iş ile ilgili hastalıklar

1
İŞ İLE İLGİLİ HASTALIKLAR
Meslek hastalıkları, işyeri ortamında bulunan faktörlerin etkisi ile meydana gelen
hastalıkların ortak adıdır.
İş ile ilgili hastalıklar ise yalnızca bilinen, kabul edilen meslek hastalıkları değil, oluşmasında
ve gelişmesinde çalışma ortamının diğer sebepler arasında önemli faktör olduğu
hastalıklardır.
Kısaca iş ile ilgili hastalıklarda, hastalığın ana sebebi yapılan iş ve işyeri değildir. Hastalığın
doğal gidişatı iş yerindeki etmenler tarafından hızlandırılan hastalıklardır.
İşle ilgili hastalıklarda temel etken işyeri dışındadır. İşe girmeden önce var olan veya
çalışırken ortaya çıkan herhangi bir sistemik hastalık yapılan iş nedeniyle daha ağır
seyredebilmektedir. Çalışanın uygun işe yerleştirilmemesi ya da sistemik hastalığın
ilerlemesine neden olan etkenlerin çalışma ortamında ortadan kaldırılmaması nedeniyle
mevcut hastalığın şiddetlenmesi söz konusudur.
Çalışanlar arasında meslek hastalıklarından daha sık görülen işle ilgili hastalıklar; kalp
hastalıkları, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları, kas iskelet sistemi hastalıkları gibi kronik ve
dejeneratif hastalıklardır. Bu hastalıkların oluşumunda birçok faktör rol oynamaktadır. Bazı
mesleklerde çalışıyor olmak bazı hastalıklar için riski artıran faktör olabilmektedir. Örneğin,
lumbal disk hernisi olan bir kişinin elle taşıma işinde çalışıyor olması nedeniyle kişinin
şikayetleri şiddetlenip akut ağrılı disk hernisine dönüşebilecektir. Her elle taşıma yapan kişide
disk hernisi olmamasına karşın disk hernisi olan kişinin uygun olmayan bir şekilde elle taşıma
işinde çalıştırılması tabloyu ağırlaştırabilmektedir.
Çalışma hayatında, kişilerde pek çok çeşitli hastalıklar görülür. Bunların çoğu da günlük
yaşamda herkeste görülebilen hastalıklardır. Ancak bazı hastalıklar vardır ki; çalışma
hayatındaki birtakım etkenler bu hastalıkların ortaya çıkmasını kolaylaştırır veya gelişimini
hızlandırır. Meslek hastalığında durum biraz daha farklıdır.
Etken olarak meslek veya yapılan iş hastalığın vazgeçilmez nedeni ise bu bir meslek
hastalığıdır.
Ancak iş ile ilgili hastalıklarda meslek veya yapılan iş hastalığın ana sebebi değildir,
sebeplerden bir tanesidir ya da hastalığın ortaya çıkmasını ya da gelişmesini hızlandıran bir
faktördür.
2
Bu hastalıklar kas - iskelet sistemi hastalıkları, kalp ile ilgili hastalıklar, kronik solunum sistemi
hastalıkları gibi erişkinlerin kronik ve dejeneratif hastalıklarıdır. Etyolojilerinde birden fazla
sayıda faktörün bulunduğu bu hastalıkların meydana gelmesinde mesleki faktörlerin de rolü
vardır.
Örneğin kronik bronşitin oluşması için başlıca risk faktörleri sigara içilmesi, hava kirliliği,
tozdur. Belli bir mesleğe özgü bir durum olmamakla birlikte tozlu ortamlarda çalışanlarda
hastalık daha sık görülür. Kronik bronşitli bir kimsenin tozlu bir ortamda çalışmasına
müsaade edildiği zaman, hastalığının aktif hale gelmesi ya da ağırlaşması kaçınılmaz
olacaktır. Oluşan bu duruma meslek hastalığı değil iş ile ilgili hastalık denilmektedir. İş
yerinde müsaade edilen azami konsantrasyonun altında da olsa toza maruziyet var ise kronik
bronşitli bir çalışanda hastalığının alevlenmesi söz konusu olacaktır. Bu durumda hata işe
giriş muayenesinde hastalığın tespit edilmemesi, tespit edilmiş olsa bile o kişinin durumuna
uygun işlerde çalıştırılmamış olmasıdır.
