İLLER ARASI REKABET ENDEKSİ - 2011

İLLER ARASI REKABET
ENDEKSİ - 2011
Doç. Dr. Mehmet Ufuk TUTAN
Yrd. Doç. Dr. Burak ÇAPRAZ
EGE EKONOMİYİ GELİŞTİRME VAKFI YAYINLARI
2013
2
ÖNSÖZ
Bir ülkenin kalkınmasında bölgesel kalkınmanın önemi hepimiz tarafından bilinmektedir. ‘‘Ege Bölgesi için özgün bir
kalkınma modelinin ortak akıl ve katılımcılıkla oluşturulması ve uygulanmasında öncülük etmek” misyonu ile faaliyetlerini
sürdürmekte olan Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı, bölgesel kalkınmanın gerçekleşmesine yönelik faaliyetlerini ve desteklerini sürdürmektedir.
Bu kapsamda Doç.Dr. Mehmet Ufuk TUTAN ve Yrd.Doç.Dr. Burak ÇAPRAZ tarafından gerçekleştirilen Ege-on İller Arası
Rekabet Endeksi-2011 çalışması vakfımız tarafından yayınlanmıştır. Gerçekleştirilen bu çalışmanın illerimizin ekonomik
ve sosyo-kültürel durumlarını göstermesi ve bölgesel kalkınmanın sağlanmasında her ile yönelik gerçekleştirilebilecek
kalkınma hamlelerine ışık tutması nedeniyle son derece önem taşıdığını düşünüyoruz ve bu çalışmayı periyodik olarak her
sene güncelleyerek yayınlamayı hedefliyoruz. Buna benzer ve tamamlayıcı nitelikteki çalışmaların artmasının illerin gelişiminde karar verici olan mülki idareler ve yerel yönetimlere önemli faydalar sağlayacağına inanmaktayız.
Yılmaz TEMİZOCAK
EGEV Yönetim Kurulu Başkanı
3
EGEV
Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı 1992 yılında, İzmir ve çevresinin ekonomik gelişmesini hızlandırmak için yurtiçi ve yurtdışı kuruluşların ilgisini arttıracak tanıtım ve teşvik çalışmaları yapmak, bu konuda diğer kurum ve kuruluşlarca yürütülen
çalışmalara yardımcı olmak, bölgeye dış ilişkilerin ve sermaye hareketlerinin yoğunlaştığı bir ortamda ekonomik canlılık
kazandırmak amacıyla kurulmuştur.
1995 ve 1996’da yapılan Arama ve Karar Konferansları sonucunda Ege Bölgesi’nin bir bütün olduğu ve küresel rekabete
katılabilmek için tüm bölge illerinin birbirini desteklemeleri ve her konuda paylaşım içerisinde olmaları gerektiği kanısına
varılmıştır.
Bu kapsamda Ege İlleri Bölgesel İşbirliği Projesi oluşturulmuş, Afyonkarahisar, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Denizli, Manisa, Muğla, Kütahya ve Uşak illeri EGEV’e üye olmuşlardır.
1998 yılında Vakıf Mütevelli Heyeti 118 kurum ve 152 mütevelli ile tüm bölgeyi kapsar duruma gelmiştir.
EGEV Mütevelli yapısıyla bir ilktir ve yadsınamaz bir güce sahiptir. 10 ilin Valileri, Belediye Başkanları, Rektörleri, Oda,
Birlik, Borsa Yönetim ve Meclis Başkanları, STK Başkanları bölgenin gelişimi amacıyla tek bir çatı altında toplanmışlardır.
1998 de 10 ilin katılımıyla bir Arama Konferansı düzenlenerek Vakfın hedefleri yeniden belirlenmiştir. Buna göre;
Vakfın Vizyonu
“Cumhuriyetimizin 100. Yılına Kadar; İnsan Ve Doğa Kaynaklarının Doğru Kullanımına Dayalı, Dengeli ve Sürdürülebilir
Kalkınmayı Çağdaş Standartlarda Gerçekleştirmiş Bir Ege”,
4
Misyonu ise,
“Ege Bölgesi için Özgün bir Kalkınma Modelinin Ortak Akıl ve Katılımcılıkla Oluşturulması ve Uygulanmasında Öncülük
Etmek” olarak güncellenmiştir.
EGEV yeni misyonu doğrultusunda 2000 yılında Ege Bölgesi Gelişim Projesi’ni başlatmıştır. Proje için Devlet Planlama
Teşkilatı ile bir protokol imzalanmış, stratejik planlama çalışmaları için yetki alınmıştır. Bu gelişme STK – DPT ilişkileri açısından ülkemiz için bir ilktir.
EGEV üyesi 10 ilde arama konferansları yapılmış ve illerin olumlu özelliklerini, sorunlarını, hedeflerini ve vizyonlarını
belirlemişlerdir.
İkinci aşamada “Ege Bölgesinin Stratejik Tercihlerinin ve Hedeflerinin, Önceliklendirme ve Konumlandırma Çalışmaları”
gerçekleştirilmiştir.
2003 yılında ise seçilmiş İl temsilcileri ile Afyonkarahisar’da Bölgesel Diyalog Konferansı yapılmış ve katılımcılar, önceliklendirme toplantılarının sonuçlarını bölge bazında değerlendirmeye tabi tutmuşlardır.
Bu toplantıda öncelik sırasına konan 13 sektörün en üst sıralarında yer alan dört ana sektör (Gıda ve ekolojik tarım –
Turizm – Jeotermal – Stratejik madenler ve toprağa dayalı sanayi) belirlenmiştir. Sektör Toplantıları 2005 yılında tüm illerin
katılımıyla 4 ayrı tarihte gerçekleştirilmiştir.
Ege Bölgesi Gelişim Projesi, bölgenin dinamik bir envanterini çıkartmıştır. Toplanan bilgiler internet ortamına aktarılmış
ve iki ciltlik kitap olarak basılmıştır. Yatırım veya başka bir amaçla bölge hakkında araştırma yapanlar için iyi bir kaynak
oluşturulmuştur.
EGEV’in bölgesel örgütlenmesini dikkate alan DPT, Türkiye-Yunanistan Sınır Ötesi İşbirliği Programı Interreg III/A’da
Bölgesel Teknik Sekretarya görevini kurumumuza vermiştir. EGEV, 6 ilin (Aydın, Balıkesir, Çanakkale, İzmir, Muğla ve Edirne) valilikleri bünyesinde oluşturulan Yerel Teknik Sekretaryalar ile DPT ve teknik yardım ekipleri arasında koordinasyon
sağlamakla görevlendirilmiştir. İdari ve teknik nedenlerle bu projenin uygulanması geçici süre için durdurulmuştur.
EGEV ‘in misyonu doğrultusunda gerçekleştirdiği diğer bir yurtdışı çalışma Fransa Alsace Bölgesi Kalkınma Ajansı ADI
International ile imzalanan işbirliği protokolüdür. Protokol çerçevesinde karşılıklı ziyaretler gerçekleştirilmiş, bölge potansiyelleri ve işbirliği olanakları paylaşılmıştır.
2006 yılında EGEV, Ege Sanayicileri ve İşadamları Derneği ile beraber, Philip Morris/Sabancı işbirliğinde “Ege Fikir Önderleri AB Eğitimleri Dizisi” projesini 10 ilde başarıyla uygulamıştır. Avrupa Birliği’ne giriş süreci içerisinde karşılaşılacak
olan sorunların ve eksikliklerin giderilmesine katkıda bulunmak amacıyla düzenlenen 2 günlük eğitimlerde Türkiye-AB
ilişkileri, AB’nin ortak ticaret, tarım, turizm, KOBİ ve rekabet politikaları ile topluluk fonlarından yararlanma koşulları işlenmiştir.
2008 yılında “Türkiye’nin AB’ye Üyelik Süreci Sektörel Etki Analizleri” başlığı altında Ege Fikir Önderleri projesine devam
edilmiştir. Bir gün süreli bu panellerde her ilin gelişmesine yol açacak AB konusunda ihtiyaç duyduğu pratik uygulama
örneklerine, somut önerilere ulaşılması planlanmıştır. Aynı program çerçevesinde Ekim 2008 den itibaren 9 ilde üst düzey
5
yetkililerin katılımı ile eğitim verilen sektörlerde yuvarlak masa toplantıları da yapılmıştır.
2007 yılında, Ege Serbest Bölgesi ESBAŞ ve EGEV işbirliğinde, üniversitelerimizin de destekleri ile “Havacılık ve Uzay
Kümelenmesi” oluşturulmasına yönelik çalışmalara başlanmıştır.
2008 yılı Kasım ayında birincisi, 2010 yılı Ekim ayında ikincisi yapılan İzmir Uluslararası Havacılık ve Uzay Konferansları
organize edilmiş ve aynı yıl Havacılık ve Uzay Sanayi Kümelenmesi kuruluşu tamamlanmış ve Havacılık ve Uzay Sanayi Ege
Üniversitesi Meslek Yüksek okulu açılmıştır.
Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı, Kalkınma Ajanslarının Türkiye de kurulması ile ilgili yaptığı çalışmalarla ilk ve pilot ajans
olarak İZKA nın belirlenmesini sağlamıştır. Kuruluşundan itibaren İzmir Kalkınma Ajansı ile işbirliği içerisindedir. Haziran
2008 de iki kurumun ortaklığında bir Arama-Karar Konferansı gerçekleştirilmiştir. İZKA ile EGEV’in işbirliğinde diğer bir
girişim, Ekim 2008 de düzenlenen İzmir Tanıtım Strateji Toplantısı’dır.
EGEV, Ege’de diğer 3 Kalkınma Ajansının kuruluşu çalışmalarına da katılmıştır.
Çanakkale Köprüsü ve Kuzey Ege Otoyolu projelerini ilgililere iletmiş ve Ege Bölgesinin gelişmesi için önemini anlatmıştır. Çalışmaların 2020 öncesi tamamlanması planlanmıştır.
Ege illeri ve Ege Adalarını kapsayacak pervaneli uçaklarla Bölgesel Taşımacılık Projesini hazırlamış ve ilgililere sunmuştur.
Ege Bölgesindeki 10 ilin Ekonomik, Kültürel ve Sosyal değerlerini anlatan Turizm ile ilgili bütün verileri sunan çok kapsamlı EGE ve AEGEAN isimli Türkçe ve İngilizce kitaplar basılmış, Ülkemiz ve Dünyanın birçok yerine ulaştırılmıştır.
Ören yerlerinde Fiziki ve Görme engelli Turistlerin rahatça gezebilmeleri ile ilgili projeyi hazırlamış ve ilgililere teslim
etmiştir. Proje kapsamı çalışmalar yürümektedir.
Ege Bölgesinin Ekonomik Havza olarak değerlendirilmesi çalışmalarını başlatmıştır. Bölgedeki 4 Kalkınma Ajansı ile
birlikte 2014 - 2018 Kalkınma Planlarının ortak çalışma anlayışı ile oluşturulması fikri kabul görmüştür.
Sekreteryası EGEV tarafından yürütülen İzmirli mütevelli kurumların başkanlarının meydana getirdiği İzmir Başkanlar
Kurulu da her ayın ilk Pazartesi günü toplanmaktadır.
EGEV, kurumlar üstü bir şemsiye kuruluş olarak görev yapmaktadır. Ege Bölgesi için “Ortak Akıl – Ortak Eylem” ilkesini
benimseyen Vakfın temel amacı bölge illeri arasında koordinasyonu sağlamaktır. Vakıf, 10 ilin kentsel gelişiminin birbirini
besleyen bölgesel işbirliğine dayandığına ve küresel rekabette daha güçlü bir konum için bölgesel bütünleşmenin gerekliliğine inanmaktadır.
6
TEŞEKKÜR
2012 yılında hazırlıklarına başladığımız ve yoğun bir süreç sonunda tamamladığımız bu araştırmanın gerek alan çalışması gerekse yayına dönüştürülmesinde büyük emekleri olan EGEV Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Yılmaz TEMİZOCAK’a en
derin teşekkürlerimizi sunarız.
Çalışmada endeks ana boyutlarına ilişkin önem seviyelerinin belirlenmesinde büyük katkıları olan Sayın İdil YİĞİTBAŞI’na,
Sayın Dr. Mehmet AKTAŞ’a, Sayın Prof.Dr. Osman AYDOĞUŞ’a, Sayın Prof.Dr. Neşe KUMRAL’a, Sayın Prof.Dr. Özlem ÖNDER’e,
Sayın Prof.Dr. Haluk SOYUER’e, Sayın Dr.Hüseyin PORSUK’a, Sayın Kemal ÇOLAKOĞLU’na ve Sayın Uğur YÜCE’ye,
Çalışmanın endeks alt boyutlarına ait önem seviyelerinin belirlenmesinde değerli katkılarını bizlerden esirgemeyen
İzmir Ekonomik Kalkınma ve Koordinasyon Kurulu Başkanı Sayın İdil YİĞİTBAŞI ve Kurul Üyelerine, İZSİAD Yönetim Kurulu
Başkanı Sayın Ayhan BARAN ve Yönetim Kurulu Üyelerine, EGİAD Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seda KAYA ve Yönetim
Kurulu Üyelerine, çalışmanın veri toplama aşamasında bizlerden yardımlarını esirgemeyen TÜİK Manisa Şubesi’nden Sayın
Muhammet İlyas UYSAL’a en derin teşekkürlerimizi sunarız.
Doç. Dr. Mehmet Ufuk TUTAN
Yrd. Doç. Dr. Burak ÇAPRAZ
7
YAZARLAR HAKKINDA
MEHMET UFUK TUTAN
Mehmet Ufuk TUTAN, Bornova Anadolu Lisesi’nden mezun olduktan sonra Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin Ekonomi Bölümü’nü ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nün Avrupa Çalışmaları Programı’nı tamamlamıştır. Lisans eğitiminin hemen
ardından yüksek lisans derecelerini Bilkent Üniversitesi’nden (Uluslararası İlişkiler Bölümü), ODTÜ’den (Bilim ve Teknoloji
Politikaları Bölümü) ve University of Utah’tan (Ekonomi Bölümü) almıştır. British Council Chevening-TÜBİTAK ortak bursu
ile University of Sussex, Science and Policy Reserach Unit’te araştırmalar yapmış ve bu enstitüden diploma almıştır. University of Utah’ta ekonomi alanında doktorasını tamamlamıştır.
Mehmet Ufuk TUTAN, üniversite lisans eğitimini tamamladıktan sonra ODTÜ, Bilkent, University of Utah gibi üniversitelerde araştırma görevlisi olarak ve ABD Westminster College’da okutman olarak çalışmıştır. Mehmet Ufuk TUTAN halen
Yaşar Üniversitesi’nde çalışmaktadır.
Doç. Dr. Mehmet Ufuk TUTAN’ın akademik hayatı dışında aldığı görevler arasında İzmir Ticaret Odası’nın, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin, İzmir Ekonomik Kalkınma Koordinasyon Kurulu’nun ve Batı Anadolu Sanayici ve İşadamları Dernekleri
Federasyonu’nun Başkan Danışmanlıkları da vardır. Ayrıca, İzmir Sanayici ve İşadamları Derneği’nin, Bilimsel Eğitim ve Kültür Vakfı’nın, Ege-Koop’un ve Gözlem Gazetesi’nin Yönetim Kurulu ve Danışma Kurulu üyeliklerini yürütmektedir. Bunların
yanında çeşitli yerel gazetelerde ve dergilerde köşe yazarlıkları bulunmaktadır.
BURAK ÇAPRAZ
Burak ÇAPRAZ, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde İşletme Bölümü’nü, Ege Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Bölümü’nde ise yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır. Halen Ege Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Yönetim ve Organizasyon A.B.D.’da Yardımcı Doçent olarak akademik hayatını
sürdürmektedir.
Dr. Burak ÇAPRAZ örgüt geliştirme ve strateji alanlarında BATIÇİM, Ege İhracatçı Birlikleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi,
Marmaris Ticaret Odası ve PETKİM gibi kamu ve özel sektör kuruluşlarıyla birçok üniversite- sanayi işbirliği projesi içinde
yer almıştır. Yazarın stratejik yönetim, örgüt teorisi, örgütsel davranış ve insan kaynakları alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.
8
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ2
EGEV HAKKINDA3
TEŞEKKÜR6
YAZARLAR HAKKINDA7
ÇALIŞMANIN AMACI9
ARAŞTIRMA KISITLARI9
ÖLÇEK9
EGE-10 ENDEKSİ PUANLARI13
ALT ENDEKSLERE AİT SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRMELER
15
İL KARNELERİ71
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME93
KAYNAKLAR95
VERİ KAYNAKLARI95
9
ÇALIŞMANIN AMACI
Küresel rekabet içinde firmalar arasındaki rekabetin bir başka çeşidinin kentler arasında oluştuğu görülmektedir. Özellikle dünya ticaretinde önemli pay sahibi olmak isteyen ülkelerin belirledikleri kentleri ön plana çıkarmak amacıyla farklı
stratejiler uyguladıkları ve Dubai, Hamburg, Incheon, Guangzhou gibi küresel kentlerin farklı özellikleri ile marka haline
geldikleri görülmektedir. Türkiye’nin bu alanda öne çıkardığı en önemli kent, şüphesiz İstanbul’dur. Ancak, Ege Bölgesi’nin
de Türkiye’nin dünyaya açılan yüzü olmak adına önemli adımlar attığı ve atmakta olduğu da aşikardır. EGEV bünyesinde
tanımlanan ve Ege bölgesini oluşturan Afyonkarahisar, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla
ve Uşak illerinin rekabette bölge içindeki durumlarının tespit edilmesi ve Ege bölgesinin illeri arasındaki rekabet düzeyinin
karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışmanın ana amacı yukarıda belirtilen illerin rekabette önemli etkisi olduğu düşünülen
kriterler kapsamında karşılaştırılmalarıdır. Bu amaçla geliştirilen bir rekabet ölçeği ile iller arasındaki rekabet karşılaştırmasının yapılması, illerin birbirleri ile olan farklılıklarının ortaya konulması planlanmaktadır.
ARAŞTIRMA KISITLARI
Ölçeğin geliştirilmesinde dönemsel olarak tekrar edilebilir olması esas alınmıştır. Bu kapsamda rekabeti etkilediği düşünülen değişkenlerin ilgili organlarca periyodik olarak toplanan veriler olması temel ölçüt olarak alınmış ve periyodik
olarak toplanmayan değişkenler ölçek dışında bırakılmıştır.
ÖLÇEK
Çalışmada kullanılan ölçek Türkiye’de ve Dünya’da bu alanda yapılmış ve kabul görmüş çalışmalar baz alınarak hazırlanmıştır.
