ödemeler dengesi

Ödemeler Dengesi Metodolojisi ve Türkiye Uygulaması
Ödemeler dengesi, geniş anlamıyla, bir ekonomide yerleşik
kişilerin (Merkezi hükümet, bankalar, gerçek ve tüzel kişi ve
kuruluşlar), diğer ekonomilerde yerleşik kişiler (yurtdışında
yerleşikler) ile belli bir dönem içinde yapmış oldukları
ekonomik işlemlerin sistematik kayıtlarını elde etmek üzere
hazırlanan istatistiki bir rapordur .
Ekonomik işlemler,
- mal, hizmet ve gelirle ilgili işlemleri,
- finansal varlık ve yükümlülüklerle ilgili işlemleri,
- bir ekonomide yerleşik kişilerden diğer bir ekonomide
yerleşik kişilere karşılıksız olarak reel ya da mali/finansal
kaynakların sağlandığı transferleri kapsar.
II- Ödemeler Dengesi Kayıt İlkeleri
Ödemeler dengesinde işlemler her bir işlemin eşit değer iki
kayıt ile gösterildiği çift kayıt muhasebe sistemine uygun
olarak kaydedilmektedir. Örneğin, bir ihracatçı ihraç ettiği
malın bedelini döviz olarak almışsa ödemeler dengesi
hesaplarına ihraç edilen mallar için bir alacak kaydı,
ihracatçının döviz hesabı bakiyesindeki artış (ya da başka bir
tür döviz varlığı) için de dengeleyici borç kaydı yapılır.
Geleneksel ödemeler dengesi muhasebe düzeninde bu
girişler aşağıdaki gibi kaydedilir:
Döviz varlıkları
Mallar
Borç
100
……
Alacak
……
100
Ödemeler dengesi muhasebe sisteminin gerekliliklerine göre
bir işlem için yapılacak girişlerin her biri aynı değerde, farklı
işarette ve aynı dönem içerisinde kaydedilecektir. Bu koşulu
sağlamak için işlemler piyasa değeriyle kaydedilecek ve kayıt
zamanı mülkiyet değişiminin gerçekleştiği zaman olacaktır.
Ödemeler dengesinde kullanılacak hesap birimi o ülkenin
kendi para birimi veya uluslararası piyasalarda geçerliliği
olan başka bir para birimi olabilir. Ancak, para birimi
seçilirken diğer para birimlerine göre istikrarlı olmasına
dikkat edilir.
Eksik ya da fazla (çift sayma gibi) kayıt, kapsam, yeknesak
olmayan fiyatlar, kayıt zamanları uygulamalarında
tutarsızlıklar ödemeler dengesinde hata ve noksanlara yol
açar. Ödemeler dengesi hesapları çift kayıt ilkesine göre
derlendiği için alacak ve borç girişleri arasındaki fark
ödemeler dengesi kayıtlarında Net Hata ve Noksan olarak
gözükür.
Standard muhasebe sistemine göre;
Pozitif (+) kayıtlar:
a) Cari işlemlerde, reel kaynak (mal ve hizmet) ihracını
b) Sermaye işlemlerinde;
- yükümlülük artışını
- varlık azalışını
Negatif (-) kayıtlar:
a) Cari işlemlerde, reel kaynak (mal ve hizmet) ithalini
b) Sermaye işlemlerinde;
- yükümlülük azalışını
- varlık artışını
gösterir.
ÖDEMELER DENGESİ
ÖDEMELER DENGESİ ANALİTİK SUNUM
(Milyon ABD Dolar)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
A-
CARİ İŞLEMLER HESABI
-9823
3393
-1521
-8036
-15601
-22603
-31654
1.
İhracat f.o.b.
30721
34373
40124
51206
67047
76949
91912
2.
İthalat f.o.b.
-52681
-38103
-47407
-65216
-90925
-110479
-132088
-21960
-3730
-7283
-14010
-23878
-33530
-40176
Mal Dengesi
3.
Hizmetler Dengesi: Gelir
19463
15203
14031
17952
22941
26640
24517
4.
Hizmetler Dengesi: Gider
-8088
-6067
-6146
-7441
-10144
-11368
-11060
-10585
5406
602
-3499
-11081
-18258
-26719
Mal ve Hizmet Dengesi
5.
