Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler
advertisement
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler Sayı: 6 / Aralık 2011 Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı Bu Yayın kamuoyunu bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Yayında yer alan bilgilere dayanarak alınacak kararların sonuçlarından BDDK sorumlu tutulamaz. Yayından kaynak gösterilmek suretiyle kısmen alıntı yapılabilir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Adına Sahibi: Mukim ÖZTEKĠN Sorumlu Yazı ĠĢleri Müdürü: Faruk DEMĠR BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU Atatürk Bulvarı No: 191 06680 Kavaklıdere, Ankara-Türkiye STRATEJĠ GELĠġTĠRME DAĠRE BAġKANLIĞI Telefon: (90 312) 455 65 29; Faks: (90 312) 424 08 74; Ġnternet Sitesi: www.bddk.org.tr; E-Posta: bygr@bddk.org.tr Bu yayın tüm içeriği ile BDDK internet sayfasında yer almaktadır. BDDK doküman merkezinde 100 adet basılmıştır. Basım Tarihi: 26 Temmuz 2012; © 2012 BDDK ISSN: 1307-5691 AÇIKLAMA Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre; bankacılık sektörü ile banka dışı finansal sektörde (finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri) yaşanan gelişmelerden yapısal nitelikte olanlara dair değerlendirmeleri içeren Bankacılıkta Yapısal Gelişmeleri yayınlamaktadır. Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayını’nın altıncı sayısı altı bölümden oluşmaktadır. Yayında, piyasa yapısı analizine, bankacılığa ilişkin kapasite göstergelerine, aracılık faaliyetlerine, strateji ve politika konularına dair gelişmelere yer verilmektedir. Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayını’nda yer alan bankalara ilişkin veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır. Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayını’nın herhangi bir sayısında yer alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir. Bu çalışma, BDDK Veritabanından 13 Temmuz 2012 tarihi itibarıyla alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki güncellemeler raporun kapsamı dışındadır. Çalışmanın bankacılık sektörünün tümünü içeren analiz bütünlüğünün bozulmaması amacıyla, küresel ve Türkiye karşılaştırmalarında, Türkiye için bankaların bütünü kapsanmıştır. BDDK i Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 BDDK ii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 GENEL DEĞERLENDĠRME Türk bankacılık sektörünün aktif büyüklüğünün %92’sini mevduat bankaları, %4,6’sını katılım bankaları ve %3,4’ünü kalkınma ve yatırım bankaları oluşturmaktadır. Son yıllarda mevduat bankalarının payında gözlenen azalışa paralel olarak katılım bankalarının payında istikrarlı bir artış görülmektedir. Ölçek açısından son 10 yıllık dönem incelendiğinde, büyük ölçekli bankaların payının sürekli arttığı, buna mukabil diğer banka gruplarının paylarının azaldığı görülmekle birlikte, 2011 büyük ölçekli bankaların sektör payı azalırken orta ölçekli bankaların lehine bir değişim gözlenmektedir. Söz konusu gelişme görece küçük ölçekli bankaların büyüme potansiyelini göstermekte olup, motivasyon unsuru oluşturacak politikalarla desteklenme ihtiyaçlarına işaret etmektedir. Küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne olan ilgisi 2002 yılından itibaren artarak devam etmekte ve sektörde faaliyet gösteren 36 bankada küresel sermayenin payı bulunmaktadır. 2010 yılında %2,1 olan yurtdışı organizasyonların toplam dönem kârındaki payı, 2011 yılında %7,5’e yükselmiştir. 2011 yılı itibarıyla yurtdışı organizasyonların sektörün toplam aktiflerindeki payı ise %15,1’dir. Banka şubelerinin yurt içi dağılımında ağırlığını İstanbul’un oluşturduğu Marmara Bölgesinde önemli bir yoğunlaşma görülmektedir. Sektördeki bankaların 34 farklı ülkede yurtdışı organizasyonu mevcut olup, 2011 yılında özellikle Bahreyn ve Irak’ta yeni şubeler açılmıştır. Bankacılık sektörü yoğunlaşma göstergeleri analiz edildiğinde Türk bankacılık sektörünün pek çok gelişmiş ekonomiye göre risklilik düzeyinin düşük olması sektörün sağlamlığın işaret etmekte, yüksek aktif büyüme hızı ise sektörün hala çok büyük bir potansiyelinin bulunduğunu göstermektedir. Mev. Kredi Aktif Tablo: Türk Bankacılık Sektörü Piyasa Görünümü (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları HHI İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI 2000 53,2 27,1 19,7 623,4 88,8 6,0 5,1 578,7 49,7 70,6 720,7 2001 73,3 16,8 9,9 794,9 88,7 8,6 2,7 761,3 56,7 82,8 878,2 2002 71,3 20,3 8,4 851,7 87,6 8,3 4,1 732,0 60,8 84,5 969,8 2003 73,4 17,2 9,5 904,6 88,4 7,1 4,5 710,2 61,4 85,3 1027,0 2004 73,7 16,7 9,7 905,9 90,2 5,1 4,7 712,6 62,9 86,8 1090,3 2005 74,0 16,0 10,1 934,7 90,4 3,7 5,9 751,0 63,9 86,9 1056,7 2006 75,2 14,9 9,8 911,0 92,5 3,3 4,3 805,8 63,2 87,3 1034,1 2007 74,0 16,5 9,5 879,1 91,9 3,1 4,9 784,2 62,2 86,3 1003,3 2008 74,3 16,4 9,3 885,7 92,0 3,2 4,8 811,7 62,3 86,1 994,9 2009 75,5 16,3 8,2 913,3 90,5 3,5 6,0 772,9 62,6 86,1 1015,3 2010 74,8 16,8 8,5 897,0 91,1 3,0 5,9 797,1 63,1 86,9 1042,0 2011 73,2 18,5 8,2 855,5 91,0 3,4 5,6 812,9 59,8 86,5 937,8 Kredilerin bankacılık sektörü toplam aktifleri içindeki ağırlıklı payı, 2011 yılında da devam etmektedir. Sektörün aktiflerinde gözlenen artışı sürükleyen temel nedenin, kredi hacminde yaşanan büyüme olduğu görülmektedir. Türk bankacılık sektöründe kredi piyasasında yüksek bir yoğunlaşmanın bulunmadığı değerlendirilmektedir. Kredi hacmi piyasası yoğunlaşmasında 2011 yılında gözlene kısmi artışa rağmen, yoğunlaşma ölçütü, 1.000 puanın altında 812,9 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. Mevduat bankalarının kredi piyasasındaki ağırlığı, 2011 yılında da devam etmektedir. Küçük ölçekli bankaların kredi piyasası içindeki paylarında 2006 yılından beri yaşanan düşüş eğilimi de 2011 yılı itibarıyla sürmüştür. Piyasa yapısı çerçevesinde, ticari krediler ve KOBİ kredileri, toplam krediler ile paralel bir gelişim izlerken, tüketici kredileri piyasasında daha yüksek bir yoğunlaşma bulunmaktadır. Özellikle kredi kartı alacakları piyasasındaki görece yüksek yoğunlaşma ve 2007 yılı sonrası konut kredisi piyasasındaki yoğunlaşmanın kısmen artması, tüketici kredileri piyasası yoğunlaşmasındaki artışta etkili olmuştur. Türk bankacılık sektöründe mevduat piyasasında, büyük ölçekli bankaların toplam içindeki paylarında meydana gelen azalış ile birlikte, 2011 yılında yoğunlaşmanın daha da azaldığı gözlenmektedir. Sektörde faaliyet gösteren dört katılım bankasının pazar payları birbirine yakın seviyede bulunmaktadır. Katılım fonları piyasasında, 2010 yılı itibarıyla, Asya ve Orta Doğu bölgesinde faaliyet gösteren kuruluşlarca toplanan küresel mevduat 324 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Söz konusu mevduatta Suudi Arabistan’ın 2010 yılı itibarıyla ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye’nin söz konusu pazardaki payı 2010 yılında %5 düzeyindedir. Türk bankacılık BDDK iii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 sektörünün, mevduat dışı finansman kaynaklarına erişim kapasitesi yükselmiştir. 2011 yılında sektör tarafından kullanılan sendikasyon kredileri içinde, büyük ölçekli bankaların paylarının azaldığı, orta ölçekli bankaların ise bu kredilerden daha yüksek pay aldıkları görülmektedir. Bu durum, sektörün kaynak çeşitliliğinin artmasına olanak sağlamaktadır. Türk bankacılık sektöründe kapasite göstergeleri genel olarak istikrarlı bir gelişim süreci içindedir. Katılım bankalarının bütün kapasite göstergelerinde sektörün üzerinde performans sergilediğini ve çok hızlı bir gelişim süreci içinde olduğu gözlemlenmektedir. Ölçek bazında ise, küçük ölçekli bankalar, kapasite göstergeleri açısından en az gelişim sağlayan gruptur. Sektördeki şube ve çalışan sayısında 2003 yılından sonra bu göstergelerde istikrarlı bir artış süreci başlamıştır. Ilımlı da olsa şube ve personel sayılarında artışın devam etmesi, bankacılık sektörünün küresel krizden etkilenme düzeyinin görece düşük olduğunu kanıtlar niteliktedir. Ödemeler sisteminin unsurlarından olan ATM ve POS sayılarının, son sekiz yılda sırasıyla yılda ortalama %11 ve %18 oranında artması bankacılık hizmetlerine erişimin her yıl daha da kolaylaştığını göstermektedir. Kredi kartı sayısı, bankaların pazar payı ve kâr stratejilerinin de etkisiyle son 10 yılda yaklaşık üç katına ulaşmıştır. Perakende bankacılığa yönelik güçlü risk iştahı, sektörde güçlü bir rekabeti beraberinde getirmektedir. Bu rekabet yapıcı bir nitelikle sektörün pazar payını büyütmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca, internet bankacılığı, telefon bankacılığı ve çağrı merkezleri, e-posta, posta vb. kanallar da dikkate