Gürültü ve Endüstriyel İşitme Kayıpları

Gürültü ve
Endüstriyel İşitme Kayıpları
Dr. Özden ÇIRPAR
1
Plan







2
Giriş
Ses ve gürültü tanımları
İşitme fizyolojisi
Gürültüye bağlı işitme kaybı
Tanı ve yaklaşım
Yasal mevzuat
İşitmenin korunması
Giriş


3
Dünyada ve ülkemizde, meslek hastalıkları arasında
en yaygın olanı, gürültü nedenli işitme kayıplarıdır.
Son yıllarda yapılan çalışmalarla ülkemizde
mesleksel gürültü nedenli işitme kaybı olanların
sayısının 200.000'i aştığı belirtilmektedir.
Gürültü yalnızca işyeri zararlısı değil aynı zamanda
da önemli bir çevresel patolojik etkendir. Ülkemizde
büyük şehirlerimizin pek çok semtinde yapılan
gürültü ölçümlerinde elde edilen değerlerin eşik
değerleri geçtiği saptanmıştır.
2009 Bölgelere Göre
Çevresel Gürültü Denetim Sayısı
4
Ses nedir?


5
Mekanik bir titreşim
dalgasıdır.
İki temel belirleyicisi
frekansı ve
şiddetidir.
Sesin fiziksel özellikleri

6
Sesin şiddeti
doğrudan kulak
zarına ulaşan
mekanik basınçla
ilişkilidir ve desibel
(dB) olarak ölçülür.
İnsan kulağı 0-140
dB arası sesleri
algılayabilir.

Frekans ise
saniyede geçen
titreşim sayısıdır ve
birimi hertz’dir (Hz).
İnsan kulağı 2020.000 Hz
arasındaki sesleri
duyabilir.
Sesin fiziksel özellikleri-2



7
dB, logaritmasal bir büyüklüktür.
Bir sesin şiddeti iki katına çıkarsa;
2’nin ondalık logaritması 0,3 ve
desibel=10 bel olduğundan
dB cinsinden artma 3 dB olur.
Yani aynı cins ve güçte
1 kaynak χ
dB gürültü oluşturuyorsa
2 kaynak χ + 3 dB
4 kaynak χ + 6 dB
8 kaynak χ + 9 dB gürültü oluşturur.
Sesin fiziksel özellikleri-3

8
dB(A) nedir?
İnsan işitme
sisteminin en çok
hassas olduğu orta
ve yüksek
frekanslara daha
fazla ağırlık veren
ses şiddeti ölçüm
sistemidir.
Gürültü



9
Hoşa gitmeyen, istenmeyen, rahatsız edici
ses olarak tanımlanabilir.
Ses, ölçülebilir ve varlığı kişiye bağlı olarak
değişmeyen nesnel bir kavramdır.
Gürültü ise öznel bir kavramdır. Bir sesin
gürültü olarak nitelenip nitelenmemesi
kişilere bağlı olarak değişebilir. Kimilerinin
severek ve eğlenerek dinlediği müzik
diğerlerini rahatsız edebilir.
Gürültü-2

Geçici



Sürekli


10
İmpuls silah atışı, patlama
İmpakt matbaa makineleri
Sabit
Dalgalanan
Gürültü-3
11

Endüstriyel çalışma koşullarında en sık; sabit
sürekli gürültü üzerine eklenen impakt geçici
gürültüye rastlanmaktadır.

Sadece impakt gürültü,
sürekli+impakt gürültüden daha zararlıdır!
Gürültü ölçümü
Ses
basınç ölçerler
Çevresel
gürültü ölçümlerinde sahip oldukları geniş özelliklere bağlı olarak en çok kullanılan sistemlerdir.
LAeq,T
ölçebilmeli,
8535 e göre Tip 1 mikrofonu olmalı
Standard frekans ağırlıkları IEC 61672-1’de belirtildiği gibi A ağırlıklı ve C ağırlıklı olmalı,
Zaman ağırlıkları IEC 61672-1’de belirtildiği gibi F ağırlıklı ve S ağırlıklı olmalı,
A ve C Frekans ağırlıklı, darbeli, dalgalı ve periyodik sesler için toplama ve ortalama işlemi yapabilmeli (IEC 804 e
uygun),
İstatistiksel dağılım (LAN,T ) vermeli
TS
Sürekli ölçüm/izleme sistemleri
Uzun süreli ölçmelerde sabit mikrofon konumlarında otomatik olarak veya elle toplanan verileri
modemler ve telefon hatları ile ana bilgisayara ileten sistemlerdir.
Dozimetreler
Esasında
(etki izleme analizi)
bir ses basınç ölçerle benzer niteliklere sahip olan bu cihazlar gürültüden etkilenme analizinin
tespitinde kullanılırlar. Gürültülü ortamlarda çalışanların üzerlerine, kulağa yakın bir yerde olacak şekilde
takılarak ilgili kişinin belirlenen süre zarfında ne kadar gürültüye maruz kaldığını ölçen aletlerdir.
12
Maruz kalınan gürültü