Bu anlamda;
- World Economic Forum tarafından Xavier Sala-I-Martin vd. (2011) tarafından geliştirilen
“The Global Competitiveness Index”
- The Economist (2012) dergisi tarafından geliştirilen “Economist Liveability Index”
- Robert J. Rogerson (1994) tarafından geliştirilen “Quality of Life and City Competitiveness”
- Juan R. Cuadrado-Roura ve L. Rubalcaba-Bermejo’nun (1998) “Specialization and Competition
amongst European Cities: A New Approach through Fair and Exhibition Activities”
- Carlo Azeglio Ciampi vd.’nin (1995) “Enhancing European Competitiveness”
- Ron Martin’in (2005) “Thinking About Regional Competitiveness”
çalışmaları baz alınmıştır.
10
Türkiye’den ise;
- Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu URAK’ın yayınladığı Kerem Alkin, M. Bulu ve A. Cangel (2011) tarafından
gerçekleştirilen “İllerarası Rekabetçilik Endeksi”
- MasterCard ve Boğaziçi Üniversitesi işbirliğiyle Refik Erzan, B. Özkaynak ve Z. Kadirbeyoğlu (2011) tarafından
gerçekleştirilen “Türkiye’nin Şehirleri Sürdürülebilirlik Araştırması” çalışmanın geliştirilmesinde kullanılmıştır.
Ölçeğin geliştirilmesinde yukarıda adı geçen çalışmalar yanında araştırma grubunun belirlediği kriterler de eklenmiştir.
İlgili değişkenlere ait sağlıklı veriler sağlanması ile bir sonraki aşama olan ölçek içinde alt endeks değerlerinin ve değişkenlerin temel ölçeği nasıl belirleyeceği sorusuna cevap aranmıştır.
Ana ölçeğin belirlenmesinde Analitik Hiyerarşi Süreci yaklaşımı kullanılmıştır. Ege Bölgesi’nde ekonomi ve strateji konularında söz sahibi olduğu düşünülen akademisyenler ve iş dünyası duayenlerinden değişkenlerin birbirleriyle karşılaştırması ve bu endekslerin etki seviyelerinin belirlenmesi istenmiştir. Bu çalışma sonucunda araştırmada temel ölçeği belirleyen alt endekslere ait etki puanları belirlenmiştir (Eksi etki puanına sahip olan ana değişkenler endeksi negatif yönde
etkilemektedir).
Tablo1. Alt Endekslere Ait Etki Puanı
ALT ENDEKSLER
ETKİ PUANI
AR-GE
75,64
Bankacılık
36,35
Çalışma
54,17
Dış Ticaret
40,54
Eğitim
75,84
Enerji
Hava Kirliliği
65,94
- 35,95
İSO 500
47,86
İşgücü
42,17
Konut
19,44
Kültür ve Spor
27,41
Nüfus
23,44
Sanayi Bölgeleri
39,63
Sağlık
Suç
59,12
-28,08
Tarım
30,78
Trafik
17,98
Turistik Yatak Sayısı
43,05
Ulaştırma
32,35
Vergi
36,70
Yatırım-Teşvik
60,00
Ölçeğin alt endekslerini oluşturan değişkenler
ise aşağıda belirtilmiştir.
11
Tablo 2. Değişkenlere Ait Etki Puanları
Alt Endeks
Değişken
Etki Puanı
AR-GE departmanı bulunan işletme sayısı
4,159
İldeki teknopark sayısı
4,045
Farklı isimli banka sayısı
3,262
Nüfus başına ortalama banka mevduatı
3,651
Nüfus başına ortalama banka kredisi
3,512
Ticari kuruluşların mevduatının toplam mevduat içindeki payı
3,500
İşletme başına istihdam yaratma oranı (Çalışan kişi/İşletme adedi)
3,953
Büyük ölçekli işletme sayısı (250 ve üzeri istihdama sahip)
4,093
Toplam İhracat
4,455
Toplam İthalat
4,182
İhracat yapılan ülke sayısı
3,909
İthalat yapılan ülke sayısı
3,841
Genel ÖSS başarı oranı
4,068
Lise ve üniversite mezunlarının toplam nüfusa oranı
4,000
Lisansüstü mezunların toplam nüfusa oranı
4,023
İşletme başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısı
3,932
İl içindeki üniversitelerin ortalama akademik performansı
4,045
Enerji
Kişi başına toplam elektrik tüketim MWh
3,909
Hava Kirliliği
Hava kirliliği- (SO2) ortalaması (µg/m3)
İSO 500
İSO İlk 500 içindeki şirket sayısı
4,341
Çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranı
3,929
AR-GE
Bankacılık
Çalışma Hayatı
Dış Ticaret
Eğitim
İşgücü
Konut
Kültür ve Spor
Nüfus
İşsizlik oranı
-3,591
-3,977
Yeni ve ilave yapı ruhsatı sayısı (kamu hariç)
3,558
15 yaş üstü sinema salonuna gitme oranı
3,432
15 yaş üstü tiyatro salonuna gitme oranı
3,272
Toplam sporcu sayısının nüfusa oranı
3,738
İlin nüfusu
3,682
İl ve ilçe merkez nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (Şehirleşme Oranı)
3,814
Net göç hızı (Gelen giden farkı)
3,762
12
Alt Endeks
Sanayi Bölgeleri
Sağlık
Suç
Tarım
Trafik
Turistik Yatak
Sayısı
Ulaştırma
Vergi
Yatırım-Teşvik
Değişken
Etki Puanı
Organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedi
4,023
Organize sanayi bölgelerinde toplam istihdam
4,000
Küçük sanayi sitelerinde dolu işyeri sayısı
4,000
Hekim sayısı
3,955
Sağlık personeli
3,881
Hasta yatak sayısı
3,795
Dolandırıcılıktan hükümlü sayısı
-3,146
İcra iflastan hükümlü sayısı
-3,167
Toplam hükümlü sayısı
-3,175
Bitkisel üretim değeri
3,286
Canlı hayvan değeri
3,318
Hayvansal ürünler değeri
3,651
Toplam tarımsal üretim
3,666
Sürücü sayısının toplam nüfusa oranı
3,205
Bin kişi başına otomobil sayısı
3,233
İldeki otellerde toplam yatak sayısı
4,159
Havaalanı sayısı
3,818
İniş kalkış yapan toplam uçak sayısı
3,977
Havayolu ile gelen ve giden uçak kargo yükü
4,047
Bölünmüş yolların toplam yollar içindeki oranı
3,841
Kruvaziyer gemilerle gelen yolcu sayısı
3,841
Gelir vergisi matrahı
3,767
Kurumlar vergisi matrahı
3,767
Kamu yatırımı toplamı
3,773
Yatırım teşvik belgesi başına düşen sabit yatırım
3,767
Yeni yatırımlarda yabancı sermaye
4,256
Yeni yatırımlarda yerli sermaye
4,205
Aşağıda belirtilen değişkenlerin ilgili alt endeksi oluşturmalarında ise etki değerleri beşli Likert ölçeğine dayalı bir soru
formu ile belirlenmiştir. Bu amaçla İzmir Ekonomik Kalkınma Koordinasyon Kurulu üyelerinin de içinde bulunduğu kamu
ve özel sektör temsilcilerinden (Akademisyenler, İş Adamları, Yerel Yöneticiler, Bürokratlar) ilgili anket formlarının cevaplanması istenmiş ve 44 kişiden alınan veri sonucunda alt değişkenlere ilişkin önem puanları hesaplanmıştır.
13
EGE-10 ENDEKSİ PUANLARI
Ege Bölgesi’nin iller arası rekabet endeksi, illerin 2011 yılı ekonomik ve sosyal performansı açısından önemli ve ayrıntılı
ipuçları vermektedir. Bölgedeki on ilin 56 değişken ve 21 alt endekse bakılarak hangi alanlarda zayıf hangi alanlarda güçlü
olduğu saptanmıştır. Bu endeks çalışmasının her yıl tekrarlanması ile illerin zaman içinde ekonomik ve sosyal performanslarının hem birbirleri ile karşılaştırılabilmesi hem de il durumlarının gidişatı üzerine net verilere sahip olunacağı düşünülmektedir.
EGE-10 İller Arası Rekabet Endeks Puanları
İzmir
İzmir
700
632,72
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
600
500
400
300
200
100
0
Manisa
Manisa
343,28
342,44
322,22 307,65
286,9
Balıkesir
Balıkesir
279,78
257,94
225,89 222,06
Muğla
Muğla
Kütahya
Kütahya
Aydın
Aydın
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Uşak
Uşak
Ege Bölgesi’nin İller Arası Rekabet Endeksi’nin 2011 yılı lideri İzmir’dir. İzmir’in 21 alt endeksten topladığı puanın en
yakın takipçisi Çanakkale’nin ardından çok az farkla Denizli gelmektedir. Endekste dördüncü sırayı Manisa alırken Balıkesir,
Muğla ve Kütahya sırayla birbirlerini takip etmektedir. Son üç sırayı ise Aydın, Afyonkarahisar ve Uşak almaktadır.
14
Ege Bölgesi’nin İller Arası Rekabet Endeksi’nde İzmir, açık ara lider konumdadır. Ancak, İzmir’i diğer illerden ayırırsak
kalan 9 ilin kendi aralarında gruplara ayrıştığı görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında 9 ilin birbirleri ile olan ekonomik ve
sosyal rekabetinin mümkün olduğu ve iller arasında büyük ekonomik ve sosyal uçurumlar olmadığı anlaşılmaktadır.
İzmir’in endeks puanında en yüksek puana sahip il olması sonucu aradaki farkların daha net gösterilebilmesi amacıyla
İzmir endeks puanı üzerinden diğer illere ait puanlarda da normalleştirme yapılmış ve aşağıda gösterilen normalleştirilmiş
endeks puanlarına ulaşılmıştır.
EGE-10 İller Arası Rekabet Endeks Puanları- Normalleştirilmiş (Maks.=100)
100
İzmir
İzmir
100
Çanakkale
Çanakkale
90
Denizli
Denizli
80
70
60
50
40
30
20
10
0
54,25
Manisa
Manisa
54,12 50,93
48,62 45,34
44,22
Balıkesir
Balıkesir
40,77
35,7 35,1
Muğla
Muğla
Kütahya
Kütahya
Aydın
Aydın
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Uşak
Uşak
15
ALT ENDEKSLERE
AİT SONUÇLAR VE
DEĞERLENDİRMELER
17
ÇALIŞMA HAYATI
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
44,46
Afyonkarahisar
Aydın
45
Aydın
34,93
40
28,99
35
23,68
30
Balıkesir
30,86
27,34
25,08
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
21,77
22,55
25
18,1
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
20
Kütahya
Kütahya
15
Manisa
10
Manisa
5
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
100
78,55
90
80
70
60
50
40
30
Balıkesir
Balıkesir
69,41
65,2
53,26
61,49
56,4
Çanakkale
Çanakkale
50,71
48,95
40,72
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
20
Manisa
10
Muğla
0
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
18
İşletme başına istihdam yaratma oranı
(Normalize edilmiş)
100
80
70
Afyonkarahisar
98,63 97,6
77,95
80,56
75,48
Aydın
81,18
77,88
63,53
59,62
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
60
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
40
30
20
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
10
0
Muğla
Uşak
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
90
Büyük ölçekli işletme sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
100
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
50
İzmir
İzmir
32,49
40
30
20
10
0
8,63 10,66
20,81
13,2
6,09
Kütahya
Kütahya
16,75
8,12
Manisa
6,6
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Çalışma Hayatı endeksinin lideri İzmir’dir. Büyük ölçekli işletme rakamlarında İzmir, bazı alt endekslerde olduğu gibi
(Sanayi Bölgeleri, ISO-500, Vergi endekslerinde) diğer illerin açık ara önünde bulunmaktadır. Ayrıca, Çalışma Hayatı endeksinin il sıralaması ile Sanayi Bölgeleri il sıralamasının Kütahya dışında aynı olması dikkat çekicidir.
Çalışma Hayatı endeksi, iki değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, çalışanların işletme sayısına bölünmesiyle hesaplanan işletme başına istihdam yaratma oranı ile 250 kişi ve üzeri istihdam kapasitesi olan büyük ölçekli işletme sayısıdır.
İzmir, iki değişkenin hesaplanan değerleri sonucunda Çalışma Hayatı endeksinde en yüksek toplam değeri alarak ilk
sırada yer almıştır. İkinci sırada Manisa belirgin bir farkla bu ili takip etmekte, Kütahya, Afyonkarahisar, Denizli yakın endeks
değerleriyle ardı ardına sıralanmaktadır. Diğer iller de sırasıyla Balıkesir, Aydın, Uşak, Çanakkale ve Muğla’dır.
Endekse ilişkin değişkenlere bakıldığında işletme başına istihdam yaratma oranında Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa birbirlerine yakın değerler ile ilk üç sırayı oluşturmaktadır. Büyük ölçekli işletme sayısında İzmir, önemli bir farkla lider
konumda iken bu ili, Manisa ve Denizli oldukça gerilerden takip etmektedir. Büyük ölçekli işletme sayısı değişkenlerinde
önde olan illerin, İSO-500, Dış Ticaret ve AR-GE endekslerinde de lider iller arasında olmaları dikkat çekicidir.
İşletme başına istihdam yaratma oranı değişkeninin son üç sırasında Çanakkale, İzmir ve Muğla bulunmaktadır. Büyük
ölçekli işletme sayısı değişkeninin son üç sırasını Muğla, Uşak ve Çanakkale oluşturmaktadır.
19
İŞGÜCÜ
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
12
9,23
9,1
8,65
7,97
10
Aydın
Afyonkarahisar
10,93
10,82
Balıkesir
Çanakkale
6,21
8
Çanakkale
Denizli
Denizli
İzmir
4,4
6
Aydın
Balıkesir
İzmir
Kütahya
4
Kütahya
1,13
2
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
0
-0,26
Uşak
Uşak
-2
84,47
100
Afyonkarahisar
100
99,03
Afyonkarahisar
83,29
79,1
72,9
Balıkesir
Balıkesir
80
56,78
60
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
40,28
Denizli
İzmir
İzmir
40
20
Aydın
Aydın
Kütahya
Kütahya
10,37
Manisa
Manisa
0
-2,34
-20
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
20
Çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranı (Normalize edilmiş)
97,69
100
95,91
98
96
90
88
86
Aydın
Aydın
96,09
95,73 95,55
95,73
Balıkesir
Balıkesir
Denizli
Denizli
88,97
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
84
Muğla
82
Uşak
Uşak
Afyonkarahisar
-100
Afyonkarahisar
Çanakkale
Çanakkale
94
92
Afyonkarahisar
100
100
98,58
İşsizlik oranı (Normalize edilmiş)
-100
- 90
- 80
- 70
- 60
- 50
- 40
- 30
- 20
- 10
0
Afyonkarahisar
-89,4
Aydın
Aydın
-74,17
Balıkesir
Balıkesir
-69,54
Çanakkale
Çanakkale
-50,33
-52,98
-46,36
-53,64
-43,05
-51,66
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
İşgücü endeksi, iki değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranı ile işsizlik oranıdır. İşletme başına istihdam yaratma kabiliyetlerine bakıldığında Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinin birbirlerine
yakın değerlerle lider iller olduğu görülmektedir. Aynı zamanda, bu illerin mesleki eğitim açısından da lider iller olmaları
dikkat çekmektedir.
Kütahya, işgücü endeksinde en yüksek toplam değeri alarak lider konumdadır. İkinci sıradaki Çanakkale Kütahya’ya çok
yakın seviyede iken Balıkesir ve Uşak birbirlerine yakın değerlerle bu illeri takip etmektedir. Bu illeri de Manisa, Afyonkarahisar, Muğla, Denizli, Aydın takip ederken İzmir, eksi değere sahip tek il olarak işgücü endeksinin sonuncusu durumundadır.
Değişkenler incelendiğinde çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranında İzmir ve Muğla lider konumdayken diğer iller oldukça yakından takip etmektedir. Kütahya, Çanakkale, Afyonkarahisar, Uşak, Balıkesir ve Manisa tek haneli ve daha
düşük işsizlik oranlarına sahip bulunmaları nedeniyle işsizlik oranında avantajlı konumdadır. Öte yandan, İzmir, çalışabilir
nüfusun toplam nüfusa oranında ilk sırada iken diğer iller arasında en yüksek işsizlik oranına sahip olması nedeniyle işsizlik
oranı endeksinin sonuncusudur.
Değişkenlere ilişkin verilerin ayrıntılı analizi yapıldığında çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranında son sıralarda Kütahya, Uşak, Manisa ve Afyonkarahisar; işsizlik oranında son sıralarda Denizli, Aydın ve İzmir yer almaktadır.
21
AR-GE
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
75,64
Afyonkarahisar
Aydın
80
Aydın
70
Balıkesir
60
Çanakkale
Çanakkale
Balıkesir
39,59
50
42,15
39,95
Denizli
Denizli
40
İzmir
İzmir
30
Kütahya
Kütahya
20
2,74
10
3,89
6,45
7,86
Manisa
Manisa
0,97 0,88
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
Balıkesir
90
Balıkesir
80
70
52,34
60
55,73
Çanakkale
Çanakkale
52,81
Denizli
Denizli
İzmir
50
İzmir
40
Kütahya
Kütahya
30
20
10
0
3,62
5,14
8,53
Manisa
Manisa
10,4
1,28 1,17
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
22
AR-GE departmanı bulunan işletme sayısı (Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
Balıkesir
90
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
50
İzmir
İzmir
40
Kütahya
Kütahya
30
20
7,14
10,14
20,51
16,82
5,99
12,67
Manisa
Manisa
6,91
2,53
10
2,3
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
İldeki teknopark sayısı (Normalize edilmiş)
100
100
100
Afyonkarahisar
100
Aydın
Balıkesir
90
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
60
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
40
30
Manisa
Manisa
20
0
0
0
0
İzmir, AR-GE endeksinde açık ara farkla Denizli,
Kütahya ve Çanakkale’nin önünde lider konumdadır. Diğer illerin endeks değerleri ise bu illerin oldukça gerisindedir.
AR-GE birimi bulunan işletme sayısında İzmir,
önemli bir farkla önde iken bu ili Manisa, Balıkesir,
Denizli ve Aydın takip etmektedir. İldeki teknopark
sayısında ise Çanakkale, Denizli, İzmir ve Kütahya
aynı değerlere sahiptir.
Afyonkarahisar
Aydın
100
10
AR-GE endeksi, iki alt değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, AR-GE departmanı bulunan
işletme sayısı ve ildeki teknopark sayısıdır.
0
0
0
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Büyük işletme sayısı fazla olan ve ISO-500 listesinde önde yer
alan iller, AR-GE endeksinde de üst sıralarda yer almaktadır.
Büyük ölçekli işletme sayısı ve İSO ilk 500 içindeki şirket sayısında önde olan bazı illerin AR-GE
birimi bulunan işletme sayısı ve ildeki teknopark
sayısında da önde olması dikkat çekicidir.