alındığında, sektörün hizmet sunum kapasitesi bakımından önünde çok büyük bir parkurun olduğu görülmektedir. Tablo: Türk Bankacılık Sektörü Temel Kapasite Göstergeleri (%) Kredi Müş. Sayısı Mudi Sayısı Şube Sayısı 2005 63,7 88,0 83,2 94,8 57,3 78,8 İlk 5 Banka İlk 10 Banka İlk 5 Banka İlk 10 Banka İlk 5 Banka İlk 10 Banka 2006 61,3 88,7 80,6 95,3 54,7 79,8 2007 58,5 88,3 81,0 94,2 51,3 77,4 2008 59,7 88,7 79,5 94,3 51,2 76,5 2009 57,4 88,3 78,9 93,7 51,3 77,1 2010 58,1 89,3 71,0 90,9 51,5 78,1 2011 58,6 90,1 71,7 90,5 51,4 80,6 Piyasa yapısı ile ilgili olarak analiz edilmesi gereken temel unsurlardan birisi de kuruluşların davranış biçimidir. Sektörde oluşan davranışın önemli bir göstergesi fiyatlama politikalarıdır. Bu çerçevede, TP-YP ayrımında ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyetleri incelenmiştir. TP plasman faizinde orta ölçekteki bankaların, ortalama TP faiz maliyetinde ise küçük ölçekli bankaların diğer gruplara göre daha düşük oranlarla çalıştıkları gözlenmektedir. Ayrıca, kredi ve mevduata ilişkin faiz oranları incelendiğinde, bankaların faiz oranlarını indirdikleri ve genel olarak marjların daraldığı görülmektedir. Nitekim mevduat faizlerinde yakınsamanın olduğu, yine orta ölçekli bankaların daha yüksek mevduat faizi ödedikleri dikkat çekmektedir. Önümüzdeki dönemde özellikle yurtiçi tasarrufu teşvik eden politikaların ve İstanbul Finans Merkezi teşvik uygulamalarının, ürün çeşitliliği ve rekabet açısından etkili olacağı ve sektörün potansiyelini realize etmesi konusunda yardımcı olacağı beklenmektedir. Ayrıca, 2011 yılında para politikasının bir aracı olarak kullanılan zorunlu karşılık oranı uygulaması ile BDDK’nın aktif olarak kullandığı genel ve özel karşılık oranı uygulamalarının, kredi davranışını etkilediği izlenmiştir. Grafik: Bireysel Kredi Kartı Taksit Tercih Oranı ve Bankacılıkta ARGE/Faiz DıĢı Giderler 0,3 iv 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2006 -0,1 2005 0,1 0 2004 10 2011 0,5 20 2010 30 Küçük Ölçekli 2009 0,7 2008 40 BDDK Orta Ölçekli 0,9 2007 Küçük 50 Büyük Ölçekli ARGE Harcamaları/ Faiz Dışı Giderler 1,3 (%) 1,1 2006 Orta 60 1,5 Bireysel Kredi Kartlarında Taksit Kullanım Oranı 2005 Büyük (%) 2004 70 2003 80 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Sektörde dikkat çeken bir davranış biçimi ise, Ar-Ge harcamalarının toplam faiz dışı giderler içinde oldukça düşük bir paya sahip olmasıdır. Finansal sistemin geleceğe bakış açısı ve yeni iş modelleri kapsamında bu harcamaların artması beklenmektedir. Sektör, yüksek uyum kabiliyeti ve genç nüfusu ile küresel yenilikleri izlemek ve Türk finans piyasasına uyarlamak konusunda oldukça başarılıdır. Ancak, yüksek potansiyelini hayata geçilebilmek, pazarını genişletmek ve ürün çeşitliliğini artırabilmek için, bu alanda programlı ve koordineli atılımlara açık olması da gerekmektedir. Bu konjonktürde Ar-Ge faaliyetlerinin desteklenmesi hakkındaki yasa ve İstanbul Finans Merkezi teşvik uygulamalarının önemli fırsatlar yaratabileceği düşünülmektedir. Sektörün, kâr payı ve ikramiye ödemelerinde, yerel ve küresel koşulları dikkate aldığı görülmektedir. Sektör kârlılığını sürdürmekle beraber, özellikle 2009 ve 2011 yıllarında söz konusu gider kalemlerinde reel azalma gözlenmiştir. Piyasa yapısı ile etkileşimde olan diğer bir husus bankaların göstermiş oldukları performanstır. Kârlılık, etkinlik ve verimlilik açısından analiz edilen sektörün performansı, 2008 yılında ortaya çıkan küresel krizin devam eden yansımalarından etkilenmeden olumlu seyrini sürdürmektedir. 2011 yılında, küçük ve orta ölçekli bankaların toplam kârdan aldıkları pay artarken, büyük ölçekli bankalarınki azalmıştır. Bu gelişme, sektörde rekabetin güçlendiğine ve küçük ölçekli bankaların kapasitelerini geliştirdiklerine yönelik bir işaret olarak değerlendirilmektedir. Küresel dalgalanmaların yarattığı olumsuz ortamın varlığına rağmen 2011 yılı performansı, hafif yavaşlama ile sonuçlansa bile, muadil ekonomilerden daha olumlu bir tablo çizmektedir. Son üç yıllık dönemde küresel boyutta ülkelerin aktif ve özkaynak getiri oranları karşılaştırıldığında, Türkiye’nin gelişmiş ekonomilerden daha yüksek aktif ve özkaynak getirisine sahip olduğu gözlenmektedir. Bununla birlikte, hızlı büyüyen ve yükselen piyasalara erişilmesi açısından, aktif ve özkaynak getirilerinde yukarı yönlü önemli bir potansiyelin bulunduğu görülmektedir. Performans, piyasa tabanlı ölçütler vasıtasıyla incelendiğinde, dalgalı bir seyir izleyen fiyat/kazanç ve fiyat/maddi varlıklar oranları, 2011 yılında genel risk algısında görülen yükselişle birlikte bir miktar aşağı yönlü olduğu görülmektedir. Bu nedenle, uzun vadeli düşünen yatırımcılar için bankacılık sektörü önemli fırsatlar sunmaya devam etmektedir. Temel bir performans göstergesi olan etkinlik, kârlılığa benzer biçimde sektörde gelişme potansiyeline işaret etmektedir. Etkinliğin önemli bir ölçütü olan kredi/mevduat oranının gelişimine bakıldığında, tüm ölçeklerde ve banka gruplarında yukarı yönlü eğilimin devam ettiği ve mevduatın yıllar itibarıyla daha fazla krediye dönüştüğü izlenmektedir. Ayrıca, yine ölçekler ve fonksiyonel açıdan takibe dönüşüm oranlarının 2011 yılı itibarıyla aşağı yönlü olması, etkinlikteki artışın bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Veri zarflama yöntemine göre yapılan analiz de, son iki yılda özellikle büyük ölçekli bankalardaki etkinlik artışını teyit etmektedir. Türk bankacılık sektörünün, son 10 yıllık süreçte etkinlik ölçütlerinde ivme yakalamasına rağmen, küresel boyutta yapılan kıyaslamalarda yukarı yönlü gelişmeye çok müsait olduğu ve büyük bir potansiyelinin bulunduğu görülmektedir. 2011 yılında sektör geneli için %98,2 olan kredi/mevduat oranının, muadil büyüklükteki ekonomilerde %150’ler civarında olması, söz konusu potansiyelin gerçekleşme ihtimalinin yüksek olduğuna işaret etmektedir. Ayrıca şube ve çalışan bazlı verimlilik göstergeleri, bu alandaki olumluya gidişi ve büyüme potansiyelini teyit eden bir görünüm ortaya koymaktadır. Nitekim şube başına aktif, kredi ve mevduat tutarları 2011 yılında da büyümeye devam etmiştir. Küresel karşılaştırma yapıldığında, şube ve personel başına büyüklükler açısından, Türk bankacılık sektörünün muadil büyüklükteki gelişmiş ve gelişen piyasalara yaklaşması açısından daha yukarı çıkabilecek bir fırsatın olduğu görülmektedir. Benzer biçimde, işletme bazlı verimlilik göstergeleri, genel eğilim itibarıyla iyileşme göstermektedir. Nitekim toplam işletme giderlerinin toplam gelirlere oran sektör genelinde kabul edilebilir oran olan %50’nin altında seyretmeye devam etmektedir. BDDK v Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 BDDK vi Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 ĠÇĠNDEKĠLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI ..................................................................................... 1 1.1. Bankaların Tür/Grup/Statü Analizi ............................................................................... 1 1.2. Banka Lisansları............................................................................................................... 9 1.3. Bankacılıkta Faaliyet ve Organizasyon Bölümlenmesi ......................................... 12 1.4. Aktif Büyümesi ve Yoğunlaşması ............................................................................... 18 BANKACILIK SEKTÖRÜ PĠYASA YAPISI ............................................................................. 23 2.1. Krediler ........................................................................................................................... 23 2.2. Ticari Krediler ................................................................................................................. 25 2.3. KOBİ Kredileri ................................................................................................................. 27 2.4. Tüketici Kredileri ............................................................................................................ 28 2.5. Konut Kredileri ............................................................................................................... 30 2.6. Kredi Kartları Alacakları ............................................................................................... 33 2.7. Mevduat ........................................................................................................................ 36 2.8. Tasarruf Mevduatı ........................................................................................................ 