Kategori

BİYOLOJİ
GENEL LİSE (haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati)
GİRİŞ
Biyoloji dersi programının 74 ders saatinde gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Lisenin
12. sınıfında, diğer sınıflara kıyasla, pratik ve serbest ders saatlerinin sayısı fazladır
(toplam 13 ders saati). Bu sayının artırılması nedenlerinden biri okul ve sınıftaki
koşulların elverişli olup olmamasıdır. Program içeriği iki kategori ve dört altkategoriden
oluşmuştur. Birinci kategori (Hayatsal Olaylar) bir altkategoriden oluşur: 1. Genetik
Mühendisliği ve Biyoteknoloji. İkinci kategori (Canlılar ve Çevre) üç alt kategoriden
oluşur:
1. Biyonik ve Biyomimarcılık, 2. İnsan ekolojisi ve 3. Evrim. 12. sınıf öğretim programı
uzak ve yakın çevre ihtiyaçlarının, ayrıca öğretim müfredatlarının ortaya koyduğu
amaçların gerçekleştirilmesi doğrultusunda hazırlanmıştır. Bu sırada ortaöğretimin ikinci
ve üçüncü seviyesine ait içerikler arasında bağlılığın sağlanmasına da ayrı önem
verilmiştir.Bu sınıfta gerçekleştirilmesi öngörülen program bir bütün ve ayrı ayrı konular
olarak kendi içinde bir tutarlık gösterecek ve mantıklı olacak şekilde hazırlanmıştır.
Örneğin, Genetik mühendisliği ve biyoteknoloji, biyonik, insan ekolojisi v.b. konular.
Reformlara uygun olan 12. sınıf öğretim programının ikinci bir özelliği ders içeriklerinin
''karışım'' şeklinde sunulmasıdır. Geleneksel programlarda botanik, zooloji, ekoloji ve
diğer biyoloji kollarına ait içerikler ayrı ayrı işlenirken, yeni programlarda bu içerikler
içiçe girmiş, bir bütünlüğü oluşturmuş ve diğer bilimlerle ilişki kurmuş şeklinde
verilmiştir. Böylece öğrencilere günlük yaşam için gerekli olan bilgileri benimseme ve
ileride bu bilgilerden yararlanabilme fırsatı verilmiştir.
Sonunda belirtilmesi gerekir ki, birbirine çok benzer olan birinci, ikinci ve üçüncü
seviye öğretim programları her derste gerçekleştirilmesi gereken konulara indirgenince
farklı içeriklerin ortaya çıktığı görülür.
UZAK HEDEFLER
12. sınıf biyoloji dersinin hedefi:



Birey ve populasyonlarda görülen hayatsal olaylara ait esas kanunları, evrimsel
açıdan ve moleküler düzeyde kavrayabilmek için yetenekleri geliştirebilme;
Canlılar ve çevre (ekoloji, evrim) hakkındaki bilgileri geliştirebilme, bu bilgileri
uygulayabilme (biyonik, biyomimarcılık) ve çevre sorunlarını yapıcı ve onarıcı
bir şekilde çözebilme (insan ekolojisi);
Bilimsel verilerin elde edilmesi ve işlenilmesi konusunda, insan ile çevre yararları
doğrultusunda uygulayabilmek (hidroponik, biyolojik monitoring vb.) için
becerileri geliştirebilme.
GENEL HEDEFLER
 Tutum ve değerlerin geliştirilmesi açısından:

Canlılara ve çevreye karşı saygılı ve sorumlu davranarak ekolojik dengeyi
sağlayabilme;

Kişisel davranışları (işbirlikçilik, açıklık, hoşgörülük, saygınlık, gönüllülük,
eleştirilik) geliştirebilme (gönüllü 10 kişi zorunlu 1000 kişiden daha çok iş yapar;
cesur bir zihniyet korkak bir yetenekten daha iyidir);
 Bilgi açısından:

Biyolojik kavram ve terimleri (genetik mühendisliği, populasyon genetiği,
ekoloji vb.) kavrayabilme;
 Biyolojik kavram ve ilkeleri kavrayıp aralarında ilişki kurabilme;
 Biyolojik işlem ve yöntemleri kavrayabilme;
 Anlama açısından:

