YANARDAĞ NEDİR? Bir yanardağ (ya da volkan), magmanın
advertisement
VOLKANLAR FELAKET Mİ, NİMET Mİ? YANARDAĞ NEDİR? Bir yanardağ (ya da volkan), magmanın(dünyanın iç tabakalarında bulunan, yüksek sıcaklıkta erimiş kayalar), yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir.Güneş sisteminde bulunan kayalık gezegen ve aylarda (bazıları çok aktif olan) bir çok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu en azından Dünya’da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne varki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır. VOLKANLAR NASIL OLUŞUR? Yeryuvarlağının iç kesimlerinin çoğu gibi, magmanın hareketleri ve dinamikleri de fazla iyi anlaşılamamıştır. Ancak, bir püskürmenin, yanardağın altında bulunan katı bir tabakaya (Dünya'nın kabuğuna) doğru magmanın hareket ederek bir "magma odacığı"nı işgal etmesinin ardından geldiği bilinmektedir. Sonunda, odacıktaki magma yukarı doğru itilir ve gezegenin yüzeyine lav olarak yayılır ya da yükselen magma civardaki yer şekillerinde bulunan suyu ısıtır ve patlamalı buhar çıkışlarına neden olur. Bu çıkışlar ya da magmadan kaçan gazlar, kaya, kül, volkanik cam ve/veya volkanik külün kuvvetli bir şekilde fırlatılmasına yol açar. Püskürmeler daima kuvvetli olsa da, akıntı veya büyük patlamalar şeklinde olabilirler . 1961 de ortaya atılan plaka (levha) tektoniği teorisinin bilimsel çalışmalara önemli katkısı olmuştur. Yerkabuğunun tek parça halinde olmadığını, katı olmayan manto üzerinde yüzen ve plaka adı verilen parçalardan oluştuğunu öngören plaka tektoniği teorisi, volkanik etkinliğin yüzde 99 luk bölümünün bu plakaların birbirleriyle olan sınırlarında gerçekleştiğini kabul etmektedir. Volkanik etkinliğe sahip bölgelerin yerkabuğundaki dağılımına bakıldığında, bu plaka sınırları boyunca dizildikleri kolayca görülebilir Genellikle yanardağlar, zirvesinden büyük duman bulutları ve ateş çıkartan dağlar olarak hayal edilirler. Ne var ki, yanardağlar ender olarak duman ve ateş püskürtürler. Duman olarak düşünülen, su buharı ve çoklukla kükürt buharlarıyla karışmış çok büyük miktarlarda ince tozdur. Ateş gibi görünen ise püsküren maddelerin parlamasıdır. Parlamanın nedeni, yüksek sıcaklıktır ve bu parlama toz ve buhar bulutlarından yansır ve bu yansıma da ateşe benzer. Günümüzde yeryüzünde 500 dolayında aktif volkan bulunmaktadır.Milyonlarca insan da bu volkanların çevresinde yaşamaktadır.insanlar zaman içinde volkan püskürmelerinden etkilenmiş ve büyük afetler yaşamışlardır. Bugün için volkan püskürmelerinin önlenmesi mümkün değildir. Ancak etki ve zararları en aza indirilebilir. Büyük kül yüklü bir yanardağ püskürmesi hava koşulları üzerinde de etkilidir.karanlık gündüzler,şiddetli rüzgarlar ve bardaktan boşanırcasına yağan yağmurlar, hatta çamur yağışları bölgeyi aylarca etkiler. Yanardağ malzemesi güneş ışınlarının bir bölümünü keserek alt katmanlardaki ısıyı düşürebilir.Böylece Dünya’da iklim etkilenir ve geçici bir soğuma yaşanabilir. Örneğin krakatua(endonezya 1883) volkanının püskürmesi sonucu Avrupa’da çok soğuk ve çok yağışlı yazlar yaşanmıştır.Türkiye’de Ağrı, Tendürek, Nemrut gibi tarihi dönemlerde püsküren ve bugün de zaman zaman değişik gazlar ve su buharı çıkaran genç volkanlar vardır.