Meslek hastalıklarında ise hastalıkla yapılan iş arasında nedensel bağlantı vardır. Örneğin
kurşun zehirlenmesi yalnızca kurşunun kullanıldığı işyerlerinde çalışanlara özgü bir sağlık
sorunudur. Bunun haricinde iş dışında görülmesi oldukça enderdir. Bronşit tozlu yerlerde
çalışanlarda görüldüğü gibi tozsuz yerlerde çalışanlarda da görülebilir.
İş ile ilgili hastalıkların başlıca özellikleri şunlardır:
1 ) Meslek hastalıklarında etken – hastalık ilişkisi olmazsa olmazdır.
Oysa iş ile ilgili hastalıklarda etkenin iş yerinde olması gerekmez. Ancak iş yerindeki
etkenler bu hastalıkların ortaya çıkmasını ve gelişmesini çabuklaştırır.
2 ) Meslek hastalıkları özellikle iş yerindeki etkenle doğrudan karşılaşanlarda görülür.
Nadiren ev halkında ve işyeri yakınında çalışanlarda görülür.
Oysa iş ile ilgili hastalıklar işçiler kadar toplumda da görülür.
3 ) İş ile ilgili hastalıklar meslek hastalıklarına göre daha sık görülür.
3
Meslek hastalıkları ve iş ile ilgili hastalıkları şematize edersek;
Şema I
İş yerindeki
-
Fiziko-jeo-kimyasal
Biyolojik
Psiko-sosyal
Meslek Hastalıkları
faktörler
Şema II
İş yerindeki
-
Fiziko-jeo-kimyasal
Biyolojik
Psiko-sosyal
faktörler
İş ile ilgili hastalıklar
+
Kişisel ve Çevresel Faktörler
4
Bu iki şemadan da anlaşılacağı gibi meslek hastalıklarının etkileri işyerindedir ve iş
yerindeki etmenlerle hastalık arasında neden sonuç ilişkisi vardır.
Oysa iş ile ilgili hastalıklarda etken çevresel ya da doğumla gelen birtakım kişisel
sebeplerden olabiliyor, iş yerindeki faktörler ise hastalığın ortaya çıkmasına ya da
alevlenmesine yol açıyor.
İş ile ilgili hastalıklarda nedensellik de işin rolü meslek hastalıklarına göre daha zor
ortaya konabilmektedir. Diğer risk faktörlerinin rolü de değerlendirilmelidir. İş ile ilgili
hastalıklar meslek hastalıklarını da kapsayan geniş bir spektrumun parçasıdır.
Kabaca iş ile ilgili hastalık tipleri:
1 ) İŞ İLE İLGİLİ KARDİAK SORUNLAR:
Tüm dünyada kalp damar hastalıkları ölümleri ilk sıradadır. Bunun içinde de koroner damar
hastalıklar önemli yer tutar ( koroner damar tıkanıklıkları ). Koroner majör risk faktörleri
( yaş, erkek cinsiyet, aile hikayesi, hipertansiyon, diabet, lipid anormallikleri, obezite, fiziksel
inaktivite, sigara içimi ) bulguların bir bölümünün nedenini açıklığa kavuşturur. Geri kalan
bölümde ise risk faktörleri bilinmemekle birlikte toksik maddelere iş yeri veya çevreden
maruz kalmak ve stresin de önemli etkenler olduğu birçok bilimsel kaynakta belirtilmektedir.