Biyolojik gerçek ve ilkeleri anlayabilme ve aralarında mantıklı bağlılık
(biyoloji ve teknik, biyoloji ve eczacılık) kurabilme;
 Etki ve tepki ilişkilerini anlayabilme (green hous etkisinin sıcaklığı artırması,
neticeleri);
 Yöntem ve süreçleri açıklayabilme;
 Uygulama açısından:
 Biyolojik gerçek ve ilkeleri uygulayabilme (hidroponik, elverişsiz koşullarda
denizaltı gemisi, uzay gemisi ve kutuplarda minyatür ekolojik sistemlerin
kurulması);
 Süreç ve yöntemleri uygulayabilme;
 Biyolojik sorunları çözebilme;
 Bilgi alış verişi açısından:
 Pratik çalışma yada incelemeye ait bir rapor yazabilme;
 Bilgi kaynaklarından yararlanarak incelemelere ait verileri takdim edebilme;
 Biyolojik sorunlara ait bilgileri aktarabilme (genetik mühendisliği, insan
ekolojisi ve diğer bilimlere ait bilgileri sözlü anlatabilme, tablo ve grafik
şeklinde gösterebilme);
 Çevre sorunları konusunda ''genel düşün, yerel davran'' yada ''sera etkisi''
kuralına uygun olarak tartışabilme (çevre OYQ);





Eleştirel düşünme açısından:
Yararlı olan ve yararlı olmayan bilgileri birbirinden ayırt edebilme;
Gerçekleri yargılardan ayırt edebilme;
Hekimlik, baytarlık, tarım, enerjetik (yapay petrol v.b.) alanındaki sorunları
çözebilmek için biyolojik ilkeleri uygulayabilme;
''Bir figür 1000 sözcük kadar değerlidir'' deyimini açıklayabilme.
PROGRAM İÇERİĞİ
Kategori
Alt kategori
I. Hayatsal
Olaylar
I.1. Genetik Mühendisliği ve
Biyoteknoloji
II.1. Biyonik ve
Biyomimarcılık
II.2. Ekolojinin Esasları ve
İnsan Ekolojisi
II.3. Evrim
II. Canlılar
ve Çevre
Pratik çalışma
Serbest Saatler
Toplam
Ders
Saatleri
Yüzdelik
%
15
20
6
8
32
8
43
11
8
11
5
74
7
100
Kategori
I. HAYATSAL
OLAYLAR
Program İçeriği
Alt Kategori
I.1. Genetik
Mühendisliği
ve
Biyoteknoloji


İnsan için önemli olan birçok
ürünlerin üretimi
biyoteknolojinin kullandığı
canlılar tarafından sağlanır.
Genetik madde üzerinde
yapılan manipülasyonlar
(genetik mühendisliği)
sayesinde özellikleri
değiştirilip insan için yararlı
canlıların meydana getirilmesi
birçok alanlarda
gerçekleştirilmiştir: Besin
endüstrisi, enerjetik, tarım,
eczacılık, içki endüstrisi, kirli
suların temizlenmesi vb.
Kazanımlar







Biyoteknoloji kavramını açıklar
ve biyoteknolojinin esas
dallarını adlandırır;
Genetik mühendisliğine ait
yöntem, safha ve işlemleri
betimler;
Doğal (spontan) ve
biyoteknolojik süreçleri
birbirinden ayırt eder;
Biyoteknoloji sayesinde
meydana getirilen biyokütlenin
(saman, odun), polisakarit ve
amino asit üretimindeki rolünü
değerlendirir;
Biyoteknolojide kullanılan ve
''Kimyasal fabrika'' olarak
adlandırılan
mikroorganizmaların rolünü
betimler;
Genetik mühendisliğin
müdahale ettiği objeyi (gen,
grup gen, kromozom, genom)
belirler;
Genetik mühendisliğinde
uygulanan işlemlerin safhalarını
sayar, istenilen kalıtsal
maddenin elde edilişini açıklar;
Dersler Arası
İlişki



Eşey kromozomları

Soğan kökü uç kısmındaki
hücrelerin
kromozomlarının
mikroskopla gözlenmesi.



