Yatırımların Muhasebeleştirilmesi

TÜRKİYE MUHASEBE STANDARDI - 7
YATIRIMLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
TÜRKİYE MUHASEBE STANDARDI - 7
YATIRIMLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
I - AMAÇ
Madde 1Bu standart yatırımların muhasebeleştirilmesi ve bu konuyla ilgili yapılması gerekli
açıklamalara ilişkindir.
Madde 2Aşağıdaki konular bu standardın kapsamında değildir.
a) Yatırımlara ilişkin olarak elde edilen kira, kar payı, hak bedeli (royalty) ve faizin
muhasebeleştirme esasları (bkz. TMS-17 Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi
standardı ile TMS-4 Satışlar ve Diğer Olağan Gelirler Standardı),
b) Bağlı ortaklıklardaki yatırımlar (bkz. TMS-5 Konsolide Finansal Tablolar Standardı),
c) İştirakler ve iş ortaklıklarındaki yatırımlar (bkz.TMS-6 İştiraklerdeki Yatırımların
Muhasebeleştirilmesi standardı ile iş ortaklıklarının mhasebeleştirilmesine ilişkin Türkiye
Muhasebe Standardı),
d) Şerefiye, patent, ticari marka ve benzeri varlıklar,
e) Finansal kiralamalar (bkz.TMS-17 Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi standardı),
f) Emeklilik hakkı planlarının ve hayat sigorta şirketlerinin yatırımları (bkz. emeklilik hakkı
ve emeklilik yardım planlarının muhasebeleştirilmesine ilişkin Türkiye Muhasebe Standardı).
II - TANIMLAR
Madde 3Bu standartta geçen terimlerin anlamları aşağıdaki gibidir:
a) Yatırım : Bir işletmenin ticari faaliyetinin yanı sıra servetini arttırmak veya sermayesini
değerlendirmek ve benzeri yarar ve kazançlar (faiz, hak bedeli, kar payı ve kira gibi)
sağlamak üzere elde ettiği varlıklardır. Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar bu standart
anlamında yatırım değildir.
b) Cari Yatırım : Nitelikleri itibariyle kolayca paraya çevrilebilen ve bir yıldan daha kısa süre
elde tutulma amacıyla edinilen varlıklardır.
c) Uzun Vadeli Yatırım : Nitelikleri itibariyle bir yıldan daha uzun süre elde tutulma amacıyla
edinilen varlıklardır.
d) Gayrimenkul Yatırımı : Yatırımcı işletme ya da işletme ile aynı grup içinde bulunan bir
diğer kuruluş tarafından büyük ölçüde kullanılmayan ya da faaliyetleri için gerekli olmayan
arsa ya da binalara yapılan yatırımdır.
e) Gerçeğe Uygun Değer : Karşılıklı pazarlık ortamında bilgili bir alıcı ile bilgili bir satıcı
arasında bir varlığın el değiştirmesi veya bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması
gereken tutardır.
f) Piyasa Değeri : Bir yatırımın etkin bir piyasadaki satışından elde edilebilir değerdir.
g) Pazarlanabilirlik : Bu terim, piyasa değerinin veya piyasa değerinin hesaplanmasını
mümkün kılan bir göstergenin elde edilebildiği etkin bir piyasanın var olduğu anlamına gelir.
III - STANDARDIN İÇERİĞİ
Madde 4İşletmeler, bir çok nedenlerle yatırımda bulunurlar. Bazı işletmelerde yatırım faaliyeti, işletme
faaliyetlerinin önemli bir kısmını oluşturur. Bu gibi durumlarda girişimin başarı değerlemesi
büyük ölçüde veya sadece bu faaliyetin raporlanmış sonuçlarına dayanabilir. Bazı işletmeler
fon fazlalarını değerlendirmek için yatırımda bulunurlar. Bazıları da ticari ilişkileri
sağlamlaştırmak veya ticari yararlar elde etmek üzere yatırımlar yaparlar.
1
Madde 5Yatırımlar sermaye piyasası araçlarını (tahvil, hisse senedi vb.) içerebileceği gibi
gayrimenkuller (arsa, bina vb.) ve kıymetli madenleri de (altın, elmas vb.) içerebilir.
Madde 6Bazı yatırımlar için piyasa değerinin kolaylıkla oluştuğu etkin piyasalar mevcuttur. Bu
yatırımların piyasa değerleri, gerçeğe uygun değerlerinin bir göstergesidir. Bazı yatırımlar
için etkin bir piyasa mevcut olmayıp, gerçeğe uygun değerlerinin belirlenmesi için farklı
yöntemler kullanılır.