İki değişkenin ayrıntılı analizi yapıldığında ARGE birimi bulunan işletme sayısı son üç sırasında
Çanakkale, Muğla ve Uşak bulunmaktadır. İldeki
teknopark sayısında ise son sıralarda Afyonkarahisar, Aydın, Balıkesir, Manisa, Muğla ve Uşak bulunmaktadır.
23
İSO-500
Alt Endeks Puan
Afyonkarahisar
47,86
Afyonkarahisar
Aydın
50
Aydın
Balıkesir
45
Balıkesir
40
Çanakkale
Çanakkale
35
30
Denizli
Denizli
25
İzmir
İzmir
16,45
20
14,96
Kütahya
Kütahya
10,47
15
10
0
5
0
0
2,99
2,99
Muğla
Muğla
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
50
34,38
40
İzmir
İzmir
31,25
Kütahya
Kütahya
21,88
30
Manisa
20
0
1,5
Uşak
0
10
Manisa
Manisa
0
0
0
6,25
6,25
3,13
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
24
İSO İlk 500 içindeki şirket sayısı (Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
100
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
İzmir
50
40
Kütahya
Kütahya
Manisa
20
0
31,25
21,88
30
10
İzmir
34,38
0
0
0
6,25
6,25
Manisa
3,13
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
İSO-500 endeksinin lideri İzmir, diğer iller ile arasında açık ara fark yaratmıştır. Denizli ve Manisa, bu endekste İzmir’e en
yakın iki il olsa da aradaki açık ara fark kayda değerdir. İzmir’in büyük ölçekli işletme sayısı, toplam ihracat ve toplam ithalat
değişkenlerinde lider olması, İzmir’in İSO-500 endeksinde liderliğini destekleyen en önemli etkenler arasındadır. İSO-500
endeksinde İzmir’i daha gerilerden Denizli ve Manisa illeri takip etmektedir.Afyonkarahisar, Aydın ve Çanakkale’deki firmaların İSO-500 listesi içinde yer alamaması nedeniyle bu iller İSO-500 endeksinden puan alamamıştır.
25
YATIRIM-TEŞVİK
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
41,42
45
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
40
Balıkesir
32,65
Balıkesir
35
Çanakkale
Çanakkale
24,1
30
25
17,34
20
Denizli
Denizli
22,62
İzmir
İzmir
17,46
12,08
13,36
11,11
15
Kütahya
Kütahya
7,33
Manisa
10
Manisa
Muğla
5
Muğla
Uşak
0
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
78,83
90
Balıkesir
Balıkesir
80
58,2
70
Çanakkale
Çanakkale
54,63
Denizli
Denizli
60
41,88
50
40
30
20
10
0
29,18
42,15
26,82
İzmir
İzmir
32,26
Kütahya
17,7
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
26
Kamu yatırımı toplamı
(Normalize edilmiş)
Yatırım teşvik belgesi başına düşen sabit yatırım
(Normalize edilmiş)
100
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Aydın
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
60
40
45,37
42,88
50
33,89
30,01
25,49 29,21
50,18
7,6
20
İzmir
İzmir
50
Kütahya
40
Manisa
30
Muğla
20
Muğla
10
Uşak
Uşak
0
Çanakkale
Çanakkale
70
60
Manisa
Balıkesir
Balıkesir
74,78
80
Denizli
Denizli
Kütahya
20,36
30
Aydın
90
52,61
42,11
Denizli
Denizli
47,36
41,19
29,59
27,15
32,19
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
22,65
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
10
Uşak
Uşak
0
Yeni yatırımlarda iller arasında belirgin farklılıklar bulunurken İzmir ve Manisa, bu iller arasında ortalama olarak en
fazla yerli ve yabancı yatırım çeken illerdir. Öte yandan, yüksek nüfuslu İzmir, en fazla kamu yatırımı alan il olarak algılansa
da yatırım teşvik belgesine düşen sabit sermaye verileri göz önüne alındığında İzmir, orta sıralarda bulunmaktadır. Diğer
yandan, Yatırım-Teşvik endeksinin ilk iki ilinin Dış Ticaret endeksinde de ilk iki il olması ve bu iki endekste de lider illerin
ardından gelen iller ile lider iller aralarında önemli bir endeks değeri farkı olması dikkat çekicidir. Bunun yanında, YatırımTeşvik ile Dış Ticaret endekslerinin son sıralarında yer alan illerin hemen hemen aynı iller olması da dikkat çeken diğer bir
noktadır.
Yeni yatırımlarda yabancı sermaye
(Normalize edilmiş)
Yeni yatırımlarda yerli sermaye
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
60
50
30,14
40
22,17
30
20
10
0
2
0
0
1,43
0,5
4,39
Aydın
90
50
Muğla
Uşak
Uşak
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
70
İzmir
İzmir
Muğla
Balıkesir
80
60
Manisa
Manisa
8,8
Afyonkarahisar
Aydın
100
Denizli
Denizli
Kütahya
Kütahya
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
45,39
40
30
20
10
0
20,53
23,62
Denizli
Denizli
45,31
İzmir
İzmir
28,25
26,98
Kütahya
Kütahya
18,91
12,08
Manisa
6,39
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
27
Yatırım-Teşvik endeksi, dört değişkenden oluşmaktadır. Bunlar, kamu yatırımı toplamı, yatırım teşvik belgesi başına
düşen sabit yatırım, yeni yatırımlarda yabancı sermaye ve yeni yatırımlarda yerli sermayedir.
İzmir, yatırım teşviğinde Manisa dışında diğer illerle kıyaslandığında açık ara farkla lider konumdadır. Bu endeksin lideri
İzmir’i, Manisa, Balıkesir ve Çanakkale takip etmektedir. Öte yandan, Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak illeri de son üç sırada
yer almaktadır.
Değişkenlere ait veriler incelendiğinde kamu yatırımları toplamında 4 milyona yakın nüfusu ile İzmir, açık ara liderken
bu ili, Muğla ve Manisa oldukça geriden takip etmektedir. Yatırım teşvik belgesi başına düşen sabit yatırımda Çanakkale’nin
liderliğini Balıkesir ve Denizli izlemektedir. Yeni yatırımlarda yabancı sermayede Manisa’nın açık ara liderliğini İzmir ve Aydın izlemektedir. Yeni yatırımlarda yerli sermayede lider İzmir’i açık ara farkla Balıkesir ve Denizli takip etmektedir.
Endeksi oluşturan dört değişkenin ayrıntılı analizi yapıldığında kamu yatırımları toplamında son üç sırada Afyonkarahisar, Denizli ve Uşak bulunmaktadır. Yatırım teşvik belgesi başına düşen sabit yatırımda son üç sırasında Kütahya, Afyonkarahisar ve Muğla bulunmaktadır. Yeni yatırımlarda yabancı sermayenin son üç sırasında Muğla ve hiç yatırım almayan
Çanakkale ve Denizli yer almaktadır. Yeni yatırımlarda yerli sermayenin son üç sırasında ise Muğla, Kütahya ve Uşak bulunmaktadır.
28
SANAYİ BÖLGELERİ
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
39,63
Afyonkarahisar
Aydın
40
Aydın
Balıkesir
35
Balıkesir
Çanakkale
30
Çanakkale
Denizli
Denizli
25
16,38
20
11,48
15
7,45
10
İzmir
İzmir
9,49
9,69
8,65
Manisa
Manisa
4,06
3,32
Kütahya
Kütahya
1,27
5
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
0
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
41,34
50
40
30
20
10
0
28,97
18,81
İzmir
İzmir
23,94
24,46
21,83
8,39
10,25
Kütahya
Kütahya
Manisa
3,2
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
29
Organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedi
(Normalize edilmiş)
100
Organize sanayi bölgelerinde toplam istihdam
(Normalize edilmiş)
60
37,61
50
28,13
30
14,1 14,67
20
16,7
6,99
Denizli
Denizli
60
İzmir
İzmir
50
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
15,2
20
Muğla
Uşak
22,93
Kütahya
Kütahya
Manisa
11,26 11,16
2,19
10
Uşak
0
47,88
30
Muğla
0
10
51,99
40
Manisa
Manisa
6,64
Çanakkale
Çanakkale
70
Kütahya
Kütahya
20,62
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Aydın
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Aydın
Aydın
90
40
100
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Manisa
8,41
0
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
0
Sanayi Bölgeleri endeksinin ilk sırasındaki İzmir’in diğer illerle kıyaslandığında çok yüksek puanı vardır. Bu endekste
ikinci il olan Manisa da diğer illerin oldukça önünde yer almaktadır. Sanayi Bölgeleri endeksinin il sıralaması ile “Çalışma
Hayatı” endeksi Kütahya ili dışında, iller sıralamasında önemli bir benzerlik göstermektedir.
Küçük sanayi sitelerinde dolu işyeri sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
90
80
Çanakkale
Çanakkale
70
60
51,54
43,57
39,69
50
40
30
20
10
0
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
31,1
Kütahya
15,99
15,73
8,85
Kütahya
9,63
11,2
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
30
Sanayi Bölgeleri endeksi, üç değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedi, organize sanayi bölgelerinde toplam istihdam ve küçük sanayi sitelerinde dolu işyeri sayısıdır.
İzmir, üç değişkenin hesaplanan değerleri sonucunda diğer illerle kıyaslandığında çok önemli bir farkla lider konumdadır. Bu endeksin lideri İzmir’i, Manisa, Afyonkarahisar, Denizli ve Uşak takip etmektedir.
İzmir, her değişkende açık ara farkla lider il konumundadır. Organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedinde
İzmir’i Uşak ve Afyonkarahisar izlemektedir. Organize sanayi bölgelerinde toplam istihdam rakamlarında İzmir’i Manisa ve
Denizli takip ederken küçük sanayi sitelerinde dolu işyeri sayısında da İzmir’i sırasıyla Manisa ve Afyonkarahisar izlemektedir.
Üç değişkene ait verilerin ayrıntılı analizi yapıldığında organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedi rakamlarında son üç sırayı Çanakkale, Kütahya ve Muğla almaktadır. Organize sanayi bölgelerinde toplam istihdamda son üç sırasında Kütahya, Çanakkale ve Muğla bulunmaktadır. Küçük sanayi sitelerinde dolu işyeri sayısında ise son üç sırada Kütahya,
Muğla ve Denizli bulunmaktadır.
31
ENERJİ
Alt Endeks Puan
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
65,94
Aydın
70
Aydın
Balıkesir
60
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
50
30
20
Denizli
Denizli
35,42
40
15,07 15,64
20,16
24,87
19,5 20,44
22,61
Muğla
Uşak
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
53,71
60
50
20
22,86
23,71
30,57
37,71
Denizli
Denizli
29,57
31
34,29
38
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
10
0
Kütahya
Kütahya
Muğla
0
30
25,06
Manisa
Manisa
10
40
İzmir
İzmir
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
32
Kişi başına toplam elektrik tüketim MWh (Normalize edilmiş)
100
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
53,71
60
50
40
30
20
10
0
22,86
23,71
30,57
Denizli
Denizli
37,71
29,57
31
34,29
38
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Enerji endeksinin lideri Çanakkale, bu endekste açık ara lider konumdadır. Diğer yandan, bu ilin yatırım teşvik belgesi
başına düşen sabit yatırım değişkeninde de önemli bir farkla lider durumda olması dikkat çekicidir.
Enerji endeksinde kişi başına toplam elektrik tüketimi (MWh/kişi) verileri dikkate alınmıştır. Bu endekste Çanakkale,
açık ara lider konumdayken Çanakkale’yi oldukça gerilerden İzmir, Uşak ve Denizli takip etmektedir. Enerji endeksinde
diğer illere kıyasla daha düşük endeks değerleri çıkaran iller, Kütahya, Aydın ve Afyonkarahisar’dır.
33
BANKACILIK
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
34,24
Afyonkarahisar
Aydın
35
26,85
30
21,35
25
22,18
20,29
17,93
16,71
20
Aydın
27,22
Balıkesir
Balıkesir
20,23
17,63
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
15
Kütahya
Kütahya
10
Manisa
Manisa
5
Muğla
0
Uşak
Muğla
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
80
62,36
70
60
50
40
30
20
10
48,79
59,26
Balıkesir
Balıkesir
64,79
52,36
Aydın
79,49
78,4
90
51,5
59,07
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
34
Bankacılık endeksinde birçok farklı isimli bankanın İzmir’de şube açtığı görülmektedir. Ayrıca, mevduat ve kredi hacimleri dikkate alındığında İzmir’in tek başına işlem hacminin diğer bütün illerin toplam işlem hacmine yakın olduğu saptanmıştır. Bankacılık endeksinde İzmir’in hissedilir bir üstünlüğü görülmektedir. Diğer yandan, kişi başına düşen mevduat
tasarrufları ile kişi başına düşen banka kredileri arasında en fazla pozitif fark olan iller Uşak ve Muğla’dır. Bu illeri, İzmir ve
Balıkesir izlemektedir. Kişi başına düşen mevduat tasarrufları ile kişi başına düşen banka kredileri arasında en fazla negatif
fark olan iller ise Manisa, Çanakkale ve Kütahya’dır. Bu illeri, Denizli, Afyonkarahisar ve Aydın izlemektedir.
Nüfus başına ortalama banka mevduatı
(Normalize edilmiş)
Farklı isimli banka sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Aydın
90
70
Balıkesir
Balıkesir
76,92
80
61,54
53,85
65,38
57,69
53,85
50
60
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
57,69
Çanakkale
Çanakkale
53,85
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
40
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
10
Afyonkarahisar
94,39
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
80
59,09
70
67,98
Denizli
Denizli
45,19
36,13
İzmir
İzmir
35,46
27,48
40
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
10
Uşak
0
Uşak
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Aydın
Aydın
60,68
70
60
50
40
30
76,71
74,05
80
41,01
56,18
Balıkesir
Balıkesir
90
76,92
80
56,16
51,87
37,1
50,39
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
İzmir
50
Kütahya
40
İzmir
Kütahya
Manisa
30
Manisa
20
10
Muğla
10
Muğla
Uşak
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
100
20
0
Uşak
Ticari kuruluşların mevduatının toplam
mevduat içindeki payı (Normalize edilmiş)
100
90
Uşak
0
Nüfus başına ortalama banka kredisi
(Normalize edilmiş)
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
55,71
60
50
71,41
0
53,85
76,92 76,92
Balıkesir
Balıkesir
61,54
53,85 53,85
46,15
Çanakkale
Çanakkale
46,15
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
35
Bankacılık endeksi, dört değişkenden oluşmaktadır. Bunlar, farklı isimli banka sayısı, nüfus başına ortalama banka mevduatı, nüfus başına ortalama banka kredisi ve ticari kuruluşların mevduatının toplam mevduat içindeki payıdır.
İzmir, dört değişkenin hesaplanan değerleri sonucunda Bankacılık endeksinde ilk sırada yer almaktadır. Bu endekste
İzmir’i, Muğla ve Denizli takip etmektedir. Manisa, Aydın, Balıkesir ve Uşak sırasıyla bu üç ili takip etmektedir. Son üç sırada
ise Çanakkale, Kütahya ve Afyonkarahisar bulunmaktadır.
Değişkenlere ait veriler incelendiğinde İzmir’in farklı isimli banka sayısı, nüfus başına ortalama banka mevduatı ve nüfus başına ortalama banka kredisinde lider il konumunda olduğu görülürken Manisa’nın ticari kuruluşların mevduatının
toplam mevduat içindeki payında ilk sırada olduğu görülmektedir. Farklı isimli banka sayısında İzmir’i, Denizli ve Muğla takip etmektedir. Nüfus başına ortalama banka mevduatında Muğla, İzmir’i oldukça yakından takip ederken Uşak da
bu illerin arkasından gelmektedir. Nüfus başına ortalama banka kredisinde Muğla ve Denizli birbirlerine yakın değerlerle
İzmir’i geriden takip etmektedir. Ticari kuruluşların mevduatının toplam mevduat içindeki payında lider Manisa’nın biraz
gerisinden takip eden Denizli, İzmir ve Kütahya aynı değerlere sahip bulunmaktadır.
Nüfus başına ortalama banka mevduatında son üç sırayı Afyonkarahisar, Manisa ve Kütahya oluşturmaktadır. Nüfus
başına ortalama banka kredisinde ise son üç sırada Uşak, Afyonkarahisar ve Kütahya bulunmaktadır.
Ticari kuruluşların mevduatının toplam mevduat içindeki payında Aydın, Balıkesir, Afyonkarahisar, Çanakkale ve Uşak
birbirlerine yakın değerleriyle son sıraları paylaşmaktadır.
36
DIŞ TİCARET
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Aydın
40,54
45
Aydın
40
Balıkesir
35
Çanakkale
Balıkesir
Çanakkale
30
Denizli
21,62
25
Denizli
18,68
20
8,9
15
11,5 11,26
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
9,12
8,4
8,29 8,48
10
Manisa
Manisa
Muğla
5
Muğla
0
Uşak
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
Balıkesir
70
53,33
60
Denizli
Denizli
46,09
İzmir
İzmir
50
28,36
40
30
20
10
0
21,96
27,79
20,72
22,49
20,45
20,91
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
37
Toplam İhracat
(Normalize edilmiş)
Toplam İthalat
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
51,6
60
50
32,7
40
30
20
3,61
8,75
5,07
10
2,93
1,91
1,78
1,8
80
Çanakkale
Çanakkale
Balıkesir
70
50
Kütahya
Kütahya
40
Uşak
Uşak
0
Balıkesir
İzmir
İzmir
Muğla
Aydın
90
60
Muğla
Afyonkarahisar
Aydın
100
Denizli
Denizli
Manisa
Manisa
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
34,2
Kütahya
Kütahya
21,3
30
20
0,86
10
Manisa
Manisa
2,94 4,15 1,51
1,03 1,74
1,43
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
0
Dış ticaret endeksinde lider İzmir’i, Manisa ve Denizli oldukça geriden takip etmektedir. Diğer yandan, bu üç il dışında
kalan diğer illerin ortalama performansı hem çok düşük hem de yaklaşık olarak birbirlerine yakındır. İzmir’in önemli bir
ticaret limanı olması Dış Ticaret endeksini değerlendirirken göz ardı edilmemelidir. Bu anlamda, ihracat ve ithalat rakamlarının bir kısmı başka illerdeki firmalar tarafından yapılırken bu illerin, İzmir’in Dış Ticaret endeksine katkı sağladığı bir
gerçektir. İhracat ve ithalat alt endekslerinde bu üç lider ilin dışında kalan illerin ihracat ve ithalat yapılan ülke sayısı, üç
lider ile yaklaşmaktadır. Dış ticarette en başarılı üç lider ilin aynı sıralamayla en fazla büyük ölçekli işletmelere sahip iller
olması önemlidir. Ayrıca, özellikle İzmir’in rakamlarında otomotiv ihracatında Bursa’ya, kimya ürünleri ihracat rakamlarında
ise Kocaeli’ne katkısı gözardı edilmemelidir.