Kalıtsal maddenin bir sistemden
diğer bir sisteme aktarılması ve
bu maddenin alıcı hücreye
aşılanmasını, ayrıca yapay
kalıtsal maddenin elde ediliş
yöntemlerini açıklar;
Klonlamanın genetik olarak
benzer hücre yada
organizmaların meydana
getirilmesi olayı olduğunu
açıklar ve genleriyle oynanmış
canlıların ne gibi pratik ve etik
sorunlara neden olabileceğini
değerlendirir;
Biyoteknolojinin ekmek
endüstrisi, içki endüstrisi, ilaç
endüstrisi, kirli suların
temizlenmesi, petrol
endüstrisindeki önemini
değerlendirir;
Genlerin azotofiksatör
bakterilerden kültür bitkilerine
aktarımının önemini
değerlendirir;
Ağıziçi epitel dokuya (dişi ve
erkek) ait preparatları hazırlar,
onları karmin-asit-asetik boyası
ile boyar ve eşey
kromozomlarını yada çekirdek
yakınında bulunan Bar

Kategori
Alt Kategori
II.CANLILAR II.1.Biyonik ve
VE ÇEVRE
Biyomimarcılık
Program İçeriği



Bitki ve hayvan
organizmaları, onların
organ ve doku yapıları
örnek alınarak optik araç,
elektronik araç, detektör,
uçak, sualtı gemilerinin vb.
yapılması (biyonik).
Canlıların yapısı örnek
olarak alınıp benzer
yapıların inşaat ve
mimarcılıkta yapılması
(biyomimarcılık).
İnsanın, toprağın
bulunmadığı elverişsiz
koşullarda minyatür su
ekosistemlerini
(hidroponik) inşa etmesi.
cisimciklerini tanımlar;
Bar cisimciği içeren preparatları
karşılaştırır ve bu cisimciklerin
dişi gametlere ait olduğunu
açıklar;
Kazanımlar





Biyonik kavramını tanımlar
ve araştırma konusunu
betimler;
Biyoniğin optik araç, uçak
ve sualtı gemilerinin
üretimindeki önemini
değerlendirir;
Uçak yapısını kuş ve
böceklerin kanat yapısı ile
karşılaştırır;
Sualtı gemilerinin yapı ve
hareketlerini balinaların
yapı ve hareketleriyle
karşılaştırır;
Askeri detektörlerin yapı ve
çalışmasını hayvanların
duyu organlarıyla, ayrıca
yapay radarları doğal
radarlar (yarasa) ile
Dersler Arası
İlişki




karşılaştırır;
Ekolokatör kavramını
açıklar ve körlere yardım
amaçlı ekolokatör üretim
olanaklarını araştırır;
Fok kulağının yapısını su
altında sesleri algılayan
hidrofonla, su anasında
(medüz) görülen bir
organın fırtınaları 15 saat
önce öngörebilen teknik bir
araçla karşılaştırır;
Canlıların yapısı (arı
petekleri, bitkilerde destek
doku yapı ve dizilişi) örnek
olarak alınıp
biyomimarcılıkta köprü,
kubbe, gökdelen, tünel vb.
yapıların inşa edilmesinin
önemini değerlendirir;
Hidroponik kavramını
tanımlar ve hidroponiğin
elverişsiz koşullardaki
önemini değerlendirir;
Kategori
Alt
Kategori
II.
CANLILAR
VE ÇEVRE
II.1.
Ekoloji
Esasları
Program İçeriği



Ekosistemi aynı bir
yerde yaşayan ve
birbiriyle ilişki
kuran canlılar ile
cansızlar oluşturur.
Besleyici maddeler
ekosistemde dolaşır.
Örneğin karbon,
oksijen, azot ve su
dolaşımı.
Ekosistemlerde bir
de enerji dolaşımı
gerçekleşir. Enerji
akışını sağlayan
unsurlar aşağıda
verilmiştir:
- besin zinciri,
- besin ağı,
- enerji
piramidi,
- biyokütle
piramidi,
- sayılar
piramidi
Kazanımlar










Ekoloji, biyosfer ve ekosfer
kavramlarını tanımlar;
Biyotik ve abiyotik etkenleri adlandırır
ve açıklar;
Ekosistem kavramını tanımlar,
ekosistemi oluşturan unsurları sayar ve
ekosistemleri sınıflandırır;
Akvaryumun bir miniekosistem
olduğunu açıklar;
Doğal ekosistemlerin temelini bireylerin
değili populasyonların oluşturduğunu,
ayrıca populasyon yapı ve dinamiğinin
biyotik ve abiyotik etkenlere bağlı
olduğunu açıklar;
Ekolojik valans kavramını tanımlar;
Ekolojik valansın fiziksel, kimyasal ve
biyolojik etkenlere bağlı olduğunu
açıklar;
Ekosistem, biyosenoz, populasyon ve
organizmaları birbirinden ayırt eder;
Su, karbon, oksijen ve azotun
ekosistemdeki dolaşımını açıklar;
Enerjinin besin zincirindeki akışını
Dersler Arası İlişki