IV - AÇIKLAMALAR
a) Yatırımların Sınıflandırılması
Madde 7İşletme yatırımlarını cari ve uzun vadeli yatırım olarak sınıflandırmak ve finansal tablolarında
cari yatırımlarını dönen varlıklar ve uzun vadeli yatırımlarını duran varlıklar kapsamında
göstermek zorundadır.
Madde 8Cari yatırımlar atıl olarak kalabilecek kısa vadeli fonların değerlendirilmesi amacıyla yapılan
yatırımlardır. Ancak, oldukça uzun bir süre elde tutulmuş olan pazarlanabilir bir yatırımın
mutlaka dönen varlıklar içerisinde yer alması gerekmez.
Madde 9Mevcut iş ilişkilerini ya da ticari ilişkileri korumak, kolaylaştırmak veya daha ileriye
götürmek amacıyla elde bulundurulan ve uzun vadeli amaçlarla yapılan yatırımlar, genellikle
ortaklık yatırımları olarak adlandırılır. Bu tür yatırımlar bilançolarda duran varlıklar grubunda
gösterilir. Gelir veya değer artışı elde etmek için bir yıldan daha fazla süre için yapılan diğer
yatırımlar (gayrimenkul yatırımları gibi) pazarlanabilir niteliklerine bakılmaksızın duran
varlıklar kapsamında yer alır.
Madde 10Uzun vadeli yatırımlar, genellikle uzun vadeli iş politikaları konusunda yönetim tarafından
alınan kararların sonucudur. Cari yatırımlar ise ilke olarak atıl fonlar için bir kullanım
alanıdır. Uzun vadeli yatırımlar hemen satılabilir ya da satılmayabilir. Satılabilirlik uzun
vadeli yatırım için bir ön koşul değildir.
Geçici yatırım ile uzun vadeli yatırım arasındaki temel farkı, yatırımın yapılmasındaki ilk
amaç belirler. Başlangıçta cari olan bir yatırım, normal olarak beklenen para gereksinimi
ortadan kalktığı zaman elde tutulabilir ve uzun vadeli bir yatırıma dönüştürülebilir. Bu
durumda aynı şekilde, işletme sermayesi gereksinimi ya da başka nedenlerle uzun vadeli bir
yatırımın paraya dönüştürülmesine de karar verilebilir. Bu durumda uzun vadeli yatırım cari
yatırıma dönüşmüş olur.
b) Yatırımların Maliyeti
Madde 11Bir yatırımın maliyeti satın alma fiyatını veya satın alma fiyatıyla birlikte satın almayla ilgili
komisyon, harç, damga vergisi ve banka harcı gibi giderleri içerebilir.
Madde 12Menkul kıymet ihracı suretiyle yatırım yapılırsa, bu yatırımın elde edilme maliyeti söz konusu
hisse senedi ve tahvillerin nominal değeri değil gerçeğe uygun değeridir. Eğer bir yatırım bir
başka varlıkla kısmen veya tamamen değiştirilmek suretiyle elde edilirse, bu yatırımın elde
edilme maliyeti vazgeçilen varlığın gerçeğe uygun maliyeti dikkate alınarak belirlenir.
Edinilen yatırımın gerçeğe uygun değerinin çok açık olarak bilindiği durumlarda gerçeğe
uygun değerin esas alınması uygun olabilir.
2
Madde 13Yatırımlara ilişkin elde edilecek faiz, hak bedeli, kar payları ve kiraları genellikle yatırımdan
elde edilen geliri oluştururlar. Ancak belli koşullarda bazı nakit girişleri maliyet bedelinden
indirilerek gelir olarak gösterilmezler. Örneğin faiz getirici bir yatırımın (tahvilin) elde
edilmeden önce tahakkuk etmiş ve tahsil edilmemiş, dolayısıyla da yatırımın ödenmiş olan
fiyatına dahil edilmiş olan faiz, yatırım gerçekleştikten sonra tahsil edildiğinde, yatırım öncesi
döneme düşen kısmı maliyetten düşülür. Yatırımın yapılmasından önceki dönemin karlarıyla
ilgili olarak ilan edilen kar payları da, maliyeti karşılayabilecek kar payı kesin olarak
hesaplanabiliyorsa, aynı işleme tabi tutulur.
Madde 14Borçlanmayı temsil eden senetlere yapılan yatırımların elde etme veya elden çıkarma
maliyetleri arasındaki fark (iskontolar veya primler) genellikle yatırımcı tarafından satın
alınan tarihle vade tarihi arasındaki döneme yayılarak itfa edilir. Böylelikle yatırımdan sabit
bir getiri elde edilir. İskonto veya prim itfa edildikçe gelir veya gider olarak
muhasebeleştirilir.
c) Yatırımların Değeri
Cari Yatırımlar
Madde 15Cari yatırımlar bilançoda aşağıdaki değerleme ölçülerine göre gösterilir:
a) Piyasa değeri ile, veya,
b) Maliyet veya piyasa değerinin düşük olanıyla.