39 2.9. Mevduat Dışı Fonlar ..................................................................................................... 41 2.10. Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler ....................................................................... 44 BANKACILIK SEKTÖRÜNDE KAPASĠTE ............................................................................... 47 3.1. Müşteri Analizi ............................................................................................................... 47 3.2. Şube ve Personel Analizi ............................................................................................. 51 3.3. ATM ve POS Analizi ...................................................................................................... 55 3.4. Kredi ve Banka Kartı Analizi ........................................................................................ 61 BANKACILIK SEKTÖRÜNDE DAVRANIġ............................................................................. 67 4.1. Bankacılıkta Fiyat Farklılaşması .................................................................................. 67 4.2. Bireysel Kart Kullanımı Gelişmeleri ............................................................................. 74 4.3. Birleşme ve Devirler ...................................................................................................... 77 4.4. Tanıtım ve Promosyon Faaliyetleri............................................................................. 79 4.5. Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri .......................................................................... 84 4.6. Kâr Payı ve İkramiye Giderleri .................................................................................... 86 BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN PERFORMANS GÖSTERGELERĠ ............................................. 89 5.1. Performans Göstergeleri ............................................................................................. 89 5.2. Etkinlik Analizi ................................................................................................................ 93 5.3. Verimlilik Göstergeleri ................................................................................................ 100 BANKA DIġI FĠNANSAL SEKTÖRLER ................................................................................. 109 6.1. Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı ................................................................ 109 6.2. Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı ............................................................................... 114 6.3. Finansman Sektörü Piyasa Yapısı ............................................................................ 117 BDDK vii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 KUTULAR Kutu 1: Banka Türlerinin Küresel Görünümü ........................................................................................... 11 Kutu 2: Banka Sayılarının Küresel Görünümü ........................................................................................ 14 Kutu 3: Aktif Büyüklüğünün Küresel Görünümü .................................................................................... 19 Kutu 4: Aktif Yoğunlaşması İtibarıyla Türkiye-AB Karşılaştırması .......................................................... 20 Kutu 5: G-20 Ülkeleri Kredilerinin Görünümü ......................................................................................... 24 Kutu 6: Reel Kesime Açılan Kredilerin Küresel Görünümü ................................................................... 26 Kutu 7: Konut Dışı Tüketici Kredilerinin Küresel Görünümü .................................................................. 30 Kutu 8: Konut Kredilerinin Küresel Görünümü........................................................................................ 32 Kutu 9: Ödeme Araçları İşlem Hacminin Küresel Görünümü ............................................................. 35 Kutu 10: Mevduatın Küresel Görünümü ................................................................................................. 38 Kutu 11: Katılım Fonlarının Küresel Görünümü....................................................................................... 40 Kutu 12: Sendikasyon Kredilerinin Küresel Görünümü ......................................................................... 43 Kutu 13: Kredi Müşteri Sayılarında Küresel Görünüm ........................................................................... 48 Kutu 14: Mevduat Müşteri Sayılarında Küresel Görünüm ................................................................... 50 Kutu 15: Banka Şube Sayılarında Küresel Görünüm ............................................................................ 52 Kutu 16: Çalışan Sayılarında Küresel Görünüm..................................................................................... 55 Kutu 17: ATM Sayılarında Küresel Görünüm .......................................................................................... 57 Kutu 18: POS Sayılarında Küresel Görünüm........................................................................................... 60 Kutu 19: Kredi Kartı Sayılarında Küresel Görünüm ................................................................................ 63 Kutu 20: Banka Kartı Sayılarında Küresel Görünüm.............................................................................. 66 Kutu 21: Net Kârların Gelişimi Küresel Görünüm ................................................................................... 90 Kutu 22: Performans Göstergelerinde Küresel Görünüm .................................................................... 93 Kutu 23: Etkinlik Analizinde Küresel Görünüm ....................................................................................... 99 Kutu 24: Şube Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm .................................................... 103 Kutu 25: Personel Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm .............................................. 105 Kutu 26: İşletme Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm ................................................ 108 Kutu 27: Finansal kiralama göstergelerine ilişkin küresel görünüm .................................................. 112 Kutu 28: Finansal kiralama işlem hacmine ilişkin küresel görünüm ................................................. 113 Kutu 29: Faktoring işlem hacmine ilişkin küresel görünüm ............................................................... 115 TABLOLAR Tablo 1.1-1: Fonksiyonlarına Göre Bankaların Görünümü .................................................................... 1 Tablo 1.1-2: Ölçeklerine Göre Bankaların Görünümü ........................................................................... 2 Tablo 1.1-3: G-SIFI Listesi .............................................................................................................................. 2 Tablo 1.1-4: Sahiplik Yapılarına Göre Bankaların Görünümü ............................................................... 3 Tablo 1.1-5: Organizasyonlarına Göre Bankaların Görünümü ............................................................. 4 Tablo 1.1-6: Statü Değişiklikleri ................................................................................................................... 4 Tablo 1.2-1: Bankacılık Lisansına Konu Temel Faaliyetlerin Görünümü ............................................. 9 Tablo 1.3-1: Aktiflerin Yurt İçi Yurt Dışı Ağırlığı ......................................................................................... 12 Tablo 1.3-2: Kredilerin ve Mevduatın Yurt İçi ve Yurt Dışı Şubeler Dağılımı....................................... 12 Tablo 1.3-3: Dönem Net Kârında Yurt İçi ve Yurt Dışı Şubeler Dağılımı ............................................. 13 Tablo 1.3-4: Banka Sayılarının Gelişimi .................................................................................................... 13 ablo 1.3-5: Bankaların Organizasyonları ................................................................................................ 15 Tablo 1.3-6: Bankacılığın Yerel Coğrafyası ............................................................................................ 16 Tablo 1.3-7: Bankacılığın Küresel Coğrafyası ........................................................................................ 17 Tablo 1.4-1: Toplam Aktif Büyüklük ve Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................... 