İhracat yapılan ülke sayısı
(Normalize edilmiş)
İthalat yapılan ülke sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Aydın
79,9
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
54,07
60,77
76,56
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
100
Balıkesir
90
Çanakkale
80
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
61,24
53,59
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Çanakkale
55,98
Denizli
40,67
42,58
Denizli
60
İzmir
İzmir
50
Kütahya
Kütahya
40
Manisa
Manisa
30
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Çanakkale
Çanakkale
70
20
10
45,81
33,52
54,19
45,81
30,17
52,51
35,2
41,34 41,9
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
38
Dış Ticaret endeksi, dört değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, toplam ihracat, toplam ithalat, ihracat yapılan ülke
sayısı ve ithalat yapılan ülke sayısıdır.
İzmir, endeksin hesaplanan değerleri sonucunda Dış Ticaret endeksinde de önemli bir farkla ilk sırada gelmektedir.
İzmir’i Manisa ve Denizli takip etmektedir. Bu illerin ardından gelen illerin yaklaşık olarak aynı endeks değerlerine sahip
olması dikkat çekicidir.
İzmir, dört değişkene ilişkin rakamlarda da lider konumdadır. Toplam ihracat ve toplam ithalat değerlerinde İzmir’i,
Manisa ve Denizli izlerken ihracat yapılan ülke sayısı ve ithalat yapılan ülke sayısı değerlerinde sıralama değişerek İzmir’i
Denizli ve Manisa takip etmektedir.
Toplam ihracat ve toplam ithalatta bu 3 ilin dışında kalan diğer illerin endeks değerleri oldukça düşüktür. Ancak, ihracat
yapılan ülke sayısı ve ithalat yapılan ülke sayısında diğer illerin değerlerinde önemli artışlar izlenmektedir. Bu iki değişkende diğer illerin performansları toplam ihracat ve toplam ithalat rakamlarına göre çok daha iyi durumdadır.
39
VERGİ
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
36,7
40
Aydın
Aydın
35
Balıkesir
30
Çanakkale
25
Denizli
Denizli
20
İzmir
İzmir
15
Kütahya
Kütahya
Balıkesir
Çanakkale
10
2,41
4,74 5,62
5
7,45 6,88
5,87
2,87
2,23
1,14
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
80
Çanakkale
Balıkesir
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
İzmir
İzmir
50
Kütahya
Kütahya
40
30
10
0
Muğla
Muğla
Uşak
0
20
Manisa
Manisa
6,57
12,92
15,31
15,99
6,07
20,29 18,73
7,82
Manisa
Manisa
3,12
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
40
Gelir vergisi matrahı
(Normalize edilmiş)
Kurumlar vergisi matrahı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
60
Denizli
Denizli
60
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
50
İzmir
İzmir
40
Kütahya
Kütahya
40
18,22
30
20
10
0
8,83
23,25 23,83
23,97
17,96
9,31
Manisa
Manisa
6,43
4,64
20
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Kütahya
Kütahya
30
10
0
4,31
7,61 6,65
14,02
2,82
17,32
9,2
Manisa
Manisa
13,64
1,59
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Vergi matrahının yüksek olmasında İzmir’in yüksek nüfusu, gelir ve kurumsal vergi değişkenlerinde açık ara farkla lider
olmasına yol açmaktadır. Ancak, bazı illerin yüksek nüfuslarına rağmen nüfus etkisinin vergi matrahlarına yansımadığı ve
nüfus-vergi matrah oranı konusunda İzmir’e oranla çok gerilerde oldukları görülmektedir.
Vergi endeksi, iki değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, gelir vergisi matrahı ve kurumlar vergisi matrahıdır.
İzmir, iki değişkenin hesaplanan değerleri sonucunda Vergi endeksinde çok önemli bir farkla lider konumdadır. Vergi
matrahı konusunda dört milyona yakın olan nüfusu ile lider olan İzmir’i, bir milyon üç yüzbini aşan nüfusu ile Manisa ve
sekiz yüzbini aşan nüfusu ile Muğla izlemektedir. Ancak, nüfus açısından üç kat kadar fark olmasına rağmen Vergi endeks
değerleri göz önüne alındığında lider İzmir’in en yakın takipçisi ile arasında beş kata varan fark olduğu saptanmaktadır.
Gelir vergisi matrahı lideri olan İzmir’i Balıkesir, Manisa ve Muğla takip etmektedir. Kurumlar vergisi matrahı lideri İzmir’i
Manisa, Denizli ve Muğla izlemektedir. İzmir’in takipçisi olan iller, gelir vergisi matrahında kurumlar vergisi matrahına kıyasla İzmir’in performansına biraz daha yaklaşmışlardır.
Gelir vergisi matrahı son üç sırasında Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak bulunmaktadır. Kurumlar vergisi matrahı son üç
sırasında ise Afyonkarahisar, Çanakkale ve Uşak vardır.
41
HAVA KİRLİLİĞİ
Alt Endeks Puan
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
-35,95
- 40
Aydın
Aydın
- 35
Balıkesir
Balıkesir
- 30
Çanakkale
Çanakkale
-20,97
- 25
- 20
Denizli
Denizli
İzmir
-14,38
- 15
-8,39
-5,99
- 10
İzmir
-12,58
-11,98
Kütahya
-9,59
-8,39
-4,79
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
- 5
Uşak
Uşak
0
-100
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
- 100
- 90
- 80
- 70
- 60
- 50
- 40
- 30
- 20
- 10
0
Aydın
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
-58,33
Denizli
Denizli
-40
-35
İzmir
İzmir
-33,33
-23,33
-16,67
-26,67
-13,33
-23,33
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
42
SO2 ortalaması (µg/m3) (Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
-100
-100
- 90
- 80
- 70
- 60
- 50
- 40
- 30
- 20
- 10
0
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
-58,33
Denizli
Denizli
-40
-35
İzmir
İzmir
-33,33
-23,33
-16,67
-26,67
-13,33
-23,33
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Hava Kirliliği endeksinin en yüksek olduğu il Muğla’nın diğer iller ile arasındaki fark yüksektir. Bölgede sanayileşmekte
olan bazı illerin hava kirliliği verilerinin Muğla verisinin çok altında olması ve Muğla’nın hava kirliliği verilerinin çok yüksek
seviyede olması dikkat çekicidir.
Hava Kirliliği endeksinde, yıl içinde yapılan ölçümlerde diğer illere kıyasla havası daha temiz olan iller sırasıyla Manisa,
Balıkesir, Uşak ve İzmir olarak saptanmıştır. Hava kirliliği en çok yaşanan il olan Muğla’yı Afyonkarahisar ve Aydın takip
etmektedir.
43
TURİSTİK YATAK
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
43,05
45
Aydın
40
Balıkesir
35
Çanakkale
Balıkesir
30
Denizli
Afyonkarahisar
Aydın
Çanakkale
Denizli
25
İzmir
İzmir
20
Kütahya
13,9
15
Kütahya
Manisa
8,38
10
3,98
Manisa
Muğla
2,98
5
1,79
2,07
0,46
0,74
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Aydın
Aydın
100
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
İzmir
İzmir
50
32,29
40
0
Kütahya
Kütahya
19,46
30
10
Uşak
Muğla
Uşak
0
20
0,4
9,24
6,92 4,16
Manisa
Manisa
4,8
1,07 1,72
0,94
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
44
İldeki otellerde toplam yatak sayısı (Normalize edilmiş)
100
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Aydın
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
İzmir
İzmir
50
32,29
40
20
10
0
Kütahya
Kütahya
19,46
30
9,24
Manisa
Manisa
6,92 4,16
4,8
1,07 1,72
0,94
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Turistik Yatak endeksinin lideri Muğla’nın, diğer iller ile arasında yüksek fark bulunmaktadır. Bergama, Efes, Agora, Smyrna, Kemeraltı gibi tarihi dokulara sahip İzmir ve Pamukkale gibi doğal güzelliğe sahip Denizli’nin bu endekste
Muğla’nın çok gerisinde kalması dikkat çekicidir. Özellikle, bu endeksin sonuçları analiz edildiğinde otel yatak sayısı alanında diğer illerin daha fazla yatırım çekmesi gerektiği anlaşılmaktadır.
Turistik Yatak endeksi hesaplanırken ildeki otellerde toplam yatak sayısı verileri dikkate alınmıştır. Bu endekste Muğla,
açık ara lider konumundayken Muğla’yı oldukça gerilerden İzmir ve Aydın takip etmektedir. TURİSTİK YATAK SAYISI endeksinde diğer illere kıyasla daha düşük endeks değerleri çıkaran iller Manisa, Kütahya ve Uşak’tır.
45
ULAŞTIRMA
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
27,73
30
Aydın
Afyonkarahisar
Balıkesir
Aydın
25
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
20
Denizli
14,54
15
9,06
İzmir
İzmir
10,4
7,49
10
Kütahya
Kütahya
6,97
5,47
2,36
5
Denizli
0,07
0,8
0
Manisa
Manisa
Muğla
Uşak
Muğla
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
52,44
60
50
32,68
40
37,5
İzmir
İzmir
27,02
25,12
19,73
30
20
10
8,5
Denizli
Denizli
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
0,24 2,89
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
46
Havaalanı Sayısı
(Normalize edilmiş)
İniş kalkış yapan toplam uçak sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
100 100
100
Aydın
90
Balıkesir
80
Çanakkale
Balıkesir
Çanakkale
70
50
60
50
50
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
50
40
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
10
0
0
0
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Aydın
0
Uşak
Uşak
0
Aydın
100
Aydın
79,38
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
50
İzmir
İzmir
40
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
0
10
0
4,05 4,03 3,27
0
0
1
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
0
Ulaştırma endeksinde İzmir, açık ara lider durumda iken Muğla dışında diğer iller, birçok değişkende oldukça geri kalmış durumdadır.Efes antik kentine yakın konumda olan Kuşadası limanı sayesinde kruvaziyer yolcu taşımacılığı değişkeninde Aydın’ın lider il olması ve İzmir’in önünde olması dikkat çekmektedir.
Havayolu ile gelen ve giden uçak kargo yükü
(Normalize edilmiş)
Bölünmüş yolların toplam yollar içindeki oranı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Aydın
Aydın
100
90
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
60
İzmir
İzmir
50
Kütahya
Kütahya
40
Manisa
Manisa
10
0
0
0
0
0
1,01
0
0
1,96
0
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
30
20
10
0
Çanakkale
Çanakkale
59,81
70
50
20
Balıkesir
Balıkesir
80
60
30
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
90
Denizli
Denizli
40
Afyonkarahisar
100
100
37,02
55,31
Denizli
Denizli
42,4
32,25
13,5
12,61 11,5
1,03
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
47
Kruvaziyer gemilerle gelen yolcu sayısı (Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Balıkesir
77,15
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
60
Denizli
50
İzmir
İzmir
33,55
40
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
10
0
0
0
0,66
0
0
0
0
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Ulaştırma endeksi, beş değişkenden oluşmaktadır. Bunlar havaalanı sayısı, iniş kalkış yapan toplam uçak sayısı, havayolu ile gelen ve giden uçak kargo yükü, bölünmüş yolların toplam yollar içindeki oranı ve kruvaziyer gemilerle gelen yolcu
sayısıdır.
İzmir, Ulaştırma endeksinde açık ara ilk sırayı almaktadır. İzmir’i oldukça geriden Muğla izlerken Balıkesir ve Aydın da
Muğla’yı takip etmektedir. Ulaştırma endeksinde son üç sırayı Afyonkarahisar, Manisa ve Kütahya almaktadır.
İzmir, iniş kalkış yapan toplam uçak sayısı, havayolu ile gelen ve giden uçak kargo yükü, bölünmüş yolların toplam yollar içindeki oranında lider konumdayken diğer iki değişkende de ikinci sırada yer almaktadır. Kruvaziyer gemilerle gelen
yolcu sayısı rakamlarında Aydın, lider durumdadır. Öte yandan, İzmir ve Muğla dışındaki diğer iller, birçok değişkenden ya
hiç endeks değeri alamamış ya da çok düşük endeks değerleri alabilmiştir. Örneğin, Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa
sadece birer değişkenden endeks değerlerini alabilmiştir. Diğer iller ise birden fazla değişkenden endeks değerleri almış
olsa da çoğu değişkenden düşük değerler alabilmişlerdir.
Havaalanı sayısında Balıkesir, Çanakkale ve Muğla ilk sırayı paylaşırken iniş kalkış yapan toplam uçak sayısı, bölünmüş
yolların toplam yollar içindeki oranı, havayolu ile gelen ve giden uçak kargo yükünde İzmir’in açık ara önde olması dikkat
çekicidir. Öte yandan, kruvaziyer gemilerle gelen yolcu sayısında Aydın’ın lider konumuna en yakın il olan İzmir’in arkasından Muğla’nın gelmesi de bir başka dikkat çekici bir konudur.
48
TRAFİK
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
18
15,77
16
13,78
14,11
16,12
16,63
16,53
Çanakkale
Denizli
Denizli
10
İzmir
İzmir
8
Kütahya
Kütahya
6
Manisa
4
Muğla
Manisa
2
Muğla
0
Uşak
Uşak
94,84 96,95
100
82,86
90
70
66,75
84,89
Afyonkarahisar
100
99,39
90,8
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
83,22
76,41
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
60
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
40
30
20
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
10
0
Aydın
Balıkesir
Çanakkale
11,1
12
80
Afyonkarahisar
Balıkesir
13,84
12,71
14
Aydın
15,1
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
49
Sürücü sayısının toplam nüfusa oranı
(Normalize edilmiş)
100
90
80
70
70,57
78,65
82,29 81,77
89,58
93,49
1000 kişi başına otomobil sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
84,9
75
Aydın
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
87,5
100
90
85,85
74,63
80
70
52,97
74,75 72,2
85,87
83,91
66,37
Afyonkarahisar
Aydın
80,48
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
60
Denizli
Denizli
60
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
50
İzmir
İzmir
40
Kütahya
Kütahya
40
Kütahya
Kütahya
30
20
10
0
Manisa
Manisa
30
20
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
10
0
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Trafik endeksinin lideri Muğla’dır. Bu endekste neredeyse bütün illerin birbirlerine ve lider Muğla’ya yakın değerlere
sahip olması dikkat çekicidir.
Trafik endeksi, iki değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, sürücü sayısının toplam nüfusa oranı ile bin kişi başına
düşen otomobil sayısıdır.
Muğla, iki değişkenin hesaplanan değerleri sonucunda Trafik endeksinde en yüksek toplam değeri alarak lider konumdadır. Kütahya, İzmir, Denizli ve Uşak bu ili çok yakın endeks değerleriyle takip etmektedir. Diğer iller de sırasıyla Balıkesir,
Çanakkale, Aydın, Manisa ve Afyonkarahisar’dır.
Sürücü sayısının toplam nüfusa oranında Kütahya, İzmir ve Denizli ilk üç sırayı oluşturmaktadır.Bin kişi başına düşen
otomobil sayısında lider Muğla’yı İzmir ve Denizli takip etmektedir.
Sürücü sayısının toplam nüfusa oranında son üç sırayı Aydın, Manisa ve Afyonkarahisar; bin kişi başına düşen otomobil
sayısında son üç sırayı Çanakkale, Manisa ve Afyonkarahisar oluşturmaktadır.
50
TARIM
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
28,51
Afyonkarahisar
Aydın
30
Aydın
23,2
Balıkesir
Balıkesir
25
17,08
20
14,08
14,79
Çanakkale
Çanakkale
17,08
14,43
Denizli
Denizli
13,78
İzmir
İzmir
15
7,53
10
5,79
5
Muğla
Uşak
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
81,37
90
Balıkesir
Balıkesir
80
49,4
Çanakkale
59,92
59,91
70
51,89 50,63
Çanakkale
Denizli
48,34
Denizli
İzmir
İzmir
50
40
30
20
10
0
Manisa
Manisa
Muğla
0
60
Kütahya
Kütahya
26,41
Kütahya
Kütahya
20,3
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
51
Bitkisel üretim değeri (milyon TL)
(Normalize edilmiş)
Canlı hayvan değeri (milyon TL)
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
90
57,33 58,26
70
60
40
21,16
30
14,58
Çanakkale
Çanakkale
70
53,28
60
İzmir
İzmir
50
Kütahya
Kütahya
40
51,11
45,48
Denizli
Denizli
49,05
43,73
İzmir
İzmir
30,6
27,69 26,99
30
Manisa
Manisa
20
Balıkesir
Balıkesir
80
Denizli
Denizli
37,43
50
Aydın
Aydın
87,46
90
Çanakkale
Çanakkale
58,59
53,03 52,15
100
Balıkesir
Balıkesir
68,79
80
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
100
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
Muğla
Muğla
10
10
Uşak
Uşak
0
Kütahya
Kütahya
Uşak
Uşak
0
Tarım endeksinde ilk sıradaki il, İzmir’dir. Tarım endeksinde en geride kalan iller ise Kütahya ve Uşak’tır. Kütahya ve
Uşak’ın diğer illerle rekabetinde Tarım endeksinde oluşan fark yüksektir. Aydın, Çanakkale ve Denizli, alt endekslerde istikrarlı değerlere sahiptir. Muğla, toplam tarımsal üretim ve canlı hayvan alt endekslerinde ortalamanın oldukça altındadır.
Hayvansal ürünler değeri (milyon TL)
(Normalize edilmiş)
Toplam tarımsal üretim (ton)
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
100
Aydın
Aydın
83,28
90
Balıkesir
Balıkesir
80
59,08
70
60
45,22
51,11
50,96
30
20
10
0
Denizli
Denizli
36,78
50
40
Çanakkale
Çanakkale
55,73
25,8
19,9
70
60
50
40
Muğla
UşakUşak
30
20
10
0
46,93
Aydın
BalıkesirBalıkesir
68,07
80
Kütahya
Kütahya
Muğla
Afyonkarahisar
Aydın
90
İzmirİzmir
Manisa
Manisa
Afyonkarahisar
100
100
Çanakkale
Çanakkale
54,26
Denizli Denizli
43,86 42,91
41,01
İzmir
36,95
20,54
İzmir
KütahyaKütahya
14,09
Manisa Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
52
Tarım endeksi, dört değişkenden oluşmaktadır. Ege Bölgesi illerinin oluşturduğu ekonomide önemli bir yeri olan tarım
sektörü, toplam tarımsal üretim, bitkisel üretim değeri, hayvansal ürünler değeri ve canlı hayvan değeri üzerinden değerlendirilmiştir.