Cari yatırımlar maliyet veya piyasa değerinin düşük olanıyla değerlemeye tabi tutuluyorsa, bu
değer toplam portföy bazında veya yatırım türü toplamı bazında ya da bireysel yatırım
bazında belirlenir.
Uzun Vadeli Yatırımlar
Madde 16Uzun vadeli yatırımlar bilançoda aşağıdaki değerleme ölçülerine göre değerlenir ve gösterilir:
a) Maliyet bedeliyle veya,
b) Yeniden değerlenmiş tutarıyla veya,
c) Pazarlanabilir hisse senedi ise portföy bazında maliyet veya piyasa değerinin düşük
olanıyla değerlenir.
Yeniden değerlenmiş tutarlar kullanılırsa yeniden değerlemelerin hangi aralıklarla yapılacağı
belirlenmeli ve uzun vadeli yatırımların tamamı aynı zamanda yeniden değerlemeye tabi
tutulmalıdır. Uzun vadeli yatırımlarda geçici olmayan düşüşler için karşılık ayrılır. Bu
karşılıklar her bir yatırım için ayrı ayrı belirlenir.
Madde 17Uzun vadeli yatırımlar genellikle maliyet bedelleriyle değerlenir. Ancak, uzun vadeli
yatırımın değerinde geçici olmayan bir düşüş varsa, değer düşüklüğü için karşılık ayrılır. Bir
yatırımın değerine ilişkin göstergeler, yatırımın piyasa değerine, yatırım yapılan şirketin
varlıklarına, varlıkların getirilerine ve yatırımın tahmin edilen nakit akışlarına bakılarak
belirlenir. Ayrıca, yatırımın türü, payın büyüklüğü ve riski de hesaba katılır. Yatırım yapılan
şirket tarafından kar dağıtımına ve yatırımcı şirket tarafından satışa getirilen sınırlamalar
yatırımın değerini etkileyebilir.
Gayrimenkul Yatırımları
Madde 18Bir işletmenin gayrimenkul yatırımları aşağıdaki şekilde işlem görür:
a) Maddi duran varlık olarak (Bkz. TMS-8 Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel
Tükenmeye Tabi Varlıklar standardı),
b) Diğer duran varlıklar grubunda muhasebeleştirilir.
d) Yatırımların Değerindeki Değişiklikler
3
Madde 19Cari yatırımlarını piyasa değeri üzerinden değerleyen bir işletme değerleme tutarlarını
tutarlılık kavramına göre benimser ve bu politikayı sürekli olarak uygular.
Bu politikaya göre bu artış ve azalışlar aşağıdaki şekilde muhasebeleştirilir:
a) Gelir veya gider olarak tahakkuk ettirilir,
b) Yeniden değerleme artışı olarak özkaynaklar grubundaki yeniden değerleme artışlarına
eklenir veya indirilir.
Uzun vadeli yatırımın yeniden değerlemesinden kaynaklanan değer artışı özkaynak grubu
içinde bir sermaye yedeği olarak yer alır. Uzun vadeli yatırımın yeniden değerlemesi sonucu
bir değer azalışı ortaya çıkmışsa bu değer azalışı aynı yatırımla ilgili daha önce
muhasebeleştirilmiş bir sermaye yedeği varsa bu yedekten mahsup edilir. Bu yedekten
indirilmeyen değer azalışları ile aynı yatırımla ilgili daha önce tahakkuk ettirilmiş bir sermaye
yedeğinin bulunmadığı durumda bu değer azalışları gider olarak tahakkuk ettirilir.
e) Yatırımların Elden Çıkarılması
Madde 20Bir yatırımın satışı halinde, net satış tutarı ile yatırımın değerleme tutarı arasındaki fark gelir
veya gider olarak muhasebeleştirilir. Eğer cari yatırım portföy bazında maliyet veya piyasa
değerinin düşük olanıyla değerlenmiş bir yatırım ise satış kar veya zararı maliyet değerine
göre belirlenir. Yatırım daha önce yeniden değerlemeye tabi tutulmuş ise, satış anında
özkaynak grubundaki sermaye yedeklerinde yer alan yeniden değerleme artışları da göz
önünde bulundurulur.