18 Tablo 1.4-2: Sektördeki Aktif Pay Sıralaması .......................................................................................... 21 Tablo 2.1-1: Toplam Kredi Hacmi Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................................. 23 Tablo 2.1-2: Kredilerde İlk 10 Banka Sıralaması ..................................................................................... 25 Tablo 2.1-1: Ticari Krediler Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................................... 25 Tablo 2.2-1: KOBİ Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................................... 27 BDDK viii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 2.2-2: KOBİ Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 28 Tablo 2.3-1: Tüketici Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................................... 29 Tablo 2.3-2: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması ....................................................... 29 Tablo 2.4-1: Konut Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ........................................................................ 31 Tablo 2.4-2: Konut Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması .......................................................... 33 Tablo 2.5-1: Kredi Kartları Tutarı Yoğunlaşma Göstergeleri ................................................................. 33 Tablo 2.5-2: Kredi Kartları Tutarında ilk 10 Banka Sıralaması ............................................................... 34 Tablo 2.6-1: Mevduat Yoğunlaşma Göstergeleri ................................................................................. 36 Tablo 2.6-2: Mevduatta İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................................... 37 Tablo 2.6-3: Katılım Fonu Piyasası Büyüklüğü ......................................................................................... 37 Tablo 2.6-4: Katılım Fonunda Sıralama ................................................................................................... 37 Tablo 2.7-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşma Göstergeleri .................................................................. 39 Tablo 2.8-1: Mevduat Dışı Fonlar Yoğunlaşma Göstergeleri .............................................................. 41 Tablo 2.8-2: Sendikasyon Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................................ 42 Tablo 2.8-3: Sendikasyon Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması .......................................................... 42 Tablo 2.8-4: Seküritizasyon Yoğunlaşma Göstergeleri ......................................................................... 42 Tablo 2.8-5: Seküritizasyon Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................ 44 Tablo 2.9-1: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler Yoğunlaşması .......................................................... 44 Tablo 2.9-2: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülüklerde İlk 10 Banka Sıralaması...................................... 45 Tablo 2.9-3: Türev İşlemler Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................................... 45 Tablo 2.9-4: Türev İşlemlerde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................... 46 Tablo 3.1-1: Kredi Müşteri Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................. 47 Tablo 3.1-2: Kredi Müşteri Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ..... 48 Tablo 3.1-3: Kredi Müşteri Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................... 48 Tablo 3.1-4: Mudi Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı............................................................... 49 Tablo 3.1-5: Mudi Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ................... 50 Tablo 3.1-6: Mudi Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................................. 50 Tablo 3.2-1: Şube Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı .............................................................. 51 Tablo 3.2-2: Şube Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ................... 53 Tablo 3.2-3: Şube Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................................ 53 Tablo 3.2-4: Çalışan Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı .......................................................... 53 Tablo 3.2-5: Çalışan Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .............. 54 Tablo 3.2-6: Çalışan Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 54 Tablo 3.3-1: ATM Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................................ 55 Tablo 3.3-2: ATM Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .................... 56 Tablo 3.3-3: ATM Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .............................................................................. 56 Tablo 3.3-4: POS Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................................ 58 Tablo 3.3-5: POS Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar..................... 59 Tablo 3.3-6: POS Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .............................................................................. 59 Tablo 3.4-1: Kredi Kartı Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ..................................................... 61 Tablo 3.4-2: Kredi Kartı Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .......... 62 Tablo 3.4-3: Kredi Kartı Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .................................................................... 62 Tablo 3.4-4: Banka Kartı Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................... 64 Tablo 3.4-5: Banka Kartı Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ....... 65 Tablo 3.4-6: Banka Kartı Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................. 65 Tablo 4.1-1: Politika Araçları, Temel Düzenlemeler ve Etkileri ............................................................ 72 Tablo 4.3-1: Yıllara Göre Birleşme ve Devir İşlemlerinin Sayısı ve Büyüklüğü .................................... 77 Tablo 4.3-2: Birleşme ve Devirlerin Yoğunlaşma Üzerine Analizi ......................................................... 78 Tablo 4.4-1: Tanıtım Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................................... 80 Tablo 4.4-2: Tanıtım Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ................................................................... 80 Tablo 4.4-3: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler ..................................................................................... 81 Tablo 4.4-4: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ............................................ 81 Tablo 4.4-5: Promosyon Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri .............................................................. 82 BDDK ix Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 4.4-6: Promosyon Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ............................................................ 83 Tablo 4.4-7: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşma Göstergeleri ............................... 83 Tablo 4.4-8: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ..................................... 84 Tablo 4.5-1: ARGE Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ....................................................................... 84 Tablo 4.5-2: ARGE Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ...................................................................... 85 Tablo 4.5-3: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler ....................................................................................... 85 Tablo 4.5-4: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması .............................................. 86 Tablo 4.6-1: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................. 87 Tablo 4.6-2: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri ilk 10 Banka Sıralaması ................................................... 87 Tablo 4.6-3: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri /Faiz Dışı Giderler ............................................................ 88 Tablo 4.6-4: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri /Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ................... 