İzmir, dört değişkenin hesaplanan değerleri sonucunda Tarım endeksinde en yüksek toplam değeri alarak lider konumdadır. İkinci sırada Balıkesir bulunurken Manisa ve Aydın birbirlerine çok yakın değerlerle üçüncü ve dördüncü sırada yer
almaktadır. Alt sıralarda birbirlerine yakın değerlere sahip olan Çanakkale, Denizli, Afyonkarahisar ve Muğla’yı Kütahya ve
Uşak oldukça gerilerden izlemektedir.
Ancak, değişkenlere ait değerler incelendiğinde Balıkesir, hayvansal ürünler ve canlı hayvan rakamlarında lider konumdayken İzmir, ikinci sırada yer almaktadır. İzmir ise toplam tarımsal üretim ve bitkisel üretim değişkeninde lider konumdayken Manisa, bu değişkenlerde ikinci sırada yer almaktadır.
İzmir’in ve Balıkesir’in lider oldukları değişkenlerde ikinci sıradaki illeri bir kenara bırakırsak Afyonkarahisar, Aydın, Çanakkale, Denizli ve Muğla birçok değişkende yakın değerlere sahip bulunmaktadır. Uşak ve Kütahya, diğer illerle kıyaslandığında dört değişkende de oldukça düşük değerlere sahiptir.
Toplam tarımsal üretimde son üç sırayı Muğla, Kütahya ve Uşak; bitkisel üretim değerlerinde son üç sırayı Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak; hayvansal ürünler değerinde son üç sırayı Manisa, Kütahya ve Uşak; canlı hayvan değerinde son üç
sırayı Kütahya, Muğla ve Uşak oluşturmaktadır.
53
NÜFUS
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
18,15
20
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
13,21
Balıkesir
Balıkesir
15
8,3
10
8,01
9,57
Çanakkale
Çanakkale
7,39
6,09
5
0,48
Denizli
Denizli
1,59
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
0
Manisa
Manisa
Muğla
-5
Muğla
-5,03
Uşak
-10
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
72,77
Balıkesir
Balıkesir
80
45,72 44,1
60
52,73
Çanakkale
Çanakkale
40,72
33,56
Denizli
Denizli
40
2,66
20
0
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
-20
-40
8,79
Muğla
-27,71
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
54
İlin nüfusu (Normalize edilmiş)
Şehirleşme Oranı (Normalize edilmiş)
100
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
60
50
40
17,62
30
25,2
33,8
29,11
23,76
12,27
20
8,57
70
İzmir
İzmir
65,71 66,48
58,02
73,69
70,26 72,77
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
60,31
47,32
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
Kütahya
40
Kütahya
Kütahya
Manisa
30
Manisa
Manisa
Manisa
Muğla
20
Muğla
Muğla
10
Uşak
Uşak
Uşak
0
76,11
80
60
Muğla
10
90
Denizli
Denizli
Kütahya
21,14
14,23
Aydın
Aydın
100
Aydın
Aydın
90
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
100
Uşak
0
Afyonkarahisar başta olmak üzere Kütahya, Uşak, Manisa ve Denizli aldığı göçten daha fazla göç veren illerdir. Afyonkarahisar dışında net göç veren illerin en fazla şehirleşme oranına sahip iller arasında olmaları dikkat çekicidir. Bu noktada,
kırsal kesimde yeterli geçim kaynağı yaratmayan bu illerin hem kırsaldan şehir merkezlerine hem de il sınırlarının dışına
hızla göç verdiği anlaşılmaktadır. İşsizlik oranlarının yüksek olduğu illerin çoğunun aynı zamanda net göç alan iller olması
da dikkat çekicidir. Ancak, Denizli’de hem işsizlik oranının yüksek olması hem de net göç vermesi bir istisna oluşturmaktadır. Bunun nedeni, 2008 yılı sonrası yaşanan ekonomik krizin devam eden olumsuz etkilerine bağlanabilir.
Net göç hızı (Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
71,28
Afyonkarahisar
80
Aydın
Aydın
60
34,97
40
Balıkesir
10,46 4,51
20
Balıkesir
23,18
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
0
İzmir
İzmir
-4,31
-20
-60
-56,31
Kütahya
Manisa
-44,72
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
-80
-100
Kütahya
-20,72
-40
-100
Uşak
55
Nüfus endeksi, üç değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, ilin nüfusu, şehirleşme oranı ve net göç hızıdır.
İzmir, nüfus endeksinde en yüksek toplam değeri alan il olmuştur. İkinci sırada Muğla bulunurken Çanakkale, Aydın,
Balıkesir, Denizli ve Manisa birbirlerine yakın değerler ile sıralanmaktadır. Uşak ve Kütahya ise bu illeri oldukça geriden
takip etmektedir. Afyonkarahisar ise endeks puanında eksi değere sahip tek il durumundadır.
İzmir, iki değişkene ilişkin verilerde lider durumdayken Muğla, net göç hızı değişkeninde liderdir. İlin nüfusunda İzmir,
büyük farkla önde iken Manisa ve Balıkesir bu ili takip etmektedir. Şehirleşme oranında İzmir’i Denizli, Uşak ve Manisa
takip etmektedir. Net göç hızında Muğla lider konumdayken Çanakkale ve İzmir bu ili gerilerden takip etmektedir. Net
göç hızında başta Afyonkarahisar olmak üzere Kütahya, Uşak, Manisa ve Denizli aldığı göçten daha fazla göç veren illerdir.
Afyonkarahisar dışında net göç veren illerin şehirleşme oranında da öndeki iller arasında olmaları dikkat çekicidir.
İlin nüfusu değişkeninde son üç sırayı Kütahya, Çanakkkale ve Uşak; şehirleşme oranında son üç sırayı Çanakkale, Afyonkarahisar ve Muğla; net göç hızında ise son üç sırayı Uşak, Kütahya ve Afyonkarahisar oluşturmaktadır.
56
EĞİTİM
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
59,87
70
52,15
60
Afyonkarahisar
66,38
55,24
58,01
59,26
54,29
Aydın
Aydın
54,12 54,29
Balıkesir
Balıkesir
42,54
50
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
40
İzmir
İzmir
30
Kütahya
Kütahya
20
Manisa
Manisa
10
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
0
Afyonkarahisar
100
100
90
80
70
90,2
88,23 87,4
78,57
89,28
81,8
Afyonkarahisar
Aydın
81,53 81,79
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
64,09
Çanakkale
Çanakkale
60
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
40
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
10
0
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
57
Genel ÖSS başarı oranı
(Liseler) (Normalize edilmiş)
100
93,31
100
94,06
86,59
Lise ve üniversite mezunlarının toplam nüfusa
oranı (Normalize edilmiş)
87,44
78,94
80
Aydın
90
Çanakkale
80
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
50
40
30
20
10
82,18 84,93
75,34
Afyonkarahisar
Aydın
86,56
77,19
75,32
73,03
66,25
63,7
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
İzmir
İzmir
50
Kütahya
Kütahya
40
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
30
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
20
Uşak
Uşak
0
100
Balıkesir
Balıkesir
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
88,07
78,54
90
Afyonkarahisar
99,58
96,71
İzmir
İzmir
Muğla
Muğla
10
Uşak
Uşak
0
İzmir, lise, üniversite ve yükseköğretim eğitimi alan kişilerin sayısal ve oransal olarak çoğunlukta olduğu il konumundayken meslek lisesi eğitimi alanların nüfusa oranı açısından diğer illere göre oldukça geride kalmıştır. Öte yandan, Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinin meslek lisesi eğitiminde nüfusa oranlandığında çok daha ileride oldukları izlenmektedir.
Lisansüstü mezunların toplam nüfusa oranı
(Normalize edilmiş)
İşletme başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
90
Balıkesir
Balıkesir
75,27
80
64,52
70
60
50
40
30
20
10
0
45,16
50,54
52,69
51,61
100
Afyonkarahisar
100
100
50,54
37,63
Çanakkale
Çanakkale
44,09
70
İzmir
İzmir
50
Kütahya
Kütahya
40
Manisa
30
Muğla
Uşak
Uşak
Balıkesir
Balıkesir
80
60
Muğla
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
80,65
90
Denizli
Denizli
Manisa
Afyonkarahisar
96,77
100
20
10
0
61,75
54,84
58,53
47,93
56,22
49,31
32,26
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
58
İl içindeki üniversitelerin ortalama akademik performansı
(Normalize edilmiş)
100
100
90
80
85,99
84,1
73,84
79,46
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
84,12
83,53
71,6
73,87
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
İzmir
İzmir
50
40
30
20
10
0
28,17
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Eğitim endeksi, beş alt değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, genel ÖSS başarı oranı, lise ve üniversite mezunlarının toplam nüfusa oranı, lisansüstü mezunların toplam nüfusa oranı, işletme başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısı ve il
içindeki üniversitelerin ortalama akademik performanslarıdır.
İzmir, endeksin hesaplanan değerleri sonucunda Eğitim endeksinde en yüksek toplam değeri alan il olmuştur. İkinci
sırada Afyonkarahisar bulunurken Kütahya, Çanakkale, Balıkesir, Denizli, Muğla, Manisa, Aydın birbirlerine yakın değerlerle
sıralanmaktadır. Uşak ise bu illeri oldukça geriden takip etmektedir.
İzmir, üç değişkende ilk sırayı alırken iki değişkende de ilk sırayı Afyonkarahisar almaktadır. ÖSS başarı oranında Afyonkarahisar lider konumdayken Muğla ve Kütahya bu ili yakından takip etmektedir. İzmir, lise ve üniversite mezunlarının
toplam nüfusa oranı alt endeksinde ilk sırada iken Muğla ve Çanakkale geriden takip etmektedir. Lisansüstü mezunların
toplam nüfusa oranında İzmir’e en yakın iller sırasıyla Çanakkale ve Muğla’dır. İşletme başına düşen meslek lisesi öğrenci
sayısında Afyonkarahisar’ı Kütahya ve Manisa takip etmektedir. İl içindeki üniversitelerin ortalama akademik performanslarında ilk sıradaki İzmir’i, Afyonkarahisar, Manisa, Aydın ve Denizli illeri birbirlerine yakın değerlerle takip etmektedir.
Lisansüstü mezunların toplam nüfusa oranında İzmir, diğer illerin endeks değerleriyle karşılaştırıldığında açık ara lider
konumdadır. Ancak, işletme başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısında İzmir sıralamada gerilerde kalmıştır.
Beş değişkenin ayrıntılı analizi yapıldığında genel ÖSS başarı oranında son üç sırayı Denizli, Uşak ve Aydın; lise ve üniversite mezunlarının toplam nüfusa oranında son üç sırayı Uşak, Manisa ve Afyonkarahisar; lisansüstü mezunların toplam
nüfusa oranında son üç sırayı Afyonkarahisar, Uşak ve Manisa; işletme başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısında son üç
sırayı İzmir, Çanakkale ve Muğla; il içindeki üniversitelerin ortalama akademik performanslarında son üç sırayı Balıkesir,
Kütahya ve Uşak almaktadır.
59
SAĞLIK
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
56,64
Aydın
60
46,78 47,41
50
43,89
46,48
49,28
46,2
49,14
47,41
43,78
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
40
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
30
Kütahya
Kütahya
20
Manisa
Manisa
10
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
0
Afyonkarahisar
100
100
90
80
70
60
50
40
82,58
83,7
77,48
82,07
87,01
Afyonkarahisar
81,57
86,75
83,7
77,29
Aydın
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
10
0
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
60
10000 kişi başına hekim sayısı
(Normalize edilmiş)
10000 kişi başına sağlık personeli
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100
Aydın
79,54
90
80
63,88
70,55
70
56,62
96,13
91,93 94,98
Afyonkarahisar
Aydın
100
67,59
63,61
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
62,4
54,43
53,8
60
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
50
40
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
80
Çanakkale
Çanakkale
70
Denizli
Denizli
60
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
30
Muğla
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
10
Uşak
0
Afyonkarahisar
40
Muğla
10
90
81,6 79,97
100
Kütahya
Manisa
20
82,79 85,45 83,11
92,84
50
Kütahya
30
100
Uşak
0
Uşak
Uşak
Sağlık endeksinde öncü il İzmir olsa da diğer illerin yüksek endeks değerlerine sahip olması sonucu sağlık endeksinde
bütün illerin birbirlerine yakın olması dikkat çekicidir. Ancak, hekim sayısı değişkeninde İzmir’in lider konumu diğer değişkenlere göre biraz daha belirgin durumdadır.
10000 kişi başına hasta yatak sayısı
(Normalize edilmiş)
100
100
90
80
70
60
50
91,25
84,87 83,51
91,12
80,68
75,46
95,74
93,55
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
66,98
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
40
Kütahya
30
Manisa
20
Muğla
10
0
Kütahya
Manisa
Muğla
Uşak
Uşak
61
Sağlık endeksi, üç değişkenden oluşmaktadır. Bunlar, 10000 kişi başına düşen hekim sayısı, 10000 kişi başına düşen
sağlık personeli ve 10000 kişi başına düşen hasta yatak sayısıdır.
Sağlık endeksinde lider İzmir ilidir. Ancak, diğer illerin endeks değerleri hem İzmir’e hem de birbirlerine yakın durumdadır. Diğer endekslerle karşılaştırıldığında sağlık endeksinde illerin puanlarının birbirlerine daha da yakınsadığı görülmektedir.
İzmir, hekim sayısında; Uşak sağlık personeli sayısında ve Kütahya hasta yatak sayısında lider konumdadır. Hekim sayısı
lideri İzmir’in bu liderliği diğer değişkenler ile kıyaslandığında biraz daha belirgin ve diğer illerden biraz daha ayrıştığı
görülmektedir. Hekim sayısında İzmir’i Denizli ve Aydın izlemektedir. Sağlık personeli sayısı verilerinde illerin değerleri
birbirlerine oldukça yakındır. Sağlık personeli sayısı lideri Uşak’ı İzmir ve Denizli izlerken diğer iller de yakın değerlerle birbiri ardına gelmektedir. Hasta yatak sayısı lideri Kütahya’yı Uşak ve Manisa takip etmektedir. Hasta yatak sayısı sonuncusu
Muğla diğer illerden biraz daha ayrışmış görünmektedir.
Hekim sayısında son üç sırayı Balıkesir, Uşak ve Kütahya; sağlık personeli sayısında son üç sırayı Afyonkarahisar, Kütahya
ve Manisa; Hasta yatak sayısında son üç sırayı Çanakkale, Denizli ve Muğla oluşturmaktadır.
62
KÜLTÜR ve SPOR
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
23,83
Aydın
25
Aydın
20,04
Balıkesir
Balıkesir
17,44
20
13,65
11,96
15
13,72
11,41
11,2
Çanakkale
Çanakkale
15,42
15,14
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
10
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
5
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
100
90
Aydın
Balıkesir
73,19
80
57,28
70
60
Aydın
84,07
50,2
46,98
Balıkesir
64,7
63,51
57,55
47,86
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
İzmir
50
İzmir
40
Kütahya
30
20
10
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
63
15 yaş üstü sinema salonuna gitme oranı
(Normalize edilmiş)
15 yaş üstü tiyatro salonuna gitme oranı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
100 98,48
100
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
70
53,56
60
Denizli
Denizli
44,7
50
34,81
40
38,65
36,66
31,99
32,85
14,85
30
Denizli
Denizli
48,2
31,65
25,18
13,67
İzmir
İzmir
Muğla
0
Kütahya
Kütahya
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
20,86
Manisa
0
10
Uşak
25,18 24,75
Manisa
20
Muğla
0
Çanakkale
70
40
Kütahya
Manisa
10
Çanakkale
50
Manisa
20
Balıkesir
80
60
İzmir
İzmir
Kütahya
30
Aydın
Balıkesir
90
Balıkesir
80
Afyonkarahisar
Aydın
100
Aydın
90
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
Aydın
Uşak
Kültür ve Spor endeksinde ilk sıradaki il İzmir’dir. Bu endekste İzmir, yüksek nüfusuna rağmen iki kültür değişkeninde en
üst sıralarda yer alırken bu yüksek nüfusun olumsuz etkisi spor endeksinde izlenmektedir. Öte yandan, birçok il, iki kültür
değişkeninde lider illere kıyasla çok gerilerde kalırken bütün illerin spor değişkeninde birbirlerine ve lider illere yakınlaşması dikkat çekicidir.
Toplam sporcu sayısının nüfusa oranı
(Normalize edilmiş)
100
90
77,99
86,41 84,75
Afyonkarahisar
100
98,1
92,89
90,35
91,37
80,56
Afyonkarahisar
Aydın
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
80
70
64,94
Çanakkale
Çanakkale
60
DenizliDenizli
50
İzmir
40
Kütahya
30
20
İzmir
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
10
Muğla
Uşak
0
Uşak
64
Kültür ve Spor endeksi, üç değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, toplam kayıtlı sporcu sayısının toplam nüfusa
oranı ile 15 yaş üstü nüfusun sinema ve tiyatro salonlarına gitme oranlarıdır.
İzmir, Kültür ve Spor endeksinde en yüksek toplam değeri alan il olmuştur. İkinci sırada Denizli bulunurken Aydın üçüncü sırada yer almaktadır. Bu illeri, Muğla, Kütahya, Uşak, Çanakkale, Afyonkarahisar, Manisa ve Balıkesir izlemektedir.
Değişkenler incelendiğinde toplam kayıtlı sporcu sayısının nüfusa oranında Muğla ve Çanakkale birbirlerine yakın endeks değerlerine sahipken bu illeri Kütahya, Uşak ve Denizli takip etmektedir. 15 yaş üstü nüfusun sinema salonlarına gitme oranında birbirlerine çok yakın değerlere sahip Denizli ve İzmir’i diğer iller oldukça gerilerden izlemektedir. 15 yaş üstü
nüfusun tiyatro salonlarına gitme oranında İzmir, açık ara farkla lider konumdayken diğer iller, sinema salonları verilerinde
olduğu gibi tiyatro salonları değişkeninde de oldukça gerilerden takip etmektedir.
İzmir, kültür ile ilgili olarak diğer illere kıyasla kayda değer bir farkla lider konumdayken Spor ile ilgili değişkenlerde en
geriden takip etmektedir. Ancak, Kültür ile ilgili değişkenlerde İzmir’in üstün performansı nedeniyle Kültür ve Spor endeksinde İzmir, lider konumda bulunmaktadır. Denizli, spor ve sinema endekslerinde yüksek değerlere sahip olması nedeniyle
Kültür ve Spor endeksinde İzmir’in toplam endeks değerlerine yaklaşabilen en yakın il konumundadır.
Toplam kayıtlı sporcu sayısının nüfusa oranında son üç sırayı Manisa, Afyonkarahisar ve İzmir; 15 yaş üstü nüfusun
sinema salonlarına gitme oranında son üç sırayı Uşak, Balıkesir ve Manisa; 15 yaş üstü nüfusun tiyatro salonlarına gitme
oranında ise son üç sırayı Afyonkarahisar, Balıkesir ve Çanakkale oluşturmaktadır.
