Araştırma Yöntemleri - SABİS
advertisement
Araştırma Yöntemleri Örnekleme 1 Temel terimler Evren (population): Öğelerin yer aldığı ve o öğelerden oluşan örnek grubun temsil ettiği / etmeye çalıştığı gruplar ve yığınlardır. • Örnek (sample): üzerinde çalışma yürütülen hedef çalışma evreni hakkında fikir sahibi olmak ve çalışma sonucunu tüm çalışma evrenine genelleme yapmak için o evrendeki öğelerden oluşması hedeflenen gruptur. 2 Temel terimler (2) • Örnek listesi / çerçevesi (sampling frame): çalışma için belirlenen evrenden örnek grubu seçmek için gerekli olan kayıtların / listelerin yer aldığı kaynaklardır.Örneğin Sakarya Emniyet Müdürlüğü’de yapılacak bir çalışma için 100 kişilik bir örnek grubu belirlemek için o müdürlükte çalışan tüm polislerin yer aldığı bir liste örnek listesidir. • Örnekleme (sampling): evrenden çalışmanın amacına uygun örnek grubun belirlenmesi sürecidir. • Örnekleme birimi (sampling unit): çalışma evreninden örnek grup için seçilen her öğe örnekleme birimini oluşturur. Örnekleme birimi genelde bireylerdir. Bunun yanında okullar, şehirler, ülkeler vb. de örnekleme birimi olabilir. 3 Örnekleme süreci Çalışma Evreni Sakarya İl Emniyet Müdürlüğü Örnek listesi Sakarya İl Em. Md. Lüğünde çalışan polislerin listesi Örnek Çalışmaya Katılan 100 polis 4 Klasik örnekleme oranları (anket çalışmaları için) • Çok küçük evrenler için (200’den az) sayım yapmak daha doğru bir seçenektir • Evren oran (%) 500 50 1000 30 10.000 10 150.000 1 1000.000 0,025 5 Örnekleme Dizaynı • Bilimsel araştırmalarda izlenmesi gereken örnekleme süreci dört aşamadan oluşur: – Araştırma evrenini tanımlamak – Örnekleme çerçevesini belirlemek (olasılığa dayalı örneklemede örnekleme çerçevesi, örneğin seçildiği evrende yer alan bütün elemanların yazılı olduğu listedir) – Örnek büyüklüğünü belirlemek – Uygun örnekleme tekniğini kullanarak örneği seçmek 6 Örnekleme yöntemleri • Örnekleme metotları, çalışmada yer alacak öğenin veya bireyin çalışma evreninden seçilmesi sürecinde olasılık unsurunun bulunup bulunmamasına göre ikiye ayrılır – 1. Tesadüfi örnekleme (olasılık örneklemesi) – 2. Tesadüfi olmayan örnekleme (olasılıklı olmayan örnekleme) 7 Tesadüfi örnekleme • Tesadüfi örnekleme, bireyin veya öğrenin çalışma evreninden seçilebilme olasılığının bilindiği ve bu olasılık oranının sıfır olmadığı örnekleme yöntemlerini içerir. Burada öğeler ya da kişiler rastgele seçilir ve bundan dolayı sistematik bir yanılgı söz konusu olmaz. Seçilen öğelerin belirlenmesinde sadece şans faktörü rol oynar. 8 Tesadüfi örnekleme türleri • 1- Basit rastgele örnekleme – Sadece şans unsuruna göre öğelerin seçilmesine imkan sağlayacak şekilde örnek grubun belirlenmesi esasına dayanan bir örnekleme yöntemidir. – Evrendeki tüm öğelerin eşit derece seçilme şansı bulunmaktadır. – Küçük ölçekli evrenler için uygun olabilir (örneğin bir sınıftaki öğrenciler) – 100.000 kişilik bir evren ya da bir il, Türkiye şeklinde nitelenen evrenler için kullanılması işlevsel değildir. – Tüm öğe listesinin bulunmasının zor olduğu örneklerde kullanılması zordur (örneğin uyuşturucu satıcıları, çete üyeleri vb.) – Ayrıca örneklemi yaşa ya da cinsiyete göre oluşturmak istediğimizde de bu yöntem daha çok hata barındırır. 