iklimledirme soğutma elektriği

İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
BÖLÜM
ELEKTRİĞİN TEMELLERİ
AMAÇ: Elektrikle ilgili temel kavramların anlaşılması.
Elektriğin Temelleri
1
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
BÖLÜM 1 - ELEKTRİĞİN TEMELLERİ
1.1 ELEKTRİK AKIMI VE GERİLİM
Elektronları maruz kaldıkları elektrostatik alan kuvvetine karşı hareket ettiren kuvvete
gerilim (voltaj, potansiyel farkı) denir. Gerilimin birimi volttur ve ölçülecek alıcıya voltmetre
ile paralel bağlanarak ölçülür. Bir iletken maddede milyonlarca serbest elektron bulunur. Bu
maddeye elektrik uygulandığında elektronlar negatif (-) yönden pozitif (+) yöne doğru hareket
etmeye başlar. Bu iletkenden ya da alıcıdan birim zamanda geçen elektrik yükü (elektron)
miktarına akım denir. Akımın birimi amperdir ve ölçülecek alıcıya ampermetre ile seri
bağlanarak ölçülür. Akımlar, Alternatif Akım (A.C.) ve Doğru Akım (D.C.) olarak ikiye
ayrılır.
1.2 ALTERNATİF GERİLİM/AKIM
Zamana bağlı olarak periyodik bir şekilde yön ve şiddet değiştiren gerilime “alternatif
gerilim” denir. Alternatif gerilimin şiddeti, kaynağın gücüne bağlıdır. Alternatif gerilim,
büyük elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü elektrik motorlarında kullanılır. Evlerimizde
kullandığımız elektrikte, alternatif gerilim sınıfına girer. Buzdolabı, split klima, aspiratör ve
vantilatörler doğrudan alternatif gerilimle çalışırlar. Alternatif gerilim bir (monofaze) veya üç
fazlı (trifaze) olarak kullanılabilir. Televizyon, müzik seti ve video gibi cihazlar ise bu
alternatif gerilimi kendi içinde doğru gerilime çevirerek kullanırlar.
Şekil 1.1 Alternatif gerilim (Sinüs sinyali)
1.2.1 Çevrim:
Şekil 1.1’ deki elektromotor kuvvetin (EMK) sıfırdan başlayarak pozitif maksimum değere
yükselmesi, tekrar düşerek sıfıra ve negatif maksimum değere inmesi, buradan da tekrar sıfıra
ulaşmasına çevrim denir. Şekildeki eğri sinüs eğrisidir ve dolayısıyla elde edilen EMK da
sinüzoidal bir EMK’dır.
1.2.2 Frekans
Bir saykılın saniyedeki 360º’lik dönme sayısıdır. Alternatif akım ve EMK’nın frekansı olarak
bilinir ve birimi hertzdir. Şebeke frekansı ülkemizde 50 Hz’dir.
1.2.3 Periyot
Bir saykılın tamamlanması için geçen zamana periyot denir. T harfi ile gösterilir. Birimi
saniyedir ve T= 1/f olarak hesaplanır.
2
Elektriğin Temelleri
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
1.2.4 Alternans
Bir saykıl pozitif ve negatif alternanslardan oluşur.
Alternatif gerilim değerleri: Bilindiği gibi DC akım /gerilim değeri sabittir. Örneğin;
1VDC dediğimizde DC gerilimin 1V olduğu anlaşılmaktadır. Fakat AC’de akım/ve gerilim
değerleri sürekli değişmektedir. Bu yüzden AC’yi ifade etmek için çeşitli değerler
kullanılmaktadır. Bunlar; ani değer, maksimum (tepe) değer, tepeden tepeye değer, ortalama
değer ve etkin değerdir (Şekil 1.2).
Şekil 1.2 Sinüs dalga
Ani Değer: Alternatif gerilimin/akımın değeri zamanla değişir. İşte alternatif akım ve
gerilimin herhangi bir andaki değerine ani değer denir. Bir saykılda sonsuz sayıda ani değer
vardır. i=im.sinwt ve V=Vm.sinwt formülleri ile hesaplanır.