Gelir Dengesi: Gelir
2,836
2,753
2,486
2,246
2651
3684
4473
6.
Gelir Dengesi: Gider
-6,838
-7,753
-7,042
-7,803
-8288
-9483
-11095
-14587
406
-3954
-9056
-16718
-24057
-33341
4764
2987
2433
1020
1117
1454
1687
Mal, Hizmet ve Gelir
Dengesi
7.
Cari Transferler
(Milyon ABD Dolar)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
B.
SERMAYE HESABI
C.
FİNANS HESABI
9584
-14557
1194
7192
17752
43687
45564
8.
Yurtdışında
Doğrudan Yatırım
-870
-497
-175
-499
-859
-1078
-934
9.
Yurtiçinde
Doğrudan Yatırım
982
3352
1137
1752
2883
9803
20120
10.
Portföy HesabıVarlıklar
-593
-788
-2096
-1386
-1388
-1233
-4042
11.
Portföy HesabıYükümlülükler
1615
-3727
1503
3851
9411
14670
11402
11.1.
Hisse Senetleri
489
-79
-16
905
1427
5669
1939
11.2.
Borç Senetleri
1126
-3648
1519
2946
7984
9001
9463
(Milyon ABD Dolar)
12.
Diğer YatırımlarVarlıklar
12.1.
Merkez Bankası
12.2.
Genel Hükumet
12.3.
Bankalar
12.4.
Diğer Sektörler
13.
Diğer YatırımlarYükümlülükler
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
-1939
-601
-777
-986
-6955
259
-12408
1
-39
-30
-28
-24
-16
0
-1574
233
643
348
-5324
-149
-11000
-366
-795
-1390
-1306
-1607
424
-1408
10389
-12296
1602
4460
14660
21266
31426
13.1.
Merkez Bankası
619
735
1336
497
-209
-787
-1268
13.2.
Genel Hükumet
117
-1977
-669
-2194
-1163
-2165
-712
13.3.
Bankalar
3736
-9644
-2016
2846
6564
10524
11703
13.4.
Diğer Sektörler
5917
-1410
2951
3311
9468
13694
21703
Cari,Sermaye ve
Finansal Hesaplar
-239
-11164
-327
-844
2151
21084
13910
(Milyon ABD Dolar)
D.
NET HATA VE NOKSAN
GENEL DENGE
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
-2758
-1760
115
4941
2191
2116
-3285
-2997
-12924
-212
4097
4342
23200
10625
E.
REZERV VARLIKLAR (*)
2997
12924
212
-4097
-4342
-23200
-10625
14.
Resmi Rezervler
-354
2694
-6153
-4047
-824
-17847
-6114
3351
10230
6365
-50
-3518
-5353
-4511
15.
Uluslararası Para
Fonu Kredileri
16.
Ödemeler Dengesi
Finansmanı
III- Ödemeler Dengesi Sınıflandırması
Ödemeler dengesi tablosunda iki önemli sınıflandırma, cari
işlemler ve sermaye hareketleridir. Özetle, cari hesap; reel
kaynaklarla (mal, hizmet, gelir) ilgili işlemleri ve cari
transferleri (karşılıksız transferleri); sermaye hareketleri de
reel kaynak akımlarının finansmanını (genellikle sermaye
transferi ya da finansal araçlara ilişkin işlemler aracılığıyla)
gösterir.
1) CARİ İŞLEMLER HESABI
Cari hesaptaki önemli sınıflandırmalar aşağıdaki gibidir:
A) Mal ve Hizmetler
B) Gelirler
C) Cari Transferler (Karşılıksız Transferler)
A) Mal ve Hizmetler
a) Mallar
Mallar genellikle cari hesabın en büyük kategorisidir.
Mallar genel ticareti (general merchandise), ticari altını
(nonmonetary gold) ve işlem gören mallar (goods for
processing), onarım gören mallar (repairs on goods) ve taşıtlar
için limanlarda sağlanan malları (goods procured in ports by
carriers) kapsar.
Dış ticaret akımları 1- Özel ticaret sistemi, 2- Genel ticaret
sistemi çerçevesinde belirlenmekte olup ülkelere göre değişme
gösterebilmektedir. Özel ticaret sistemi gümrüklerden giriş çıkış
yapan malları kapsamaktadır. Oysa genel ticaret sistemi milli
sınırlara giren ya da sınırlardan çıkan mallar kavramına
dayanmaktadır.
b) Hizmetler
Hizmet ihraç ve ithaline ilişkin gelir ve giderlerin kaydedildiği
ana hesaptır. Hizmet alışverişi, ödemeler dengesinde
görünmeyen kalemler olarak da adlandırılır.
