında olması
nedeniyle siyasi, idari ve mali açıdan
harcanması kolay olan fonlar günümüzde
kamu gelirleri açısından önemini yitirmiştir.
Para basmaktan doğan gelirler, senyoraj
geliri olarak da ifade edilen kamu geliri
olup, para üzerindeki yazılı değer ile satın
alma
gücü
arasındaki
farkı
ifade
etmektedir. Enflasyonist etkileri nedeniyle
kullanımı büyük ölçüde ekonomik koşullara
bağlı bulunmaktadır.

Diğer kamu gelirleri, dolaylı olarak gelir yaratan
ya da toplam kamu gelirleri içerisindeki önemi
fazla olmayan başka gelir kaynaklarından da söz
edilebilir.



Bağış ve yardımlar, gerçek ve tüzel kişiler tarafından
karşılıksız olarak, gönüllük esasına dayalı olarak
yapılan ödemeleri ifade etmektedir.
Ganimetler, savaş vb olayların ortaya çıkması halinde
ancak söz konusu olabilecek kamu gelirleridir.
Kamu alacağının cebren tahsili sırasında yasa
hükümlerine göre haczedilen mallar, müsadere,
kanuni mirasçıların bulunmaması durumunda devlete
intikal eden servet unsurları da ayrı bir kamu geliri
olarak ifade edilmelidir.