Maksimum (Tepe) Değer: Maksimum (tepe) değer, ani değerlerin en büyüğüdür.
Manyetik alan içerisinde dönen bir bobinde indüklenen EMK’ya dikkat edilirse 90° ve
270°’lik açılarda elde edilen değerler iletkenlerin kuvvet çizgilerini tam dik olarak kestiği
anlardır.
Tepeden Tepeye Değer: Alternatif gerilimin en üst noktası ile en alt noktası
arasındaki değer tepeden tepeye değer olarak ifade edilmektedir. Tepeden tepeye değer
maksimum değerin 2 (iki) katıdır.
Ortalama Değer: Ortalama değer, bir saykıldaki ani değerlerin ortalamasıdır.
Ortalama değer aynı zamanda sinyalin doğru gerilim değeridir. Alternatif gerilimin bir
saykıldaki pozitif ani değerlerinin sayısı, negatif ani değerlerinin sayısına eşit ve aynı
büyüklükte olduğundan alternatif gerilimde ortalama değer sıfırdır. Bu yüzden saf AC’nin DC
değeri de sıfırdır. Fakat AC, diyotlar yardımıyla doğrultulursa ve maksimum değer de
belliyse, ortalama değer yarım dalga doğrultmada;
Vort = 0,318.Vm, tam dalga doğrultmada ise Vort=0,636.Vm formülü ile hesaplanır.
Elektriğin Temelleri
3
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Örnek: Maksimum değeri 24V olan tam dalga doğrultulmuş gerilimin ortalama
değerini bulunuz.
Çözüm: Vort =0,636.Vm = 0,636.24=15,264V olarak bulunur.
Etkin Değer: Alternatif gerilim uygulanan bir devre elemanında, harcanan gücü
bulmak isterken hangi akım değerini alacağımızı ilk anda bilemeyebiliriz. Akımın maksimum
değerini alsak büyük bir hata payı oluşur. Çünkü akım, bir periyotluk süre içinde sadece iki
kez ve anlık olarak maksimum değere ulaşır. Ortalama değer ise olarak hesaplanmıştı. Etkin
değeri hesaplamanın en iyi yolu, bir dirençten belirli bir zaman aralığında verilen alternatif
gerilimin sağladığı ısı miktarını, aynı dirençte ve aynı sürede bir doğru gerilim tarafından elde
etmektir. Bu doğru akım değerine ve potansiyel farkına, alternatif akımın etkin değeri ve etkin
potansiyel farkı denir. Özetle, alternatif gerilim ile aynı bir dirençte, aynı zamanda, eşit
miktarda ısı açığa çıkaran doğru gerilim değerine, alternatif gerilimin etkin veya efektif değeri
denir. Etkin değer, RMS karesel ortalama değer (Root Mean Square) ve efektif değer olarak
da isimlendirilir.
Ve 
Vm
 0, 707Vm
2
Ie 
Im
 0, 707I m
2
Örnek: Şehir şebeke gerilimi 220Ve olduğuna göre maksimum değerini hesaplayınız.
Çözüm: Ve =0,707.Vm
ise, 220 = 0.707 .Vm ve buradan
V m = 311,17 V
1.3 DOĞRU GERİLİM/AKIM
Zamanla yönü ve şiddeti değişmeyen akıma, doğru akım denir. İngilizce “Direct
Current” kelimelerinin kısaltılması “DC” ile gösterilir. Doğru akım, genelde elektronik
devrelerde kullanılır. En ideal doğru akım, en sabit olanıdır ve en sabit doğru akım kaynakları
da pillerdir. Bir de evimizdeki alternatif akımı doğru akıma dönüştüren doğrultucular
(rektifier) vardır. Bunların da daha sabit olması için DC kaynağa regüle devresi eklenir.
Şekil 1.3 Doğru akım
1.4 OHM KANUNU
1827 yılında George Simon Ohm “Bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farkın,
iletkenden geçen akım şiddetine oranı sabittir” şeklinde bir tanım yapmıştır. Bir elektrik
4
Elektriğin Temelleri
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
devresinde akım, gerilim ve direnç arasındaki bağlantıyı veren kanuna “Ohm Kanunu” adı
verilir. Bu tanıma göre aşağıdaki formüller elde edilir.
