Hücre - WordPress.com

HÜCRE
HÜCRE ORGANELLERİ
Hücre;Canlının en küçük yapı taşıdır.Bütün canlılar
hücreden yapılmıştır.Hücre,gözle görülemeyecek
kadar küçüktür.Mikroskop ile görülebilir.
Hücre,insan ve hayvan hücresi olmak üzere ikiye
ayrılır.
Alg ve bakteriler tek hücreliler olup bütün olaylar
hücre içerisinde gerçekleşir. Fakat insan , koyun ,
kedi vs. gibi çok hücreli canlılarda hücreler sürekli
birbirleriyle işbirliği içerisindedir ve sürekli madde
ve hormon alış-verişi içindedir. Hücre yapı itibariyle
basit görünsede derinlere inildikçe ne kadar
kompleks ve karışık bir yapıya sahip olduğu
anlaşılıyor. Hücreyi tanımamız için hücrenin
yapısını bilmemiz gerekir.
BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ
HAYVAN HÜCRESİ
BİTKİ HÜCRESİ
HÜCRE ÇEŞİTLERİ
PROKARYOT HÜCRE: çekirdek zarı ve zarla örtülü
organelleri bulunmayan hücrelerdir.kalıtım maddeleri
sitoplazmaya dağılmış olarak bulunur.
ÖKARYOT HÜCRE: bu tip hücreler prokaryot hücrelere göre
daha çok gelişmişlerdir ve 3 kısımda incelenir.
• Hücre zarı
• Sitoplazma
• Çekirdek
HÜCRENİN
BÖLÜMLERİ
Hücre, üç ana
bölümden
oluşur.Bunlar ;
1)Hücre zarı
2)Sitoplazma
3)Çekirdek’tir
HÜCRE ZARI
a) YAPISI
Hücre zarının yapısı en basit olarak
fosfolipit adı verilen bir tabakadan
oluşur. Yandaki şekilde de görüldüğü
gibi fosfolipit tabakası birbirine sırt
sırta dayanmış molekül gruplarından
oluşmaktadır. Kolesterol molekülleri
protein-lipit tabakadaki sırt sırta
vermiş molekülleri birbirine
bağlamada iş görür. Zar proteinleri
ise ya iyon transferinde yada
karbonhidratlara yataklık etmede
görev alır. Şekilde mavi renkli
yapılar zar proteinleri olup içindeki
kanallar zarın seçici geçirgen
özelliğini belirler.
b) ÖZELLİKLERİ:
• Canlı-saydam ve esnektir
• Üzerinde por denilen delikler bulunur
• Seçici geçirgendir
• Zardaki proteinler enzim görevi yapar
• Akışkan bir yapıya sahiptir
c)GÖREVLERİ:
• Hücreyi dağılmaktan korur
• Hücreyi dış etkilerden korur
• Madde alış-verişini sağlar
Hücre zarının hücre ve çevresi arasında madde alışverişi sağlayan
olaylar;
DİFÜZYON: moleküllerin ,yoğunlukları çok olan bölgeden az
olan bölgeye dağılmasıdır.ortamlar arası yoğunluk farkı
ortadan kalktığında difüzyon durur.
• Difüzyon hızına etki eden faktörler:
• Yoğunlukları farkı arttıkça difüzyon hızı artar.
• Difüzyon yüzeyinin genişliği arttıkça difüzyon hızı artar.
• Ortamın sıcaklığı arttıkça difüzyon hızı artar.
• Difüzyon uğrayan moleküllerin büyüklüğü arttıkça difüzyon
yavaşlar ,hatta durur.
OSMOZ:suyun ,yarı geçirgen bir zardan difüzyonudur.su
molekülleri,su yoğunluğunun fazla olduğu yerden az olduğu
yere doğru hareket eder.suyun ,zarın bir tarafından diğer
tarafına geçişini sağlayan diğer ortamdaki çözünmüş
maddelerdir.