Kapsamını, Ulaştırma, Turizm gelir ve giderleri, Haberleşme
hizmetleri, İnşaat hizmetleri, Sigorta hizmetleri, Mali
hizmetler, Bilgisayar ve bilgi hizmetleri, Patent ve lisans
komisyonları, Ticari ve ticaret bağlantılı diğer hizmetler ,
Finansal kiralama hizmetleri, Çeşitli teknik hizmetler, Kişisel,
Kültürel ve Eğitsel hizmetler ile Resmi (Hükümet) hizmetleri
oluşturur.
B) Gelirler
Doğrudan yatırım, portföy yatırımları ve diğer yatırımlardan
elde edilen gelir ve ödenen tutarları içermektedir. Bu kalem
doğrudan yatırımlar ile ilgili olarak hisse gelirleri, kar
payları, sermayeye katılan kazançlar ile şirketler arası diğer
yatırımlardan doğan gelir ve giderleri içermektedir. Portföy
yatırımlarında da hisse senetlerinden elde edilen gelirler
(kar), tahvil ve benzeri borç enstrümanları ile ilgili gelir ve
giderleri (faiz) kapsamaktadır. Diğer yatırımlarda ise diğer
borçlanma ile ilgili gelir ve giderler (faiz) kaydedilmektedir.
C) Cari transferler (Karşılıksız transferler)
Ülkeye mal, hizmet ya da para girişi gerçekleştiğinde, bu
girişler karşılığında kaynak transferi yapılmıyorsa söz
konusu kalem cari transferler (karşılıksız transferler) olarak
gösterilir.
Sektörlere göre dağılım;
i- Merkezi Hükümet (hibe, vb.)
ii- Diğer Sektörler (işçi havaleleri ve diğer transferler)
şeklinde yapılmaktadır.
2) SERMAYE VE FİNANSMAN HESAPLARI
Bu kalem Sermaye Hesapları ve Finansman Hesapları
olarak iki gruba ayrılmaktadır.
A) Sermaye Hesabı:
Bu hesap,
i- Sermaye transferleri (borcun bağışlanması, göçmen
transferleri gibi)
ii- Üretilmeyen, finansal olmayan varlıklar (kara parçası
gibi üretilmeyen varlıkların alım/satımı ile patent
yayımlama hakkı gibi soyut varlıklar) olarak
sınıflandırılmaktadır.
B) Finansman Hesapları:
Ödemeler dengesinin diğer önemli bir bölümü de sermaye
(finansman) hareketleridir. Özel ve kamu kuruluşları
tarafından yapılan kısa ve uzun vadeli uluslararası sermaye
akımları bu hesapta incelenmektedir.
Uluslararası ekonomik işlemlerin bir bölümünü sermaye
ithal ve ihracı oluşturur. Sermaye hareketleri temel olarak,
bir ülkenin dış mali varlıkları ve yükümlülüklerindeki
değişmeler ve bu değişmelerin karşılıklı kayıtlarını
içermektedir .
Sermaye hareketleri temel olarak;
a) Fonksiyonlarına göre;
i) Doğrudan yatırımlar, ii) Portföy yatırımları, iii) Diğer yatırımlar,
iv) Rezerv varlıklar
b ) Sektörlerine göre;
Portföy ve diğer yatırımlar kaleminde, borçluya göre;
i) Parasal yetkili (Merkez Bankası), ii) Merkezi Hükümet
(Hükümet ve bağlı teşkilatlar, mahalli idareler vb.), iii) Bankalar
(Kamu ve özel bankalar), iv) Diğer sektörler (Kamu ve özel
kuruluşlar)
c) Vadelerine göre;
Diğer yatırımlar kaleminde;
i) Kısa vadeli (vadesi 1 yıla kadar olanlar), ii) Uzun vadeli (vadesi
1 yıldan uzun olanlar) sınıflandırılmaktadır.
a) Doğrudan yatırımlar
Doğrudan yatırım, yatırımcının kendi ülkesi dışında bir ülkede
yaptığı yatırımı gösterir. Burada yatırımcının amacı kuruluşun
yönetiminde etkili olmaktır.