Burada U gerilimi (birimi volt “V”); I akımı (birimi amper “A”), R direnci (birimi
Ohm “Ω”) simgelemektedir. Üçgende hesaplanmak istenen değerin üzeri kapatılarak denklem
kolayca çıkarılabilir. Ohm Kanununun temel denklemleri
V= I.R,
I= V/R,
R= V/I
1.5 ELEKTRİKSEL GÜÇ VE ENERJİ
Belli bir işi yapmanın hızı olan güç, akım ve gerilimin çarpımından ibarettir: Güç;
Görünür güç (volt-amper, VA), reaktif güç (volt-amper-reaktif, VAr) ve aktif güç (Watt, W)
olmak üzere üç gruptan oluşmaktadır. Aktif güç işe dönüşebilen bir güç çeşitidir. Reaktif güç
manyetik alan etkisine ihtiyaç duyan tüm elektrikli cihazların çalışabilmeleri için gerekli bir
enerjidir. Görünür güç ise sistemden çekilen aktif ve reaktif enerjinin vektörel toplamıdır.
P= V.I,
P= R.I2,
P= V2/R
S
Q

S=V.I
P=S.cos 
Q=S.sin 
S2=P2+Q2
P
Enerji iş yapabilme yeteneği olarak tanımlanabilir ve biri joul’dur. Aktif enerji (Wh), reaktif
enerji (VArh) ve görünür enerji (VAh) cinsinden hesaplanabilir.
Elektriğin Temelleri
5
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
1.6 ELEKTRİK BİRİMLERİNİN DÖNÜŞÜMLERİ
1000W = 1 kW
1.000.000W = 1 MW
746W = 1 BG
1W.h = 3.413 BTU
1kW.h = 860 Kcal
1Kcal/h = 1.163 W
1Kcal/h = 3.96 BTU/h
BG: Beygir gücü (hp), BTU: İngiliz ısı birimi, h: saat, cal: Kalori
1.7 SERİ DEVRE VE ÖZELLİKLERİ
İçlerinden aynı akım geçecek şekilde dirençler birbiri ardına eklenirse bu devreye, seri
devre denir. Örneğin iki adet 300Ω’luk direnç seri bağlanarak 600Ω’luk direnç elde edilir.
Seri devrenin özellikleri şunlardır:
 Devreden geçen akım aynıdır.
 Seri devre boyunca gerilim düşümlerinin toplamı, besleme gerilimine eşittir.
 En büyük gerilim düşümü, en yüksek dirence sahip elemandadır.
 Elemanlardaki dirençlerin toplamı, devredeki toplam dirence eşittir.
Şekil 1.4 Seri devre
1.8 PARALEL DEVRE VE ÖZELLİKLERİ
Dirençlerin karşılıklı uçlarının bağlanması ile oluşan devreye, paralel bağlantı denir.
Paralel bağlantıda toplam direnç azalır. Dirençler üzerindeki gerilimler eşit, üzerinden geçen
akımlar farklıdır. Paralel devrenin özellikleri ise şunlardır:
 Toplam akım, bütün kollardaki akımın toplamına eşittir.
 Gerilim bütün kollarda aynıdır.
 Toplam direnç, daima kollardaki dirençten küçüktür.
6
Elektriğin Temelleri
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Şekil 1.5 Paralel devre
1.9 ALTERNATİF AKIM DEVRELERİ
Alternatif akım devreleri sadece direnç, sadece bobin, sadece kapasitör veya bunların
kombinasyonlarından oluşabilir.
Çizelge 3.1. Saf R, L ve C devrelerinin gerilim/akım dalga formları
1.9.1 Sadece Dirençli Devre (R)
Sadece R direnci bulunan bir devreye Şekil 1.6’daki gibi bir alternatif gerilim uygulandığında,
direncin iki ucu arasındaki potansiyel farkı V=Vm .Sinwt ve dirençten geçen alternatif akım
şiddeti I=Im .Sinwt olur. Bu durumda akım ile gerilimin zamana bağlı grafikleri çizildiğinde,
her ikisinin de aynı anda maksimum değerleri aldıkları ve aynı anda sıfır oldukları görülür.