AKTİF TAŞIMA :Zardan geçebilen moleküllerin ;az yoğun
oldukları yerden ,çok yoğun oldukları yere doğru ,enerji
harcanarak ,enzimler ve taşıyıcı moleküller kullanılarak
taşınmasıdır.
ENDOSİTOZ :Büyük moleküllerin ,koful oluşturarak hücre içine
alınmasıdır.iki şekilde gerçekleşir;
• Fagositoz:büyük katı moleküllerin yalancı ayaklar yardımıyla
koful içinde hücreye alınmasıdır.
• Pinositoz :Büyük sıvı moleküllerin pinositoz cebi oluşturarak
hücre içine alınmasıdır.
EKZOSİTOZ:Hücreden uzaklaştırılması gereken sindirilemeyen
atıkların ya da salgılanacak maddelerin ,koful içerisine alınıp
paketlenerek hücre dışına atılmasıdır.koful oluşumunda golgi
aygıtı önemli bir rol oynar.oluşturulan koful ,hücre zarıyla
birleştiği yerden açılır ve artık maddeler hücre dışına bırakılır.
SİTOPLAZMA
İki kısma ayrlır
a)sıvı kısım
b)organeller
A)Sıvı Kısım
Yapısı;
protein,karbonhidrat,yağ,vitamin,miner
al,enzim ve su gibi organik ve inorganik
maddelerden oluşmuştur. Yarı akışkan
bir sıvıdır.
Görevi :
•Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin oluşturmak
•Organellere yataklık etmek
•Organellerin hareketini sağlamak
B)Organeller
Hücrede temel olayların gerçekleştiği
birimlerdir. Hücre hayatsal faaliyetlerini
yapabilmesi için bu organellere ihtiyaç
duyar. Hayvan ve bitki hücresinde
organeller farklılık gösterebilir. Tek
hücrelilerde çift zarlı organeller bulunmaz.
Bunlardan bazıları;
RİBOZOM:
Hücrenin protein üretim yeridir.
Aminoasitleri birleştirerek protein sentezini
gerçekleştirir. Bütün hücrelerde
bulunur(virüsler hariç). Ribozom
çekirdekçikte üretilir.
Sitoplazmada serbest olarak endoplazmik
retikulum üzerinde , mitokondri ve
kloraplast içinde bulunur.
Ribozom
Birinci şekilde bir ribozom kompleksi ve bu
kompleks içinde ayırt edilen iki bölge
görülmektedir. Birisi P bölgesi diğeri A
bölgesi adlandırılan bu bölgeler,tRNA ‘ların
bağlanma bölgesini temsil eder.2. Şekilde
proteini oluşturacak olan ilk aminoasiti
taşıyan tRNA ribozomun A bölgesine
bağlanır. Bağlanmadan hemen sonra
ribozom mRNA’nın 2 . Kodonunu (3’lü dizi)
okumaya başlar ve tRNA’yı P bölgesine
doğru kaydırır. A bölgesi böylelikle
boşalmış olur. Ribozom böyle yaparak
1.aminoasitin hemen arkasından
2.aminoasit için yer açmış olur.2.aminoasit
A bölgesine bağlandığında aminoasitlerde
yanyana gelecek ve birbirleriyle bağ
yapacaklardır. Bu bağa “peptid” bağı denir.
Binlerce aminoasit bağlanmış haline ise
“polipeptid” denir. Böylelikle protein
sentezi tamamlanır.
ENDOPAZMİK
RETİKULUM
Endopazmik retikulum hücre içerisinde
madde iletimini sağlayan organellerdir.
Endopazmik retikulum hemen hemen
bütün hücrelerde bulunmaktadır. Çekirdek
ile hücre zarı arasında bulunur. Üzerinde
ribozom bulunduran endoplazmik
retikulum ‘ lara granüllü E.R.denir. Yandaki
şekilde gösterilen E.R. Granüllüdür.