Doğrudan yatırım kalemi, yabancı sermayenin yapıldığı ülke ve
yabancı sermayeyi getiren ülke ayrımında, Sermaye, Karın
Sermayeye Katılımı, Diğer Sermaye olarak sınıflandırılmaktadır.
- Sermaye: Doğrudan yatırımcının ana merkezinin bulunduğu
ülke dışındaki ülkelerde yeni bir şirket kurulması, mevcut
şirketlere iştirak edilmesi için getirdiği sermayeyi,
- Karın Sermayeye Katılımı: Doğrudan yatırımlardan elde edilen
kazançların dağıtılmaksızın sermayeye ilave edilmesini,
- Diğer Yatırımlar: Ana şirket ile yatırım yapılan şirket
arasındaki borçlanmadan doğan yatırımları ifade etmektedir.
b) Portföy yatırımları
Kısaca menkul değerlere yapılan yatırımlar olarak tanımlanan
portföy yatırımları, genellikle hükümet tahvilleri ya da özel
kuruluşların bono ve tahvilleri ile hisse senedi satın alınması
şeklinde gerçekleşir. Ayrıca, para piyasası araçları ile finansal
türevleri içermektedir.
Portföy yatırımlarının azalıp artmasında dış alemdeki ve
yurtiçindeki faiz oranları ve yatırım yapılan ülkedeki
politikalar etkili olmaktadır. Portföy yatırımcıları öncelikle
kendi sermayelerinin güvende olması ve sermayenin onlara
getirdikleri kazançlar gibi konularla ilgilenirler.
Doğrudan yatırım ile portföy yatırımları arasında bazı önemli
farklılıklar vardır.
En önemli fark, yabancı ülkede yapılan yatırımın yönetimi ve
denetimi konusudur. Doğrudan yabancı sermaye yatırımı
durumunda, şirket yönetimi ve denetiminde etkili
olunmaktadır. Oysa, portföy yatırımlarında yerleşik şirket
üzerinde yönetim hakkı veya denetim söz konusu değildir; bu
yolla yerleşik şirket uluslararası piyasalardan kaynak sağlamış
olur.
İkinci önemli fark, doğrudan yatırımlarda yatırımcının yatırım
sermayesinin yanı sıra üretim teknolojisi ve işletmecilik
bilgisini de beraberinde getirmesi, portföy yatırımlarında ise
yabancı yatırımcının sermayeden başka bir katkıda
bulunmamasıdır.
Portföy yatırımları kalemi varlık ve yükümlülük ana başlıkları
altında;
-Hisse Senetleri
-Borç Senetleri
-Tahvil ve senetler
-Para piyasası araçları
-Finansal türevler ayrımında ve sektörel dağılımı da içerecek
şekilde sınıflandırılmaktadır.
c) Diğer yatırımlar
Doğrudan yatırım, portföy yatırımları ve rezerv dışında kalan
diğer tüm sermaye hareketleri bu bölümde yer almaktadır.
Portföy yatırımlarında olduğu gibi, varlık ve yükümlülük
ayrımında, türlerine ve sektörüne göre alt ayrımlar
bulunmaktadır.
-Ticari krediler
-Krediler
-Efektif mevcutları ve mevduat hesapları
-Diğer varlık ve yükümlülükler
d) Rezerv varlıklar
Rezerv varlıklar, ülkenin parasal yetkilisi tarafından ülke
ödemelerinin kontrolü ve ödemelerde ortaya çıkan
dengesizliklerin dolaylı olarak döviz kurlarına müdahale yolu
ile düzenlenmesine yönelik olarak kullanıma hazır olan dış
varlıklardır. Rezerv tanımı, merkezi otoritenin doğrudan ve
etkili kontrol kavramını içermektedir. Ayrıca, yurt dışından
borçlanmada teminat, güven sağlayıcı unsur; yurt içinde ise
bazı gereksinmelerde yeterlilik ölçüsü olması da rezerv
tutulmasına neden olmaktadır.
Rezerv varlıklar,
-Parasal Altın Rezervleri
-Özel Çekme Hakkı (SDR's)
-Fon Nezdindeki Rezerv Pozisyonu
-Döviz Rezervleri
-Diğer Alacak Hakları
başlıklarında sınıflandırılmaktadır .