Elektriğin Temelleri
7
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Şekil 1.6 AC Devre
Şekil 1.7 Akım-Gerilim Karakteristiği
Şekil 1.8 Direnç bağlı AC devrede akım ve gerilim dalga şekilleri
1.9.2 Sadece Bobinli Devre (L)
Direnci ihmal edilebilen bir bobine Şekil 1.9’daki gibi bir alternatif gerilim
uygulanacak olursa bobinde, akımın değişmesinden dolayı bir öz indüksiyon EMK’sı
meydana gelir. Akım gerilimden 90° kadar geridedir. Akım ve gerilimin zamana bağlı
değişimi Şekil 1.11’de görülmektedir. Bobinden geçen akımın zamana bağlı olarak değiştiği
ve maksimum akım şiddeti Im= Vm/w.L olduğu görülmektedir. Bobinden geçen akımın şiddeti
I=Im.Sin [wt-(π/2)] olarak yazılabilir. Bobinden geçen akımın etkin değeri ise Ie=Ve/w.L dir.
w.L= Vm/Im yazılırsa w.L nin biriminin Volt/Amper veya Ohm olduğu görülür. wL bobinin
alternatif akıma karşı göstermiş olduğu dirençtir. Buna, bobinin endüktif reaktansı denir ve XL
ile ifade edilir. Akım ile gerilim arasında 90° veya π/2 radyanlık faz farkının olduğu Şekil
1.9’da verilmiştir. Bu faz farkı kadar akım gerilimden geridedir (lag).
XL= wL veya XL= 2πfL
8
Elektriğin Temelleri
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Şekil 1.9 Bobinli AC devre
Şekil 1.10 Akım-gerilim karakteristiği
Şekil 1.11 Bobinli AC devrede akım ve gerilim dalga şekilleri
Örnek: İndüktansı 0,5 H olan bir bobinin, frekansı 50 Hz olan 220Ve bir alternatif
akıma karşı göstereceği endüktif reaktansı ve devreden geçen akımı bulunuz.
Çözüm: XL = 2π.f.L = 2.3,14.50.0,5 =157 Ω
I = V/XL = 220 / 157 = 1.4 Amper
1.9.3 Sadece Kondansatörlü Devre (C)
Bir kondansatörlü devreye doğru gerilim kaynağı bağlandığında belli bir süreden sonra akım
geçmezken alternatif gerilim uygulandığında devreden yönü ve şiddeti değişen bir akım
geçtiği görülür. Şekil 1.12’deki gibi, bir kondansatöre alternatif gerilim uygulandığında
gerilim artarken akım azalmakta ve gerilim maksimum değerini aldığında akım sıfır değerine
inmektedir. Bu durumda kondansatör yüklenmesini tamamlamıştır. Gerilim azaldıkça
kondansatör devreye akım vererek boşalmaya başlar. Devreye uygulanan gerilim sıfır
olduğunda akım en büyük değerini alır. O halde akım ile gerilim arasında 90° veya π/2
radyanlık faz farkının olduğu Şekil 1.13’de verilmiştir. Bu faz farkı kadar akım gerilimden
öndedir (lead).
Vm

I m  Vm wC ise I  I m sin(wt  ) our. I m 
2
1/ wC
Elektriğin Temelleri
9
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Burada direnç gibi davranan (1/ωC) ye kapasitif reaktans denir ve XC ile gösterilir.
XC 
1
wC
Şekil 1.12 Kondansatörlü devre
XC 
1
2 fC
Şekil 1.13 Akım gerilim değişimi
Şekil 1.14 Kondansatörlü AC devrede akım ve gerilim dalga şekilleri
Örnek: Kapasitesi 50μF olan bir kondansatöre 50 Hz frekanslı 220V alternatif gerilim
uygulanmıştır. Devreden geçecek akımı bulunuz.