88 Tablo 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyona Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi .................................................. 89 Tablo 5.1-2: Aktif Getirisinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................... 89 Tablo 5.1-3: Özkaynak Getirisinde İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................. 89 Tablo 5.1-4: Ölçek ve Fonksiyona Göre Net Faiz Marjı ........................................................................ 90 Tablo 5.1-5: Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı ........................................................................................... 92 Tablo 5.1-6: Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu ......................................................................... 93 Tablo 5.2-1: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Krediler/Toplam Aktifler ................................... 94 Tablo 5.2-2: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları .................................. 95 Tablo 5.2-3: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Takibe Dönüşüm Oranı .................................... 96 Tablo 5.2-4: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Karşılıklar/TGA Oranı ........................................ 96 Tablo 5.2-5: Girdi-Çıktı Değişkenleri ........................................................................................................ 97 Tablo 5.2-6: Girdi ve Çıktı Değişkenlerinin Gelişimi ............................................................................... 97 Tablo 5.3-1: Şube Başına Aktif Tutarı ..................................................................................................... 100 Tablo 5.3-2: Şube Başına Kredi Tutarı .................................................................................................... 100 Tablo 5.3-3: Şube Başına Mevduat Tutarı ............................................................................................ 101 Tablo 5.3-4: Şube Başına Dönem Kârı .................................................................................................. 101 Tablo 5.3-5: Personel Başına Aktif Tutarı ............................................................................................... 102 Tablo 5.3-6: Personel Başına Mevduat Tutarı ...................................................................................... 102 Tablo 5.3-7: Personel Başına Dönem Kârı ............................................................................................ 102 Tablo 5.3-8: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın T.İşletme Giderleri/T. Gelirleri ........................ 104 Tablo 5.3-9: T. Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Personel Giderleri/T. İşlet. Giderleri......................... 104 Tablo 5.3-10: T.Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. İşlet. Giderleri ....................... 106 Tablo 5.3-11: T.Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler ........................... 107 Tablo 6.1-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 109 Tablo 6.1-2: Aktiflerde İlk 10 Şirketin Payı .............................................................................................. 110 Grafik 6.1-3: Toplam Kredi Hacmi ve Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................... 110 Tablo 6.2-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 114 Tablo 6.2-2: Aktiflerde Şirket Yoğunlaşması ........................................................................................ 116 Tablo 6.2-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 117 Tablo 6.3-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 118 Tablo 6.3-2: Toplam Aktif ve Yoğunlaşma Göstergeleri .................................................................... 118 Tablo 6.3-3: Aktiflerde İlk 5 Şirket Yoğunlaşması ................................................................................. 118 Tablo 6.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 119 BDDK x Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 GRAFĠKLER Grafik 1.4-1:Aktif Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ..................................................................... 19 Grafik 2.1-1: Kredi Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılımı .................................................................. 23 Grafik 2.1-1: Ticari Krediler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 27 Grafik 2.2-1: KOBİ Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 28 Grafik 2.3-1: Tüketici Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................... 29 Grafik 2.4-1: Konut Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................. 31 Grafik 2.5-1: Kredi Kartları Tutarı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................... 34 Grafik 2.6-1: Mevduat Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................................... 36 Grafik 2.7-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................ 39 Grafik 2.8-1: Mevduat Dışı Fonlar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım......................................... 41 Grafik 2.9-1: Gayrinakdi Kredi ve Yük. Yoğunlaşması ile Fonksiyonel Dağılım ................................. 44 Grafik 2.9-2: Türev İşlemler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 45 Grafik 3.1-1: Sahiplik ve Ölçek İtibarıyla Kredi Müşteri Sayısı Gelişim Endeksi .................................. 47 Grafik 3.1-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Mudi Sayısı Gelişim Endeksi ............................................ 49 Grafik 3.2-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Şube Sayısı Gelişim Endeksi ............................................ 51 Grafik 3.2-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Çalışan Sayısı Gelişim Endeksi........................................ 54 Grafik 3.3-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla ATM Sayısı Gelişim Endeksi ............................................. 56 Grafik 3.3-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla POS Sayısı Gelişim Endeksi .............................................. 58 Grafik 3.4-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Kredi Kartı Sayısı Gelişim Endeksi ................................... 61 Grafik 3.4-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Banka Kartı Sayısı Gelişim Endeksi................................. 64 Grafik 4.1-1: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım*........................... 67 Grafik 4.1-2: Ortalama YP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım ............................ 67 Grafik 4.1-3: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım ................................. 68 Grafik 4.1-4: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım ............................... 68 Grafik 4.1-5: Ortalama YP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım .............................. 68 Grafik 4.1-6: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım.................................... 69 Grafik 4.1-7: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahiplik Dağılım ...................................... 69 Grafik 4.1-8: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Ölçeğe Göre Dağılım* ........................................... 70 Grafik 4.1-9: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Fonksiyonel Dağılım* .............................................. 70 Grafik 4.1-10: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Sahipliğe Göre Dağılım ........................................ 71 Grafik 4.1-11: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Ölçeğe Göre Dağılım ................ 71 Grafik 4.1-12: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Fonksiyonel Dağılım .................... 71 Grafik 4.1-13: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım .............. 72 Grafik 4.1-14: İşletmelere Verilen Krediler - Standartlar Ve Talepler .................................................. 73 Grafik 4.1-15: Bireysel Krediler - Standartlar Ve Talepler ..................................................................... 74 Grafik 4.2-1: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Ölçeğe Göre Gelişimi ................................................. 75 Grafik 4.2-2: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Ölçeğe Göre Gelişimi ............................... 