obsesif kompulsif bozukluk (okb)

OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB)
Şükran Telci
Obsesyonlar (takıntılar) ve obsesyonlara
karşı gelişen kompulsiyonlar(davranışlar)
ile seyreden psikiyatrik bir hastalıktır.
Obsesyonlar (takıntılar): Kişinin zihnini
zorlayan, aklına istemeden gelen, tekrarlayıcı düşünceler, duygular veya görüntülerdir. Kişi bunların saçma olduğunu bilir, ama
kafasından uzaklaştıramaz. Bu takıntılar
gün içinde bir saatten fazla zaman alır. Kişinin soysal, akademik ve meslekî uyumunu bozar.
Kompulsiyonlar(davranışlar): Obsesyonun yarattığı sıkıntıyı gidermek amacıyla
yapılan zorlantılı davranışlardır.Kişi söz konusu davranışı gerçekleştirmediği takdirde
kötü bir şey olacağı ya da sevdiklerini kaybedeceği gibi olumsuz bir takım düşüncelere kapılır, bunların saçma olduğunu bilir,
ancak bunları gerçekleştirmediği takdirde
aşırı sıkıntı ve gerginlik yaşar.
Obsesyonlar en sık şu şekillerde görülür:
Mikrop kapma ve hastalanma obsesyonları: Kapalı yerlerdeyken veya hasta birisinden enfeksiyon kapacağına dâir aşırı kaygı
duyma, halka açık yerlerdeki koltuklara
oturamama, kapı kulplarına veya musluklara dokunamama, kendi evinin dışındaki
tuvaletleri kullanamama şeklinde ortaya
çıkar.
Simetri obsesyonları: Evde veya ofisinde
eşyaları belli bir düzen içinde durmazsa
kendisinin veya sevdiklerinin başına olumsuz bir şey gelme endişesi duyar.
Dinî obsesyonlar: Bir yere bakınca, bir hareketi yapınca, bir yerden geçince Allah’a
küfür ediyormuş gibi düşünme, Allah’a şart
koşuyor gibi olma şeklinde ortaya çıkar.
Cinsel obsesyonlar: Kafasından uygun
olmayan kişilerle cinsel ilişki yaşadığına/
yaşayacağına dâir senaryolar geçmesi,
bunları düşünmekten ötürü aşırı suçluluk
duyma, sosyal ilişkilerin bu nedenle bozulması şeklinde ortaya çıkar.
Zarar verme obsesyonları: Elinde olmadan sevdiği birisine zarar verme kaygıları,
elindeki bıçağı birisine saplayacağına dâir
endişe duyma veya başka şekillerde zarar
verme korkusu şeklinde ortaya çıkar.
Kompulsiyonlar en sık şu şekillerde görülür:
El yıkama kompulsiyonları: Kişi ellerinin
yeteri kadar temizlenmediğini düşünerek,
tekrar tekrar sabunlar. Bazı vakalarda bir
el yıkamada bir kalıp sabun biter. Banyo
yaparken kişinin saatlerce banyodan çıkamadığı olur. Bu vakalarda kişinin ellerinde
veya vücudunda deterjanla ilişkili olarak
cildiye rahatsızlıkları ortaya çıkabilir. Eller
tipik olarak deterjan hasarı nedeniyle bembeyazdır, kurumuş ve çatlamıştır.
Tekrarlama kompulsiyonları: Kişi bâzı hareketleri tekrar tekrar yapar. Örneğin, kapıyı
açma kapama, koltuğa oturup kalkma, yürürken geri gidip bastığı yere tekrar tekrar
basma, söylediği sözcükleri tekrarlama,
baktığı yere tekrar bakma, etrafına bakarken geometrik cisimlere benzettiği şekillere
tekrar tekrar bakma gibi klinik belirtilerle
ortaya çıkar.
Dokunma kompulsiyonları: Kişi deydiği
yere tekrar tekrar dokunur. Örneğin masaya, koltuğa, kapıya, sıraya tekrar tekrar
dokunmak gibi belirtilerle ortaya çıkar. Bu
dokunmalara bâzen ardışık şekilde koklama hareketleri eşlik edebilir.
Kontrol etme kompulsiyonları: Kişi evden
veya işyerinden çıkarken kapıları, muslukları, ocağı, pencereleri, prizleri tekrar tekrar
kontrol eder. Ağır vak’alarda kişi evden çıktıktan sonra emin olmayarak geri döner ve
kontrolünü birkaç kez daha tekrarlar.
Sıralama ve simetri kompulsiyonları: Kişi
özel eşyalarını veya gereçlerini kendine
göre mutlak bir düzen içerisinde tutar. Aksi
olursa gerginlik yaşar. Duvarda duran eğri
bir tabloyu veya masada yamuk duran bir
tablayı mutlaka düzeltme ihtiyacı yaşar.
Sayma kompulsiyonları: Kişi yolda giderken araba plâkalarını okur ve sayar. Merdiven basamaklarını veya adımlarını sayar.
Sohbet ederken aklından ikişer veya üçer
atlayarak sayma ritüelleri gerçekleştirebilir.
Bunları yapmazsa gerginlik duyar.
OKB’nin Sıklığı:
Yaklaşık 50 kişiden birinde OKB bulunmaktadır. Başlangıç yaşı 20 olarak söylenebilir.Ancak birçok kişi; belirtilerinin çok hafif
olması, hastalıklarını gizlemeleri, kimseye
belli etmek istememeleri veya yıllarca süren hastalıklarını artık benimsemeleri nedeniyle hekime başvurmaktan kaçınır.Hastalık belirtileri ortaya çıktıktan ortalama 10
yıl sonra tedavi görmeye başlarlar.