Çözüm: XC = 1/(2π.f.C) = 1/(2.3,14.50.50.10-6) = 63,69 Ω
IC = V/XC = 220/63,69 = 3,454 Amper
1.9.4 Direnç Bobin ve Kondansatörlü Devre (R-L-C):
Şekil 1.15’te verilen birbirine seri bağlanmış RLC elemanlarından oluşan devreye
alternatif gerilim uygulanmış olsun. Bu devrenin etkin akım ve gerilimi arasında aşağıdaki
bağıntı bulunur. Buradaki Z[(R+(XL-XC)] 1/2 büyüklüğü devrenin empedansıdır ve Z ile gösterilir.
10
Elektriğin Temelleri
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Devredeki bobin ve kondansatörden meydana gelen faz farkları birbirine zıt yöndedir. Akım
ile gerilim arasındaki φ faz farkı olur.
cos  
X  XC
R
veya tan   L
Z
R
Bir RLC devresinde XL = XC olduğunda Z=R olur. Bu duruma devrenin rezonans hali denir.
Devrenin rezonans frekansı aşağıdaki formülle bulunur.
f
1
2 LC
Şekil 1.15 RLC devre
Örnek: Şekil 1.16’daki RLC devrenin empedansını, devre akımını ve faz açısını bulunuz.
3Ω
6Ω
2Ω
V= 220V
Şekil 1.16 RLC devre
Elektriğin Temelleri
11
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Çözüm:
Z  R 2  (X L  X C ) 2
Z  32  (6  2) 2  5 
V 220

 44 A
Z
5
R 3
cos     0, 6
Z 5
I
Örnek: L=0,2 H ve C=10 μF olan seri devrenin rezonans frekansını bulunuz.
Çözüm:
f
1
2 LC

1
2 0, 2.10106
 112 Hz
1.10 İLETKENLER
Elektrik akımını bulunduğu yerden başka bir yere iletmek için kullanılan, bir veya
birden fazla telden meydana gelen, çıplak (izolesiz) veya yalıtılmış (izoleli) tel veya tel
demetine iletken denir. Diğer bir ifade ile akım kaynağı ile alıcıyı birleştiren ve elektrik
akımının geçtiği yoldur. Elektrik ve elektronikte en çok kullanılan iletkenler şunlardır: Bakır,
gümüş, alüminyum, altın, tungsten, çinko, pirinç, platin, demir, nikel, kalay, çelik, kurşun,
civa ve nikel-krom alaşımı. İletkenler taşınan gerilimin büyüklüğü ve mesafesine bağlı olarak
R, L, C veya bunların kombinasyonlarının etkisini gösterir.
1.11 YALITKANLAR
Yalıtkan, elektriği geçirmeyen anlamındadır. Elektrik akımını taşıyan iletkenleri ve
diğer cihazları insanların güvenliği açısından yalıtan gereçlerdir. Çok kullanılan yalıtkanlar
şunlardır: Plastik, seramik, cam, kauçuk, tahta, mika, izole bant ve pres bant.
1.12 KABLO KESİTİ HESABI
Bir alıcı-yük için kullanılacak olan bakır kablonun (çalışma gerilimi, alıcı gücü,
müsaade edilen gerilim düşümü ve çekilecek kablo mesafesi bilinen yük için) kesiti aşağıdaki
şekilde bulunur.
Tek fazlı, s 
2PL
[mm 2 ]
KeV 2
Üç fazlı, s 
PL
[mm 2 ]
KeV 2
L = Kablo uzunluğu [m]
P = Alıcı gücü [W]
K = Bakır boru öz iletkenliği
12
Elektriğin Temelleri
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
e = Kabloda izin verilen gerilim düşmesi
V = Çalışma gerilimi [Volt]
Örnek: Kablo boyu 50 m olan 10 kW’lık tek fazlı bir besleme hattının kablo kesitini
hesaplayınız.(KBakır=56, e=0,03)
Çözüm: s = (2x50x10000) / (56x0.03x2202) = 12.226 [mm2]
1.13 İLETKENLERİN AKIM TAŞIMA KAPASİTE VE ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ
TABLOLAR
Elektrik tesislerinde kullanılacak bakır iletkenlerin döşenme biçimleri ve akım taşıma
kapasiteleri ile ilgili bazı tablolar aşağıda verilmiştir.