Çalışan sağlığını doğrudan veya dolaylı etkileyen çevresel faktörleri saptamak ve gereken
tedbirleri almak suretiyle etkeni yok etmek uygulamaları iş sağlığı uygulamalarının esasıdır.
Bu faktörleri şu şekilde sınıflayabiliriz:
abcd-
Fiziksel (iyonize radyasyon, elektro manyetik radyasyon, gürültü )
Kimyasal (ağır metaller, toksik maddeler, gazlar )
Biyolojik ( bakteri, virüs, mantarlar )
Sosyokültürel (ekonomik durum, stres, kültür alışkanlıklar )
Gece saatlerinde trafik veya havaalanı gürültüsüne maruz kalanların hipertansiyon açısından
artmış risk taşıdığı saptanmıştır. Gürültüden kronik etkilenmenin kalp krizi riskinin artışı ile
ilişkili olduğu da saptanmıştır.
Sıcak hava ile ilgili yapılan araştırmalarda da kardiyovasküler hastalıklarında ölümlerin sıcak
hava dalgalarının yoğun olduğu günlerde yüksek olduğu görülmüştür
Kimyasal etkilenmeler akut miyokard hasarına yol açabildiği gibi var olan sorunları da
arttırabilmektedir.
5
Bazı toksik maddeler ve kalp damar sistemi üzerine etkileri şunlardır:
- Arsenik: Aritmi, kardiyomiyopati
- Arsin (arsenik gazı ): Miyokard hasarı
- CO: Koroner damar hastalığı, kalp krizi, ani ölüm
- Kadmiyum: Hipertansiyon, koroner damar hastalığı
- Kurşun: Hipertansiyon, kardiyomiyopati, koroner damar hastalığı
- Hidrokarbon ve solventler: Ritim bozuklukları
- Cıva: Dilate kardiyomiyopati
Hastalık bazında düşünürsek de;
Hipertansiyon: İşyeri fiziko-sosyal stresi, gürültü, kurşun, karbonsülfür, kurşun
Koroner damar hastalıkları: Karbonsülfür, nitrat esterleri, CO, metil klorür, pasif içicilik,
arsenik, organik yanma ürünleri, hava kirliliği, fiziksel, termal stres,
Kardiyomyopati ( kalp kası hastalıkları ) : Kobalt, kurşun, arsenik
Ritim bozuklukları: Solventler, arsenik, antimon bileşikleri gibi örnekler verebiliriz.
Ayrıca gece çalışanlarda kalp hastalığı riski yüksektir.
2 ) İŞ İLE İLGİLİ SOLUNUM SİSTEMİ HASTALIKLARI:
Kronik non spesifik solunum sistemi hastalıkları. DSÖ ( dünya sağlık örgütü ) iş ile ilgili
hastalıklara tipik bir örnek olarak bu hastalığı sürekli balgam oluşumu veya istirahatte veya
eforda çoğalan nefes darlığı şeklinde tanımlar. Kronik bronşit, astım, amfizem…
3 ) İŞ İLE İLGİLİ KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI:
Ağır, tekrarlanan ya da sürekli güç harcanarak yapılan işlerin yol açtığı, ağırlaştırdığı
hastalıklardır. İlk olarak 17. Yy da Bernardino Ramazzini bu konuda bu konuda çalışmış, doğal
olmayan postürün ve sürekli hareketlerin hastalığa neden olduğundan söz etmiştir.
Risk faktörleri:
1- İş sırasındaki duruş biçimi, hareketler
2- Yinelenen hareketler ve iş temposu
3- Hareketlerin şiddeti
6
4- Vibrasyon
5- Sıcaklık
Vücutta yorgunluğa veya rahatsızlığa yol açan herhangi bir vücut duruş biçimi uzun sürerse
hastalığa yol açabilir.
