Kök Hücre Nakli Amacıyla HLA Uyumlu ve Sağlıklı Embriyoların

Kök Hücre Nakli Amacıyla HLA Uyumlu ve
Sağlıklı Embriyoların Preimplantasyon Genetik
Tanı Yöntemiyle Seçimi
Ender ALTIOK
GENETİKA Acıbadem Genetik Hastalıklar Tanı Merkezi, Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi, İstanbul
K
ök hücre nakli için aile içi vericiler deerli
kaynak oluturmaktadr. Ancak özellikle kök
hücre nakli endikasyonu olan tek gen hastalklarnda tam HLA uyumu gereksinimi ve ailelerdeki
çocuk saysnn azl verici saysn kstlamaktadr.
Son yllarda Preimplantasyon genetik tan yöntemiyle
meydana getirilen “kurtarc bebekler” kök hücre
nakli endikasyonu bulunan hastalarda kök hücre
kaynaklar olarak seçenek oluturmulardr.
PGT 20 yla yakn bir süredir kaltsal hastalklarn
doum öncesi önleme yöntemi olarak prenatal tanya
seçenek oluturmaktadr. European Society Human
Reproduction ( ESHRE) PGD Consortium 2007 verilerine göre xx adet tek gen hastal için xx adet PGT
gerçekletirilmi, xx adet bebek domutur. PGT’nin
prenatal tanya göre en önemli avantaj eer gebelik
oluursa fetusun incelenen hastalk nedeniyle salkl
olmas ve gebelik sonlandrlmasna neden olmamasdr. Bu nedenle ahlaki, etik ve tbbi nedenlerle artan
sayda uygulanmaya balanmtr. PGT’nin prenatal
tanya göre dezavantaj ise gebelik olaslnn düük
olmas, gebelik denemeleri arasnda uzun süre geçmesi, sosyal sigorta kurumlarnn destek vermemesi,
yüksek maliyeti ve uygulayabilen genetik tan merkezi
saysnn çok az olmasdr. PGT son yllarda sadece
kaltsal hastalklarn önlenmesi amacyla deil, kök
hücre nakli amacyla aile içi HLA uyumlu bebeklerin
meydana getirilmesi çin de uygulanmaktadr. ESHR
verilerine göre 2007’e kadar sadece HLA veya kök
hücre nakli endikasyonu olan bir kaltsal hastalkla
beraber HLA uyumu amacyla gerçekletirilen PGT
says xxx olmu, xxxx adet bebek domu, xx adet
transplantasyon gerçeklemitir.
Embriyo genetik seçimi olaslklara kar mücadele olarak görülebilir. Çekinik bir hastalk tayan
elerden doacak bebeklerin hastalktan etkilenme-
7-10 Ekim 2009, Antalya
me olaslklar 3/4’tür. Ayn eten doacak bebeklerin tüm HLA lokusu uyum olasl da ¼’tür. Hem
salkl hem HLA uyumlu olma olasl ise 3/16 (
% 18.75) ‘tir. Kadnlarda bu olasl arttrmak için
yumurta saysnn dardan gonadotropin tedavisi
ile çoaltlmas ve ayn zamanda embriyolarn genetik inceleme için eriilebilir olmas gerekmektedir.
Bu nedenlerle genetik ön deerlendirme ve ayrntl
moleküler incelemeler sonras PGT programna balanan hasta tüp bebek uygulamasna alnr. Ancak
tüp bebek ilemlerinde gebelik ihtimali spontan
gebelie kyasla yüksek olmakla beraber %40 civarndadr. Genetik özellikleri istenildii ekilde salkl ve HLA uyumlu olsa bile anne adayna transfer
edilen embriyolardan gebelik olumayabilir. Bu olaslklar göz önüne alndnda daha fazla sayda PGT
denemeleri gerekebilir.
Hasta ve salkl aile bireylerinden alnan kanlardan geni MHC haplotipi ve mutasyonlar için tanmlamalar yaplmakta ve sonra tek hücrelerde çallabilecek ekilde optimizasyon gerçeklketirilmektedir.
Tüp bebek ilemleri sonucu oluan ve 6-8 blastomer
barndran embriyolara biyopsi yaplarak 1 adet blastomer çkarlmakta ve daha önce hazrlanm olan
protokol uygulanarak inceleme yaplmaktadr.
HLA ve monogenik hastalklarn PGT incelemesi
amacyla aile bireylerinde ve daha sonra embriyolarn seçimi srasnda kullanlan moleküler yöntemler
arasnda multipleks PCR, Fluoresan PCR ve ergime
erisi (melting curve) incelemesi, DNA dizi analizi,
kapiler elektroforezde floresan fragman incelemesi ile
HLA STR haplotip saptanmas, minidizileme (minisequencing) bulunmaktadr.
Tek hücrede moleküler incelemeler srasnda
sorunlara rastlanabilmektir. PCR srasnda DNA
105
ALTIOK E.
Kök Hücre Nakli Amacıyla HLA Uyumlu ve Sağlıklı Embriyoların Preimplantasyon Genetik Tanı Yöntemiyle Seçimi
çoalmas olmamas, sadece tek alelin DNA’snn
çoalmas ( ADO, allele drop out), baka PCR ürünleriyle veya baka embriyoya ait blastomerle karma
bu sorunlardan bazlardr. Seyrek de olsa dünyada
PGT hatalar bildirilmitir. Hata nedenleri yukarda
saylan yöntemlerin verimli ve dikkatli kullanlmamas, tüp bebek laboratuarnda embriyolarn karmas, çiftin pgt sürecinde ilikide bulunmas olarak
bildirilmitir.