65
KONUT
Alt Endeks Puanı
18,85
Afyonkarahisar
19,44
Afyonkarahisar
18
15,43
13,73
16
Aydın
17,33
20
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
14,22
Çanakkale
Çanakkale
11,5
14
Denizli
12
9,04
8
10
6,72
8
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
6
Manisa
Muğla
4
Muğla
2
Uşak
Uşak
0
96,94
Afyonkarahisar
100
89,15
100
70,64
80
40
30
Aydın
Balıkesir
73,17
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
59,18
60
50
Aydın
79,36
90
70
Afyonkarahisar
41,17
46,51
34,59
DenizliDenizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
10
0
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
66
Yeni ve ilave yapı ruhsatı sayısı (kamu hariç) (Normalize edilmiş)
96,94
Afyonkarahisar
100
Afyonkarahisar
89,15
100
79,36
90
70,64
80
70
40
30
Aydın
Balıkesir
73,17
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
59,18
60
50
Aydın
41,17
46,51
34,59
DenizliDenizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
10
0
Uşak
Uşak
Konut endeksinde lider illerin, net göç oranı yüksek iller arasında olması ve konut endeksinin son sıralarında yer alan
illerin ise net göç veren iller ile örtüşmesi dikkat çekicidir.
Konut endeksinde kamu hariç yeni ve ilave yapı ruhsat sayıları değerlendirilmeye alınmıştır. Bu endeksin lideri olan
Çanakkale’yi Balıkesir ve Muğla takip etmektedir. Konut endeksinde diğer illere kıyasla daha düşük endeks değerleri çıkaran iller ise Uşak, Kütahya ve Manisa olarak saptanmıştır.
Konut endeksinin üst sıralarındaki illerin aynı zamanda net göç alan iller olması ve bu endeksin son sıralarında olan
illerin de net göç veren iller arasında olması dikkat çekicidir.
67
SUÇ
Alt Endeks Puanı
Afyonkarahisar
Afyonkarahisar
- 30
-25,01
-21,84
-21,75
- 25
-16,1
- 20
Aydın
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
-20,05
-17,18
-15,55
-17,08 -18,1
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
-13,32
İzmir
İzmir
- 15
Kütahya
Kütahya
- 10
Manisa
Manisa
-
Muğla
Muğla
5
Uşak
Uşak
0
Afyonkarahisar
-100
- 100
- 90
- 80
- 70
- 60
- 50
- 40
- 30
- 20
- 10
0
-87,31
-86,95
-64,35
-62,16
Afyonkarahisar
Aydın
-80,15
-68,68 -68,29
-53,24
-72,37
Aydın
Balıkesir
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
DenizliDenizli
İzmir İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
Uşak
Uşak
Alt Endeks Puanı
(En yüksek puan üzerinden
normalleştirilmiş)
68
100000 kişi başına dolandırıcılıktan hükümlü sayısı
(Normalize edilmiş)
100000 kişi başına icra iflastan hükümlü sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
-100
-
Aydın
-90,38
100
Aydın
Balıkesir
-77,21
90
-70,02
80
Balıkesir
Çanakkale
Çanakkale
70
60
-50
-44,08 -44,08
50
-35,62
40
Denizli
Denizli
-43,36
İzmir
İzmir
-32,96
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
Muğla
Muğla
10
Uşak
Uşak
0
Afyonkarahisar
-100
Afyonkarahisar
-
100
90
Afyonkarahisar
Aydın
-93,41
-85,88
Aydın
-74,44
80
70
60
Balıkesir
-73,35
Balıkesir
-61,31
-58,44
-45,46
-48,22
-46,09
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
50
İzmir
İzmir
40
Kütahya
Kütahya
30
Manisa
Manisa
20
10
Muğla
Muğla
Uşak
0
Uşak
Suç endeksinde Denizli’nin lider durumda olması, en düşük işsizlik oranına sahip Kütahya’nın ise suç endeksinde en iyi
durumda olan il olması dikkat çekicidir.
100000 kişi başına toplam hükümlü sayısı
(Normalize edilmiş)
Afyonkarahisar
-100
- 100
- 90
- 80
- 70
- 60
- 50
- 40
- 30
- 20
- 10
0
Aydın
Afyonkarahisar
-81,63
-61,74
-63,49
-83,47
Aydın
Balıkesir
-68,92
-44,07
-66,7
Balıkesir
-59,32 -62,1
Çanakkale
Çanakkale
Denizli
Denizli
İzmir
İzmir
Kütahya
Kütahya
Manisa
Manisa
Muğla
Muğla
UşakUşak
69
Suç endeksi, üç değişkenden oluşmaktadır. Bu değişkenler, 100000 kişi başına düşen dolandırıcılıktan hükümlü sayısı,
100000 kişi başına düşen icra iflastan hükümlü sayısı ve 100000 kişi başına düşen toplam hükümlü sayısıdır.
Denizli, Suç endeksinde 100000 kişi başına en çok suç işleyen hükümlü sayısına sahip il olarak ilk sırada iken bu ili, Çanakkale ve Aydın takip etmektedir. Bu illerin ardından İzmir, Uşak, Manisa, Muğla gelmektedir. 100000 kişi başına düşen en
az hükümlü sayısına sahip il Kütahya olurken bu ili, Balıkesir ve Afyonkarahisar izlemektedir.
Çanakkale, 100000 kişi başına düşen icra iflastan hükümlü sayısı ve 100000 kişi başına düşen toplam hükümlü sayısında
en yüksek puanı alırken İzmir, 100000 kişi başına dolandırıcılıktan hükümlü sayısında en yüksek puanı almıştır. Dolandırıcılıktan hükümlü sayısında lider İzmir’i Denizli ve Muğla takip etmektedir. İcra iflastan hükümlü sayısında lider Çanakkale’yi
Denizli ve Aydın izlerken toplam hükümlü sayısı en yüksek Çanakkale’yi de sırasıyla aynı iller takip etmektedir.
Dolandırıcılıktan hükümlü sayısında en düşük hükümlü oranına sahip Çanakkale’yi Afyonkarahisar ve Manisa izlemektedir. İcra iflastan hükümlü sayısında en düşük hükümlü oranına sahip İzmir’i Muğla ve Kütahya takip ederken toplam
hükümlü sayısında en düşük hükümlü oranına sahip Kütahya’yı Muğla ve Afyonkarahisar izlemektedir.
70
71
İL KARNELERİ
EGE-10 İller Arası Rekabet Endeksi çerçevesinde 21 farklı ana endekse bakılarak 10 ilin birbirleriyle olan rekabet durumları ortaya konulmuştur.
Endeks puanları her ilin ilgili ana değişkende aldığı gerçek puanı göstermektedir. Bu kapsamda mavi renkte gösterilen
kalemler olumlu etki gösteren, kırmızı renkte gösterilen kalemler ise endeks değerinde olumsuz etki gösteren değişkenleri
belirtmektedir.
Hava Kirliliği ve suç, tüm iller için olumsuz etki gösteren endeksler olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak, nüfus endeksi
yalnızca Afyonkarahisar’da olumsuz etki gösterirken işgücü endeksi de yalnızca İzmir için olumsuz etki göstermektedir.
72
AFYONKARAHİSAR
Afyonkarahisar ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde dokuzuncu sırada yer almaktadır. Eğitim ve sağlık endekslerinde olumlu gelişmeler izlenen Afyonkarahisar ili, işletme başına istihdam yaratma becerisi ve sanayi bölgelerindeki
yüksek doluluk oranları ile dikkat çekmektedir. Diğer illere kıyasla düşük işsizlik oranına sahip olması, yüksek oranda dış
göç vermesi ve düşük şehirleşme oranına sahip olması gibi faktörlerle açıklanmaktadır. Afyonkarahisar ilinin kamu yatırımları ve teşvikleri alanlarında göreceli olarak düşük performans göstermesi ve yerli-yabancı yatırımların diğer illere göre
düşük seviyelerde seyretmesi dikkat çekmektedir. Öte yandan, yüksek oranda dış göç veren ve düşük şehirleşme oranına
sahip Afyonkarahisar ili, tarım alanında çeşitli yeni yatırımlar alması durumunda bazı ekonomik ve sosyal sorunlarına yönelik önemli çözümler üretebilme potansiyeli arz etmektedir. Ayrıca, turizm alanında da potansiyele sahip olduğu ve bu
potansiyelin de keşfedilmeye başlandığı görülmektedir. Diğer yandan, sanayi bölgelerindeki yüksek doluluğa bağlı olarak
yüksek hava kirliliğine yönelik bazı çalışmaların yapılması gerektiği saptanmıştır. Ege-on endeksi kapsamında ele alınan on
il içinde Afyonkarahisar’da nüfus başına ortalama banka mevduatının birçok ile göre oldukça düşük kaldığı görülmektedir.
Nüfus başına ortalama banka kredisi kullanımının da birçok ile göre az olması, yatırım teşvik belgesi başına düşen sabit
yatırımda da dokuzuncu sırada bulunması, Afyonkarahisar ilinin ekonomik gelişiminin yavaş olmasını açıklayan unsurlar
arasındadır. Ancak, yeni yatırımlarda yabancı sermaye miktarı, ilin ekonomik gelişiminde yabancı yatırım çekmeye başladığına işaret etmektedir. Sanayi bölgeleri incelendiğinde organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedinde üçüncü
sırada olması endüstri yatırımları için gerekli altyapının iyileştiğini göstermektedir. Organize sanayiye ayrılan bu parsellere
rağmen yaratılan toplam istihdamın henüz yeterli olmadığı görülmektedir. Zafer Havaalanı gibi yatırımlar ile ulaşım ve
dünyaya açılma noktasında kentin ivme kazanacağı düşünülmektedir.
Afyonkarahisar ili, turistik yatak kapasitesinde dördüncü sırada yer almaktadır. Kentin nüfusu düşünüldüğünde ildeki
yatak sayısı önemli bir seviyeyedir. Özellikle, ilin jeotermal kaynakları dikkate alındığında sağlık turizmi açısından önemli
bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Sağlık turizmine paralel olarak ilin sağlık konusundaki durumu incelendiğinde kişi başına düşen hekim sayısının yüksek olmadığı ancak kişi başına düşen sağlık personelinin ve kişi başına düşen
hasta yatak sayısının diğer iller ile kıyaslandığında oldukça iyi bir konumda olduğu saptanmaktadır. İlin sosyal gelişiminin
göstergelerinden sinema ve tiyatro salonlarına gitme oranlarının bu alandaki lider illerin oranlarından daha geride olduğu
görülmektedir. Diğer taraftan ise genel ÖSS başarı oranında ve işletme başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısında Afyonkarahisar ilinin ilk sırada gelmesi, eğitim-istihdam ilişkisinde doğru stratejilerin izlendiğini göstermektedir.
73
AFYONKARAHİSAR – ALT ENDEKS PUANLARI
Ar-Ge
AR-GE
2,74
Bankacılık
Bankacılık
16,71
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
28,99
Dış Ticaret
Dış Ticaret
8,9
Eğitim
Eğitim
59,87
EnerjiEnerji
15,07
HavaHava
Kirliliği
Kirliliği
-20,97
İSO 500
ISO 500
0
İşgücü
İşgücü
7,97
KonutKonut
11,5
KültürKültür
ve Spor
ve Spor
11,96
NüfusNüfus
-5,03
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi Bölgeleri
11,48
Sağlık
46,78
Sağlık
Suç
-16,1
Suç
Tarım
14,08
Tarım
Trafik
11,1
Trafik
Turistik Yatak Sayısı
Turistik Yatak Sayısı
Ulaştırma
3,98
Ulaştırma
2,36
Vergi
2,41
Vergi
Yatırım - Teşvik
12,08
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
74
AYDIN
Aydın ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde sekizinci sırada yer almaktadır. 2008 sonrası yaşanan dönemsel ekonomik durgunluğun Aydın ili ekonomisini olumsuz yönde etkilediği söylenebilir. Ekonomik durgunlukla beraber yüksek
nüfusu, artan işsizlik ve dışarıdan gelen net göç ile birleşince yüksek suç oranı yaratmaktadır. Öte yandan, organize ve küçük sanayi bölgelerinde beklenilen performans yakalanamadığı gibi konut ve tarım sektörlerinde göreceli düşük büyüme,
Aydın ilinin endeksteki genel sıralamasını bir ölçüde açıklamaktadır. İldeki büyük ölçekli işletme sayısının göreceli olarak az
olması, işletme başına istihdam yaratma oranının birçok ilin arkasında kalması, işsizlik oranının yüksek olması ve göç alan
bir il olması, ilin ekonomik görünümünü olumsuz etkileyen faktörlerdir.
Diğer yandan, kamu, yerli ve yabancı yatırımlarda izlenen düşük performans da ilin endeksteki durumu ile ilgili bir
diğer açıklama olarak karşımıza çıkmaktadır. Yatırım yapıldığı takdirde yüksek potansiyel arz eden kültür ve spor, eğitim,
sağlık, ulaştırma ve turizm alanlarında Aydın ilinin yeni vizyonlara ihtiyacı bulunduğu düşünülmektedir. Sanayi bölgelerinde durgunluk gösteren Aydın ilinin yukarıda sözü edilen alanlarda yatırım yapıldığı takdirde olumlu sonuçlar alabileceği
kuvvetle muhtemeldir. Aydın ilinde AR-GE departmanı bulunan işletme sayısı düşük gözükse de birçok ilden daha iyi
durumdadır. İl içinde teknopark bulunmaması, AR-GE endeksinde ilin puanını olumsuz etkileyen en önemli faktördür.
Ancak, yakın zamanda onaylanması beklenen ADÜ Teknopark ile bu ildeki önemli bir eksiklik tamamlanacaktır. Bankacılık
sektörüne bakıldığında nüfus başına ortalama banka mevduatı, nüfus başına ortalama banka kredisi ve ticari kuruluşların
mevduatının toplam mevduat içindeki payının yüksek olmadığı görülmektedir. Sağlık alanındaki görünüme bakıldığında
hekim sayısında ve hasta yatak sayısında düşük miktarda da olsa iyileştirmeye gerek duyulmaktadır. Kişi başına toplam
hükümlü sayısı ve kişi başına icra iflastan hükümlü sayısının önemli oranlara ulaşması, hem ilin genel endeks içindeki konumunu olumsuz etkilemekte hem de ilin genel ekonomik durumuna bir ölçüde açıklama getirmektedir.
Aydın ili, tarım konusunda önemli bir il olarak görülmekte ise de verilere bakıldığında bitkisel üretim değerinde beşinci, canlı hayvan değerinde de üçüncü sırada yer almaktadır. Bitkisel üretim miktarında her ne kadar üçüncü sırayı alsa da
üretilen ürünün değeri anlamında üretim miktarı ile karşılaştırıldığında daha düşük katma değer yaratıldığı görülmektedir.
Ulaştırma sektöründe Aydın iline ait havaalanı olmaması ilin endeks değerini düşürmektedir. Ancak son aylarda gündeme
gelen Aydın Çıldır Havaalanı’nın sivil uçuşlara açılması gerçekleştiği takdirde ilin rekabeti üzerinde olumlu etki yaratacaktır.
75
AYDIN – ALT ENDEKS PUANLARI
Ar-Ge
AR-GE
3,89
Bankacılık
Bankacılık
21,35
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
23,68
Dış Ticaret
Dış Ticaret
11,5
Eğitim
Eğitim
52,15
EnerjiEnerji
15,64
HavaHava
Kirliliği
Kirliliği
-14,38
İSO 500
ISO 500
0
İşgücü
İşgücü
1,13
Konut
Konut
13,73
Kültür
ve ve
Spor
Kültür
Spor
17,44
Nüfus
Nüfus
8,3
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi
Bölgeleri
7,45
Sağlık
Sağlık
Suç
47,41
-21,75
Suç
17,08
TarımTarım
13,78
TrafikTrafik
Turistik
Yatak Sayısı
Turistik Yatak Sayısı
Ulaştırma
Ulaştırma
8,38
9,06
4,74
VergiVergi
17,34
Yatırım
- Teşvik
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
76
BALIKESİR
Balikesir ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde beşinci sırada yer almaktadır. Tarım ve konut sektörlerinde göreceli olarak yüksek performans gösteren Balıkesir ili, düşük işsizlik ve düşük suç oranları ile bu sektörlerdeki başarılarını
diğer alanlara da yayabildiğini göstermiştir. Yoğun AR-GE departmanlarına sahip olan ve şirketleri İSO-500’de yer alan
iller arasında yer alan Balıkesir, yüksek kamu ve yerli yatırımları çekebildiği gibi önemli miktarda yatırım teşviği de aldığı
görülmektedir. Ancak, yabancı yatırımcıyı çekme konusunda daha düşük bir performans sergilemektedir. Birçok alanda alt
yapısı önemli ölçüde hazır olan turizm ve ulaştırma alanlarında Balıkesir ilinin yerli ortaklı yeni yabancı yatırımları rahatça
çekebileceği düşünülmektedir.
Bankacılık sektörünün Balıkesir’deki durumuna bakıldığında nüfus başına ortalama banka mevduatı, nüfus başına ortalama banka kredisi ve ticari kuruluşların mevduatının toplam mevduat içindeki paylarının diğer illere kıyasla yüksek
olmadığı görülmektedir. İşletmelerinin istihdam yaratma oranı çok yüksek olmasa da bazı illere göre daha iyi bir konumdadır. Organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedi ile organize sanayi bölgelerinde toplam istihdam belirli bir
seviyeyi yakalamış görünmektedir. Öte yandan, ilin ihracat ve ithalat rakamları da belli bir seviyede seyretmektedir.
Balıkesir ilinin ÖSS başarı oranı, yüksek olmasına rağmen beşinci sıradadır. İşletme başına düşen meslek lisesi öğrenci
sayısının ise yüksek seviyelerde olmadığı belirlenmiştir. İldeki çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranının önemli seviyelerde olduğu işsizlik oranının ise birçok ile göre düşük olduğu görülmektedir. Ayrıca, yeni ve ilave yapı ruhsat sayısında
iller arasında ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. İlde sinema salonuna ve tiyatroya gitme oranları ise düşüktür. Sağlık
sektörüne bakıldığında ise kişi başına düşen hekim sayısı ve kişi başına düşen sağlık personeli sayısında iyileştirmeye
ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Tarımsal üretim verileri incelendiğinde toplam bitkisel ürün değeri, toplam tarımsal üretiminden daha iyi durumdadır. İldeki tarımsal üretimin katma değeri diğer illerin çoğuna göre daha yüksek olduğu düşünülmektedir. Hayvansal ürün değerinde ise Balıkesir ili, ilk sırada gelmektedir. Öte yandan, ulaştırma endeksinde ikinci
sırada yer almaktadır. Balıkesir ilinin bir diğer dikkat çeken yanı da gelir vergisinde ikinci sırayı alan il olmasıdır. Ancak aynı
performansı, kurumlar vergisinde gösterememiştir.