75 Grafik 4.2-3: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Fonksiyona Göre Gelişimi ........................................... 76 Grafik 4.2-4: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Fonksiyona Göre Gelişimi ......................... 76 Grafik 4.2-5: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Sahipliğe Göre Gelişimi ............................................... 77 Grafik 4.2-6: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Sahipliğe Göre Gelişimi ............................. 77 Grafik 4.3-1: Bankacılıkta Küresel Birleşme ve Devir Faaliyetleri ........................................................ 79 Grafik 4.3-2: Bankacılıkta Küresel Birleşme ve Devir Faalyetlerinin Türleri ve Büyüklüğü ................ 79 Grafik 4.4-1: Tanıtım Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................... 80 Grafik 4.4-2: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................ 81 Grafik 4.4-3: Promosyon Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................ 82 Grafik 4.4-4: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ......... 83 Grafik 4.5-1: ARGE Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................................................. 85 Grafik 4.5-2: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................... 86 Grafik 4.6-1: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım........................ 87 Grafik 4.6-2: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri /Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması .................................. 88 BDDK xi Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı ........................ 91 Grafik 5.1-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu ...... 92 Grafik 5.2-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Krediler /Toplam Aktifler .................................. 94 Grafik 5.2-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi / Mevduat Oranı ..................................... 95 Grafik 5.2-3: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Takibe Dönüşüm Oranı .................................... 95 Grafik 5.2-4: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Karşılıklar/TGA Oranı ......................................... 96 Grafik 5.2-5: Etkinliğin Gelişimi .................................................................................................................. 98 Grafik 5.2-6: Sahiplik Yapısına ve Fonksiyon Gruplarına Göre Etkinlik Dereceleri ........................... 98 Grafik 5.3-1: Toplam İşletme Giderleri/Toplam Gelirler ..................................................................... 103 Grafik 5.3-2: Personel Giderleri/Toplam İşletme Giderleri ................................................................. 104 Grafik 5.3-3: Komisyon Gelirleri/Toplam İşletme Giderleri ................................................................. 106 Grafik 5.3-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler .................................................................................... 107 Grafik 6.1-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi ..................................................................... 109 Grafik 6.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................... 110 Grafik 6.2-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi ..................................................................... 114 Grafik 6.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma ................................................................................. 116 Grafik 6.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve Yoğunlaşması Göstergeleri ............................................. 117 Grafik 6.3-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısındaki Gelişmeler ........................................................... 117 BDDK xii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD BDDK Amerika Birleşik Devletleri Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BIS BKM BRS Uluslararası Ödemeler Bankası Bankalar arası Kart Merkezi Bankalar Raporlama Sistemi CEBS Avrupa Banka Denetçileri Komitesi COSO Treadway Komisyonu Sponsor Organizasyonlar Komitesi CPSS BIS Ödemeler Sistemi Komitesi DTH Döviz Tevdiat Hesabı ECB GSMH GSYH Avrupa Merkez Bankası Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla HH/HHI Herfindahl Hirschman Endeksi Küm. KOBİ KYB Kümülatif Küçük ve Orta Boy İşletme Kalkınma ve Yatırım Bankası MDP Menkul Değerler Portföyü P.B. Parasal Birlik SIFI TCMB TGA Sistemik Önemi Haiz Finansal Kuruluş Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tahsili Gecikmiş Alacaklar TMSF Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu TÜFE TÜİK Tüketici Fiyatları Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu TP ÜFE Türk Parası Üretici Fiyatları Endeksi v.y. Veri Yok YP Yabancı Para TL Türk Lirası BDDK xiii Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 BDDK xiv Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 1. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI 1.1. Bankaların Tür/Grup/Statü Analizi Türk bankacılık sektörü, 5411 sayılı Bankacılık Kanununa göre mevduat bankaları, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları olarak üç fonksiyonel grupta sınıflandırılmaktadır. Toplam aktifleri Aralık 2011 itibarıyla 1.217,7 milyar TL’ye ulaşan Türk bankacılık sektörü, fonksiyonel banka grupları itibarıyla incelendiğinde, sektörün aktif büyüklüğünün %92’sinin 31 adet mevduat bankasından, %4,6’sının 4 adet katılım bankasından ve %3,4’ünün 13 adet kalkınma ve yatırım bankasından oluştuğu görülmektedir. Fonksiyonel sınıflamaya göre aktif analizi yapıldığında; ilk 5 mevduat bankasının grup toplamının %63,5’ini oluşturduğu görülmektedir. İlk 3 kalkınma ve yatırım bankasının grup toplamının %73,3’ünü oluşturması ise yoğunlaşma riski açısından dikkat çekmektedir. Az sayıda banka bulunan katılım bankaları grubu ise, diğer gruplara göre daha homojen bir yapı sergilemektedir. Tablo 1.1-1: Fonksiyonlarına Göre Bankaların Görünümü Aralık 2011 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Türkiye İş Bankası A.Ş. T.C. Ziraat Bankası A.Ş. T. Garanti Bankası A.Ş. Akbank T. A.Ş. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. T. Halk Bankası A.Ş. T. Vakıflar Bankası T.A.O. Finansbank A.Ş. T. Ekonomi Bankası A.Ş. Denizbank A.Ş. HSBC Bank A.Ş. ING Bank A.Ş. Şekerbank T. A.Ş. Citibank A.Ş. Alternatifbank A.Ş. Anadolubank A.Ş. Mevduat Bankaları Toplamı 1 2 Asya Katılım Bankası A.Ş. Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. Katılım Bankaları Toplamı 1 2 3 4 5 6 7 İller Bankası T. İhracat Kredi Bankası A.Ş. T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. T. Kalkınma Bankası A.Ş. Aktif Yatırım Bankası A.Ş. İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. Bankpozitif Kredi ve Kalkınma B. A.Ş. Kalkınma ve Yatırım Bankaları Toplamı Genel Toplam Aktif (Milyon TL) 161.775 160.681 146.642 133.552 108.103 91.404 89.465 46.199 38.092 36.032 24.172 21.066 14.400 7.227 6.446 5.796 Genel Grup Banka Adı Pay (%) Payı (%) Mevduat Bankaları 13,29 14,45 17 Eurobank Tekfen A.Ş. 13,20 14,35 18 Bank Mellat 12,04 13,09 19 Tekstil Bankası A.Ş. 10,97 11,93 20 Arap Türk Bankası A.Ş. 8,88 9,65 21 Fibabanka A.Ş. 7,51 8,16 22 Deutsche Bank 7,35 7,99 23 JP Morgan Chase Bank 3,79 4,13 24 Turkland Bank A.Ş. 3,13 3,40 25 The Royal Bank of Scotland 2,96 3,22 26 Societe Generale 1,99 2,16 27 Turkish Bank A.Ş. 1,73 1,88 28 Birleşik Fon Bankası A.Ş. 1,18 1,29 29 WestLB 0,59 0,65 30 Habib Bank Ltd 0,53 0,58 31 Adabank A.Ş. 0,48 0,52 (Milyon TL) Genel Pay (%) Grup Payı (%) 4.923 3.547 3.489 3.013 2.487 2.242 2.224 2.203 1.154 992 896 829 732 80 51 0,40 0,29 0,29 0,25 0,20 0,18 0,18 0,18 0,09 0,08 0,07 0,07 0,06 0,01 0,00 0,44 0,32 0,31 0,27 0,22 0,20 0,20 0,20 0,10 0,09 0,08 0,07 0,07 0,01 0,00 13.528 10.461 56.148 1,11 0,86 24,09 18,63 830 183 150 111 75 22 0,07 0,01 0,01 0,01 0,01 0,00 1,99 0,44 0,36 0,27 0,18 0,05 Aktif 1.119.911 17.190 14.969 Katılım Bankaları 1,41 30,62 3 Kuveyt T. Katılım Bank. A.Ş. 1,23 26,66 4 Albaraka T. Katılım Bank. A.Ş. 11.393 9.660 9.456 2.800 2.553 2.362 2.044 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,94 27,36 8 Merrill Lynch Yatırım Bank 0,79 23,20 9 Nurol Yatırım Bankası A.Ş. 0,78 22,71 10 GSD Yatırım Bankası A.Ş. 0,23 6,72 11 Diler Yatırım Bankası A.Ş. 0,21 6,13 12 Credit Agricole Yatırım B. A.Ş. 0,19 5,67 13 Taib Yatırımbank A.