Parasal Altın Rezervleri: Ülkenin parasal yetkilisinin elinde tuttuğu
parasal altın rezervleri, rezerv varlıkları içerisinde yer almaktadır.
Parasal altın, ülkenin para otoritesi ile diğer ülke para otoriteleri
veya uluslararası para kuruluşları arasında olan işlemlerle elde
edilir.
Özel Çekme Hakları (SDR's): IMF tarafından yaratılan ve üye
ülkelerin kotaları çerçevesinde üye ülkelere rezerv sağlamak
amacıyla tahsis edilen bir uluslararası rezerv şeklidir.
Fon Nezdindeki Rezerv Pozisyonu: Üye ülkelerin IMF'deki rezerv
pozisyonları, üye ülkelerin kredi dilimlerinden satın alışlarının
toplamı olup, üye ülkeye her an ödenebilen tutarlardır. Fon'dan
satın alınan tutarlar, döviz rezervlerinde artış, rezerv pozisyonunda
azalışı göstermektedir.
Döviz Rezervleri: Döviz rezervleri, parasal otoritenin elinde
tuttuğu dış ödemelerde kullanılabilecek yabancı paralar, yurtdışında
geçerli çek, poliçe, senet, hazine bonosu gibi ödeme araçlarından
oluşmaktadır.
Diğer Alacak Hakları: Rezerv varlıkları içerisinde yukarıda
sınıflananlar dışında kalan diğer rezerv varlıklarıdır. Örneğin,
bankaların elinde tuttuğu rezerv varlıkların parasal yetkilinin
kontrolüne girmesi durumunda bu başlıkta kaydedilir.
IV- Türkiye'nin Ödemeler Dengesi İstatistikleri
Türkiye' de ödemeler dengesi verileri, IMF tarafından üye
ülkelere önerilen kavram ve kayıt prensipleri paralelinde
Merkez Bankası tarafından derlenmektedir. Ödemeler dengesi
tablosu, ağırlıklı olarak, Türkiye'de faaliyette bulunan
bankaların kayıtları esas alınarak düzenlenmektedir. Diğer
taraftan, ekonomik gelişmeler ve değişen mevzuat
çerçevesinde, yine uluslararası kavram ve kayıt prensipleri
ışığında banka dışı kaynaklardan alınan veriler ve anket
sonuçları da kullanılmaktadır .
1 ) CARİ İŞLEMLER HESABI
A) Dış Ticaret
Dış ticaret verileri, söz konusu ithalat ve ihracat rakamlarına transit
ticaret ve banka kayıtlarından alınan altın ithalatının ilavesi ile
oluşturulmaktadır. CIF bazda alınan ithalat rakamları, yurtiçinde ve
yurtdışında yerleşik kişilerce bu ithalattan sağlanan navlun ve
sigorta hizmet bedellerinin düşülmesiyle FOB baza getirilmektedir.
Yurtdışında yerleşik kişilerce verilen navlun ve sigorta hizmet
bedelleri görünmeyen hizmet giderleri içerisinde ayrıca borç olarak
kaydedilmektedir. Bu hizmete ilişkin yurtiçinde yerleşik kişilere
ödenen bedeller ise yurtiçi kişiler arasındaki bir ilişki olması
nedeniyle ödemeler dengesine alınmamaktadır.
B) Toplam Mal ve Hizmetler
Toplam mal ve hizmet gelir ve giderleri; turizm, faiz ve diğer mal ve
hizmet olarak sınıflandırılmaktadır.
Turizm Gelir ve Giderleri - Yabancı ziyaretçilerin Türkiye'de
yaptıkları harcamaların tespiti için 11 gümrük kapısında dönemsel
olarak yürütülen anketler sonucunda, aylık olarak milliyet ve gümrük
kapıları bazında ortalama harcama bulunmaktadır. Bu anketlerin
yapıldığı gümrük kapılarından gerçekleştirilen çıkışlar, toplam
yabancı ziyaretçilerin çıkışlarının yaklaşık % 90'ını kapsamaktadır.
Anket yabancı ziyaretçilere ülkeden ayrılırken uygulanmaktadır.
