KAY 361 Türk İdare Tarihi
advertisement
KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 2(1): 25 Haziran 2007 Konular: Bizans/ Doğu Roma Yönetim Sistemi Ortaçağ Batı Avrupa neden Ortaçağ incelemelerinin modeli? İncelediğimiz dönemde tarihin ağırlığı Doğuda Batı Avrupa’nın 15. ve 16. Asırlarda başlayan yükselişi sonucu Harita merkezi Batı ve Kuzey Avrupa halkları geri kalmış ve önemsiz sayılıyor Önemli güçler: Bizans ve Sasani İran’ı İslam İmparatorluğu Venedik Cumhuriyeti Roma İmparatorluğu Batı ve Doğu (Roma) Eyaletleri Kuzeybatı ve Kuzey Avrupa’da Romalılık Resmi bölünme M.S. 395 Batı eyaletlerinin çöküşü Kültürel farklılık Roma Hukuku Romanize edilmiş Hristiyanlık Latince kullanımı ile yaşayacak Doğu’da ise Roma’nın kurumları yaşayacak Romalıların gelişinden önce Hellenize olmuş bir alan Roma dili ve kültürü burada karşısında yerleşik kültürler ve dinler bulmuş “Bizans” Terimi Konstantinopolis şehrinin 4. Asır öncesi adı Bizans, sonradan Batı Avrupa’lı tarihçilerin kullandığı bir terim Halk kendine “Romalı” derdi Türkler de bu halka “Rum”, ülkeye de “İklim-i Rum” demişledir Mevlana Celaleddin Rumi Bizans’da Konuşulan Diller Çok dillilik Roma mirası Latince Mezopotamya’da Süryaniler Aramca Güneyde Arapça Mısır’da Kobtça konuşur Anlaşma dili (Lingua franca) Yunanca Seçkinler, kendi dilleri yanında Yunanca’yı da iyi biliyordu Bizans’da Din Çok dinli bir ülke Maniheizm, Mazdek dini, İslamiyet, Yahudilik Ana eksen Ortodoks Hristiyanlık Ortodoks Kilisesi’nin etki alanı Hellenler Balkanlarda Bulgarlar, Makedonlar, Romenler, kısmen Arnavutlar, Sırplar ve Karadağlılar Kuzeyde Rusya, Ukrayna ve Belorusya Doğuda Suriye ve Filistin’de Ortodoks Hristiyan Araplar Bizans/ Doğu Roma 11 Asırlık bir tarih Kurumlarda ve kültürde sürekli değişim İran, İslam İmparatorluğu ve İtalyan devletleri ile etkileşim 10. Asra kadar tüm Avrupa’yı etkilemiştir Hukuk ve yönetim sistemi Mimari, protokol, giyim tarzı Farklılıklar Roma Doğu Roma/ Bizans Diarchie (İmparator- Senato) Monarşi (Senato törensel, simgesel bir kurum) Ruhani/ Dünyevi otorite ayrımı Papalar imparatora taç giydirir (imparatorun tescili) İmparator kilisenin başı Cesaro-papizm Patrik, imparatora taç giydirir (patriğin tescili) Eyalet idaresinde askeri ve mülki amir ayrı Sürekli savaşlar nedeniyle askeri ve mülki amir aynı Kölelik var 5. Asır’dan sonra kölelik terkediliyor Roma Mirası Bölünme ve yıkılma sonrası Roma İmparatorluğu’nun merkezi doğuya kaymıştır Yunanistan, İran, Mezopotamya ve Suriye Mirasa sahip çıkanlar Roma’yı 4. ve 5. Asır’da yıkan aynı kavimlerdir 10. ve 11. Asır sonrasında ortaya çıkan Rönesans ile bu mirasa sahip çıkmışlardır 15.-16. Asırlarda Rusya Çarlığı kendini mirasçı saymıştır 18. Asır’da aydınlanma filozofları Bizans’ı despotizm ve entrika ile özdeşleştirmişlerdir Etkileşim Coğrafi ve teknolojik şartlar ile kültürel etkileşim idari sistemlerde benzeşmeye neden olmuştur. Eski Hellen, Roma dünyasının felsefe, tıp, coğrafya gibi bilgileri işlenip geleceğe aktarılmıştır. Mısır’dan ölçüm teknikleri ve zirai vergilendirme sistemi Karşılaştırmalı araştırma ve değerlendirme Tarihsel devamlılık Önce Arami (Süryani) daha sonra da Arapça konuşan kavimler ve Yahudiler tarafından Roma hukukunun prensip ve yorumları 11. ve 12. Asır’dan itibaren hazırlanmıştır. Mali ve İdari Yapılanma Roma’nın aksine tartışılmaz bir monarşi Gelir yerinde toplanır ve orada harcanır, Maliye idaresi gelir ve gider tahmini yapamadığı için merkezi bir hazine ve maliyeden sözedilemez İmparator Dünyevi ve ilahi otoritenin tek kişide birleşmesi Baş kanun koyucu, en yüksek yargıç, idari, mali ve askeri otorite Cesaro-papizm Tayin ve aziller onun elinde Yetkisini sınırlayanlar Kanunlar Kilise Toprak sahipleri Bizans’lı Kimdir? Bizans’lı sayılmanın şartları: İyi bir Hristiyan olmak İmparatora itaat Roma hukuk sisteminin kural ve uygulamalarına tabii olan kimse olmak Etnik köken önemsiz Kilise içi çatışmalar yüzünden “tek dil, tek