Çizelge 3.2. Elektrik iç tesislerinde kullanılacak bakır iletken kesitleri
No
İletkenin Döşenme Biçimi
En Küçük Kesit
1
Sabit ve korunmuş olarak döşenmiş iletkenler
1,5
2
Bağlama tesislerinde ve dağıtım tablolarında iletkenler
3
2,5 A 'e kadar
0,5
2,5 A ile 16 A arasında
0,75
16 A 'ın üzerinde
1
İzalatör üzerinde açıkta döşenmiş iletkenler
İstinat noktaları arasındaki açıklık
4
20 m 'ye kadar
4
20 mi ile 45m arasında
6
Lamba duya bağlantı iletkenleri
0,75
Yapı içindeki donanma lambalarında
5
Donanma duyu ile fiş arasındaki iletkenler
0,75
Lambalar arasındaki iletkenler
0,75
Çizelge 3.3. İletkenlerin karesel ortalama akım değerlerine göre yüklenebilmesi için izin verilen
yüklenme süreleri
Anma Kesiti, mm2
İzin verilen yüklenme süresi saat
6'ya kadar
4
10'dan 25'e kadar
8
35'den 50'ye kadar
15
70'den 150'ye kadar
30
185'den yukarı
60
Elektriğin Temelleri
13
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Çizelge 3.4. Ortam sıcaklıkları 25°C’ın üzerinde ve 55°C’a kadar olan yerlerde kullanılan yalıtılmış
iletkenler için izin verilen yük akımları
Ortam sıcaklığı
Tablo 3.5 deki değerlerin%si olarak izin verilen sürekli yük akımları
°C
Lastik yalıtkanlı iletkenler
Termoplastik yalıtkanlı iletkenler
25-30
92
94
30-35
85
88
35-40
75
82
40-45
65
75
45-50
53
67
50-55
38
58
Çizelge 3.5. Yalıtılmış bakır iletkenlerin 25°C’a kadar olan ortam sıcaklıklarında sürekli olarak
taşıyabilecekleri yük akımları
Anma
Kesiti mm²
14
1.Grup 2.Grup 3.Grup
A
A
Açıklamalar
A
0,75
--
13
16
1
12
16
20
1,5
16
20
25
2,5
21
27
34
4
27
36
45
6
35
47
57
10
48
65
78
16
65
87
104
25
88
115
137
35
110
143
168
50
140
178
210
70
175
220
260
95
210
265
310
120
250
310
365
150
---
355
415
185
---
405
475
240
---
480
560
300
---
555
645
400
---
---
770
500
---
---
880
Boru içinde çekilmiş bir yada birden fazla
tek damarlı, iletkenler (NV gibi)
2.Grup
Termoplastik kılıflı iletkenler, borulu
İletkenler, kurşun kılıflı iletkenler, plastik
yalıtkanlı yassı iletkenler, hareket
ettirilebilen iletkenler gibi çok damarlı
iletkenler
3.Grup
Havada açık olarak iletkenler arasında en az
iletken dış çapı kadar açıklık bulunacak
biçimde çekilmiş bir damarlı iletkenler
bağlama tesisleri ve dağıtım tablolarında
kullanılan bir damarlı iletkenler
Elektriğin Temelleri
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Çizelge 3.6. Yalıtılmış iletkenlerin anma kesitlerine göre aşırı akım koruma aygıtlarının (sigorta,
otomatik sigorta vb.) seçilmesi
Anma kesiti mm2 1.Grup (A) 2.Grup (A) 3.Grup (A)
0,75
--
10
16
1
10
16
20
1,5
16
20
25
2,5
20
25
35
4
25
35
50
6
35
50
63
10
50
63
80
16
63
80
100
25
80
100
125
35
100
125
160
50
125
160
200
70
160
224
250
95
200
250
300
120
250
300
355
150
---
355
425
185
---
355
425
240
---
425
500