Bulunan ortalama harcama, Turizm Bakanlığı'ndan alınan kapı ve
milliyet bazında çıkış yapan ziyaretçi sayılarıyla çarpılarak genel
turizm gelir rakamına ulaşılmaktadır. Anket sonucunda turizm
gelirleri kişisel ve iş gezisi olarak ayrıştırılabilmektedir.
Faiz Gelir ve Giderleri
Bu kalem doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ile diğer kısa ve
uzun vadeli sermaye hareketlerinden elde edilen gelir ve ödenen
tutarları içermektedir. Yurtdışı muhabirler nezdinde tutulan cari ve
depo hesapları ile portföy hesaplarından elde edilen gelirler ve
yurtdışına verilen döviz kredilerinden sağlanan gelirler bu hesapların
gelir yönünde yer almaktadır. Yurtdışından yapılan borçlanmalara
ilişkin faiz ödemeleri vade, borçlu ve alacaklı bazında takip
edilmektedir. Bütün veriler bankacılık sisteminden elde edilmektedir.
Diğer Mal ve Hizmet Gelir ve Giderleri
Diğer mal ve hizmet ihraç ve ithaline ilişkin gelir ve giderlerin
kaydedildiği bu hesapta ulaştırma, sigorta, girişimci hizmet, finansal
hizmetler, dış ticaret hizmetleri, kişisel hizmetler, resmi sektör hizmetleri
yer almaktadır.
Mal ve hizmet ihracı dolayısıyla elde edilen döviz gelirleri;
a- Bankacılık sisteminden alınan beyan esasına göre mahiyeti bildirilen
ve bankalarca Türk lirasına dönüştürülen hizmet döviz gelirleri,
b- Bankacılık sisteminden alınan görünmeyen kalem geliri olduğu
bilinen ancak liberalleşen mevzuat çerçevesinde kaynağın sorulamaması
nedeniyle mahiyeti belirlenemeyen Türk lirası karşılığı alışı yapılan
döviz gelirleri,
c- Bankalar nezdinde açılan yurtiçi DTH'lardan Türk lirası karşılığı alışı
yapılan ve mahiyeti belirlenen döviz gelirleri,
d- Bankalar nezdinde açılan yurtiçi DTH'lardan Türk lirası karşılığı alışı
yapılan ancak mahiyeti belirlenmemekle birlikte hesap sahibinin faaliyet
alanına göre yurtdışı hizmet geliri olduğu belirlenen döviz gelirlerinden
oluşmaktadır.
C) Özel ve Resmi Karşılıksız Transferler
Özel karşılıksız transferlere ilişkin gelir kayıtları işçi havaleleri ile
yurtdışında çalışan Türk vatandaşlarının kazançlarıyla yaptıkları
bedelsiz ithalatı içermektedir.
Merkezi hükümetin karşılıksız transferlerine ilişkin gelir kayıtları,
diğer ülkelerden sağlanan hibeler, kısa dönemli askerlik
yapabilmek amacıyla Türk hükümetine ödenen askerlik bedellerini
kapsamaktadır. Giderler ise yabancılara ödenen katma değer vergi
iadesi ve yabancı elçiliklerin gelirlerinin yurtdışına transferi gibi
transferlerden oluşmaktadır.
Karşılıksız transferlere ilişkin veriler bankacılık sisteminin döviz
kayıtlarından sağlanmaktadır.
2) SERMAYE HESABI
Ödemeler dengesinin diğer önemli bir bölümü de sermaye
hareketleridir. Özel ve kamu kuruluşlarının yurtdışında yerleşikler
ile gerçekleştirdiği kısa ve uzun vadeli sermaye akımları bu hesapta
incelenmektedir.
A) Doğrudan Yatırımlar
Yurtdışına sermaye ihracı dolayısıyla ödenen dövizler ile yabancı
sermaye girişi nedeniyle yurda gelen bedeller bankalardan temin
edilen veriler ışığında, ödemeler dengesi tablosunda net olarak
takip edilmektedir. Yabancı sermaye girişleri ile yabancı sermaye
olarak gelen dövizlerle açılan döviz tevdiat hesaplarından alışı
yapılan tutarlar, mevzuat doğrultusunda yabancı sermaye izin belge
numarasının bildirilme gerekliliğinden dolayı, bankalarca
saptanmaktadır.