Ekolojik süksesyon
yaşama birliğinde
(biyosenoz) görülen
ve birbirinin yerini
alan populasyonlarla
gerçekleşen
değişmelerdir.
Ekolojik
süksesyonların
birkaç çeşidi vardır:
otokton
süksesyonlar,
alokton
süksesyonlar,
antropogen
süksesyonlar, primer
süksesyonlar,
sekonder
süksesyonlar,
klimatik
süksesyonlar.
Yaşama birliğinin
gelişmesinde
görülen en yüksek
kademeye klimaks
adı verilir (kararlı
yaşama birliği).
Kosova’nın yaprak
döken ormanları
klimaks kademesine
ulaşmış olan yaşama











sağlar;
Enerjinin besin zinciri, besin ağı,
biyokütle piramidi, sayılar piramidi ve
enerji piramidinin bir halkasından diğer
halkalarına akışını açıklar;
Süksesyon yada birbirinin yerini alma
kavramlarını tanımlar;
Süksesyon çeşitlerini sayar ve açıklar;
Klimaks kavramını tanımlar ve yaşama
birliklerinin klimaks kademesine
ulaşması olayını açıklar;
Doğal ve yapay ekosistemler arasındaki
farkları sayar ve açıklar;
İnsanın biyosfere etkisini ve
biyosferdeki yerini açıklar;
Çevre kirliliğinin sağlık, genetik ve
kalıtım açısından zararlarını örneklerde
açıklar;
Çağdaş yaşam ve çevre kirliliğinin
zihniyete etkisini açıklar ve korunmada
alınması gereken önlemleri sayar;
Yaşam koşullarının değişmesinin
zoosenoz ve fitosenozlara etkisini
(ormandaki ağaçların kesimi, asit
yağmurları, balık ve yabani hayvanların
aşırı derecede avlanması) açıklar;
Şehirleşme olayında ekolojik ilkelerin
ne derecede önemli olduğunu (şehirlerin
progresif ve kültürel modelleri) açıklar;
Yerleşim yerlerindeki sorunları (çöpler,
birlikleridir.
2. CANLILAR
VE ÇEVRE
II.2. İnsan
Ekolojisi



Doğa kanunlarını
tanımayan ve
uygulamayan
insanlar yerküreyi
ve kendi geleceğini
olumsuz etkilemiştir
(genel kirlilik, asit
yağmurları; hava, su
ve toprak kirliliği,
yeşi alanların yok
edilmesi, canlıların
tüketilmesi).
Ürban
ekosistemlerde
özellikle büyük
şehirlerde insanın
karşılaştığı birçok
sorunlar vardır:
çöpler sorunu,
gürültü sorunu,
’’ruhsal kirlilik’’,
yeşil alan
yetersizliği.
Yaşam ortamını
koruyabilmek için
kanuni ve











gürültü, yeşil alanlar, ’’şehir hastalık
sendromları’’, ’’ruhsal kirlilik’’ vb.)
sayar;
Şehirdeki streslerin, sürücü ve yaya
saldırganlıklarının, trafik kazalarının,
ruhsal hastalıkların vb. nedenlerini
açıklar;
Yeşil alanların ekolojik önemini,
gürültüden korunmayı, çeşitli atıkların
toplanması ve işlenmesinin önemini
değerlendirir;
Şehirleşmenin olumsuz etkilerini
açıklar;
Kirli havanın maddi zararlarını açıklar;
Güneş enerjisinin doğrudan ve dolaylı
olarak istifade edilmesinin ekolojik
önemini değerlendirir;
Ekolojinin ürbanistik
planlaştırmalardaki önemini açıklar;
Çevre korunmasında alınan kanuni,
teknik, bilimsel, eğitsel ve monitoring
önlemlerini sayar;
Çevre sorunlarının yapıcı ve onarıcı bir
şekilde çözümü için katkıda bulunur;
Tatlı suların fizyografik ve
biyosenolojik özelliklerini sayar;
Su bitki ve hayvanları aracılığıyla
suların kirlilik derecesini tespit eder;
Bataklık ve su birikintilerinden plankton
örneklerinin plankton ağı yardımıyla
monitoring
önlemleri alınır.
PRAKTİKUM VE
UYGULAMA