Merkezimizde 2002-2008 arasnda kardete kök
hücre endikasyonu nedeniyle 95 hastaya HLA uyumlu ve salkl embriyo seçimi amacyla Preimplantasyon Genetik Tan (PGT) program uygulanmtr.
PGT deneyimlerimiz kök hücre nakli uygulamalarna
katks açsndan deerlendirilmitir.
PGT bavurusu yaplan hastalklar arasnda
82 talasemi, 2 Fanconi A, 1 Fankoni C, 1 Griscelli,
3 Wiskott Aldrich sendromu, 4 ALL, 1 osteopetrozis, 1 SCID bulunmaktadr. Titiz ve kapsaml bir
deerlendirmeden sonra 74 çift PGT programna
kabul edilmitir. Kök hücre nakil endikasyonunun
bulunmamas, kök hücre nakil endikasyonunun
hematoloji hekimi tarafndan yazl olarak salanmamas, transplantasyona kadar sa kalm olaslnn
azl, ailede uygun verici bulunmas, çiftin doacak
çocukla ilgili beklentilerinin etik olmamas, çiftin
ailelerinin zoruyla bavuruda bulunmas, ileri anne
ya, annenin çok düük yumurta rezervi ve babalk
durumu, PGT programna alnmama nedenleri arasnda bulunmaktadr. Genetik Tan Merkezine 57
hasta dorudan, 38 hasta hematoloji klinikleri tarafndan yönlendirilmitir. Tüp bebek kliniklerinden
yönlendirme olmamtr.
Bu hastalar ve aileleri hastalk endikasyonlar
ve kök hücre nakil endikasyonlar açsndan tekrar
deerlendirilerek yönlendiren merkezlerden yazl
onay alnmtr. Ailelerin kapsaml soyaaçlar çkarlarak ve HLA haplotipleri çallarak HLA uyumlu
vericiler aratrlmtr. Genetik danma verildikten
ve onam alndktan sonra jinekolojik muayeneden geçirilen hastalara yumurta rezervleri açsndan
belirgin bir kstlama yok ise hastalk genleri ve geni
MHC lokusu ( HLA ve non-HLA genleri) açsndan
genotipleme yaplmtr. Ailedeki genetik hastaln
ve sorumlu gen adaylarnn belirlenmesi, aday genlerdeki mutasyonlarn aratrlmas, muhtemel HLA
uyumlu bireylerin belirlenerek testlerinin yaplmas,
embriyolarda çalma stratejilerinin oluturulmas
ardndan tüp bebek programna aktarlan hastalardan döllenmeden sonraki 3. günde embriyo biyopsisi
yaplarak birer adet blastomer çkarlmtr. Blastomerler moleküler genetik laboratuarnda tüm MHC
106
lokusu ve hastalk mutasyonlar açsndan DNA dizi
analizi, STR analizi, Real Time PCR metodlar kullanlarak incelenmitir. HLA uyumlu ve salkl embriyolarn anne adaylarna transferi sonucu oluan
gebeliklerden hastala kar ve kromozom anomalileri açsndan prenatal genetik tan ile dorulama
yaplmtr.
Merkezimizde HLA ve tek gen hastalklar için
yaplan PGT sonucu doan bebek says 13’tür.
Bebeklerin kordon kan saklanm, 4 hasta kardee
deiik nakil merkezlerinde baarl transplantasyonlar yaplmtr. Literatür verilerine göre 2008’e dek
dünyada HLA ve tek gen hastal nedeniyle yaplan
PGT sonucu yaklak 100 bebek dünyaya gelmi ve
30 transplantasyon yaplmtr (1,2).
HLA uyumu amacyla yaplan preimplantasyon
genetik tan tpta etik, hukuk, maliyet ve teknik
problemler açsndan yeni endieler oluturmaktadr.
Embryo, ebeveyn, hekimler ve toplum etik açdan
deiik bak açlarn oluturmaktadr.
HLA uyumu ve tek gen hastalklarnn tedavisi
için kök hücre kayna bulmak amacyla PGT deneyimlerine göre:
1) Tek gen hastalklar ve HLA için embriyo seçimi
laboratuvar ve klinik açsndan uygulanabilmektedir.
2) PGT sonucu doan bebekler transplantasyonlarda verici olarak katkda bulunmaya balamlardr.
3) Hasta çocuun tedavisi amacyla gebelik planlayan aileler için PGT’nin prenatal tanya oranla
avantajlar bulunmaktadr.
4) Hasta seçiminde titiz ölçütler kullanlarak etik
açdan kayglar azaltlabilir
5) Genetik, tüp bebek ve hematoloji klinikleri arasnda multi disipliner yaklam ve iyi iletiim
PGT baars için büyük öneme sahiptir.
6) PGT sürecinin bir genetik danma ve planlama
ile balamas hastalarn doru seçimi, tbbi ve
etik açdan uygun yönlendirilmesi için gereklidir . Bu durum 2008 ESHRE PGT rehberinde
de belirtilmektedir.
7) Tedavi seçeneinde transplantasyon bulunan
hastalar için ilk tan aamasnda PGT planlamas deerlendirilebilir.
Kaynaklar
1. Goossens, V. ve ark. 2009. Hum Reprod. 24(8)
1786-1810. ESHRE PGD Consortium data
collection IX: cycles from January to December
2006 with pregnancy follow-up to October 2007
2. Van de Velde, H. Ve ark. 2009. Hum Reprod 24(3) 732-740.
35. Ulusal Hematoloji Kongresi