Bunlara kısaca GER denir. Ribozom
bulundurmayanlara da kısaca DER (düz
yüzlü E.R. ) denir. Ayrıca E.R.protein ve
kalsiyum gibi besinleri de depo eder. Golgi
aygıtına biyokimyasal materyaller gönderir.
Endoplazmik
retikulum
GOLGİ CİSİMCİĞİ
Endoplazmik retikulumla bağlantılı olarak vesikül
üretmekle görevli bir organeldir. Golgi aygıtı esas
olarak 3 bölgeden oluşur. Nukleusa yönelik kısmı
“olgun bölge”,hücre zarı tarafına bakan kısmı
“oluşma bölgesi” ,ortadaki bölge “geçiş bölgesi”
adını alır. Ribozomlar tarafından üretilen ve
E.R.biriktiren proteinler daha sonra geçiş
vesikülleri ile golgi aygıtına ulaşır. Golgi aygıtına
ulaşan proteinler hücre tarafından üretilen şeker
molekülleri ile etkileşerek golgi aygıtı içerisinde
bazı işlemlere tabi tutulur. Bu işlemler devam
ederken ,moleküller golgi aygıtının olgun bölgesine
doğru hareket ederler. Ve sonunda golgi aygıtında
sentezlenen salgı ve sindirici enzimler vesikül
halinde sitoplazmada serbest olarak yüzmeye
başlar. Sindirici enzim içeren moleküllere
“lizozom” adı verilir. Lizozomlar asidik bir yapıta
sahiptir. Lizozomlar hücre içerisinde fonksiyonunu
yitirmiş organelleri eritip yok eder. Şekilde de
sindirim halinde ki lizozom görülmektedir
Golgi
cisimciği
LİZOZOM
Lizozom tek zarla çevrili içinde sindirim
enzimi bulunduran organeldir. Büyük
moleküllü besin maddelerini parçalar.
Akyuvar hücresinde mikropları parçalar.
Lizozomun etrafındaki zarı erirse içindeki
enzimler hücreyi parçalar ve bu olaya otoliz
denir. Otoliz olayında bir canlı öldükten
sonra hücrelerin içindeki lizozomların
zarları parçalar ve lizozom içerisindeki
asidik enzim serbest hale geçer. Serbest
hale geçen bütün hücre organellerine etki
ederek onları eritir ve hücreyi yok eder.
Ölmüş hayvan cesedinin birkaç gün içinde
çürüyüp kokmasının bir nedeni de budur.
Lizozom
MİTOKONDRİ
Hücrenin ATP üretim yeridir. Yani enerji
santralidir. Bu organelde birim zar ile çevrilidir.
İçteki zar kıvrımlıdır. Bu kıvrımlara “krista” denir.
Bu kıvrımları yapmasının nedeni yüzey alanını
genişleterek daha fazla kimyasal reaksiyona
yataklık yapmasıdır. Mitokondrinin kendine ait
DNA,RNA,ETS(elektron taşıma sistemi) ve
ribozomu vardır. ETS’ si olduğundan kendi
enerjisini üretir. DNA’ sı olduğundan kendini
eşleyebilir. Çift zarlı bir organeldir. Şekilde
görüldüğü gibi iç ve dış zardan oluşur. Mitokondri
çift zarlı bir organel olduğundan bir hücreli ilkel
canlılarda bulunmaz. Bitki hücrelerinde az
miktarda bulunur. Hayvan hücrelerinde ise bol
miktarda bulunur. Ayrıca mitokondri oksijenli
solunumun yapıldığı yerdir. Oksijenli solunum
sayesinde ATP üretilir. Oksijenli solunumda
GLİKOZ oksijenle reaksiyona girerek
karbondioksit , su ve 38TAP açğa çıkar. Bu sayede
enerji ihtiyacımızı karşılarız.