Ş. 0,17 4,91 41.636 1.217.695 Yedi adet bankadan oluşan büyük ölçekli bankalar 1 grubunun sektördeki payı %73,2 olarak gerçekleşirken, dokuz adet bankanın bulunduğu orta ölçekli bankalar grubunun payı %18,5, 14 adet bankadan oluşan küçük ölçekli bankalar grubunun payı %6,8 ve 18 adet bankanın bulunduğu mikro ölçekli bankalar grubunun payı %1,4’tür. Mikro ölçekli bankalar arasında yer alan 13 adet bankanın aktif büyüklüğü, sektörün aktif büyüklüğünün %0,1’inin altındadır. Büyük ölçekli bankalar grubu içerisinde üç adet kamu bankası bulunmakta ve söz konusu grubun tamamı mevduat bankalarından oluşmaktadır. Bu nedenle büyük ölçekli bankalar grubu, fonksiyonel açıdan diğer banka gruplarına göre daha homojen bir yapı sergilemektedir. Katılım bankaları ise orta ölçekli bankalar grubunda kümelenmişlerdir. Mikro ölçekli bankalar ise genel olarak kalkınma Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan bankalar büyük, %1-%5 arasında olanlar orta, %0,20-%1 arasında olanlar küçük ve %0,20’nin altında olanlar mikro ölçekli banka olarak sınıflandırılmıştır. 1 BDDK 1 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 ve yatırım bankaları ile yabancı banka şubelerinden oluşmaktadır. 2010 yılında mikro ölçekli bankalar grubunda yer alan 2’si mevduat 2’si kalkınma ve yatırım bankası olmak üzere 4 adet bankanın 2011 yılında küçük ölçekli bankalar grubuna, küçük ölçekli bankalar grubunda yer alan 1 adet katılım bankasının orta ölçekli bankalar grubuna geçmesi Türk bankacılık sektörünün büyüme motivasyonunun yüksekliğine ve rekabetçi yapısına işaret etmektedir. Tablo 1.1-2: Ölçeklerine Göre Bankaların Görünümü Aktif (Milyon TL) Ara.11 1 2 3 4 Türkiye İş Bankası A.Ş. T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Türkiye Garanti Bankası A.Ş. Akbank T.A.Ş. 161.775 160.681 146.642 133.552 1 2 3 4 5 Finansbank A.Ş. Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Denizbank A.Ş. HSBC Bank A.Ş. ING Bank A.Ş. 46.199 38.092 36.032 24.172 21.066 1 2 3 4 5 6 7 8 İller B. Albaraka Türk Katılım B.A.Ş. T. İhracat Kr. B. A.Ş. T. Sınai Kalk.B. A.Ş. Citibank A.Ş. Alternatifbank A.Ş. Anadolubank A.Ş. Eurobank Tekf. A.Ş. 11.393 10.461 9.660 9.456 7.227 6.446 5.796 4.923 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 İMKB Takasbank A.Ş. Deutsche Bank A.Ş. Jp Morgan Chase Turkland Bank A.Ş. Bankpozitif A.Ş. Royal Bank Of Sc Societe Generale Turkish Bank A.Ş. Merrill Lynch Birleşik Fon B. A.Ş. Genel Toplam 2.362 2.242 2.224 2.203 2.044 1.154 992 896 830 829 Sek.Payı (%) Gr.Pay Banka Adı (%) Büyük Ölçekli Bankalar 13,29 18,14 5 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 13,20 18,02 6 Türkiye Halk Bankası A.Ş. 12,04 16,45 7 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 10,97 14,98 Grup Toplamı Orta Ölçekli Bankalar 3,79 20,47 6 Asya Katılım Bankası A.Ş. 3,13 16,88 7 Kuveyt Türk B. A.Ş. 2,96 15,97 8 Şekerbank T.A.Ş. 1,99 10,71 9 T. Finans Katılım Bankası A.Ş. 1,73 9,34 Grup Toplamı Küçük Ölçekli Bankalar 0,94 13,69 9 Bank Mellat 0,86 12,57 10 Tekstil Bankası A.Ş. 0,79 11,60 11 Arap Türk B. A.Ş. 0,78 11,36 12 T. Kalkınma B. A.Ş. 0,59 8,68 13 Aktif Yatırım B. A.Ş. 0,53 7,74 14 Fibabanka A.Ş. 0,48 6,96 0,40 5,91 Grup Toplamı Mikro Ölçekli Bankalar 0,19 13,75 11 WESTLB A.G. 0,18 13,05 12 Nurol Yatırım B. A.Ş. 0,18 12,95 13 GSD Yatırım B. A.Ş. 0,18 12,83 14 Diler Yatırım B. A.Ş. 0,17 11,90 15 Habib Bank Ltd. 0,09 6,72 16 Credit Agr. Yat. B. 0,08 5,77 17 Adabank A.Ş. 0,07 5,22 18 Taib Yatırım B. A.Ş. 0,07 4,83 0,07 4,82 Grup Toplamı Aktif (Milyon TL) Sek.Payı (%) Gr.Payı (%) 108.103 91.404 89.465 891.623 8,88 7,51 7,35 12,12 10,25 10,03 17.190 14.969 14.400 13.528 225.647 1,41 1,23 1,18 1,11 7,62 6,63 6,38 6,00 3.547 3.489 3.013 2.800 2.553 2.487 0,29 0,29 0,25 0,23 0,21 0,20 4,26 4,19 3,62 3,36 3,07 2,99 0,06 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,00 0,00 4,26 1,06 0,87 0,65 0,46 0,44 0,30 0,13 83.249 732 183 150 111 80 75 51 22 17.176 1.217.695 Ölçek büyüklüğü, sistemik önemi haiz kuruluşların(SIFI) belirlenmesi ölçütlerindendir. Sunulan finansal hizmetlerin hacmini ve iflas halinde karşı tarafın ve müşterilerin uğrayacağı zararın büyüklüğünü yansıtması açısından önemli bir göstergedir. Tablo 1.1-3: G-SIFI Listesi 1 2 3 4 5 6 7 8 Bank of America Bank of China Bank of New York Mellon Banque Populaire CdE Barclays BNP Paribas Citigroup Commerzbank Kaynak: FSB 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Credit Suisse Deutsche Bank Dexia Goldman Sachs Group Crédit Agricole HSBC ING Bank JP Morgan Chase Lloyds Banking Group Mitsubishi UFJ FG Mizuho FG Morgan Stanley Nordea Royal Bank of Scotland Santander Société Générale 25 26 27 28 29 State Street Sumitomo Mitsui FG UBS UniCredit Group Wells Fargo Türk Bankacılık sektörünün sahiplik yapısı incelendiğinde, %26,5’inin kamu kesimine, %35,4’ünün küresel sermayeye ait olduğu ve %27,3’ünün halka açık olduğu görülmektedir. Bankalarının 35’inin sermayesinde küresel sermaye bulunduğu görülmektedir. Bağlantılılık, SIFI’ların belirlenmesinde kullanılan diğer bir ölçüttür. Finansal sistemdeki piyasalar ve diğer kuruluşlar ile olan bağlantıların yoğunluğunu ve iflas halinde bağlantılı kuruluşların iflas artış olasılığı yansıtmaktadır. BDDK 2 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 1.1-4: Sahiplik Yapılarına Göre Bankaların Görünümü Kamu 2011 % Banka Adı Adabank Birleşik Fon B. T.C. Ziraat B. T.Halk B. T. Vakıflar B. Akbank Alternatifbank Anadolubank G.K.P 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 28,5 O.Y.P T.K.P. Özel Kamu 0,0 100,0 0,0 100,0 0,0 100,0 0,0 75,0 0,0 74,6 39,0 0,0 95,2 0,0 70,0 0,0 O.K.P H.A.P Hakim Ortak* K.P T.K.P H.A.P 0,0 0,0 0,0 21,8 18,0 25,4 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 21,8 18,0 35,7 0,1 0,0 100,0 100,0 100,0 75,0 74,6 49,2 95,2 70,0 0,0 0,0 0,0 25,0 25,2 48,8 4,8 0,0 G.K.P. T.K.P. Yerel Küresel 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 10,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,2 7,2 23,4 4,7 0,0 Unvan TMSF TMSF Hazine Müsteşarlığı(1) Özelleştirm.İd.Bşk.(1) Vakıflar GM vd. (2) (6) H.Ö.Sabancı Hold.(1) Anadolu End. Hold.(1) Habaş S.T.G.İ.End. (1) Şekerbank Munzam Vakfı, BTA Sec.JSC(3) GSD Holding A.Ş.(1) Özyol Holding A.Ş.(1) TEB Hold.ve Vb. (3) (7) Doğuş Holding A.Ş., BBVA Banco Bilbao(3) Tibaş M.M.Sos.Güv.(1) Koç Fin.Hizm.(1) Libyan For. Bank(1) CitiB. Over.Inv.Corp.1) Dexia Parti.Belg. SA(1) Deutsche Bank AG(1) Eurobank EFG Hold., Tekfen Hold.(4) Credit Europe N.V.(1) National B.of Gre.(1) HSBC Bank PLC(5) ING Bank N.V(1) Arab Bank(1) B.Mellat Head Off.1) HabibB Ltd Karachi(1) JPMorg.ChaseB.CO(1) Societe Gen. Paris(1) Royal B. of Scotland N.V. Amsterdam(1) WESTLB AG Düsseldorf(1) Ortadoğu Tekstil Tic.San.A.Ş. Vd. (8)(2) Albaraka B.Grp(1),S. Abdullah Kamel(5) Kuwait Fin.House(1) National Comm.Bank(1) Belediyeler(1) İMKB(1) Hazine Müsteşarlığı(1) Hazine Müsteşarlığı(1) Çalık Holding(1) Yazıcı Demir Çelik San ve Turizm Tic. A.Ş.(1) GSD Holding A.Ş.(1) Nurol Holding A.Ş.(1) T.İş Bankası A.Ş.(1) Tarshish Hapoalım Hold. and Inv. Ltd.(1) Credit Agricole Corp.and Inv. Bank(1) Merrill Lynch Eu. Assets Hold. Inc.(1) Taib bank(5) Ülke Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye, Kazakistan Türkiye Türkiye Belçika, Türk., Fra. Türkiye, İspanya Türkiye Türk.,Avust Libya ABD Belçika Almanya Yunanistan, Türkiye Türkiye Yunanistan İngiltere Hollanda Ürdün Iran Pakistan ABD Fransa 0,0 0,0 5,2 34,0 74,8 53,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 34,0 0,0 40,0 24,5 15,4 0,0 7,5 9,8 0,0 41,5 9,8 40,0 68,0 74,8 93,8 32,0 25,2 0,0 T.Ekonomi B. 0,0 74,6 0,0 0,0 0,0 22,5 2,9 2,9 74,6 25,3 T.Garanti B. T.İş Bankası Yapı ve Kredi B. Arap Türk B Citibank Denizbank Deutsche B. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 17,6 68,5 76,2 20,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 15,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 26,3 0,0 0,0 64,0 100,0 75,0 100,0 16,8 11,8 11,0 0,0 0,0 0,2 0,0 39,9 19,5 12,8 0,0 0,0 24,9 0,0 66,2 19,5 12,8 64,0 100,0 99,9 100,0 43,8 68,5 76,2 100,0 100,0 75,0 100,0 56,7 31,3 23,8 0,0 0,0 25,0 0,0 Eurobank Tekfen Fibabanka Finansbank HSBC Bank ING Bank Turkland Bank Bank Mellat Habib Bank Ltd Jp Morg.Chase B. Soiıete Gen. Royal B.Of Scotland 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 30,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 70,0 100,0 58,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 41,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 70,0 100,0 99,8 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 58,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 0,0 0,0 41,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 Westlb A.G. 