9 Tesadüfi örnekleme türleri • 2- Katmanlı rastgele örnekleme – Öncelikle örnek oluşturulmadan önce, evredeki tüm öğeler belli başlı özelliklere göre bir ayırıma tabi tutulurlar. – Katman oluşturmadaki amaç, örneği olabildiğince evrene benzetebilmek ve örneğin evreni temsil edebilme potansiyelini arttırarak örnekleme hatasını en aza indirmektir. – Katmanlar genelde sosyal-demografik özelliklere göre belirlenir (yaş, cinsiyet, mahalle, gelir düzeyi vb.) 10 Tesadüfi örnekleme türleri • 3- Küme örneklemesi – Basit rastgele örnekleme ve katmanlı örnekleme yöntemlerinde birey veya öğe tüm çalışma evreni içerisinden seçilirken, küme örneklemesinde birey veya öğe belirlenmiş küme içerisinden rastgele örnekleme yöntemi ile seçilir. – Küme örnekleme, özellikle tüm çalışma evrenini kapsayacak bir listenin olmadığı zamanlarda, tüm coğrafik alana dağılmış evrenler söz konusu olduğunda kullanılması yararlı olabilecek bir yöntemdir. – Küme örneklemesi iki aşamadan oluşur: • Araştırmacı rastgele örnekleme yöntemi ile kümeleri belirler • Sonra her belirlenen kümenin içinden rastgele örnekleme yöntemi ile öğeler seçilir. • Örneğin Ankara’daki liseler için yapılacak bir bilimsel araştırmada öncelikle belirli sayıda lise belirlenir daha sonra da bu küme içinden rastgele örnekleme ile öğretmenler veya öğrenciler belirlenir. Böylece tüm evrene dair bir liste bulma gerekliliği ortadan kalkmış olur. 11 Tesadüfi örnekleme türleri • 4- Sistemli rastgele örnekleme – Basit rastgele örneklemeye benzer ancak öğelerin seçilmesi sistematik yapılır. • İlk öğe listeden rastgele yöntemi ile seçilir. • Daha sonra her n’inci öğe sistematik olarak listeden seçilir. – Örnek: Sakarya Üniversitesi’nde çalışan memurların meslekleri hakkındaki görüşleri ile ilgili bir bilimsel araştırma yapıyoruz. • Çalışma evreninin 1000 kişiden oluştuğunu varsayalım. Hedeflediğimiz örneğin 50 kişi olduğunu düşünelim. • Öncelikle örnekleme aralığı hesaplanmalıdır. 1000/50=20 • Demek ki ilk memur listede 1 ile 20. sırada yer alan memurlardan rastgele seçilecek ve bu seçilen memurdan sonraki her 20. memur sistemli olarak seçilerek örneğe katılacaktır. Bu şekilde 50 kişi tamamlanana kadar seçim devam edecektir. – Dikkat edilmesi gereken bir husus listenin ad-soyad kriterinden başka bir kritere göre oluşturulup oluşturulmadığıdır (örneğin rütbeye göre, bu durumda hata artar) 12 Tesadüfi örnekleme türleri • 5- Çok aşamalı örnekleme – Bu yöntem birden fazla tesadüfi yöntemi (katmanlı, küme vb.) içinde barındırır ve küme örneklemesinin daha kompleks bir şeklidir. • İlk aşamada örnekleme birimleri veya kümeleri listelenir. • Daha sonra bunlar arasından rastgele seçimle örnek grup seçilir. • Sonra bu birimler tekrar listelenir ve bunlardan örnek seçilir, işlem böyle devam eder. – Örnek: Emniyet Genel Müdürlüğü personeli ile ilgili bir çalışma yapıyoruz. • Öncelikle bölgelere göre bir ayırım yaparız (ilk aşamada her bölge örnekleme birimi olarak yer alır) • Daha sonra bu katman içinde iller veya ilçeler rastgele veya sistematik rastgele yöntemle seçilir. Böylece ikincil örnekleme listelerini oluştururuz. • Bu listelerden gerekirse yaş, cinsiyete göre katmanlar oluşturabiliriz. • Bu katmanlardan da rastgele seçimle istenen sayıda polis memuru seçilir. 