OKB’li hastanın yakınlarının
yapması gerekenler:
1) İnsanlar değişebilir, OKB’li insanlar da
değişebilir.Bundan dolayı umudunuzu kaybetmeyin.
2) Yakınınız tedavi görmeyi reddetse bile
ona sadece terapistle ilişki içerisinde kalmasını kabullendirin. Bu sayede terapist
-biraz zaman alsa da- OKB’li kişiyi takip
altında tutarak onu bir süre sonra tedaviye
ikna edebilir.
3) Hareketlerinizi ona göre ayarlamayı
bırakın.Çoğu aile, OKB’li yakınlarının iyiliği ve rahatı için kendi hareketlerini ve
alışkanlıklarını değiştirir. Fakat bu sadece
OKB’linin var olan şikayetlerini muhafaza
etmesine neden olur. Bu yüzden onun şikayetleriyle rahat bir yaşam sürdürmesini
sağlamak yerine; rahatsız olmasına, hayatının bu şekilde zor olduğunu anlamasına
olanak vermek gerekir.
4) OKB hakkındaki her şeyi araştırın, uzmanlara sorun, bilgi alın. Tavırlarınız ve hareketlerinizdeki hataları öğrenerek bunları
değiştirin.
5) Sahip olduğunuz sorunları çözmek bir
çırpıda olabilecek bir iş değil. Hem kendinize, hem de OKB’li yakınınıza zaman
vermeniz gerekir. Bu uzun bir süreç, sabırlı
olmalısınız. Her şeyi adım adım yapmalısınız. Anlık çözümlerle sadece geçici sonuçlar elde edebilirsiniz.
6) Yakınızın OKB’nin ortaya çıkardığı şikayetlerden rahatsız olmasını ve böylelikle tedaviyi reddetmemesini amaçladıktan
sonra tüm yardımları bir anda kesmeyin.
Değiştirmeyi düşündüğünüz birkaç davranışı belirleyin ve onları da teker teker
değiştirerek yakınınızın bir anda kendisini
çok çaresiz hissetmesine neden olmayın.
Sadece rahatsızlık duysun.
7)Ona hiçbir şey anlatmadan bir anda
davranışlarınızı değiştirmeniz işe yaramayacaktır. Ona neden böyle bir değişikliğe
gittiğinizi anlatın, tedaviyi reddediyor diye
yakınınız kendisini cezalandırdığınızı düşünmemeli.
8) Aldığınız kararlara sadık kalın.Eğer aldığınız kararlara sadık kalmazsanız ve davranışlarınızda istikrar olmazsa bunun hiçbir
yararı olmayacaktır.
9) Çok zor durumlarda sırf tedaviye ikna
olsun diye yakınınızdan yardımı ve desteği
esirgemeyin.
11) Ne olursa olsun kendi hayatınızı muhafaza etmeye çalışın. Evdeki yaşam şartları
sadece OKB’li yakınınıza göre değil size
göre ayarlanmış olsun. Kendinize zaman
ayırın, aktivitelerinizden ödün vermeyin ve
planlarınızı yakınınıza göre yapmayın.
OKB’nin Nedeni:
OKB’nin bilinen tek nedeni yoktur. Çeşitli
etkenlerin bir araya gelmesi ile bu hastalığın ortaya çıktığı belirtilmektedir.
Genetik bir yatkınlıktan söz edilmektedir.
OKB’ye neden olan bir gen bulunamamıştır, ancak OKB hastalarının yakınlarında
bu hastalığın görülme olasılığı artmaktadır.
Aynı ailede görülen OKB semptomlarının
aynı olması gerekmez. Örneğin annede
kontrol etme kompulsiyonları görülürken
kızında sık el yıkama olabilir.
Beyinde kimyasal haberci görevi üstlenen
serotonin seviyesinde düşmenin bu hastalığa neden olduğu söylenmektedir. Serotonin seviyesini artıran ilaçlar bu nedenle
tedavide kullanılmakta ve tedavi edici etkisi
görülmektedir.
Aile içi sorunlar veya stres yaratan durumlar bu hastalığa yol açmaz ancak var olan
hastalığın alevlenmesine yol açabilir.
OKB nasıl seyreder:
Uzun süre tedavi gerektiren, düzelme ve
tekrarlamalarla seyreden bir hastalıktır.
Hastalığın yeni başlamış olması, tedaviye erken başlanması ve düzenli devam
edilmesi,aile ve eş desteğinin varolması
hastalığın seyrini olumlu yönde etkiler.
Diğer yandan hastalığın tedavisine geç
başvurulmuşsa,kişilik bozukluğu zemini varise ve OKB’ye ikincil depresyon gibi hastalıklarda eşlik ediyorsa olumsuz bir seyirden
bahsedebiliriz.
OKB’nin Tedavisi:
OKB, uzun süreli ve zamanla iyileşme dönemleri gösterebilen bir hastalıktır. İlaçla ve
psikoterapiyle tedavisi mümkündür. Tedavide amaç öncelikle var olan hastalığı tedavi
etmek sonra da hastalığın tekrarlamasını
önlemektir. Bu amaçla iki tedavi yöntemi
kullanılmaktadır:
1. Seçici serotonin geri alım inhibitörleri
kullanmak
2. Bilişsel davranışçı tedavi uygulamak
İlaç tedavisi ve davranışçı-bilişsel psikoterapinin birlikte kullanıldığı durumlarda çok
iyi sonuçlar alınmaktadır.Hastaların hastalıkları konusunda kendilerini eğitmeleri çok
önemlidir.