13
Süre X Şiddet
Eşdeğer enerji
düzeyi prensibi
(3dBpratikte 5dB)
Ses düzeyi
dBA
Süre
Saat
90
8
95
4
100
2
105
1
110
0.5
Gürültünün olumsuz etkileri




14
Fiziksel  Geçici veya kalıcı işitme bozuklukları
Fizyolojik  Kan basıncının artması, dolaşım
bozuklukları, solunumda hızlanma, kalp atışlarında
yavaşlama
Psikolojik Etkileri Davranış bozuklukları, aşırı
sinirlilik ve stres
Performans Üzerine Olan Etkileri İş veriminin
düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin
yavaşlaması
İşitme fizyolojisi
15
Akustik refleks

16
İşitme eşiğinin
yaklaşık 70-90 dB
üzerinde
m.stapedius’un
refleks kasılması ile
iç kulağa geçen ses
şiddetinin
azaltılması
Gürültüye bağlı işitme kaybı
17

Geçici eşik kayması

Kalıcı eşik kayması

Akustik travma
Geçici eşik kayması



18
Kısa süre ile gürültüye maruz kalma
nedeniyle ortaya çıkan geçici işitsel
yorgunluk tablosudur.
Kalıcı değildir.
Dış tüylü hücrelerin mekanoelektrik
transdüksiyon kanallarının geçici olarak
kapanması nedeniyle Korti organının
mekanik duyarlılığının azalması sonucu
ortaya çıkar.
Kalıcı eşik kayması



19
Uzun süre gürültüye maruziyet sonucunda
ortaya çıkan tablodur.
Kalıcıdır.
Koklear yapılarda doğrudan mekanik hasar
ve aşırı stimülasyona bağlı olarak metabolik
değişiklikler nedeniyle ortaya çıkar.
Akustik travma




20
Öykü oldukça tipiktir.
Baş ve kulağa direkt gelen, bazen patlama
ile birlikte olan şiddetli bir gürültüyü izleyen
işitme kaybı, tinnitus ve başdönmesi
Erken otoskopideKZ vasküler konjesyon
Eşlik eden blast etki varsa Perforasyon,
zincir hasarı, labirent fistülü olabilir.
Gürültüye bağlı işitme kaybının
karakteristik özellikleri




21
Şiddeti 90 dB’in üzerindeki seslerle oluşur.
İşitme kaybı bilateraldir. Nadiren asimetriktir.
Kulağın ilk işitme kaybı 4000 Hz frekansında olur.
Daha sonra konuşma frekanslarını etkilemeye
başlar. Ancak ileri olgularda bile 500 Hz altının
korunmuş olması karakteristiktir.
Oluşan işitme kaybı sensörinöral tipte bir kayıp
olduğundan tedavisi yoktur. Ancak maruziyet
kaldırılırsa ilerlemez. Bu nedenle gürültüden
korunma son derece önemlidir.
Gürültünün koklear etkileri

22
Etki eden ses enerjisinin gücü ile paralel
olarak;
Dış tüylü hücrelerde şişme E.R’da
proliferatif aktivite artışı Nukleus
membranlarında vezikülasyon ve
dejenerasyon  İç tüylü hücrelerde
dejenerasyon  Tüm tüylü hücre ve Korti
organ kaybı  Koklear sinir lifi ve spiral
ganglion hücrelerinin kaybı
Gürültünün koklear etkileri-2
23
Neden 4000 frekans?