B) Portföy Yatırımları
Bu kalem yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında ve yurt dışında
yerleşiklerin yurt içinde alım satımlarını yaptıkları menkul
kıymetler ile yurt dışından tahvil ihracı yolu ile sağlanan
borçlanmaları ve geri ödemelerini içermektedir. Yurt içindeki
bankaların kendi portföyleri için ve yurt içinde yerleşik kişilerin
bireysel olarak yurt dışından yaptıkları menkul alım ve satımlarına
ilişkin veriler ile yurt dışında yerleşik kişilerin yurtiçinde yaptıkları
hisse senedi ve tahvil alım ve satımlarına ilişkin veriler, istatistik
kodların yanı sıra bankalardan ilgili Döviz Alım Belgesi (DAB) ve
Döviz Satım Belgesi (DSB) ile temin edilmektedir. Portföy
yatırımlarının ülke bazında ayrımı ise yine DAB ve DSB'ler
çerçevesinde oluşturulmaktadır.
C) Uzun Vadeli Sermaye Hareketleri
a) Kredi Kullanımları
Bankalar ve Merkez Bankası’nın doğrudan yurtdışından
sağladıkları nakit döviz kredileri, kuruluşların yurtdışından
sağladıkları ve bankaların aracılık ettikleri veya geri ödemesine
garanti verdikleri nakit döviz kredileri ile ithalatın finansmanı
amacıyla sağlanan uzun vadeli ticari kredilerinden oluşmaktadır.
Söz konusu krediler bankacılık sisteminden alınan bilgiler
çerçevesinde sektörel bazda borçlu, alacaklı ve kredi türüne göre
sınıflandırılmaktadır. Ayrıca, finansal kiralama yoluyla ithal edilen
mallara ilişkin borçlanmalar da DİE'den alınan verilere göre kredi
kullanımlarına dahil edilmektedir.
b) Geri Ödemeler
Yurtdışından sağlanan uzun vadeli döviz kredilerine ait geri
ödemeler de yine bankacılık sisteminden sektörel bazda borçlu,
alacaklı ve kredi türüne göre temin edilmektedir.
Kredi kullanım ve geri ödeme bilgileri ile borçlu ve alacaklı
bazında yurtdışına olan net borçluluk ve alacaklılık da takip
edilebilmektedir.
c) Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesapları (KMDTH)
Yurtdışında çalışan kişilerin, Merkez Bankası nezdinde açtırdıkları
uzun vadeli mevduat hesapları bu kalem içerisinde izlenmekte olup
verilerde Merkez Bankası kayıtları esas alınmaktadır.
D) Kısa Vadeli Sermaye Hareketleri
a- Varlıklar:
i- Bankaların döviz mevcutları: Bankalarca yurtdışı muhabirleri nezdinde
tutulan cari ve depo hesaplarından oluşmaktadır. Bankaların döviz
üzerinden yaptıkları her türlü işlem, bankaların döviz mevcutlarına
yansımaktadır.
ii- Verilen döviz kredileri: Bankalar ve Merkez Bankası tarafından
yurtdışına verilen döviz kredilerinden oluşmaktadır.
b- Yükümlülükler:
Yurtdışında yerleşik kişilerce açılan döviz tevdiat hesapları (kısa vadeli
KMDTH'lar dahil) ve yurtdışı bankaların depo hesaplarını içeren
Mevduat kalemi ile banka ve kuruluşların yurtdışından sağladıkları kısa
vadeli döviz kredileri ve dış ticaretin finansmanı amacıyla sağlanan kısa
vadeli ticari kredileri kapsayan Kredi kaleminden oluşmaktadır.
3) RESMİ REZERVLER
Türkiye'nin rezervleri, parasal altın, döviz rezervleri, özel çekme
hakları (SDRs), Fon Nezdindeki Rezervler, IMF'den kredi
kullanımları ile Merkez Bankası döviz varlıkları ve diğer alacak
haklarından oluşmaktadır. Özel Çekme Hakları ve Fon Nezdindeki
Rezervler, IMF'den kredi kullanımları IMF alt kaleminde; parasal
altın ve depo hesapları ile portföy hesapları şeklinde tutulan döviz
varlıkları ve diğer alacak hakları ise Resmi Rezervler kaleminde
yer almaktadır. Parasal altın ve döviz varlıklarına ilişkin veriler
Merkez Bankası kayıtlarından alınmaktadır.