Mitokondri
SENTROZOM
Sentrozom;Hücrede
bölünmede görevlidir.
İğ ipliklerinin oluşmasını
sağlar.
Sentriolleri de oluşturur.
Sadece hayvan hücresinde
vardır.
Not;Bitki hücresinde
sentrozom bulunmaz!
Sentriol
PLASTİDLER
KLOROPLAST
•Bitkiye yeşil rengi verir.
•İçerisinde klorofil bulunur.
•Yapraklarda bol miktarda bulunur.
•Fotosentez ile besin üretmektedir.
•Fotosentez için gerekli enerji kloroplastta
üretilir.
•Fotosentez solunum tersidir.
KROMOPLAST
•Bitkilere sarı, kırmızı, turuncu rengi verir.
•Bittkinin kökünde,meyvesinde
bulunabilir.
•Renkler canlının yaşama ve üreme
şansını arttırır.
•Mor ve eflatun gibi renk veren antokyan
pigmentleri hücrelerin kofullarında
bulunur.
kloroplast
LÖKOPLAST
•
•
•
•
Renksizdir.
Bitkide, kök ve gövde de bulunur.
Nişasta depo eder.
Bitkinin kök,gövde içi,yaprak yumru ve tohum gibi depo organlarında
bulunurlar.
Not:Plastidler,birbirlerine dönüşebilirler.
KOFUL
• Sindirim ve boşaltımda görev yapar.
• Bitki hücresinde kofullar büyük sayıca azdır.
• Hayvan hücrelerinde kofullar küçük ve sayıca azdır
koful
HÜCRE DUVARI
Bakteri ,yosun,mantar ve bitkilerde hücre zarının üzerinde
bulunur.Cansızdır.Bitkilerde selülozdan ,mantar hücrelerinde
kitinden yapılmıştır.Hücre zarına göre daha geçirgendir.Hücre
çeperi,hücreye destek olur, diklik ve direnç verir.
ÇEKİRDEK
Çekirdek;hücrede hayatsal
olayların yönetildiği yerdir.
Kalıtsal karakterleri (genleri)
taşır.
Bakteri ve mavi yeşil alglerde
çekirdek yoktur.
Alyuvarların çekirdeği olmadığı
için bölünemez.
Çekirdek dört kısımda incelenir.
Çekirdek dış kısımdan
ÇEKİRDEĞİN
BÖLÜMLERİ
a)Çekirdek zarı ; Hücre zarına
benzer.İki katlıdır.Üzerinde porlar
(delikler) vardır.Kromotin ipliği
korur.
b)Çekirdek özsuyu ; Sitoplazmaya
benzer.Yapısında organik besinler
ve nükleik asitler bulunur.
c)Çekirdekçik ; Koyu ve yuvarlak
olup yapısında bazı nükleik asit ve
genleri taşır.
d)Kromatin iplik ; Çekirdek sıvısı
içinde ağ şeklinde bir yapıdır.
Bölünme sırasında kalınlaşıp
kısalarak kromozomu oluşturur.
Yapısında DNA ve protein bulunur.
Çekirdek iç kısımdan
BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ
KARŞILAŞTIRMASI
BİTKİ HÜCRESİ
HAYVAN HÜCRESİ
• Sitoplâzmalarında plastidler
vardır.
• Sitoplâzmalarında
Sentrozom bulunmaz.
• Hücre zarını çevreleyen
hücre duvarı (hücre çeperi)
vardır.
• Kofullar büyüktür.
• Şekilleri genellikle köşelidir.
• Sitoplâzmalarında plastidler
yoktur.
• Sitoplâzmalarında
Sentrozom bulunur.
• Hücre zarının dışında hücre
duvarı yoktur.
• Kofullar küçük veya
bulunmaz
• Şekilleri genellikle
yuvarlaktır.
CEREN DURAK
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ
2/A 1011211063
BİYOLOJİ DERSİ