Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları

Hizmet Yerinden Yönetim
Kuruluşları
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kavram:
•Demokratik idari sistemlere sahip bütün ülkelerde,
merkezi ve yerel yönetimlerden başka, özerk
nitelikte örgütlenmiş kamu kurumlarının da varlığı
söz konusudur.
•Bu kurumlar, hizmet yönünden yerinden yönetim
ilkesinin veya işlevsel adem-i merkeziyetçiliğin bir
sonucu olarak ortaya çıkmışlardır.
•Kamu yönetiminin yapısında, merkezi yönetim ile
yerel yönetim kuruluşlarından sonra üçüncü grup
yönetim birimlerini meydana getirirler.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kavram:
• Belirli bir hizmetin merkez teşkilatından ayrı ve
hukuki bir varlığa sahip kuruluşlar eliyle
görülmesi, yönetilmesi anlamına gelir.
• Mahalli (yer yönünden) yerinden yönetimde
özerklik, bir bölgede oturanlara tanındığı
halde; hizmet yerinden yönetiminde özerklik,
hizmetin kendisine tanınır.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Özellikleri:
Her biri ayrı bir kamu hizmetinde uzmanlaşmış
bu kurumların başlıca özellikleri şunlardır:
•Merkezi yönetimin hiyerarşik yapısı dışında
örgütlenmişlerdir.
•Tüzel kişilikleri, kendilerine ait mal varlıkları,
gelir kaynakları ve bütçeleri vardır.
•Belirli ölçüde özerkliğe sahiptirler. Kendi
organlarınca yönetilirler
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Özellikleri:
•Kanunla veya kanunun verdiği yetkiye
dayanarak kurulular.
•Kamu yönetiminin bütünlüğü içerisinde faaliyet
yürütürler. Bu bütünlüğü sağlamak açısından üst
kurullar hariç olmak üzere vesayet denetimine
tabidirler.
•Hizmet konuları belirli işlevlerle sınırlıdır.
•Kamu yararına yönelik çalışırlar.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT):
•Geleneksel fonksiyonlarına ek olarak 1930lu yılların
ardından devlet, ekonomik ve sosyal hizmetleri de
görevleri arasına alarak refah devleti veya hizmet
devleti anlayışı doğrultusunda yapılanmıştır.
•Devletin iktisadi ve ticari kurumları meydana
getirmesinin çeşitli sebepleri mevcuttur. Bunları,
«iktisadi», «sosyal» ve «siyasi» olarak üç grupta
toplamak olasıdır.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT):
İktisadi Sebepler
•Devlet, ekonomiyi makro planda kontrol etme arzusundadır. Anahtar
sektörlerin özel girişimcilere bırakılması durumunda, ekonomik
düzenin olumsuz etkilenebileceği varsayılmıştır.
•Devlet, piyasalardaki tekel gücünü kontrol etme arzusundadır. Devlet
özel girişimcilerin tekelleşmesini önlemek amacıyla düzenleyici ve
işletmeci olarak sisteme dahil olmuştur.
•Devlet yatırımlar aracılığıyla ekonomik sistem üzerinde güçlü bir
otorite oluşturma arzusundadır.
•Devlet, özel sektöre önderlik ederek, ekonomik sistem ve özellikle her
açıdan piyasaların işleyişine katkı verme arzusundadır.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT):
Sosyal Sebepler
• Devlet, iktisadi sektörlere özellikle kar elde etmek amacıyla
değil; sosyal fayda yaratmak amacıyla girmektedir.
• Kamu yararı ve sosyal fayda gibi olgular bağlamında iktisadi
faaliyetlere yönelen devlet, özel sektörün bu açıdan
kusurlarının önüne de geçmeyi arzulamaktadır.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT):
Siyasi Sebepler
•Devlet, stratejik faaliyetleri kontrol altına alarak siyasi otoritesini
güçlendirme arzusundadır.
•Devletçilik ilkesinin gereği olarak devlet, iktisadi alana
girişimleriyle müdahale etme arzusundadır.
•Gelişmekte olan ülkelerde devlet, milliyetçi düşünceler ve ulusal
kalkınma yaklaşımı ekseninde iktisadi teşebbüslere yönelme
arzusundadır. Bu durum, siyasi bağımsızlığı ekonomik
bağımsızlıkla da güçlendirme eğiliminin çıktısıdır.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT):
•İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT)
Sermayesinin tamamı devlete ait, iktisadi alanda ticari esaslara göre
faaliyet göstermek üzere kurulan KİT’lerdir. Halk Bankası, TMO, THY,
MKEK, DMO, Taş Kömürü İşletmeleri Kurumu ve Ziraat Bankası
örnekleridir.
•Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK)
Sermayesinin tamamı devlete ait, tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri
kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan KİT’lerdir.
TCDD, DHMİ, PTT örnekleridir.
Her iki grupta yer alan kuruluşların, ekonomik gereklere uygun olarak
verimlilik ilkesi doğrultusunda çalışmaları gerekmektedir.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT):
•KİT yapısı içerisinde müessese (sermayesinin
tamamı KİT’lere ait olup ona bağlı işletmeler); bağlı
ortaklık (sermayesinin %50sinden fazlası KİT’lere ait
işletmeler); iştirak ise, sermayesinin en az %15i ve
en çok %50si KİT’lere ait Anonim şirketleri ifade
eden kuruluşlar yer alır.
•Ayrıca İşletme adıyla; “müesseselere ve bağlı
ortaklıklara mal ve hizmet üreten fabrika ve diğer
birimleri» ifade eden bir yapıdan da söz edilebilir.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT):
Yönetim yapıları iki organdan meydana gelir:
• Yönetim Kurulu
En üst düzey yetkili karar organıdır. Bir başkan ve beş üyeden oluşur.