300
---
500
600
400
---
---
710
500
---
---
850
Çizelge 3.7. Evimizdeki elektrikli cihazlar için kullanılacak iletken kesiti
Tesisattaki güç (Watt)
Akım (Amper)
Kablo kesiti (mm2)
0-2200
10
1,5
2200-3520
16
2,5
3520-4400
20
4
4400-7040
32
6
Elektriğin Temelleri
15
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Çizelge 3.8. Asenkron motorlarda termik ve sigorta seçimi
Sigorta Değerleri
Motor Anma Gücü
1500 d/d
Termik Röle
Anma Akımı Ayar Sınırları
Buşonlu Sigorta
Normal
Gecikmeli
Bıçaklı
Sigorta
kW
PS
A
A
A
A
A
0,06
1/12
0,22
0,19-0,29
0,8
-
-
0,09
1/8
0,32
0,27-0,4
1,25
-
-
0,12
1/6
0,44
0,37-0,55
2
2
-
0,18
1/4
0,61
0,5-0,75
2
2
-
0,25
1/3
0,78
0,67-1
2-4
2
-
0,37
1/2
1,12
0,9-1,3
4-6
4
-
0,55
3/4
1,47
1,2-1,8
4-6
4-6
-
0,75
1
1,95
1,6-2,4
6-10
4-6
6
1,1
1,5
2,85
2,2-3,3
10
6
6
1,5
2
3,8
3-4,5
10-20
10
10
2,2
3
5,4
4-6
16-20
10-16
10-16
3
4
7,1
5,3-8
16-20
16
16
4
5,5
8,8
7,3-9
20
16
16
5,5
7,5
11,7
8-12
25-35
20-25
20-25
7,5
10
15,6
11-16
35
25
25
11
15
22
12-24
50-63
35-50
35-50
15
20
29
20-32
63
50
50
18,5
25
37,5
24-45
-
-
63-80
22
30
43,5
24-45
-
-
63-80
30
40
58
32-63
-
-
80-100
37
50
70
50-90
-
-
100-160
45
60
85
70-110
-
-
125-160
55
75
104
70-110
-
-
160
75
100
140
120-155
-
-
200-250
90
125
168
140-170
-
-
224-250
16
Elektriğin Temelleri
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
1.14 FAZ, NÖTR VE TOPRAK KAVRAMLARI
Faz üzerinde gerilim olan, bağlandığı sistemi besleyen ve canlı uç olarak adlandırılan
elektrik enerjisidir. Başka bir tabirle, enerji santrallerinde, stator üzerinde 120 şer derecelik
açılarla sarılmış olan sargıların, rotorun dönmesiyle üretilen manyetik alanın her bir sargı
üzerinde 120 şer derecelik açı farkıyla oluşturduğu elektrik enerjisidir. Elektriksel devrelerin
çalışabilmesi için kapalı bir devre oluşturmalıdır. Örneğin prizdeki iki delikten biri (+) diğeri
(-) uçtur. (-) olan cansız uç nötr olarak adlandırılır ve elektrik akımının dönüş yolunu sağlar.
Topraklama gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak
yığını içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme (elektrot) bağlanmasıdır. Topraklama sayesinde
cihaz üzerindeki kaçak akımlar ve statik elektrik toprağa akacaktır ve böylece canlıların can
güvenliğini sağlanacak ve cihazların zarar görmesini önlenecektir. Şekil 1.17 ‘de faz-nötrtoprak kavramları tek fazlı bir ısıtıcı örneğiyle görsel olarak açıklanmıştır.
Nötr
JENERATÖR
R
S
TRAFO
R
S
T
T
T
Rezistans
S
R
Nötr
Toprak
Şase
Toprak girişi
Faz girişi
Faz
Toprak
Nötr
ISITICI
ELEKTRİK
PANOSU
Nötr girişi
Şekil 1.17 Faz-nötr-toprak kavramlarının görsel olarak açıklanması
Üç faz kullanan cihazlarda ise R-S-T fazları sisteme enerji verir ve toprak ucu yine
cihazın şasesine bağlanır.
Elektriğin Temelleri
17