24
Frekansın vibrasyon
özelliğinden dolayı dar
ve gergin olan bazal
kıvrım daha fazla
sarsılır.
DKY ve orta kulak
yapılarının özgün
rezonansları nedeniyle
iç kulağa en iyi 4000
frekans iletilir.
Sempatik sistem
aktivasyonu ile koklear
kan akımı azalır.
GBİK Tanı







25
Şüphe (Mesleki sorgu)
Anamnez
Otoskopik muayene
Diapozon testleri
Odyolojik değerlendirme
Erken tanı- Takip
İyileştirme- Koruma- Eğitim
Gürültüye yönelik
örnek anamnez formu


















26
Daha önce bir işitme testi yaptırdınız mı? (Ne zaman)
Hiç işitme güçlüğü yaşadınız mı?
Şimdi işitme güçlüğünüz var mı?
Hiç gürültülü bir işte çalıştınız mı?
Sağ kulağınızla mı sol kulağınızla mı daha iyi duyduğunuzu düşünüyorsunuz?
Hiç kulaklarınızda çınlama duyuyor musunuz?
Hiç baş dönmeniz oluyor mu?
Hiç kafa travması geçirdiniz mi?
Ailenizde 50 yaşından önce işitme kaybı olan var mı?
Hiç kızamık, kabakulak ya da kızıl geçirdiniz mi?
Herhangi bir alerjiniz var mı?
Şimdi ya da önceden düzenli olarak ilaç, antibiyotik tedavisi gördünüz mü?
Hiç kulak ağrısı geçirdiniz mi?
Hiç kulak akıntınız oldu mu?
Askerlik yaptınız mı? Özellikle ateşli silah deneyiminizi anlatınız.
Bu güne kadar herhangi bir silah sesine maruz kaldınız mı?
Ek (İkinci) bir işiniz var mı?
Hobileriniz nelerdir?
GBİK riskini artıran faktörler







27
Mavi göz- açık ten
Genetik yatkınlık
DM, KVS hastalıkları, HT, Hiperlipidemi
Demir ve A vitamini eksikliği
Aminoglikozidler, Cisplatin, NSAID vb.
İleri yaş
Sigara
Klinik değerlendirme
Otoskopik muayene



28
Çoğunlukla normaldir.
Akustik travmada zar
perforasyonu
görülebilir.
Odyolojik tetkik
öncesi buşon ve ek
patolojilerin ekarte
edilmesi için mutlaka
yapılmalıdır.
Klinik değerlendirme
Diapozon testleri
29
Klinik değerlendirme
Diapozon testleri-2
30
Odyolojik değerlendirme

31
Test; çalışan gürültülü ortamdan en az 14
saat (ideali 48 saat) uzak kaldıktan sonra,
bunun sağlanamadığı durumlarda ise 80
dB(A)’in üzerindeki gürültü düzeylerinde
standart kulak koruyucusu (tüm mesai
boyunca) kullanılıyor olması koşuluyla
yapılmalı ve ölçüm her bir frekansta en az 3
defa tekrarlanmalıdır.
İşitme kaybı derecelendirme
32
Odyogramdaki semboller
33
Örnekler
34
İletim tipi İK
Sensorinöral İK
Örnekler-2
35
Örnekler-3
36
GBİK tipik progresyon
37
Odyolojik değerlendirmede
kriterler




38
Bir önceki yıla oranla herhangi bir frekansta 5 dB’in
üzerinde kayıp
Aynı işyerinde farklı bölümlerin grup olarak
odyometrileri değerlendirildiğinde, herhangi bir
bölümde diğer bölümlerden 5 dB’den fazla kayıp
varsa,
4000-6000 Hz’de bir önceki odyometriye oranla 25
dB kayıp
500-1000-2000 Hz’lerde bir yıl içinde 10 dB ve
üzerinde kayıp
Odyolojik tetkik kriterleri?
39
Ayırıcı tanı-Kofaktörler






40
Gürültü öyküsü, 4kHz. çentiği, normal
otoskopi, normal radyodiagnostikGBİK
Kafa travması
Genetik kongenital/postnatal koklear anomali
İlaç ve kimyasal madde ototoksisitesi
Asimetrik İKVestibüler shwannoma?
Presbiakuzi
Gürültü ile ilgili Yasal mevzuat


