5. Bile*ikler ve Formülleri

Hiçbir şey
hatırlamıyorum.
Ben kimim?
Nasıl oluştum?
Biz
oluşturduk
seni.
Nasıl olur? Ben size
hiç
benzemiyorum, hatta
siz de birbirinize hiç
benzemiyorsunuz.
Farklı element atomları uygun flartlarda bir araya geldiğinde yeni maddeler oluşur.
Bu yeni maddeleri oluşturan atomlar arasında kimyasal bağ bulunmaktadır. Farklı
elementlere ait atomların belirli oranlarda bir araya gelerek bağ yapmasıyla oluşan
yeni ve saf maddeye bileşik denir. Etkinlikte klor molekülünü oluşturan atomlar
birbirinden ayrılarak sodyum atomlarıyla bir araya gelmiştir. Böylece yeni madde
oluşmuştur.
Bileşikler, kendilerini oluşturan elementlerden tamamen farklı fiziksel ve
kimyasal özelliklere sahiptir. Örneğin, yemek tuzu kendisini oluşturan
sodyum ve klor elementlerinden tamamen farklı özelliktedir. Sodyum
elementi sadece sodyum atomlarından oluşur, gümüş rengindedir ve bıçakla
kesilebilecek kadar da yumuşaktır.
Sadece klor moleküllerinden oluşan klor elementi ise sarı yeşil renkli
zehirli bir gazdır. Sodyum ve klorun oluşturduğu sodyum klorür bileşiği
ise şeffaf, kat› ve ufalanabilen özelliklere sahip olan ve hayatımızın temel
ihtiyaç maddelerinden birini oluflturan yemek tuzudur.
Yeni madde olufltu¤unda, oluflan bileflikler moleküler yapıda olabilecekleri
gibi, moleküler yap›da olmayabilirler de. Bileşikler moleküllerden oluşmuşsa bu
moleküllerdeki atomlar arasında kovalent bağ vardır. Örneğin, su, su
moleküllerinden oluşmaktadır ve suyu oluşturan hidrojen ve oksijen atomları
arasında kovalent ba¤ vardır. Suda olduğu gibi bileşikler moleküllerden meydana
geliyorsa bu tür bileşikler molekül yapılı bileşik olarak adlandırılır. Yandaki
çizelgede günlük hayatta sıkça karşılaştığımız molekül yapılı bileşiklere yer
verilmiştir.
Bileşiklerin hepsinin moleküler yapıda olmayabilece¤ini de ö¤renmifltik.
Aşa¤ıda verilen modelleri incelediğimizde, bu bileşiklerde moleküllerin
bulunmadığını, iyonların düzenli bir yığın oluşturarak bileşiği meydana
getirdi¤ini fark ederiz. Örneğin, oksijen ve kalsiyum iyonları düzenli bir
örgü oluşturarak kalsiyum oksit bileşiğini meydana getirir. Bu bileflik, kireç
tafl›nda ve baz› mermer çeflitlerinde bulunmaktad›r. Benzer şekilde
sodyum iyodür bileşiği de sodyum ve iyot iyonlarının meydana getirdi¤i
örgüden oluşur. Bu bileşik, tıp alanında hastal›klar›n teflhisinde ve baz›
hastal›klar›n tedavisinde ilaç olarak
kullan›lmaktad›r.
Formül: CaO
Ca² ⁺
O² ̄
Formül: NaI
Na ⁺
I ̄
Moleküler yapıda olmayan bileşikleri oluşturan atomlar arasında iyonik bağ
vardır. Bu tür bileflikler iyonik yap›l› bileflik olarak adland›r›l›r. Örneğin,
kalsiyum oksit bileşiğinde kalsiyum ve oksijen iyonları arasında, sodyum
iyodür bileşiğinde ise iyot ve sodyum iyonları arasında iyonik bağ bulunmaktadır.
‹yonların bağ yapması sonucunda oluşan bileşikler, iyonik bileşik olarak
adlandırılır. Biz de 15. Etkinlik’te elementlerin oluşturabileceği iyonik bileşi¤in
formülünü yazarak adland›rabilir miyiz?
Bileşikler içerdikleri elementlere göre adlandırılır. Bileşikleri formüllerle
göstermek için element sembollerini kullanırız. Her bileşik kaç element
içeriyorsa o kadar sayıda element sembolü formülde yer alır. Şekildeki
karbon dioksit bileşiğinin modelini inceleyelim
Oksijen atomu
OCO
Karbon atomu
Oksijen atomu
Modele baktığımızda bu molekülün karbon ve oksijen elementlerinden oluştuğunu
fark ederiz. Modelde iki oksijen atomu ve bir karbon atomu yer almaktadır. Bu
sebeple bileşiğin formülünü yazarken bileşiği oluşturan en küçük birimin içerdiği
elementlerin sembolleri ve atom sayısı belirtilir. ‹ncelediğimiz modeldeki karbon
dioksit molekülü “CO2” formülü ile gösterilir. Bu formül bize bir tane karbon (C)
atomu ile iki tane oksijen (O) atomunun bir araya gelerek karbon dioksit (CO2)
bilefli¤ini oluflturdu¤unu göstermektedir. Bileşiklerin formüllerine bakarak bu
moleküllerin hangi elementlerden oluştuğunu ve kaç
atom içerdiğini anlayabiliriz.