din, tek devlet” ilkesi uygulanamamıştır Merkezi Örgüt İmparatorluk Başkatibi Senato Başkanı Zamanla Sasani başveziri gibi bir başbakan ortaya çıkmıştır Anadolu ve Rumeli’nin idari ve askeri yönetimi bir görevliye Aynı zamanda başkentin yargıcı ve belediye başkanı Osmanlı’daki beylerbeyine benzer Saray hizmetleri, posta, istihbarat gibi konularda kullanılan tsavisios (çavuş) denen kavaslar İran’da da benzer uygulama Eyalet İdaresi Önceleri Oriens (Küçük Asya, Mezopotamya ve Suriye) ve Illyricum (Balkanlar) denilen ikili bölümlenme Eyaletlerin başında sivil bir vali ve bir kumandan vardı Sürekli savaşlar sonucu tek kişide görevler toplandı Maliye, merkezden tayin edilen memurların görevi Bu yüksek düzey memurlar doğrudan imparator ile yazışabilirdi Eyalette güçler ayrılığı Ordu 1. Özellikle sınır eyaletlerinde bulunan şovalyeler 2. 3. Toprağı işlemede, savunma ve savaşa katılma Hassa ordusu Donanma Akdeniz’i kontrol edemedi Önce Arap-İslam, sonra da İtalyan Cumhuriyetleri ile rekabet edemedi Ege ve Akdeniz’de bazı amirallik eyaletleri vardı Osmanlı’da Kaptanpaşa eyaletleri Diplomasi Sürekli saldırı altında bir yaşam Sınır anlaşmazlıklarını çözmek ve barbar kavimlerle görüşmek yetkisi sınır valilerine verilmişti Osmanlı’da da aynı Çevredeki tüm hükümdar ve devletler protokol bakımından eşit görülmez Çözüm: Step kabilelerini birbirine kırdırmak, ittifaklar kurup ittifaklar bozmak (Bizans usulü diplomasi) Cömert hediyeler, evlilik, Hristiyanlığı yaymak Osmanlı ve İran gibi Dışişleri Bakanı değil kitabet şefi vardır Haberleşme/ Posta/ Gümrük Özel haberleşme ihtiyacı az Ağırlıklı olarak resmi haberleşme ve diplomatik yazışma Aynı zamanda istihbarat kuruluşu Bazı gruplara gümrük muafiyeti Ruslara ticaret yoluyla Hristiyanlığı yayma İç gümrük uygulaması Tüccar mektupları ve küçük kargo Tali yollarda gümrük noktaları Rekabetin önlenmesi, ticaret imtiyazları Hukuk ve İdare Roma hukuk sitemini geliştirip dünyaya aktarma Medeni Hukuk Külliyatı Roma kanunları toplansa ancak küçük bir kitap olur Aslolan prensip, gelenek ve yorumlar Önce şahıs, borçlar ve eşya hukuku Sonra medeni hukuk ve ceza hukuku Önce Latince, sonra Yunanca Hristiyanlığı kabul eden Slav ve Ruslar için model Osmanlı’da ortodoks tebaya uygulanmıştır 12. Asır sonrası Batı Avrupa’da kilise hukukuna karşı laik hukuk doktrinini doğurmuştur Toprak Rejimi Toprak sınıflandırması Toprak aristokrasisi Ezilmek istenmesine rağmen gücünü korumuştur Serbest köylüler ve serfler 5. ve 6. Asırlarda manastırların toprakları da büyüdü Hükümdar toprağı Miri Arazi- Dirlik Kilise ya da özel mülkiyete ait Manastır feodalizmi Tepki: İkonoklast, putkırıcılık hareketi Askere dirlik olarak verilen topraklar Zamanla toprak beyleri ve derebeyler; tekfurlar Vergiler Toprak vergisi Önce ayni, sonra para olarak Hristiyan olmayan şehirli ve köylülerden “kefaletion” (cizyeye benzer) Diğer vergiler Tapu, yem, otlak resimleri, vb. Şehirler Esnaf Loncaları Ticaretin kontrolü Pazar yerlerinin seçilmesi ve kurulması Şehrin yöneticileri ve kolluk kuvvetleri Belirli kamu hizmetlerinin sağlanması Fiyat kontrolü: Narh İhracat ve ithalatta seçici devlet kontrolü Savaşta donanma, barışta iaşe İpek, tuzlu balık Zabıta görevi: Agoranomos (Osmanlı’da muhtesip) Hipparkos (Hakim ve belediye görevlisi) Ticaret Çin ve Ortadoğu ile ticaret hatları Anadolu ve Trakya dışındaki parçalar imparatorluk ile ticari olarak bütünleşemedi Mısır, Kuzey Afrika ve Suriye Dere ve katır kervanları Yelkenli gemiler- geri bir teknoloji Tüccar grubu gelişemedi Düşük statü Serbest piyasa koşulları yok Sermaye birikimi olamadı Selçuklu ile savaşlar sonrası İtalyan şehirlerine gümrük muafiyetleri- sömürü Kültür Nasihatname edebiyatı İmparatorun görevleri Amaç: Toplum düzeninin korunması Rönesans ile yeni bir düzen öngören bir nasihatnamecilik çeşidi Adalet, dini sapmaları önlemek, vb. Makyavelli, Prens Harem, cariye, hadımağa gibi adetler Çin, Bizans, İtalyan şehirlerinde var