41
Gürültü Yönetmeliği - 23.12. 2003
Çevresel gürültünün kontrol altına alınması
için “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi
ve Yönetimi (ÇGDY) Yönetmeliği” AB
Çevresel Gürültü Direktifine (2002/49/EC)
uyumlu olarak 4 Haziran 2010 tarihi itibari ile
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
Gürültü Kontrol İzin Belgesine Tabi
Sanayi Tesisleri
42
Endüstriyel Tesisler için Çevresel
Gürültü Sınır Değerleri
43
Yasal mevzuat ve sağlık

Gürültü zararlarının “meslek hastalığı”
sayılabilmesi için;
–
–

44
gürültülü işte en az iki yıl,
gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB’nin üstünde
olan işlerde en az 30 gün (1 ay) çalışma
gereklidir.
Gürültüye bağlı işitme kayıplarına ilişkin
“yükümlülük süresi” 6 aydır.
Yasal mevzuat ve sağlık-2
Gürültü yönetmeliği
Madde 5 — Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri ile ilgili hususlar
aşağıda belirtilmiştir:
a) Bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından, günlük gürültü maruziyet düzeyleri ve en
yüksek ses basıncı yönünden maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri,
aşağıda verilmiştir;
1) Maruziyet sınır değerleri
: LEX, 8h = 87 dB (A) ve ppeak = 200 µ Pai
2) En yüksek maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 85 dB (A) ve ppeak = 140 µ Paii
3) En düşük maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 80 dB (A) ve ppeak = 112 µ Paiii
b) İşçiyi etkileyen maruziyetin belirlenmesinde, işçinin kullandığı kişisel kulak
koruyucularının koruyucu etkisi de dikkate alınarak maruziyet sınır değer
uygulanacaktır. Maruziyet etkin değerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate
alınmayacaktır.
c) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin
olarak tespit edildiği işlerde ve aşağıdaki şartlara uyulmak kaydı ile maruziyet sınır
değerleri ve maruziyet etkin değerlerinin uygulanmasında günlük maruziyet değerleri
yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir:
1) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi 87 dB (A) maruziyet sınır
değerini aşmayacaktır.
2) Bu işlerdeki riskleri en aza indirmek için yeterli önlemler alınmış olacaktır.
45
İşitmenin korunması


46
GBİK önlenebilir bir patolojidir ve spesifik bir
tedavisi yoktur.
Bu nedenle gürültünün önlenmesi kritik
öneme sahiptir.
► Gürültünün kaynağında önlenmesi.
► Gürültünün ortamda önlenmesi.
► Gürültünün çalışanda önlenmesi.
Gürültünün kaynağında ve
ortamda önlenmesi




47
Mühendislik önlemler gerektirir.
Daha pahalı olmakla birlikte ilk uygulanması
gereken yaklaşımdır.
Daha teknolojik makineler, ses absorbsiyonu,
yansıma önleyici panel ve örtüler
Ortam ses ölçümleriye sürekli izlem ve
iyileştirme
İzolasyon-Örnek
48
Gürültünün çalışanda önlenmesi





49
En son çare olmalıdır.
Kulak koruyucular (KKD)
Çalışma süresinin kısıtlanması, dönüşümlü
çalışma, işitme engelli çalışan
Eğitim
Sağlık gözetimi
Kişisel koruyucu donanım
50
Referanslar





51
ANSI (1996). American National Standard: Determination of
occupational noise exposure and estimation of noise-induced hearing
impairment. New York: American National Standards Institute, Inc.,
ANSI S3.44-1996.
National Institutes of Health (1990). Noise and Hearing Loss. NIH
Consensus Development Conference Consensus Statement 1990,
Jan 22-24; 8 (1).
National Institute for Occupational Safety and Health (1998). Revised
Criteria for a recommended standard - Occupational noise exposure,
U.S. Department of Health and Human Services, Public Health
Service, Centers for Disease Control and Prevention, National Institute
for Occupational Safety and Health, DHHS (NIOSH) Publication 98126.
National Institute on Deafness and Other Communication Disorders
(1999). Noise-Induced Hearing Loss. NIH Pub. No. 97-4233.
Occupational Safety and Health Administration (1983). Occupational
Noise Exposure Standard. 29 CFR Chapter XVII, Part 1910.95.
TEŞEKKÜRLER…
52