Tatlı su
ekosistemlerinin
tanımı.
Otomobiller ve
çevrenin termal
kirliliği.
Asit yağışları





alınmasını ve işaretlenmsini açıklar;
Plankton organizmalarını mikroskopta
gözler, bir hücreli su yosunlarını
adlandırır ve defterine çizer;
Yaz aylarında semafor yakınında ve
semafordan 200-300 metre uzaklıkta
(dairesel olarak) hava sıcaklığını ölçer;
Semafor yakınındaki sıcaklığın neden
daha yüksek olduğunu açıklar;
Turnusol kağıdı aracılığıyla yağışların
(yağmur, kar), ayrıca endüstri bölgesi ve
rural yerleşim yerlerinden alınan toprak
örneklerinin pH değerini ölçer;
Toprak (asit yağmurları) pH değerinin
değişmesinin bitkilere etkisini açıklar;
Kategori
II.
CANLILAR
VE ÇEVRE
Alt
Kategori
II.4. Evrim
Program İçeriği

Yerkürede biyolojik
evrim öncesinde
uzun süren bir
kimyasal evrim
olmuştur. İlk deniz
ve okyanuslarda
gerçekleşen bu evrim
süresince basit
moleküllerden
bileşik olanları
(proteinler, nükleik
asitler), sonra koasit
adında
makromolekül
kompleksleri
meydana gelmiştir.
Nükleik asitlerin
kendi kendini
çoğaltabilme
sonucunda ilk
heterotrof canlılar,
sonra da heterotrof
canlılardan ototrof
olanlar meydana
gelmiştir.
Kazanımlar










Evrim kavramını tanımlar;
Eski Yunan felsefecilerinin hayatın
başlangıcı ile ilgili görüşlerini betimler;
Luy Pastör’ün ’’genera
spontanum’’(kendiliğinden oluş)
teorisini çökerten deneylerinin pratik
önemini açıklar;
Mikroorganizmaların kendiliğinden
meydana gelemediğini örneklerle
kanıtlar;
İlk atmosferin yapısını ve hayattan
önceki kimyasal evrimi açıklar;
Miller’in ilk atmosfer gazlarıyla yaptığı
deneyi betimler;
İlk deniz ve okyanuslarda basit ve
bileşik organik maddelerin meydana
gelmesini ve koasitlerin yapısını açıklar;
İlk canlıların heterotrof olduğunu
benimser;
Farklı jeolojik çağlarda farklı canlıların
meydana geldiğini ve baskınlık
gösterdiğini betimler;
Karşılaştırmalı anatomi, embriyoloji,
biyocoğrafya, biyokimya, fizyoloji ve
Dersler Arası İlişki


Bugünkü canlılar (bitki
ve hayvanlar, ayrıca
insan) milyonlarca yıl
süren bir evrim
sonucunda meydana
gelmiştir.
İnsan hayvan kökenli
bir canlıdır. Bunun
böyle olduğunu
paleontoloji ve
antropoloji bilimleri
kanıtlar. İnsanın
türeyişinde önemli rol
oynayan etken iştir (iş
biyolojik değil,
toplumsal bir
etkendir).
PRAKTİKUM VE
LABORATUVAR
ÇALIŞMASI:

Bağ salyangozunun
kabuk örneğinde
varyasyonların evrim
etkeni olduğunun
kanıtlanması.






paleontoloji (fosil) kanıtlarının önemini
değerlendirir;
Darvin’in evrim teorisinin bilimsel
önemini değerlendirir;
İnsan türünün hayvanlar alemindeki
sınıflandırılmasını belirler;
Primatların soy ağacını betimler ve
maymunlarda görülmeyen insan
özelliklerini sayar;
İnsanın evrimsel gelişimine ait safhaları
sayar, insan ırklarının meydana
gelmesiyle ilgili psödobilimsel görüşleri
anlatır;
Öğrenciler bağ salyangozu kabuklarını
sınıfa getirerek, onları renklerine göre
(açık renklerden koyu renklere doğru),
çizgilerine göre (ince çizgililerden kalın
çizgililere doğru) ve şekillerine göre
karşılaştırırlar;
Kabuklardaki farklılıkların nedenlerini
açıklar.