Hizmet Yerinden Yönetim Kurulu*lar*
advertisement
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kavram: • Demokratik idari sistemlere sahip bütün ülkelerde, merkezi ve yerel yönetimlerden başka, özerk nitelikte örgütlenmiş kamu kurumlarının da varlığı söz konusudur. • Bu kurumlar, hizmet yönünden yerinden yönetim ilkesinin veya işlevsel adem-i merkeziyetçiliğin bir sonucu olarak ortaya çıkmışlardır. • Kamu yönetiminin yapısında, merkezi yönetim ile yerel yönetim kuruluşlarından sonra üçüncü grup yönetim birimlerini meydana getirirler. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kavram: • Belirli bir hizmetin merkez teşkilatından ayrı ve hukuki bir varlığa sahip kuruluşlar eliyle görülmesi, yönetilmesi anlamına gelir. • Mahalli (yer yönünden) yerinden yönetimde özerklik, bir bölgede oturanlara tanındığı halde; hizmet yerinden yönetiminde özerklik, hizmetin kendisine tanınır. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Özellikleri: Her biri ayrı bir kamu hizmetinde uzmanlaşmış bu kurumların başlıca özellikleri şunlardır: • Merkezi yönetimin hiyerarşik yapısı dışında örgütlenmişlerdir. • Tüzel kişilikleri, kendilerine ait mal varlıkları, gelir kaynakları ve bütçeleri vardır. • Belirli ölçüde özerkliğe sahiptirler. Kendi organlarınca yönetilirler Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları • • • • Özellikleri: Kanunla veya kanunun verdiği yetkiye dayanarak kurulular. Kamu yönetiminin bütünlüğü içerisinde faaliyet yürütürler. Bu bütünlüğü sağlamak açısından üst kurullar hariç olmak üzere vesayet denetimine tabidirler. Hizmet konuları belirli işlevlerle sınırlıdır. Kamu yararına yönelik çalışırlar. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): • Geleneksel fonksiyonlarına ek olarak 1930lu yılların ardından devlet, ekonomik ve sosyal hizmetleri de görevleri arasına alarak refah devleti veya hizmet devleti anlayışı doğrultusunda yapılanmıştır. • Devletin iktisadi ve ticari kurumları meydana getirmesinin çeşitli sebepleri mevcuttur. Bunları, «iktisadi», «sosyal» ve «siyasi» olarak üç grupta toplamak olasıdır. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): İktisadi Sebepler • Devlet, ekonomiyi makro planda kontrol etme arzusundadır. Anahtar sektörlerin özel girişimcilere bırakılması durumunda, ekonomik düzenin olumsuz etkilenebileceği varsayılmıştır. • Devlet, piyasalardaki tekel gücünü kontrol etme arzusundadır. Devlet özel girişimcilerin tekelleşmesini önlemek amacıyla düzenleyici ve işletmeci olarak sisteme dahil olmuştur. • Devlet yatırımlar aracılığıyla ekonomik sistem üzerinde güçlü bir otorite oluşturma arzusundadır. • Devlet, özel sektöre önderlik ederek, ekonomik sistem ve özellikle her açıdan piyasaların işleyişine katkı verme arzusundadır. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): Sosyal Sebepler • Devlet, iktisadi sektörlere özellikle kar elde etmek amacıyla değil; sosyal fayda yaratmak amacıyla girmektedir. • Kamu yararı ve sosyal fayda gibi olgular bağlamında iktisadi faaliyetlere yönelen devlet, özel sektörün bu açıdan kusurlarının önüne de geçmeyi arzulamaktadır. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): Siyasi Sebepler • Devlet, stratejik faaliyetleri kontrol altına alarak siyasi otoritesini güçlendirme arzusundadır. • Devletçilik ilkesinin gereği olarak devlet, iktisadi alana girişimleriyle müdahale etme arzusundadır. • Gelişmekte olan ülkelerde devlet, milliyetçi düşünceler ve ulusal kalkınma yaklaşımı ekseninde iktisadi teşebbüslere yönelme arzusundadır. Bu durum, siyasi bağımsızlığı ekonomik bağımsızlıkla da güçlendirme eğiliminin çıktısıdır. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): • İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) Sermayesinin tamamı devlete ait, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan KİT’lerdir. Halk Bankası, TMO, THY, MKEK, DMO, Taş Kömürü İşletmeleri Kurumu ve Ziraat Bankası örnekleridir. • Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK) Sermayesinin tamamı devlete ait, tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan KİT’lerdir. TCDD, DHMİ, PTT örnekleridir. Her iki grupta yer alan kuruluşların, ekonomik gereklere uygun olarak verimlilik ilkesi doğrultusunda çalışmaları gerekmektedir. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): • KİT yapısı içerisinde müessese (sermayesinin tamamı KİT’lere ait olup ona bağlı işletmeler); bağlı ortaklık (sermayesinin %50sinden fazlası KİT’lere ait işletmeler); iştirak ise, sermayesinin en az %15i ve en çok %50si KİT’lere ait Anonim şirketleri ifade eden kuruluşlar yer alır. • Ayrıca İşletme adıyla; “müesseselere ve bağlı ortaklıklara mal ve hizmet üreten fabrika ve diğer birimleri» ifade eden bir yapıdan da söz edilebilir. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): Yönetim yapıları iki organdan meydana gelir: • Yönetim Kurulu En üst düzey yetkili karar organıdır. Bir başkan ve beş üyeden oluşur. Genel Müdür yönetim kurulunun başkanıdır. Üyelerin görev süresi üç yıldır. Yatırım ve işletme politikalarını belirlemek, faaliyet raporlarını incelemek, üst düzey yöneticileri atamak gibi görevleri vardır. • Genel Müdürlük Genel müdür, yardımcıları ve bağlı alt birimlerden oluşur. Yetkili ve sorumlu yürütme organıdır. Teşebbüsün verimlilik ve karlılık doğrultusunda yönetilmesi, temsil edilmesi, görevlilerinin atanması gibi görevleri mevcuttur. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): Bütçe ve Denetim • KİT’lerin yıllık yatırım ve finansman programları, BK tarafından karara bağlanır. Bütçe açısından özerktirler ve bütçe yönetim kurulunca onaylanarak yürürlüğe girer. • KİT’lerle ilgili esas denetimi, Sayıştay yapar. Ayrıca kendi iç denetimleri olduğu gibi, ilgili bakanlıkça da denetlenirler. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Mesleki Kamu Kurumları: Her bir mesleğin bütün mensuplarını biraraya getiren, onları denetleyen; kamu otoriteleri önünde onları temsil eden; üyelerin ortak sorunlarını dile getiren; devlet ile üyeler arasında bu yönüyle köprü olup siyasi ve idari karar alma süreçlerine aktif olarak katılan hizmet yerinden yönetim kuruluşlarına denir. Ticaret ve sanayi odaları, tabip odaları, eczacı odaları, ziraat odaları, mimar ve mühendis odaları ile barolar bunların başlıcalarıdır. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Mesleki Kamu Kurumları: Özellikleri • Kanunla veya kanunun verdiği yetkiyle kurulurlar • Kendi organları tarafından yönetilirler. Organlarını kendi üyeleri seçer. • Tüzel kişilikleri vardır. • Belirli meslek mensuplarına özgüdür. İlgili meslek kuruluşuna üye olunmadan mesleğin icrası mümkün değildir. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Mesleki Kamu Kurumları: Özellikleri • Kuruluş amaçları dışında faaliyet gösteremezler. • Devletin idari ve mali denetimine tabidirler. • Organ seçimlerine siyasi partiler aday gösteremezler. • Amaçları dışında faaliyet gösteren odaların sorumlu organları, mahkeme kararıyla görevden alınabilir. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar: • Siyasetin alanını daraltmaya ve bu alanları teknokratlara bırakmaya yönelik bir yaklaşımın sonucu olarak ortaya çıkan bu kurumlar; «piyasa sisteminin kurallarına uygun olarak yetkili oldukları konularda serbest karar verebilen, böylece siyasi otoritenin popülist politikalarının önüne geçerek piyasaların işleyişine rasyonellik kazandıran» yapıları ifade etmektedir. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar: • Düzenleyici ve denetleyici kurumlar, faaliyet alanları itibariyle genellikle «piyasa ekonomisinin düzenlenmesi (sermaye piyasası, bankacılık, enerji gibi)»; «temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması (RTÜK gibi)» ve «idarenin keyfiliğinin önlenmesi» gibi faaliyet alanlarına işlev üstlenirler. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları • • • • • • • Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar: SPK (1981) RTÜK (1994) Rekabet Kurumu (1994) BDDK (1999) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (2000) EPDK (2002) Kamu İhale Kurumu (2002) Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar : Özellikleri • Fonksiyonel veya hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşlarıdır. • Kanunla kurulmuşlardır. Tüzel kişiliğe, idari ve mali özerkliğe sahiptirler. • Görev ve yetkileri; izin verme, kural koyma, izlemedenetleme, yaptırım uygulama, kamuoyunu bilgilendirme, görüş bildirme, anlaşmazlıkları çözme, Ar-Ge ve eğitim ile ilgili kişi ve kuruluşlardan bilgi isteme şeklindedir. • Yetki alanı içerisinde yönetmelik çıkararak ilgili piyasayı düzenlerler. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar : Özellikleri • Kararlarını kurul biçiminde alırlar. RTÜK dışındaki kurum üyeleri BK tarafından atanır. RTÜK üyeleri ise, iktidar ve muhalefet partilerinin gösterdikleri adaylar arasından TBMM tarafından seçilir. • Üyeler, görevleri süresince, -olağanüstü haller hariçgörevden alınamazlar. • Bütçeleri, merkezi yönetim bütçesi kapsamındadır. • Gelirleri büyük ölçüde, ilgili oldukları sektörlerden karşılanmakta ve harcamalarını da kendi gelirlerinden yapmaktadırlar. Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar : Özellikleri • Örgütsel yapıları; karar organı olarak «kurul»; yürütme organı olarak «başkanlık» ve «hizmet birimlerinden» meydana gelmektedir. • Merkezleri Ankara’da olup taşrada da örgütlenebilirler. • Kararlarının hukuka uygunluk denetimi, idari yargı makamlarınca yapılmaktadır. Devlet Denetleme Kurumu tarafından denetlenebilmekle birlikte, hiyerarşi veya vesayet denetimi gibi bir dış idari denetime tabi değillerdir.