13 Tesadüfi olmayan örnekleme • Evren içindeki öğenin seçilme olasılığı bilinmez. • Her zaman evrenin bir listesine ulaşmak mümkün olmayabilir – Evren çok geniş olabilir (ülke nüfusu) – Ulaşmak zor olabilir (uyuşturucu satıcıları gibi) – Hiç çalışılmamış bir konu olabilir, keşfedici ya da tanımlayıcı bir araştırmadır (satanist gençlerin davranışları) • Bu durumlarda tesadüfi olmayan örnekleme işlevsel olabilir. • Ayrıca bu yöntemler daha ucuz, çabuk, elverişli ve uygun olduğu için de tercih edilmektedir. • Burada evrendeki bir bireyin örnek için seçilmesi bir olasılığa dayanmaz. Yani her öğe eşit seçilme sansına sahip değildir. • Elde edilen verilerin tüm evreni temsil etme noktası genelde sınırlıdır. 14 Tesadüfi olmayan örnekleme türleri • 1- Elverişlilik örneklemesi (kolayda örnkleme) – Öğeler araştırmacı tarafından elverişli oldukları için seçilir (basının / medyanın ya da firmaların genelde kullandığı bir yöntemdir, evreni temsil etme noktası zayıftır). • Ankete katılan herkesin örnekleme dahil edilmesi • Sokağa çıkıp vatandaşa mikrofon uzatan muhabirin ‘işte vatandaşın düşüncesi’ dediği örnekler böyledir. • Evreni temsili çok tartışmalıdır. – Bu yöntem hem mali kaynak anlamında hem de zaman anlamında ekonomiktir. 15 Tesadüfi olmayan örnekleme türleri • 2- Amaçlı veya yargıya dayanan örnekleme – Örneği oluşturan elemanlar araştırmacının araştırma problemlerine cevap bulacağına inandığı kişilerden oluşur. – Yani deneklerin belirlenmesindeki ölçüt araştırmacının yargısıdır. – Denekler rastgele seçilmez. – Örneğin kapkaç olayını inceleyen bir araştırma düşünelim. Araştırmacı bu çalışmada üç ili incelemektedir. Bunun nedeni ise bu konuyu detaylı bilmesi ve bu üç ile dair sonuçların geneli temsil ettiğini düşünmesidir. Araştırmacı tüm bu noktaların gerekçelerini raporunu yazarken detaylı bir biçimde anlatmalıdır. 16 Tesadüfi olmayan örnekleme türleri • 3- Kota örnekleme – Katmanlı rastgele örneklemeye benzese de öğelerin rastgele örnekleme sistemi ile seçilmemesi kota örneklemeyi katmanlı rastgele örneklemeden ayırır. – Evrendeki katmanlı yapıyı yansıtacak şekilde örneklem seçilir • Örneğin bir alandaki nüfus dağılımı % 45 erkek, % 55 kadın ise, örneklem de bu orana göre oluşturulur. • Genelde birey görüşlerinin sorulduğu araştırmalarda (oy verme, yeni yasa hakkında fikir) ya da Pazar araştırmalarında kullanılır. • Kota dolana kadar kişilerle görüşülmeye / örnek toplanmaya devam edilir. • Burada bir olumsuzluk, kotayı oluşturan özelliğin (ör. yaş, cinsiyet) temel alınması ve evrene dair tüm diğer özelliklerin (ör. sosyo ekonomik düzey) yansıtılmamasıdır. Bir diğer sorun da yine örneğin evrene genellenebilirliği noktasındadır. 17 Tesadüfi olmayan örnekleme türleri • 4- Kartopu örnekleme – Özellikle ulaşılması ve tanımlanması zor çalışma evrenlerini tanımlamak ve onlara dair ilk bulguları elde etmek için kullanılan kartopu mantığına dayanan bir yöntemdir. – Öncelikle ulaşılması zor olan evrenden bir kişiye ulaşılır, sonra da o öğenin yardımı ile başka bir kişiye ve daha sonra başka bir kişiye …. ulaşılır. 18 Karşılaştırma Tesadüfi örnekleme Tesadüfi olmayan örnekleme İstatistik kullanılmasını ve hipotezlerin test edilmesini sağlar Çoğunlukla keşif amaçlı araştırmalarda kullanılır, hipotez üretmeyi sağlar. Önyargıyı en aza indirmeye çalışır. Örneğin temsil kapasitesi tam olarak bilinmez. Bireylerin seçimi tesadüfidir. Uygulanması kolay, çabuk ve az masraflıdır. 19 Yararlanılan kaynaklar • Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Ed. Kaan Böke, Alfa Yayınları • Essential of Research Methods, Janet M. Ruane, Blackwell • Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, R. Altunışık, R. Coşkun, S. Bayraktaroğlu, E. Yıldırım, Sakarya Kitabevi 20
