Slayt 1

AVRUPA BİRLİĞİ
HUKUKUNDA
İNSAN HAKLARI
Nesrin Demir
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü
Aralık 2009
İNSAN HAKLARI KAVRAMI
İnsan hakları, genel olarak kişinin insanca
yaşaması için gerekli olan, vazgeçilmez ve
dokunulmaz temel haklarını ifade eder.
İnsan hakları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile
güvence altına alınmıştır. AB Hukukunda da üye
devletlerin imzaladıkları uluslararası sözleşmeler
dolayısıyla insan hakları korunmuştur. Son olarak
1992 yılında imzalanan AB antlaşmasıyla AİHS’nin
birliğin genel hukuk ilkesi olduğu kabul edilmiştir.
AVRUPA İNSAN HAKLARI
SÖZLEŞMESİ (AİHS)



AİHS, 1950 yılında Avrupa Konseyine üye devletler tarafından
kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.
Avrupa Konseyi, 44 Avrupa ülkesinin üye olduğu ve insan
hakları ve demokrasiye bağlı kalarak hükümetler arası
işbirliğini sağlamayı amaçlamaktadır. AB’nin bir organı değildir.
AB’den bağımsız nitelik taşır. Ancak, AB’nin tüm üyeleri aynı
zamanda Avrupa Konseyinin de bir üyesidir.
Avrupa Konseyi, 1949 yılında Türkiye’nin de dahil olduğu 10
devlet tarafından kurulmuştur. Organları, Bakanlar Komitesi
(üye devletlerin dışişleri bakanları), Parlamenterler Meclisi (üye
devletlerin parlamento temsilcileri) ve Genel Sekreterlik’ten
oluşmaktadır.
AVRUPA İNSAN HAKLARI
MAHKEMESİ (AİHM)

AİHS ile üye olsun olmasın devletlerin
insan hakları ihlallerinden dolayı iç
hukuk yollarının tüketilmesine rağmen
ihlalin devam etmesi halinde AİHM’ne
bireysel başvuru hakkı tanınmaktadır.
AVRUPA İNSAN HAKLARI
MAHKEMESİ (AİHM)




AİHM’de görev yapacak hakimler, altı yıl süreyle
sözleşmeye katılan devletlerin gösterdiği üçer aday
arasından PM tarafından seçilir.
AİHM, insan hakları ihlallerini kendiliğinden
incelemez. Bireylerin veya devletlerin başvurusuna
bağlı olarak, 3 üyeli Komite (öninceleme), 7 üyeli
Daire (esas incelemesi) ve 17 üyeli Büyük Daire
(temyiz incelemesi) şeklinde toplanıp karar alır.
AİHM kararları, üye devletler açısından bağlayıcı
olup, kararların uygulanıp uygulanmadığı Bakanlar
Komitesi’nce denetlenir.
AİHM kararlarını uygulamayan devletlerin üyelikten
çıkarılması mümkündür.
AİHS’DE İNSAN HAKLARI










Yaşama hakkı
İşkence yasağı
Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı
Hürriyet ve güvenlik hakkı
Adil yargılanma hakkı
Cezaların kanuniliği
Özel hayatın ve aile hayatının korunması
Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü
İfade özgürlüğü
Dernek kurma ve toplantı özgürlüğü
AİHS’DE İNSAN HAKLARI















Evlenme hakkı
Etkili başvuru hakkı
Ayrımcılık yasağı
Mülkiyet hakkının korunması
Eğitim hakkı
Serbest seçim hakkı
Borçtan dolayı özgürlükten yoksun bırakılma yasağı
Serbest dolaşım özgürlüğü
Vatandaşın sınır dışı edilmesi yasağı
Yabancıların toplu sınır dışı edilme yasağı
Ölüm cezasının kaldırılması
Üst mahkemeye başvuru hakkı
Yanlış mahkumiyet halinde tazminat
Aynı suçtan iki kez yargılanmama ve cezalandırılmama hakkı
Eşler arasında eşitlik
AB’DE İNSAN HAKLARININ
GELİŞİMİ




Avrupa Birliğinde insan haklarının gelişimi iki aşamada
gerçekleşmiştir:
İlk olarak 1985 yılına kadar içe dönük (üye devletler uygulamalarıyla
sınırlı) bir yaklaşım sergilenmiştir.
1997 tarihli Amsterdam antlaşmasıyla Avrupa Birliğinin özgürlük,
demokrasi, insan hakları ve hukuk devleti ilkeleri üzerine inşa edildiği
vurgulanmıştır.
Bu çerçevede, bir üye devletin, insan haklarını ciddi ve sürekli olarak
ihlal etmesi durumunda, o devletin antlaşmadan kaynaklanan bazı
hakları kullanması askıya alınabilir.
Ancak, hangi hakların insan hakları kapsamında koruma altına alındığı
hususunda herhangi açıklık mevcut değildir. Bu amaçla 2000 yılındaki
Nice Zirvesi sonucunda “Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı”
hazırlanmıştır. Temel Haklar Şartı, 2003 yılında toplanan Selanik
Zirvesiyle Anayasa kapsamına aynen alınmıştır.
AB’DE İNSAN HAKLARININ
GELİŞİMİ