Genel Müdür yönetim kurulunun başkanıdır. Üyelerin görev süresi üç
yıldır. Yatırım ve işletme politikalarını belirlemek, faaliyet raporlarını
incelemek, üst düzey yöneticileri atamak gibi görevleri vardır.
• Genel Müdürlük
Genel müdür, yardımcıları ve bağlı alt birimlerden oluşur. Yetkili ve
sorumlu yürütme organıdır. Teşebbüsün verimlilik ve karlılık
doğrultusunda yönetilmesi, temsil edilmesi, görevlilerinin atanması gibi
görevleri mevcuttur.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT):
Bütçe ve Denetim
•KİT’lerin yıllık yatırım ve finansman programları,
BK tarafından karara bağlanır. Bütçe açısından
özerktirler ve bütçe yönetim kurulunca
onaylanarak yürürlüğe girer.
•KİT’lerle ilgili esas denetimi, Sayıştay yapar.
Ayrıca kendi iç denetimleri olduğu gibi, ilgili
bakanlıkça da denetlenirler.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Mesleki Kamu Kurumları:
Her bir mesleğin bütün mensuplarını biraraya
getiren, onları denetleyen; kamu otoriteleri önünde
onları temsil eden; üyelerin ortak sorunlarını dile
getiren; devlet ile üyeler arasında bu yönüyle köprü
olup siyasi ve idari karar alma süreçlerine aktif
olarak katılan hizmet yerinden yönetim
kuruluşlarına denir.
Ticaret ve sanayi odaları, tabip odaları, eczacı
odaları, ziraat odaları, mimar ve mühendis odaları
ile barolar bunların başlıcalarıdır.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Mesleki Kamu Kurumları:
Özellikleri
• Kanunla veya kanunun verdiği yetkiyle kurulurlar
• Kendi organları tarafından yönetilirler. Organlarını
kendi üyeleri seçer.
• Tüzel kişilikleri vardır.
• Belirli meslek mensuplarına özgüdür. İlgili meslek
kuruluşuna üye olunmadan mesleğin icrası
mümkün değildir.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Mesleki Kamu Kurumları:
Özellikleri
•Kuruluş amaçları dışında faaliyet gösteremezler.
•Devletin idari ve mali denetimine tabidirler.
•Organ seçimlerine siyasi partiler aday
gösteremezler.
•Amaçları dışında faaliyet gösteren odaların
sorumlu organları, mahkeme kararıyla görevden
alınabilir.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar:
•Siyasetin alanını daraltmaya ve bu alanları
teknokratlara bırakmaya yönelik bir yaklaşımın
sonucu olarak ortaya çıkan bu kurumlar; «piyasa
sisteminin kurallarına uygun olarak yetkili oldukları
konularda serbest karar verebilen, böylece siyasi
otoritenin popülist politikalarının önüne geçerek
piyasaların işleyişine rasyonellik kazandıran» yapıları
ifade etmektedir.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar:
• Düzenleyici ve denetleyici kurumlar, faaliyet
alanları itibariyle genellikle «piyasa
ekonomisinin düzenlenmesi (sermaye piyasası,
bankacılık, enerji gibi)»; «temel hak ve
özgürlüklerin güvence altına alınması (RTÜK
gibi)» ve «idarenin keyfiliğinin önlenmesi» gibi
faaliyet alanlarına işlev üstlenirler.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
•
•
•
•
•
•
•
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar:
SPK (1981)
RTÜK (1994)
Rekabet Kurumu (1994)
BDDK (1999)
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (2000)
EPDK (2002)
Kamu İhale Kurumu (2002)
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar :
Özellikleri
• Fonksiyonel veya hizmet yönünden yerinden yönetim
kuruluşlarıdır.
• Kanunla kurulmuşlardır. Tüzel kişiliğe, idari ve mali özerkliğe
sahiptirler.
• Görev ve yetkileri; izin verme, kural koyma, izlemedenetleme, yaptırım uygulama, kamuoyunu bilgilendirme,
görüş bildirme, anlaşmazlıkları çözme, Ar-Ge ve eğitim ile
ilgili kişi ve kuruluşlardan bilgi isteme şeklindedir.
• Yetki alanı içerisinde yönetmelik çıkararak ilgili piyasayı
düzenlerler.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar :
Özellikleri
•Kararlarını kurul biçiminde alırlar. RTÜK dışındaki kurum
üyeleri BK tarafından atanır. RTÜK üyeleri ise, iktidar ve
muhalefet partilerinin gösterdikleri adaylar arasından
TBMM tarafından seçilir.
•Üyeler, görevleri süresince, -olağanüstü haller hariçgörevden alınamazlar.
•Bütçeleri, merkezi yönetim bütçesi kapsamındadır.
•Gelirleri büyük ölçüde, ilgili oldukları sektörlerden
karşılanmakta ve harcamalarını da kendi gelirlerinden
yapmaktadırlar.
Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar :
Özellikleri
•Örgütsel yapıları; karar organı olarak «kurul»; yürütme
organı olarak «başkanlık» ve «hizmet birimlerinden»
meydana gelmektedir.
•Merkezleri Ankara’da olup taşrada da örgütlenebilirler.
•Kararlarının hukuka uygunluk denetimi, idari yargı
makamlarınca yapılmaktadır. Devlet Denetleme Kurumu
tarafından denetlenebilmekle birlikte, hiyerarşi veya
vesayet denetimi gibi bir dış idari denetime tabi
değillerdir.