77
BALIKESİR – ALT ENDEKS PUANLARI
AR-GE
Ar-Ge
6,45
Bankacılık
Bankacılık
20,29
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
25,08
Dış Ticaret
Dış Ticaret
11,26
Eğitim
Eğitim
55,24
Enerji
Enerji
20,16
HavaHava
Kirliliği
Kirliliği
-5,99
İSO 500
ISO 500
10,47
İşgücü
İşgücü
9,23
Konut
Konut
18,85
Kültür
ve Spor
Kültür ve Spor
11,2
Nüfus
Nüfus
8,01
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi Bölgeleri
8,65
Sağlık
43,89
Sağlık
Suç
-15,55
Suç
Tarım
23,2
Tarım
Trafik
14,11
Trafik
Turistik Yatak Sayısı
Turistik Yatak Sayısı
2,98
Ulaştırma
10,4
Ulaştırma
5,62
Vergi
Vergi
24,1
Yatırım - Teşvik
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
78
ÇANAKKALE
Çanakkale ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde ikinci sırada yer almaktadır. Eğitimdeki performansıyla çalışabilir işgücüne önemli bir potansiyel yaratmıştır. AR-GE verilerinde dördüncü sırayı almasında AR-GE bulunan işletme sayısı düşük
olsa da ildeki teknoparkın etkisi önemlidir.
Konut sektöründe ve enerji tüketiminde diğer illere kıyasla önemli bir konumda olan Çanakkale ili, kamu ve yerli yatırımlar alanlarında başarılı bir çizgi izlemektedir. Kişi başına enerji tüketiminde ilk sırada yer alan Çanakkale ili, en yakın
takipçisi İzmir’in oldukça önünde gitmektedir. Yeni ve ilave yapı ruhsatı sayısında da Çanakkale ili, ilk sırayı almaktadır. Yatırım teşvik belgesi başına düşen sabit yatırımlarda da ilk sırayı alan Çanakkale ilinde yeni yatırımlar söz konusu olduğunda
yabancı sermayeden ziyade yerli sermayenin ağırlığı hissedilmektedir. Diğer illere kıyasla yüksek sayıda dış göç almasına
rağmen ildeki işsizlik oranı düşüktür. Bunun en önemli nedeni ise nüfus sayısının ve şehirleşme oranının düşük olmasıdır.
Öte yandan, tarım, turistik yatak sayısı, ulaştırma sektörleri ve sanayi bölgeleri performansları dikkate alındığında Çanakkale ilinin kendisini geliştirmek için yeni stratejilere ihtiyacı olduğu anlaşılmaktadır. Tarıma ilişkin verilerde diğer iller
ile kıyaslandığında ortalama değerler gösterdiği belirlenmiştir. Turizme ilişkin turistik yatak sayısının da diğer illere oranla
düşük olduğu görülmektedir. Ulaştırmada ise bölünmüş yolların toplam yollar içindeki oranın da diğer iller arasında oldukça geride olduğu belirlenmiştir.
Organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedi ve organize sanayi bölgelerinde toplam istihdam rakamları da
diğer iller ile kıyaslandığında düşüktür. Sağlık alanında diğer iller ile karşılaştırıldığında Çanakkale ilinde de hekim ihtiyacı
görülmektedir. Ancak, sağlık personeli sayısında ilin oldukça iyi bir konumda olduğu görülmektir.
Nüfus başına ortalama banka mevduatı, nüfus başına ortalama banka kredisi ve ticari kuruluşların mevduatının toplam
mevduat içindeki payının yüksek olmadığı saptanmıştır. Ancak, kredi ve mevduat konularında bankacılık sektörünün daha
yoğun kullanımı olduğu takdirde Çanakkale ilinin farklı bir vizyona sahip olabileceği düşünülmektedir.
79
ÇANAKKALE – ALT ENDEKS PUANLARI
Ar-Ge
AR-GE
39,59
Bankacılık
Bankacılık
17,93
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
21,77
Dış Ticaret
Dış Ticaret
8,4
Eğitim
Eğitim
58,01
Enerji
Enerji
65,94
HavaHava
Kirliliği
Kirliliği
-12,58
İSO 500
ISO 500
0
İşgücü
İşgücü
10,82
Konut
Konut
19,44
13,65
Kültür
ve ve
Spor
Kültür
Spor
Nüfus
Nüfus
9,57
3,32
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi
Bölgeleri
Sağlık
Sağlık
Suç
46,48
-21,84
Suç
14,79
Tarım
Tarım
13,84
TrafikTrafik
Turistik
Yatak
Turistik
YatakSayısı
Sayısı
1,79
7,49
Ulaştırma
Ulaştırma
2,23
VergiVergi
22,62
Yatırım
- Teşvik
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
70
80
DENİZLİ
Denizli ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde üçüncü sırada yer almaktadır. 2008 sonrası yaşanan dönemsel ekonomik durgunluk Denizli ili ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir. Ekonomik durgunluk sonucu yeterli istihdam yaratılamayınca dışarıya göç verilmeye başlanmıştır. Ancak, dışarıya göç verilse de artan işsizlik ve yüksek suç rakamlarına engel
olunamamıştır. İşletme başına istihdam oranında Denizli ilinin Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinin önemli farkla
altında kaldığı görülmektedir. Bu noktada, kendisine yakın ancak daha aşağıda puanlara sahip Aydın, Balıkesir ve Çanakkale illerinin durumları dikkat çekicidir. Denizli ili, büyük ölçekli işletme sayısında ise üçüncü sıradadır. Kısa vadede de bu
sıralamanın değişmesi beklenmemektedir. Toplam ihracat ve toplam ithalatta da benzer durum sözkonusudur.
Öte yandan, kamu ve yabancı yatırımları da diğer illere göre daha düşük seviyede seyrederken yeterli yerli yatırım çekilemediği ve yatırım teşviği de alınamadığı saptanmıştır. Eğitim alanında Denizli ilinin yalnızca Uşak iliyle arasında önemli
bir fark olduğu söylenebilir. Bu kapsamda değerlendirilen genel ÖSS başarı oranı, lise ve üniversite mezunlarının toplam
nüfusa oranı gibi değişkenlerde iyileştirmelere ihtiyaç duyulurken işletme başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısına da
özellikle eğilinmesi gerekmektedir. Meslek lisesi öğrencilerine ilişkin bu bulgunun doğru olarak yorumlanabilmesi için
Denizli ilinde iş yapan endüstriyel işletmelerinin üretim teknolojilerinin ve kapasitelerinin son yıllarda geçirdiği değişimin
de incelenmesi gereklidir.
Sanayi bölgeleri, ilin potansiyelinin altında performans gösterirken küçük sanayinin de önemli bir durgunluk yaşadığı
gözlemlenmektedir. Diğer yandan, İSO-500’e giren şirketlerinin olması ve diğer illere kıyasla fazla sayıda büyük ölçekli
işletmeye sahip olması, Denizli ilinin her şeye rağmen dış ticaret, AR-GE, teknoloji yaratma, bankacılık, konut yapımı gibi
alanlarda belirli bir performans seviyesini korumasına yardım etmektedir. AR-GE departmanı bulunan işletme sayısı sıralamasında dördüncü durumda bulunmaktadır ancak, beşinci sıradaki Aydın ile arasındaki fark çok yüksek değildir. Diğer
taraftan, Denizli ilinin AR-GE alanındaki endeks sıralaması, Aydın ilinde kurulması planlanan teknopark ile birlikte Aydın,
Çanakkale ve Kütahya illerinin tehdidi altındadır.
Bankacılık alanında nüfus başına ortalama banka mevduatında dördüncü sırada olan Denizli ili, nüfus başına ortalama
banka kredisi kullanımında üçüncü sıradadır. Ticari kuruluşların mevduatının toplam mevduat içindeki payına bakıldığında ise Manisa ilinin arkasında ikinciliği İzmir ve Kütahya illeriyle paylaştığı görülmektedir.
Denizli ilinin eğitim ve sağlık alanlarında önemli alt yapı yatırımları ve tarım, turistik yatak sayısı, ulaştırma alanlarında
da önemli potansiyellere sahip olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, tecrübeli iş dünyasını, yerli ve yabancı yatırımları
çekmek üzere bu alanlara yönelik strateji çalışmalarına yönlendirmesi beklenebilir.
81
DENİZLİ – ALT ENDEKS PUANLARI
Ar-Ge
AR-GE
42,15
Bankacılık
Bankacılık
26,85
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
27,34
Dış Ticaret
Dış Ticaret
18,68
Eğitim
Eğitim
54,29
Enerji
Enerji
24,87
HavaHava
Kirliliği
Kirliliği
-11,98
İSO 500
ISO 500
16,45
İşgücü
İşgücü
4,4
15,43
Konut
Konut
Kültür
veve
Spor
Kültür
Spor
20,04
Nüfus
Nüfus
7,39
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi
Bölgeleri
9,69
Sağlık
Sağlık
49,28
-25,01
Suç Suç
14,43
Tarım
Tarım
Trafik
Trafik
15,77
Turistik
Yatak Sayısı
Turistik Yatak Sayısı
Ulaştırma
Ulaştırma
2,07
6,97
5,87
Vergi
Vergi
17,46
Yatırım - Teşvik
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
82
İZMİR
İzmir ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde birinci sırada yer almaktadır. Birçok endekste lider olan İzmir ili, bazı
değişkenlerde diğer illerin gerisinde kalırken bazı değişkenlerde de potansiyelinin altında performans gösterdiği görülmektedir. AR-GE endeksinde lider olan İzmir’in AR-GE değişkeni incelendiğinde daha fazla sayıda teknoparkı bünyesinde
barındırabileceği anlaşılmaktadır. Büyük ölçekli işletme sayısı çok olmasına rağmen işletme başına istihdam yaratma konusunda beklenilen performansı gösteremediği görülmektedir. Nitekim, işletme başına istihdam yaratma oranı Uşak ilinden
sonra en düşük il olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüksek sayılı nüfusunu eğitimle biçimlendiyor olsa da gelen yüksek sayıda
dış göç ve istihdam yaratmaktaki zorluklar, bu eğitimli nüfusun bir kısmının işsiz kalmasına yol açmaktadır.
Sağlık alanında lider olsa da barındırdığı toplam sağlık personeli sayılarına ve ilin toplam nüfusuna bakıldığında daha
fazla hasta yatak sayısına ihtiyaç duyulduğu saptanmaktadır. Nüfusu en fazla il olmasına rağmen hava kirliliği açısından on
il içinde en düşük üçüncü ildir. İzmir işgücü endeksine bakıldığında çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranı, en yüksek il
iken işsizlik oranı da en yüksek il olarak görülmektedir. Endeks değerinde işgücünün olumsuz etki gösterdiği tek il İzmir’dir.
Kültür alanında İzmir ili, lider konumdayken toplam sporcu sayısının nüfusa oranında da en düşük il olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle, son yıllarda artan spor tesisleri yanında lisanslı sporcu sayısının arttırılması konusunda çabaya ihtiyaç
duyulmaktadır.
İzmir ili, organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedi, organize sanayi bölgelerinde toplam istihdam ve küçük sanayi sitelerinde dolu işyeri sayısı verilerinde liderliği elinde bulundurmaktadır. Bu noktada, kuşkusuz bölge sanayisinin lideridir. Dış ticarette de hem ihracat hem de ithalatta lider ildir. Ancak, dış ticaret verilerinde aslen diğer illerde üretilen
ancak, kayıtlarda dış ticaretin İzmir üzerinde gözükmesi nedeniyle oluşan gizli etki unutulmamalıdır. Aynı şekilde, İzmir
ilinde üretilen ama diğer illerin dış ticareti olarak gözüken verilerin varlığı da dikkate alınmalıdır. İzmir ili için tarımın büyük
önem arz ettiği bir gerçektir ancak bu endeks içinde de lider olmadığı bazı değişkenler de mevcuttur.
İzmir ili, diğer illerle kıyaslandığında yüksek meblağlarda vergi vermekte ancak, ilin nüfus ve ekonomik büyüklüğü ile
karşılaştırıldığında aldığı kamu yatırımı ve yatırım teşviği göreceli olarak düşük kalmaktadır. Öte yandan, konut sektöründe
önemli bir durgunluk yaşadığı saptanırken turizm ve ulaştırma alanlarında sahip olduğu önemli alt yapılara rağmen potansiyelinin çok altında çalıştığı saptanmaktadır
83
İZMİR – ALT ENDEKS PUANLARI
AR-GE
Ar-Ge
75,64
Bankacılık
Bankacılık
34,24
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
44,46
Dış Ticaret
Dış Ticaret
40,54
Eğitim
Eğitim
66,38
EnerjiEnerji
35,42
HavaHava
Kirliliği
Kirliliği
-8,39
İSO 500
ISO 500
47,86
İşgücü
İşgücü
-0,26
Konut
Konut
14,22
Kültür
ve ve
Spor
Kültür
Spor
23,83
Nüfus
Nüfus
18,15
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi Bölgeleri
39,63
Sağlık
Sağlık
Suç
56,64
-20,05
Suç
TarımTarım
28,51
16,12
TrafikTrafik
13,9
Turistik
Yatak Sayısı
Turistik Yatak Sayısı
27,73
Ulaştırma
Ulaştırma
36,7
Vergi
Vergi
41,42
Yatırım - Teşvik
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
70
80
84
KÜTAHYA
Kütahya ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde yedinci sırada yer almaktadır. AR-GE ve teknopark yatırımlarının yanı
sıra eğitim yatırımlarına da yoğunlaşması, ilin gelecekteki rekabet başarısına olumlu katkılar sağlamaktadır. Ayrıca, düşük
işsizlik ve suç oranlarının yanı sıra işletme başına istihdam yaratma oranı da Kütahya ilinin doğru bir strateji izlediğine işaret etmektedir. Ancak, Kütahya ilinin yüksek oranda dış göç vermesi bazı sorunlarının da olduğunu göstermektedir.
Bankacılık verilerine bakıldığında nüfus başına ortalama banka mevduatının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bu
veri ile paralel olarak nüfus başına ortalama banka kredisi de oldukça düşüktür. Ticari kuruluşların mevduatının toplam
mevduat içindeki payının ise İzmir ve Denizli illeriyle benzerlik gösterdiği görülmektedir. Bu noktada, sermaye birikiminin
düşük olduğu ve dış yatırıma ihtiyaç duyulduğu söylenebilir. Ancak, istihdam rakamlarına bakıldığında işletme başına istihdam yaratma oranında Afyonkarahisar ilinden sonra ikinci sırada olduğu görülmektedir. İldeki büyük ölçekli işletme sayısı ise on il içinde dördüncü sıradadır. Bu anlamda, Kütahya ilinde istihdama yönelik yapılacak yatırımların çok önemli bir
etki sağlayacağı söylenebilir. Jeotermal kaynakları nedeniyle termal turizm potansiyelini barındırması, son yıllarda yapılan
kazılarla kente kazandırılan Aizanoi antik kenti ile birlikte turizm yatırımlarının ivedi olarak arttırılması gereklidir. Yatırım
verilerine bakıldığında yeni yatırımlarda yabancı sermayenin çok düşük olduğu yerli sermayenin çok yüksek olmasa da
daha fazla ön plana çıktığı görülmektedir. Ayrıca, kamu ve yerli yatırımlarda izlenen düşük performans yatırım teşviklerine
de yansırken turizmde ve ulaştırmada beklenen yatırım atılımının henüz gerçekleşmediği anlaşılmaktadır.
Kütahya ili, dış ticarette, sanayi bölgelerinde ve tarımda oldukça düşük bir performans göstermektedir. Nitekim, toplam
ihracat ve ithalat rakamları lider iller ile karşılaştırıldığında çok düşük kalmaktadır.
Eğitim verilerinde ise üçüncü sırada yer almaktadır. Genel ÖSS başarı oranı ve işletme başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısında oldukça yüksek performans gösterdiği görülmektedir. Ancak, lise ve üniversite mezunlarının toplam nüfusa oranında ve lisansüstü mezunların toplam nüfusa oranında iyileşmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Öte yandan, teknoloji,
eğitim ve sağlık alanlarındaki alt yapı yatırımları gelecek için olumlu sinyaller vermektedir. AR-GE departmanı bulunan
işletme sayısı, diğer illerle kıyaslandığında tatminkar düzeyde iken Kütahya ilinde teknopark olmaması endeks değerini
olumsuz etkilemiştir.
Sağlık alanında ise kişi başına düşen hekim sayısında en son sıradadır. Ancak, kişi başına düşen hasta yatak sayısında
ise lider ildir. Bu anlamda, sağlık yatırımından ziyade hekim ve belirli düzeyde de sağlık personeli ihtiyacının ön planda
olduğu görülmektedir.
85
KÜTAHYA – ALT ENDEKS PUANLARI
Ar-Ge
AR-GE
39,95
Bankacılık
Bankacılık
17,63
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
30,86
Dış Ticaret
Dış Ticaret
9,12
Eğitim
Eğitim
59,26
Enerji
Enerji
19,5
Kirliliği
HavaHava
Kirliliği
-9,59
İSO 500
ISO 500
2,99
10,93
İşgücü
İşgücü
Konut
Konut
8
15,14
Kültür
ve ve
Spor
Kültür
Spor
0,48
Nüfus
Nüfus
4,06
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi
Bölgeleri
46,2
Sağlık
Sağlık
Suç
-13,32
Suç
7,53
Tarım
Tarım
16,53
TrafikTrafik
Turistik
Yatak
Turistik
YatakSayısı
Sayısı
Ulaştırma
Ulaştırma
0,46
0,07
2,87
VergiVergi
11,11
Yatırım
- Teşvik
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
86
MANİSA
Manisa ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde dördüncü sırada yer almaktadır. Endüstri alanında önemli büyük işletmeleri bünyesinde barındıran Manisa ili, AR-GE endeksinde AR-GE departmanı bulunan işletme sayısında ikinci sırada
bulunurken ilde teknopark olmaması bu endekste puanının bazı illere göre düşük olmasına neden olmuştur. Çalışma hayatında da Manisa ilinin İzmir’in arkasından ikinci sırada geldiği görülmektedir. Büyük ölçekli işletme sayısında ikinci sırada
olan Manisa ili, işletme başına istihdam yaratma oranında da bölgede lider illerden biridir.
Bankacılık verilerine bakıldığında nüfus başına ortalama banka mevduatının düşük olduğu görülmektedir. Ancak, ticari
kuruluşların mevduatının toplam mevduat içindeki payının ise bölgedeki en yüksek orana sahip olduğu görülmektedir.
Bankacılık sektörünün ildeki ticari hayatın devamlılığını sağlayan en önemli etken olduğu söylenebilir. Farklı isimli banka
sayısının da yüksek sayıda olması bankaların da bu potansiyeli gördüklerinin göstergesidir.