1986 yılından sonra ise dışa dönük (üye
olmayan devletleri de kapsayan) yaklaşım
egemen olmuştur.
Özellikle 1993 yılında yapılan Kopenhag
Zirvesi sonucunda kabul edilen “Kopenhag
Kriterleri” ile aday ülkelerin demokrasi,
hukukun üstünlüğü, insan hakları,
azınlıkların korunması ve piyasa ekonomisini
uygulamaları şartı getirilmiştir.
TEMEL HAKLAR ŞARTI
Temel haklar şartı, AB’nin insan haklarını bakışına ilişkin hususları altı bölümde toplamıştır.
1.
İnsanlık onuruna saygı gösterilmesi
- Herkesin yaşama hakkına sahip olması
- Bireylerin ruhsal ve fiziksel bütünlüğüne saygı gösterilmesi hakkı
2.
Temel Özgürlüklerin Korunması
-
3.
Herkesin kişi özgürlüğü ve güvenliği
Özel hayatın gizliliği
Vicdan, din ve ifade özgürlüğüne saygı gösterilmesi
Toplantı ve örgütlenme özgürlüğü
Meslek seçme özgürlüğü ve çalışma hakkı
Sığınma hakkı
Eşitlik İlkesinin uygulanması
- Herkesin kanun önünde eşit sayılması, ayrımcılık yapılamaması
- Kadın-erkek eşitliği
- Çocuk hakları
TEMEL HAKLAR ŞARTI
4.
Sosyal Dayanışma
-
5.
Çalışma koşullarının iyileştirilmesi
Toplu sözleşme hakkı
Sağlık hizmetlerinden bireylerin yararlandırılması
Sosyal güvenliğin sağlanması
Vatandaşlık haklarının korunması
- Seçme hakkı
- Seçilme hakkı
6.
Adalet
- Herkese etkili hak arama yollarına başvurma hakkının tanınması
- Adil yargılanma hakkı (kanunla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir mahkemede, makul
süre içinde, adil ve aleni yargılama yapılması, herkese savunma ve hukuki yardım alma
olanağı sağlanması)
- Masumiyet (herkesin hukuka uygun olarak suçluluğu kanıtlanana kadar masum
sayılması)
- Aynı suçtan dolayı birden fazla yargılama yapılamaması ve ceza verilememesi
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNDE
İNSAN HAKLARI

Türkiye-AB ilişkilerinde en önemli noktalardan biri insan haklarıdır.
Adaylık Öncesi Dönem (1957-1987)
- 1980’li yıllara kadar AB’nin Türkiye’ye yaklaşımı iki yönlü
olmuştur. Avrupa Parlamentosu insan hakları ihlallerinde
oldukça sert tavır gösterdiği halde, Komisyon ve Konsey daha
yumuşak tavır sergilenmiştir.
- 1985 yılında AP, Türkiye ile ilişkilerin normalleşmesi için beş
koşul (idam cezasının kaldırılması, işkencenin önlenmesi, toplu
yargılamalara son verilmesi, AİHM’e bireysel başvuru hakkı
tanınması ve düşünce özgürlüğünün sağlanması) ileri
sürmüştür.
- Ocak 1987’de Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine
bireysel başvuru hakkını kabul etmiştir.
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNDE
İNSAN HAKLARI

Adaylık Sonrası Dönem (1987-2004)
- 1988 yılında BM’nin “İşkence ve Başka Zalimane, İnsanlık
Dışı ve Onur Kırıcı Davranış ya da Cezaya Karşı Sözleşme” ile
“İşkencenin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi”
onaylanmıştır.
- 1990 yılında AİHM’nin zorunlu yargılama yetkisi kabul
edilmiştir.
- 1991 yılında insan haklarından sorumlu devlet bakanlığı
kurulmuştur.
- 1991 yılında TCK.m.141-141 ve 163.maddeleri yürürlükten
kaldırılmıştır.
- 1994 yılında Terörle Mücadele Kanununun 8.maddesi
yürürlükten kaldırılmıştır.
- 1997 yılında memurlara siyasal haklar tanınması, ifade
özgürlüğü ve tutukluluk sürelerinin kısaltılması yönünde
düzenleme yapılmıştır.
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNDE
İNSAN HAKLARI
- 2001 yılında Anayasanın temel haklarla ilgili 32 maddesi
değiştirilmiştir.
- 2002 yılında idam cezası, anadilde öğrenim ve anadilde yayın
yapılması, azınlık vakıflarının taşınmaz edinebilmesi, yabancı
vakıfların Türkiye’de faaliyet göstermeleri, AİHM kararlarına
bağlı olarak yeniden yargılanma hakkı tanınması, işkence ve
kötü muamele suçlarına ilişkin cezaların ertelenmeyeceği,
siyasi partilerin kapatılmasının zorlaştırılması, basın
suçlarından dolayı verilen cezaların para cezasına çevrilmesi
hususunda düzenleme yapılmıştır.
- 2003 yılındaki düzenlemelerle MGK’nın sivilleştirilmesi
sağlanmıştır.
- 2004 yılında hazırlanan kanun ile DGM’lerin kaldırılması, uluslar
arası antlaşmaların uygulanması, YÖK’ten asker üyenin
çıkarılması ve ölüm cezasının tamamen kaldırılması yönünde
düzenlemeler ile Ceza Kanunu, CMUK gibi temel kanunlarda
değişiklikler yapılmıştır.