Bazı kas iskelet sistemi hastalıklar ile iş etkenleri arasındaki ilişkiler:
Karpal tünel sendromu: Parlatma, cilalama, törpüleme, dövme, fırçalama, bilgisayar işleri
Epikondilit (tenisçi dirseği ) : Vidalama, küçük parça montaj, çekiçle dövme
Pronator teres sendromu: Parlatma, cilalama, törpüleme, bileme
Boyun gerilim sendromu: Bant montaj, paketleme, ağır taşıma
Radyal tünel sendromu: El aleti kullanımı
Bilekte kiriş yangısı: Montaj işleri, perçin, pense kullanımı
De Quervain hastalığı: Parlatma, cilalama, törpüleme, bileme, pense kullanımı, elle burma
işlemleri
Omuz kiriş yangısı: Zımba, pres operatörleri, montaj, kaynak, boya, tamirat, paketleme,
yükleme, kaldırma işleri
Tetik parmak: Tetik parmağıyla yapılan işler
Ölü parmak sendromu: Motorlu testere kullanımı, tepkili çekiç kullanımı, titreşimli araç
kullanımı, törpüleme, boya
Raynoud sendromu: Kazıma, ele küçük gelen araç kullanımı, soğuk ortamda çalışma
Bel fıtığı: Ağır taşıma, kaldırma, sürekli eğilip kalkarak yapılan işler…
İş ile ilgili hastalıklar ile meslek hastalıkları çoğu zaman iç içe olmakla birlikte ve bazı spesifik
meslek hastalıkları haricinde çoğu zaman hekimler tarafından bile ayırt edilemese de, tıbbi
korunma yöntemleri tam olarak uygulandığı vakit bu karışıklık ortadan kalkacaktır. Burada
asıl öne çıkan durum işe giriş muayenelerinin etkin bir biçimde yapılması gerekliliğidir.
Titizlikle ve tam teşekküllü yapılan işe giriş muayenesinde kişilerin sağlık durumları tam
olarak ortaya konulabilirse karışıklık söz konusu olmayacaktır.
7
Ve yine yapılacak periyodik sağlık muayenelerinde yeni gelişen bir takım sağlık sorunları
tespit edilirse buna uygun önlem alınması durumunda herhangi bir olumsuzlukla
karşılaşılmayacaktır.
Şöyle ki;
İşe giriş muayenesinde bir problem tespit edilen kişi, bu problemine uygun işlerde
çalıştırılmalıdır. Örneğin kas iskelet sistemi hastalığı olan kişinin bedenen ağır işlerde
çalıştırılması doğru olmayacaktır.
İşitme sıkıntısı olan kişinin yüksek sesli işlerde çalıştırılması uygun olmayacaktır, ya da
standart korunma tedbirlerinden daha üst düzey korunma kullandırılması gerekecektir.
Astım ya da kronik akciğer hastalığı olan kimselerin tozlu ya da kimyasal bulunan ortamlarda
çalıştırılması hastalığını alevlendireceği ya da arttıracağı için uygun olmayacaktır.
Örnekler çoğaltılabilir.
İşe giriş muayenelerinde tespit edilen bir durum olmasa da, periyodik sağlık muayenelerinde
karşılaşılan herhangi bir rahatsızlık durumunda ise kişinin durumuna uygun bir kısımda ya da
işte çalıştırılması ya da iş yerindeki olumsuzluğun düzeltilmesi sonucunda yine iş ile ilgili
hastalığın önüne geçinilebilecektir.
Yasalarda işe giriş muayeneleri ve periyodik sağlık muayenelerinin üzerinde titizlikle
durulmasın bir nedeni meslek hastalıklarının önüne geçilmesini sağlamak olduğu gibi, bir
nedeni de iş ile ilgili hastalıkların da önüne geçmek ve kişilerin sağlık durumlarına uygun
işlerde çalışmasını sağlamaktır.
Kaynak:
-
MESLEK HASTALIKLARI REHBERİ, Dr. RANA GÜVEN, ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI, İŞ
SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (İSGGM), Kasım 2011 )