Dış ticarette de Manisa ilinin diğer iller ile karşılaştırıldığında iyi bir performans gösterdiği görülmektedir. Hem ihracat
hem de ithalat verilerinde bölgedeki ikinci il konumundadır. Manisa’nın göç veren bir il olduğu verilerden anlaşılmaktadır.
Ancak, organize sanayi verilerinin yanında küçük sanayi sitelerinde de dolu işyeri sayısının yüksek olmadığı görülmektedir.
Manisa ili, sanayi bölgelerinde ve tarım alanında iyi bir performans gösteriyor olsa da gerçek potansiyelinin altında kaldığı
anlaşılmaktadır. Bu alanlara daha fazla kamu ve yerli yatırımı çekmesi ve yatırım teşvikleri alması için yeni stratejiler geliştirmesi gerektiği düşünülmektedir. Üretim değerleri açısından tarımsal üretimin hayvancılığın önünde olduğu bir ildir.
Öte yandan, birçok büyük ölçekli şirketi bünyesinde barındıran Manisa ilinin eğitim alanında daha fazla yatırıma ihtiyacı olduğu anlaşılmaktadır. Lise ve üniversite mezunlarının toplam nüfusa oranında bölgede dokuzuncu sıradadır. Lisansüstü mezunların toplam nüfusa oranında ise bölgedeki iller arasında son sıradadır. Kültür alanında ise Manisa 15 yaş üstü
sinema salonuna gitme oranı en düşük ildir. Tiyatro salonuna gitme oranı da yüksek değildir.
Turistik yatak sayısı ve ulaştırma alanlarında oldukça düşük bir performans gösteren Manisa ilinin bu alanlara yönelik
kamu ve özel yatırımlara ihtiyacı olduğu görülmektedir. Turistik yatak sayısı oldukça düşük olan Manisa ilinde bu alanda
yatırımın artması, hem ticari hayatın hem de turizmin canlılığına bağlı olduğu düşünülmektedir. Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtma Ajansı’nın 2010 yılında yayınladığı Türkiye Turizm Sektörü Raporu’nda Manisa, Güney Ege Bölgesi içinde
sağlık turizmi ve termal turizm alanlarında 2023 Turizm Stratejisi içindeki gelişim alanı içinde gösterilmiştir. Ancak, bu
stratejinin gerçekleşmesi için önemli yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır.
87
MANİSA – ALT ENDEKS PUANLARI
AR-GE
Ar-Ge
7,86
Bankacılık
Bankacılık
22,18
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
34,93
Dış Ticaret
Dış Ticaret
21,62
Eğitim
Eğitim
54,12
Enerji
Enerji
20,44
HavaHava
Kirliliği
Kirliliği
-4,79
İSO 500
ISO 500
14,96
İşgücü
İşgücü
8,65
Konut
Konut
6,72
Kültür
ve ve
Spor
Kültür
Spor
11,41
Nüfus
Nüfus
6,09
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi Bölgeleri
16,38
Sağlık
Sağlık
Suç
47,41
-17,18
Suç
Tarım
Tarım
17,08
Trafik
12,71
Trafik
Turistik Yatak Sayısı
0,74
Ulaştırma
0,8
Turistik Yatak Sayısı
Ulaştırma
Vergi
7,45
Vergi
Yatırım - Teşvik
32,65
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
88
MUĞLA
Muğla ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde altıncı sırada yer almaktadır. Muğla’nın her açıdan turizme bağımlı bir
il olduğu saptanmıştır. Endeks puanlamasında başarılı olduğu bankacılık, konut yapımı ve ulaştırma alanlarında bile turizmin etkisinin çok büyük olduğu görülmektedir.
Muğla sanayisi birçok veriden anlaşıldığı gibi diğer illerin gerisinde kalmıştır. AR-GE departmanı bulunan işletme sayısı
oldukça azdır. İşletme başına istihdam yaratma oranı, en düşük ildir. Muğla ilinin gerçekleştirdiği toplam ihracat ve ithalat
rakamları da diğer illere kıyasla düşüktür. İşletme başına düşen meslek lisesi öğrencisi sayısı en düşük il Muğla’dır. Bir diğer
ilginç bulgu ise endüstrinin çok fazla olmadığı ve nüfusun az olduğu Muğla ilinin hava kirliliğinde ilk sırayı almasıdır. Muğla iline ait işgücü verilerine bakıldığında çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranı en yüksek il Muğla ile beraber İzmir’dir.
İşsizlik oranında ise bölgede dördüncü sırayı almaktadır. İşsizlik oranı düşük olmasa da bölgenin en hızlı göç alan ili konumundadır. Göç hızında, en yakın takipçisi Çanakkale ilinin oldukça üstündedir.
Muğla ilinde genel ÖSS başarı oranı ile lise ve üniversite mezunlarının toplam nüfusa oranı yüksektir. Ancak, işletme
başına düşen meslek lisesi öğrenci sayısı bölgedeki en düşük orandır. Bölgenin turizm potansiyeli dikkate alındığında
turizme yönelik meslek lisesi mezunlarına ihtiyaç mevcuttur. Muğla’da 15 yaş üstü sinema salonuna gitme oranının ve
15 yaş üstü tiyatro salonuna gitme oranının yüksek olmadığı görülmektedir. Buna karşın, toplam sporcu sayısının nüfusa
oranında ise Muğla ili bölgede ilk sırayı almaktadır.
Suç endeksine bakıldığında Muğla ilinin yedinci sırada olduğu görülmektedir. Kişi başına icra ve iflastan hükümlü sayısı
yüksek değilken bu durum kişi başına dolandırıcılıktan hükümlü sayısında değişmektedir. Turizmin en önemli endüstri
olduğu düşünüldüğünde özellikle turizm yörelerindeki suç oranlarının ayrıntılı olarak analizine ihtiyaç duyulmaktadır.
Tarımsal üretim miktarı birçok ilin gerisinde olsa da Muğla ili, katma değeri yüksek ürünler ile bitkisel üretim değerinde
bölgede üçüncülüğü almaktadır. Hayvansal ürünler değerinde de bölgede üçüncü sıradadır.
Bankacılık verilerine bakıldığında nüfus başına ortalama banka mevduatının en yüksek olduğu ikinci ilin Muğla olduğu
görülmektedir. Nüfus başına ortalama banka kredisi kullanımında da ikinci sırayı almaktadır.
Sağlık verilerinde kişi başına düşen sağlık personeli tatmin edici seviyedeyken kişi başına düşen hekim sayısı ve yatak
sayısı düşüktür. Muğla ilinin sahil yörelerinde turizmin kış aylarına da yayılması düşünülüyorsa sağlık alanındaki altyapı
tamamlanmadan bunun gerçekleşmesi mümkün gözükmemektedir.
89
MUĞLA – ALT ENDEKS PUANLARI
Ar-Ge
AR-GE
0,97
Bankacılık
Bankacılık
27,22
Çalışma
Hayatı
Çalışma
Hayatı
18,1
Dış Ticaret
Dış Ticaret
8,29
54,29
Eğitim
Eğitim
22,61
EnerjiEnerji
-35,95
Kirliliği
HavaHava
Kirliliği
2,99
ISO 500
İSO 500
6,21
İşgücü
İşgücü
17,33
Konut
Konut
15,42
Kültür
ve ve
Spor
Kültür
Spor
13,21
Nüfus
Nüfus
1,27
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi
Bölgeleri
43,78
Sağlık
Sağlık
Suç
-17,08
Suç
13,78
TarımTarım
TrafikTrafik
16,63
43,05
Turistik
Yatak Sayısı
Turistik Yatak Sayısı
14,54
Ulaştırma
Ulaştırma
6,88
Vergi
Vergi
13,36
Yatırım - Teşvik
Yatırım-Teşvik
0
10
20
30
40
50
60
90
UŞAK
Uşak ili, Ege-on iller arası rekabet endeksinde onuncu sırada yer almaktadır. Sağlık alanında önemli gelişmeler kaydeden Uşak ili, sanayi bölgelerinde de bazı olumlu gelişmeler göstermektedir.
AR-GE departmanı bulunan işletme sayısında Uşak son sırayı almaktadır. Çalışma hayatı verilerine bakıldığında büyük
ölçekli işletme sayısı az olmasına rağmen işletme başına istihdam yaratma oranında birçok ilin önünde dördüncü sırayı
almaktadır. İthalat ve ihracat rakamları ise oldukça düşüktür. İşgücü verilerinde ise işsizlik oranının çok yüksek olmadığı
görülmektedir. Bunun temel nedenlerinden birinin verilerden de görüleceği üzere net göç hızının ters yönde olmasıdır. Bu
anlamda Uşak ilinin göç veren bir il olması işsizlik oranlarının yükselmesini engellemektedir.
Uşak endüstrisinin önemli bulgularından biri, organize sanayi bölgelerinde tahsis edilen parsel adedinde ikinci sırada
olmasıdır. Ancak, yaratılan toplam istihdama bakıldığında dördüncü sıradadır. Küçük sanayi sitelerinde dolu işyeri sayısının
da lider illere göre düşük olduğu görülmüştür.
Eğitim alanında genel ÖSS başarı oranında dokuzuncu sırayı, lise ve üniversite mezunlarının toplam nüfusa oranında
ise sekizinci sırayı almaktadır. Uşak ili, özellikle eğitim alanında önemli gelişmelere ihtiyaç duymaktadır.
Sağlık alanında kişi başına düşen sağlık personelinde ilk sırayı alan Uşak, kişi başına düşen hasta yatak sayısında ise
ikinci sıradadır. Ancak, kişi başına düşen hekim oranında dokuzuncu sıradadır ve bu oranın arttırılması gerekmektedir.
Tarım ve hayvancılığa bakıldığında canlı hayvan değerinin tarımsal ürün değerinin önünde olduğu görülmektedir. Bu
anlamda, hayvancılık tarımın önüne geçmiştir. Kurumlar ve gelir vergilerinde ise son sırada yer almaktadır.
Ayrıca, Uşak ilinin yabancı sermaye aldığı ve yeni yatırımlarda yabancı sermayede bölgede beşinci sırada, yeni yatırımlarda yerli sermayede ise son sırada geldiği görülmektedir.
91
UŞAK – ALT ENDEKS PUANLARI
Ar-Ge
0,88
AR-GE
Bankacılık
20,23
Bankacılık
Çalışma Hayatı
22,55
Çalışma Hayatı
8,48
Dış Ticaret
Dış Ticaret
42,54
Eğitim
Eğitim
25,06
EnerjiEnerji
-8,39
Kirliliği
HavaHava
Kirliliği
1,5
ISO 500
İSO 500
İşgücü
İşgücü
9,1
Konut
Konut
9,04
13,72
Kültür
Spor
Kültür
ve ve
Spor
1,59
Nüfus
Nüfus
9,49
Sanayi
Bölgeleri
Sanayi
Bölgeleri
49,14
Sağlık
Sağlık
Suç
-18,1
Suç
5,79
TarımTarım
15,1
TrafikTrafik
Turistik
Yatak
Turistik
YatakSayısı
Sayısı
0,4
5,47
Ulaştırma
Ulaştırma
1,14
VergiVergi
7,33
Yatırım
- Teşvik
Yatırım-Teşvik
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
92
93
SONUÇ VE
DEĞERLENDİRME
Çalışma sonucunda elde edilen bulgular Ege Bölgesi içinde en rekabetçi konumda olan ilin İzmir olduğunu belirtmektedir. Diğer iller ile arasındaki fark oldukça yüksektir. Ancak, endeks içindeki sıralamaya bakıldığında sanayi alanında
önemli potansiyel barındıran Denizli ve Manisa’nın Çanakkale’den sonra yer alması düşündürücüdür. Çanakkale’nin öne
geçmesinde AR-GE, Eğitim, Enerji, Sağlık ve Yatırım-Teşviklerden aldığı puanlar etkilidir. Özellikle, Enerji alanındaki yatırımlar ve kişi başına enerji tüketiminin yüksek olması Çanakkale’yi ön plana çıkarmaktadır.
Rekabet endeksi sonucuna göre İzmir’in tek başına, Çanakkale-Denizli-Manisa-Balıkesir’in birbirleriyle, Muğla-KütahyaAydın’ın birbirleriyle ve Afyonkarahisar-Uşak’ın birbiriyle rekabet grubu içinde olduğu düşünülmektedir.
Çanakkale-Denizli-Manisa-Balıkesir dörtlüsünde Çanakkale ve Denizli, AR-GE endeksinde diğer ikisine göre oldukça
öndedir. Manisa’nın ise Çalışma Hayatı endeksinde diğer iller ile arasında fark mevcuttur. Çanakkale, kişi başına enerji tüketiminde diğer illerin oldukça önünde ve tüm iller çapında liderdir. Konut endeksinde Manisa geride kalmıştır. Denizli’nin
ise Kültür ve Spor endeksinde diğer iller ile arasında fark olduğu görülmektedir. Tarım endeksinde Manisa oldukça ön
plana çıkmaktadır. Yatırım-Teşvik endeksinde de Manisa’nın önemli üstünlüğü bulunmaktadır.
Muğla-Kütahya-Aydın üçlüsü incelendiğinde Kütahya’nın AR-GE endeksinde diğer üç ilin çok önünde olduğu, kişi başına enerji tüketiminde Aydın’ın biraz geride kaldığı, Hava Kirliliği endeksinde Muğla’nın diğer illerin oldukça önünde ve
aynı zamanda en yüksek negatif puana sahip il olduğu görülmektedir. Turistik Yatak Sayısı ağırlığının hissedildiği Muğla’nın
en yüksek hava kirliliğine sahip il olması düşündürücüdür. İşgücü endeksinde Kütahya, diğer iki ilin önüne geçmiş, Konut
endeksinde ise diğer iki ilin gerisinde kalmıştır. Nüfus endeksinde bu grup içinde Muğla ön plana çıkarken Kütahya, çok
gerilerde kalmıştır. Turistik Yatak Sayısı endeksinde Muğla’nın çok yüksek bir rekabet avantajı bulunurken sahille kıyısı bulunan bir diğer il olan Aydın, Muğla’nın oldukça gerisinde kalmıştır. Ulaştırma endeksinde ise Kütahya’nın oldukça geride
kaldığı görülmektedir.
94
Afyonkarahisar-Uşak grubunda ise bu illere ilişkin endeks değerlerinin genelde birbirine yakın olduğu görülmektedir.
Afyon’un Uşak karşısında özellikle Eğitim, Tarım ve Çalışma Hayatı alanında önemli rekabet avantajının olduğu belirtilebilir.
Yatırım-Teşvik, Turistik Yatak Sayısı, Nüfus ve Konut endekslerinde ise oldukça düşük bir fark mevcuttur. Uşak ise Enerji ve
Hava Kirliliği endekslerinde Afyon’un önündedir. Bu iki endeks dışındaki bazı endekslerde de Uşak, küçük farkla rekabet
avantajı göstermektedir.
Bu çalışma, coğrafi bazda 10 il üzerine odaklanan ve bu 10 ilin birbirine göre rekabetçi konumunu irdeleyen bir çalışmadır. İstanbul başta olmak üzere diğer iller ile karşılaştırma yapıldığında ortaya çıkan değerlerin daha farklı sonuçlar vermesi
aşikardır. Ancak, burada gösterilmek istenen bölge içindeki illerin rekabetinin arttırılmasında karar vericilere genel görünümü sunmak ve iller arasındaki farklılıkları ortaya koymaktır. Çalışma sonuçlarının bu kapsam içinde değerlendirilmesi
önemlidir. Bu kapsamda illerin rekabet üstünlüklerinin geliştirilmesinde yukarıda belirtilen ve farklılık gösteren endekslerin iyileştirilmesi yönünde ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda adımlar atılması gerekmektedir. Endeks puanı diğer
illere göre yüksek olan illerde dahi kendilerinden daha alt sıradaki illerden daha düşük puana sahip ana endeks puanlarına
rastlanmaktadır. Dolayısıyla, endekste ön sıralarda bulunan illerin de geliştirilmesi gereken alanları mevcuttur.
Çalışmanın değerinin artmasında periyodik olarak tekrarlanması önem taşımaktadır. Bu kapsamda araştırma grubu
olarak temel amacımız bu endeks çalışmasını her yıl yayınlayarak iller arasındaki rekabet değişiminin ve gelişiminin izlenebilirliğini sağlamaktır. Gelecek yıllarda yapacağımız bu çalışmalar ile Ege Bölgesi illerinin rekabet gelişimi izlenebilecektir.
95
KAYNAKLAR
Alkin, Kerem, Bulu, M., Cangel, A.(2011), İllerarası Rekabetçilik Endeksi 2009-2010 (Intercity Competitiveness Index
2009-2010), URAK.
Ciampi, Carlo Azeglio, Maljers, F., Barnevik, P., Simon, D., Gandois, J. , Solchaga, C., Cassells, P., Rodrigues, M.J., OIIila,
J., Breuel, B., Sapountzoglou, G., Peirens, W., Zwickel K. (1995), Enhancing European Competitiveness, Competitiveness
Advisory Group, First Report to the President of the European Commission.
Cuadrado-Roura, Juan R., Rubalcaba-Bermejo, L. (1998), “Specialization and Competition amongst European Cities: A
New Approach through Fair and Exhibition Activities”, Regional Studies, 32(2), pp. 133-147.
Erzan, Refik, Özkaynak, B., Kadirbeyoğlu, Z. (2011), Türkiye’nin Şehirleri Sürdürülebilirlik Araştırması (Sustainability Research of Turkish Cities), MasterCard.
Martin, Ron (2005), “Thinking About Regional Competitiveness: Critical Issues”, Background ‘Think-Piece’ Paper Commissioned by the East Midlands Development Agency, pp.1-46.
Rogerson, Robert J. (1999), “Quality of Life and City Competitiveness”, Urban Studies, 36(5-6), pp. 969-985.
Sala-I-Martin, Xavier, Bilbao-Osorio, B., Blanke, J., Drzeniek Hanouz, M., Geiger, T. (2011) “The Global Competitiveness
Index 2011–2012: Setting the Foundations for Strong Productivity”, World Economic Forum The Global Competitiveness
Report 2011-2012, pp.3-50.
The Economist Intelligence Unit (2012), Global Liveability Matrix, http://store.eiu.com/prodüçt.aspx? pid=435217628,
İndirme tarihi: 23.12.2012
VERİ KAYNAKLARI
Çalışma Bakanlığı
Gelir İdaresi Başkanlığı
İstanbul Sanayi Odası
Milli Eğitim Bakanlığı
ODTÜ URAP Araştırma Laboratuarı
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Derneği
Türkiye Bankalar Birliği
Türkiye İstatistik Kurumu
* Araştırmada kullanılan verilerde ilgili organlarca yayınlanan verinin TÜİK tarafından da yayınlanması durumunda TÜİK verisi
dikkate alınmıştır.