Kişilik Bozuklukları Kaynak
advertisement
Kişilik Bozuklukları Dr. Alper BEDER Kişilik • Bireyin kendine özgü olan ve başkalarından ayırt ettiren uyum özelliklerini içerir. Bu özellikler • Bilme,düşünce,algılama biçimi (kognitif) • Belli durumlarda belli duygusal tepkiler gösterebilme yetileri • Engelleme ve çatışmalar karşısında başetme ve savunma düzenekleridir Kişiliğin oluşumu • Doğum öncesi, • Doğum sonrası • Çocukluk çağındaki fiziksel ve ruhsal koşullar; • Öğrenme etkenleriyle biçimlenir • Bu biçimleniş çocukluk çağında bile az çok belli olur • Kişiliğin son şeklini alması ergenliğin sonuna kadar sürer • Giderek yerleşmiş bir kişilik yapısı oluşur. Kişilik • Kazanılmış alışkanlık, tepki ve davranışların tümüdür ve herkesin kişiliği kendine özgüdür. Kişiliği oluşturan özellikler benliğin ayrılmaz bir parçası olup benliğe uyumludurlar. Kişilik Gelişiminde 4 Önemli Etken Vardır; İD EGO SÜPEREGO ÇEVRE İD • • Ruhsal aygıtta dürtülerin kaynağı olan yapısal bölmedir. Doğuştan vardır. EGO • Ruhsal aygıtın düzenleyici bölmesidir. • İd’den gelen dürtüleri, süperego’dan gelen emirler ve çevre koşullarına göre değiştirir, erteler ya da uzlaştırır ve topluma kabul edilebilir hale getirir. SÜPEREGO • Ruhsal aygıtın yasaklayıcı ve baskılayıcı bölmesidir • Ego ve süperego aileyle etkileşim ve eğitimle kazanılır. ÇEVRE • • Kişilik gelişim, doğumdan itibaren organizma ve çevre arasında karşılıklı ilişkilerle ortaya çıkar. Doğuştan getirilen özellikler, biyolojik ve toplumsal çevre uygun olduğunda sağlıklı ve güvenli bir kişilik gelişmesiyle mümkün olur. Kişilik Bozukluğu • Toplumun kabul edemediği davranışların birey tarafından normal olarak kabul edilmesi, benimsenmesi ve değiştirmede güçlük çekilmesi, bireyin çevresini kendine uydurma uğraşı bir kişilik bozukluğunu ortaya koyar. Kişilik Bozuklukları’nın ortak özellikleri • Çocukluktan beri süregelmesi • Davranışların benliğe yerleşmiş olması ancak uyum amacıyla esneklik göstermemesi • Toplum ve iş yaşamında belirgin bozulmaya yol açması • Kendini çevreye değil çevresini kendine uydurmaya çalışması • Boşanma, iş kaybı, madde bağımlığına daha yatkındır. • Depresyon, anksiyete ve özkıyıma daha yatkındır. • Stresli durumlarda başetme becerilerini daha az kullanır. • Dürtü kontrolü daha azdır. Etiyoloji • Genetik ve Biyolojik Faktörler • Çevresel Etkenler Genetik ve Biyolojik Faktörler • Ailede şizofreni öyküsü olanlarda şizotipal • Ailede duygulanım bozukluğu, alkolizm olanlarda borderline, histrionik, narsistik • Ailede alkolizm olanlarda borderline daha sık • Obsesif-kompulsif (OKB) kişilik bozukluğunun gelişiminde biyolojik faktörler rol oynayabilmektedirler. Çevresel Etkenler • KB’nin gelişmesinde aile ve toplumsal çevrenin önemli etken olduğu bilinmektedir. • Örneğin; • Edilgen-bağımlı kişilik oral saplanmaya, • OKB kişilik anal saplanmaya , • Histrionik kişilik oedipal saplanmaya bağlanır. Türleri DSM IV’e göre; • A Kümesi: Paranoid,Şizoid,Şizotipal • B Kümesi: Antisosyal,Borderline,Histrionik,Narsistik • C Kümesi: Kaçınan, Bağımlı, Obsesif-kompulsif Kişilik Bozuklukları • • • • • • • • • • Paranoid Şizoid Şizotipal Antisosyal Sınır (Borderline) Histrionik Narsistik (Özsever) Kaçınan (Çekinen) Bağımlı Obsesif-kompulsif Paranoid • Güvensizlik ve şüphe egemendir. • Kuşkucu, alıngan kuruntulu kişiler • Kötülük gelebileceği kuşkusuyla tetikte ve savunucudurlar • Çok kıskanç ve aşırı gururludurlar • Eleştiri ve şaka kaldırmazlar • Öfke patlamaları gösterirler ve karşı saldırıda bulunurlar. Şizoid • Duygusal yaşantı ve anlamda kısıtlılık, kişilerarası ilişkilerde kayıtsızlık gözlenir. • Duygularını belli etmediği için soğuk görünen, içe dönük kişiler • Kendilerine yakınlık gösterenlere soğuk ve itici davranırlar • Bazılarında hem dış hem de iç dünya kısıtlıdır • Şizofreniklerin bazılarında hastalık öncesi kişilik genellikle