f) Cari Yatırımların Uzun Vadeli Yatırımlara, Uzun Vadeli Yatırımların Cari Yatırımlara
Dönüşmesi
Madde 21Uzun vadeli yatırımların kısa vadeli yatırımlara dönüşmesi aşağıdaki şekilde
muhasebeleştirilir:
a) Cari yatırımların maliyet veya piyasa değerinin düşük olanı ile muhasebeleştirildiği
durumlarda dönüşme maliyet veya kayıtlı değerinin düşük olanı ile,
Yatırım daha önce değerlemeye tabi tutulmuş ise özkaynak grubundaki bu yatırıma ilişkin
yeniden değerleme artışı dönüşme sırasında kayıttan silinir.
b) Cari yatırım piyasa değeri ile muhasebeleştirilmiş ise dönüşme kayıtlı değeri ile,
Cari yatırımın piyasa değerindeki değişiklikler gelir kapsamına alınmış ise özkaynaklar
grubundaki yeniden değerleme artışı gelir olarak muhasebeleştirilir.
Madde 22Cari yatırımların uzun vadeli yatırımlara dönüştüğü durumlarda, şirketin esas almış olduğu
muhasebe politikasına göre dönüşme maliyet veya piyasa değerinin düşük olanı veya piyasa
değeri ile yapılır.
Gelir Tablosu
Madde 23Aşağıdaki kalemler gelir tablosu kapsamında yer alır.
a) Aşağıdakilerden kaynaklanan yatırım geliri,
i-Kısa ve uzun vadeli yatırımlardan elde edilen faiz, hak bedeli, kar payı ve kira,
ii-Cari yatırımların elden çıkarılmasından kaynaklanan kar ve zararlar,
iii-Cari yatırımların piyasa değerine göre değerlemesinden kaynaklanan gerçekleşmemiş
kazanç ve kayıplar (değer artış ve azalışları).
b) Yatırımlara sürekli değer düşüklüğü karşılıklarının ayrılması, değer düşüklüğünün sona
erdiği durumda karşılıkların ters bir kayıtla kapatılması,
c) Uzun vadeli yatırımların elden çıkarılmasından doğan kar veya zararlar.
g) Raporlanacak Bilgiler
4
Madde 24Dipnotlarda aşağıdaki açıklamalara yer verilir:
a) Muhasebe politikaları aşağıdaki hususlarla ilgili olarak saptanmalıdır:
i-Yatırımların kayıtlı değerinin belirlenmesi,
ii-Piyasa değeriyle değerlendirilen cari yatırımların piyasa değerindeki değişikliklerinin
muhasebeleştirme esasları,
iii-Yeniden değerlenen yatırımın satışında yeniden değerleme artışlarının muhasebeleştirilme
esasları.
b) Gelir kapsamında yer alan aşağıdaki kalemlere ilişkin önemli tutarlar,
i- Cari ve uzun vadeli yatırımlara ilişkin faiz, hak bedeli, kar payı ve kira,
ii- Cari yatırımın elden çıkarılmasından kaynaklanan kar ve zarar,
iii- Bu yatırımların değerlerindeki değişiklikler.
c) Piyasa değeri ile kayıtlı olmayan pazarlanabilir yatırımların piyasa değeri,
d) Gerçeğe uygun değeri ile muhasebeleştirilmeyen uzun vadeli gayrimenkul yatırımlarının
gerçeğe uygun değeri,
e) Yatırımların gerçekleşmesindeki önemli sınırlamalar,
f) Yeniden değerlenmiş uzun vadeli yatırımlarla ilgili aşağıdaki hususlar:
i- Yeniden değerlemenin hangi sıklıkla yapılacağına ilişkin politikalar,
ii- En son yeniden değerleme tarihi,
iii- Yeniden değerleme esasları ve bağımsız bir uzman tarafından yapılıp yapılmadığı.
g) Yeniden değerleme artışlarındaki döneme ilişkin hareketler ve bu hareketlerin nitelikleri,
h) Esas faaliyeti yatırım olan işletmeler için yatırım portföyü analizi.
Madde 25Finansal tabloların anlaşılabilirliğini sağlamak açısından aşağıdaki açıklamalar da yapılabilir:
a) Gruplar itibariyle uzun vadeli yatırımların analizi,
b) Yıl içinde satılan yatırımlarla ilgili daha önceki yeniden değerleme artışlarının tutarı ve
daha önceki dönemlerde dağıtılmış veya sermayeye dönüştürülmüş tutar,
c) Raporlamada bulunan şirketin varlıklarının önemli bir tutarını temsil eden herhangi bir
şirkete yapılan yatırımın ayrıntıları.
V - YÜRÜRLÜK TARİHİ
Madde 26Bu Türkiye Muhasebe Standardı 01.01.1997 tarihinde yürürlüğe girer.
5