şizoid özellikler gösterir. Şizotipal • • • • • Sosyal ve kişiler arası ilişkilerin yetersiz olduğu, Bilişsel ve algısal bozukluklar Tuhaf davranışların görüldüğü Garip, büyüsel inanışlar Zaman zaman algı yanılsamaları (illüzyon) olabilir • Bazen konuşmaları ve hareketleri duruma uyumsuz ve tuhaftır. Şizotipal • Ağır stres altında geçici psikoz belirtileri gösterebilirler, ancak belirtiler şizofreni tanısı koymaya yetmez • Şizofreniklerin birinci derece yakınlarında daha sık görülür Antisosyal • Sosyopatik, Psikopatik ile eş anlamlıdır • Başkalarının haklarına saldırma, onların haklarını kabul etmeme ve suçluluk duygusunun yaşanmaması • Uzun süre toplumsal yasalara ters düşen • Suç sayılan davranışlar gösteren • Çocukluk döneminde yalancılık, hırsızlık, evden kaçma, kavgacılık davranışları Antisosyal • Alkol ve diğer maddelere düşkünlük • Süper ego gelişmemiş gibidir • Çocuklukta dikkat eksikliği ve hiperaktivite gösterenlerde riski daha yüksektir • Ağır cinsel sapkınlık gösterenlerin çoğunda vardır Borderline • Bireyin kimlik duygusunda, ilişkilerinde ve duygulanımında yaygın bir dengesizliğin belirgin olması • Cinsel, mesleksel ve toplumsal kimliklerinde derin bir güvensizlik ve dengesizlik gösterirler • Sağlam bir kimlik duygusu gelişmemiştir • Zaman zaman psikoaktif maddelere yönelme Borderline • Kendilerine zarar verme eğilimleri ( kendilerini jiletle kesme, sigarayla yakma, intihar davranışları) • Strese bağlı olarak gelip geçici paranoid düşünceler ya da ağır dissosiyatif bulgular • Şizotipal, histrionik, narsistik ve antisosyal özellikleriyle çok karışır. Histrionik • Aşırı duygusallık ve ilgi arayışı gösterir • Dikkati üzerine çekme isteği, • Olayları dramatize etme, hatta yalan öyküler anlatmaya eğilim • Abartılmış duygusal tepkiler ve beden-yüz hareketleri • Gösterişli ve çekici olmaya çalışma • Çoğunun temelinde derin cinsel korkular ve kısıtlanışlar varsa da dış görünümleri bunun tersi gibidir • Daha çok kadınlarda görülür. Narsistik • Beğenilme gereksimi • Empati yokluğu • Üstünlük duygusu içerir • Eleştiriye dayanamazlar • Sürekli övgü beklerler • Kendilerini yükseltmek, üstün görmek ve göstermek için başkalarını kullanırlar. Narsistik • Arkadaşlıkları çıkar sağlamak içindir. • Başkalarının duygu ve düşüncelerine, gereksinimlerine empati duymazlar • Kıskançlık duyguları vardır. • Kendilerini beğenmiş, küstah davranışlar sergilerler Kaçınan • Toplumsal rahatsızlık, yetersizlik duyguları • Olumsuz değerlendirmelere karşı aşırı duyarlılık ve utangaçlık • Eleştirilme, beğenilmeme ve dışlanma korkusuyla yakın ilişkilerden kaçınan, utangaç ve çekingen kişilerdir. • Toplumsal ilişkileri kısıtlıdır. Bağımlı • Uysal, başkasına bağımlılık,bağımlı olduğu bireyden ayrılma korkusu yaşama ve bakılma gereksiniminin aşırı olması • Yalnız başlarına karar veremeyen, girişim yapamayan, sorumluluk alamayan • Oral dönemde saplanma • Aşırı korunan, aşırı verilen, özerklik ve girişim yetileri kısıtlanarak büyütülen kişiler • Toplumuzda sık görüldüğü düşünülebilir Obsesif-Kompulsif • Mükemmeliyetçilik • Düzensizlik • Zihinsel ve kişiler arası ilişkilerinde kontrolü elde tutmaya çalışma ve esnek olmama Obsesif-Kompulsif • Aşırı düzen,titizlik, kusursuzluk, kuralcılık ve tüm bunlara karşı aşırı katı tutum • Başkalarının bu kurallara tam uymasını bekleme, uymayınca hoşgörüsüzlük • Aşırı kararsızlık, erteleme eğilimi, olayların olumlu-olumsuz yönlerini sürekli tartma ve bu yüzden karar verememe • Kılı kırk yarma, ince eleyip sık dokuma gibi halk deyimleri • İş sorumluluklarına aşırı düşkünlük ve hırslı oluş Obsesif-Kompulsif • Aşırı sorumluluk duygusu, ahlaki ve estetik değerlerde tutuculuk • Cimrilik, eski eşyaları atamama • Konuşmalarında ve ilişkilerinde aşırı kuralcılık, ayrıntıcılık, mantıkçılık, duygusallıktan uzaklık • Kolaylıkla evhamlı kuruntulu olma eğilimi