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 Asya Katılım B. 8,3 15,8 0,0 0,0 0,0 23,0 29,9 29,9 15,8 52,9 Albaraka Türk Kuveyt Türk K.B. 6,2 0,0 0,0 18,7 0,0 0,0 0,0 0,0 61,9 80,2 4,4 0,0 18,4 0,0 80,3 80,2 61,9 98,9 22,8 0,0 T.Finans K.B. İller Bankası İMKB Takasbank T.İhracat Kr. T.Kalkınma B. Aktif Yatırım B. 12,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 15,8 0,0 42,4 0,0 0,0 99,7 0,0 100,0 46,6 100,0 99,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 64,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 64,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 80,5 100,0 88,9 100,0 99,1 99,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,9 0,0 Diler Yatırım B. GSD Yatırım B. Nurol Yatırım B. T.Sınai Kalk. B. Bankpozitif Kre.ve Kalk.B. Credit Agricole Yat.B. Merrill Lynch Yat.B. Taib Yatırımbank 50,0 0,0 0,0 0,0 50,0 100,0 100,0 40,4 0,0 0,0 0,0 5,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 24,0 0,0 0,0 0,0 30,0 0,0 0,0 0,0 30,0 50,0 100,0 100,0 45,7 0,0 0,0 0,0 54,0 0,0 30,2 0,0 0,0 69,8 0,0 0,0 69,8 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 99,4 Toplam 0,6 27,7 26,5 0,0 17,7 O.Y.P: Oransal Yerel Pay, O.K.P: Oransal Küresel Pay, H.A.P: Halka Açık Pay G.K.P: Gerçek Kişi Payı,T.K.P: Tüzel Kişi Payı, , K.P: Küresel Pay * Birinci Aşamada En Yüksek Paya Sahip Tüzel Kişiliği Göstermektedir (1) Sermayenin Çoğunluğuna Sahip Olma (2) İmtiyazlı Hisselere Sahip Olma (3) Birlikte Kontrol (4) Diğer Hissedarlarla Yapılan Anlaşma 0,0 0,0 9,6 0,0 100,0 100,0 0,0 ABD 0,0 99,4 99,4 0,0 Bahreyn 17,7 35,4 72,0 27,3 (5) Herhangi Bir Surette Yönetim Kurulunda Karara Esas Çoğunluğu Atayabilme (6) Vakıflar GM.nün idare ettiği Mazbut Vakıflar, Mülhak Vakıflar (7) BNP Pariba Fortis Yatırımlar Hold. A.Ş., BNPP Yatırımlar Hold. A.Ş. (8) Forum İnş.Dek.Tur.veTic.A.Ş., Osmancan Pehlivan, Birim Bir.İnş.Mü.A.Ş., Abdulkadir Konukoğlu, BJ Teks.Tic.ve san.A.Ş., Serra Tur.Ltd.Şti., Negiş Giyim İmalat ve İhr.A.Ş., Hasan Sayın, İbrahim Sayın Özel Küresel Özel Küresel Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kamu Katılım Bankaları Küresel Şube Küresel Banka Mevduat Bankaları Özel Şekerbank Tekstil B. Turkish B. BDDK 3 Hollanda Almanya Türkiye Bahreyn, S. Arabistan Kuveyt Suudi Arabistan Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye İsrail Fansa Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Finansal holding şirketleri, içlerinden en az bir tanesi bir kredi kuruluşu olmak şartıyla bağlı ortaklıklarının tümü veya çoğunluğu kredi kuruluşu veya finansal kuruluş olan şirketler olarak tanımlanmaktadır. Türkiye’de faaliyette olan üç adet finansal holding şirketi bankalarının toplam aktif büyüklüğü sektörün aktif büyüklüğünün %12’sini oluşturmaktadır. Türkiyede faaliyette bulunan bankaların 34 adedinin iştirak ve bağlı ortaklıkları, 22 adedinin yurtdışında organizasyonu bulunmaktadır. Bankaların %71’inin ana ortaklık niteliğinde olmasının genel olarak sektörde riski azaltıcı bir etkiye sahip olduğu ve bu yapının zenginleştirilmesinin sektörün sağlamlığına katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Tablo 1.1-5: Organizasyonlarına Göre Bankaların Görünümü 1 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 6 Finansal Holding Şirketleri 3 Koç Finansal Hizmetler A.Ş. (Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.) TEB Holding A.Ş. (Türkiye Ekonomi Bankası A.Ş.) Özyol Holding A.Ş. (Turkish Bank A.Ş.) Ana Ortaklık Bankalar 10 Birleşik Fon B. A.Ş. 19 Merrill Lynch 28 Adabank A.Ş. T. Garanti B. A.Ş. 11 Denizbank A.Ş. 20 Şekerbank T.A.Ş. 29 Akbank T.A.Ş. T. Halk B. A.Ş. 12 Finansbank A.Ş. 21 Taib Yatırım B. A.Ş. 30 Aktif Yatırım B. A.Ş. T. İş Bankası A.Ş. 13 GSD Yatırım B. A.Ş. 22 Tekstil Bankası A.Ş. 31 AlBaraka Türk Katılım T. Kalkınma B. A.Ş. 14 HSBC Bank A.Ş. 23 Turkish Bank A.Ş 32 Alternatifbank A.Ş. T. Sınai Kalk.B. A.Ş. B.A.Ş. 15 İller B. 24 Turkland Bank A.Ş. 33 Anadolubank A.Ş. T. Vakıflar B.T.A.O. 16 Ing Bank A.Ş. 25 T.C. Ziraat B. A.Ş. Arap Türk B. A.Ş. 34 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş 26 T. Ekonomi Bankası A.Ş. Asya Katılım Bankası A.Ş. 17 İMKB Takasbank A.Ş. 18 Kuveyt Türk Katılım 27 T. Finans Katılım Bankası A.Ş. Bankpozitif A.Ş. Sınır Ötesi Organizasyonu Bulunan Bankalar 13 Tekstil Bankası A.Ş. 19 7 Akbank T.A.Ş. Finansbank A.Ş. T. Kalkınma B. A.Ş. 8 14 T.C. Ziraat B. A.Ş. 20 Albaraka Türk Katılım HSBC Bank A.Ş. T. Sınai Kalk.B. A.Ş. 9 15 T. Ekonomi Bankası A.Ş. 21 B.A.Ş. Anadolubank A.Ş. ING Bank A.Ş. T. Vakıflar B.T.A.O. 16 T. Garanti B. A.Ş. 22 Asya Katılım Bankası A.Ş. 10 Kuveyt Türkb. A.Ş. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 11 Royal Bank Of Sc 17 T. Halk B. A.Ş. Bankpozitif A.Ş. 12 Şekerbank T.A.Ş. 18 T. İş Bankası A.Ş. Denizbank A.Ş. 2011 yılında sektörün statü yapısında önemli bir değişiklik gerçekleşmemiştir. Bununla birlikte, 27 Ekim 2011’de Lübnan merkezli Audi Saradar Group’a verilen izinle 12 yıldan sonra ilk kez yeni bir bankacılık lisansı verilmiştir. Tablo 1.1-6: Statü DeğiĢiklikleri Kuruluş Ticari Unvanı Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları 1863'de kurulmuş, 1888'de Ziraat Bankası haline dönüştürülmüştür. 1937'de çıkarılan Kanun ile İktisadi Devlet Teşekkülü statüsü kazanmış ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası unvanını T.C. Ziraat almıştır. 2000 yılında, kamu hukuku statüsünden çıkarılan Banka, özel hukuk hükümlerine 1863 Bankası A.Ş. tabi bir anonim şirket statüsü kazanmış ve yeniden yapılanma sürecine girmiştir. 2001 yılında ise Türkiye Emlak Bankası A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Banka sermayesinin tamamı Hazineye aittir. 1950 yılından sonra doğrudan şube açma ve kredi kullandırma yetkisi kazanmıştır. 1992 yılında Türkiye Öğretmenler Bankası T.A.Ş., 1993 yılında Sümerbank, 1998 yılında Etibank, Türkiye Halk 1938 2001 yılında Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin 96 şubesi ve nihayetinde de 2004 yılında Bankası A.Ş. Pamukbank T.A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Aralık 2010 itibariyle Bankanın halka açık hisse oranı %24,94'dir. 1954 yılında özel bir kanunla kurulmuştur. Banka hisse senetlerinin %25,18’i 2005 yılında halka Türkiye Vakıflar arz edilerek İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka sermayesinin %43’ü A Grubu, %15,44’ü 1954 Bankası T.A.O. B Grubu olmak üzere toplam %58,44’ü Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne, geri kalan %16,38’lik bölümü de gerçek ve tüzel kişilere aittir. Özel Sermayeli Mevduat Bankaları 1990 yılında Bankanın hisse senetleri İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Ayrıca Banka hisselerinin bir bölümü 1998 yılında American Depository Receipt ve adi hisse senedi olarak uluslararası piyasalara arz edilerek satılmıştır. 2005 yılında, Ak Uluslararası Bankası A.Ş., Bankaya devredilmiştir. 2006’da Banka sermayesinin %20'si Citibank Overseas Invesment Corporation (COIC) tarafından devralınmıştır. Citigroup Inc. hisselerinin %33,6’lık kısmına sahip Akbank T.A.Ş. 1948 olan ABD Hazinesinin payı, Citigroup Inc.’nin sermaye artırması ve ABD Hazinesinin bu artırıma iştirak etmemesi nedeniyle %27,2’ye düşmüştür. Aksigorta A.Ş. ve Exsa Export Sanayi Mamülleri Satış ve Araştırma A.Ş.’nin Akbank T.A.Ş.’deki mevcut ortaklık paylarının, Hacı Ömer Sabancı Holding’e devredilmesi ile Hacı Ömer Sabancı Holding’in Banka sermayesindeki doğrudan payı %32,28’den %40,75’e çıkmıştır. Kalan %19,31’lik pay diğer ortaklara ait ve %19,94’lük pay ise halka açıktır. BDDK 4 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Ticari Unvanı Kuruluş Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı Banka hisseleri 1995 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka, 1996 yılında Anadolu Alternatif Bank 1992 Grubu’nun bağlı ortaklığına geçmiştir. Banka sermayesinin %77,08’i Anadolu Endüstri Holding A.Ş. A.Ş.’ye, %22,92’si diğer ortaklara aittir. 1997 yılında Özelleştirme İdaresi'nce Etibank A.Ş.'nin üçe ayrılarak Etibank A.Ş., Denizcilik Bankası T.A.Ş. ve Anadolu Bankası T.A.Ş. adı altında üç ayrı özelleştirme işlemine tabi Anadolubank 1996 tutulması sonucunda, Anadolu Bankası T.A.Ş.nin isim ve lisans haklarının Anadolubank A.Ş.'ye A.Ş. devri gerçekleştirilmiştir. Banka sermayesinin % 69,97’si Habaş Sınai ve Tıbbi Gazlar İstih. End. A.Ş.’ye, %27,32’si Mehmet Rüştü Başaran’a ve kalan pay diğer ortaklara aittir. 1953 yılında, Pancar Kooperatifleri Bankası adı altında Eskişehir’de kurulmuştur. Daha sonra merkezini Ankara'ya taşımış ve 1956 yılında Şekerbank T.A.Ş. unvanını almıştır. Bankanın hisse senetleri 1996’da İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2006 yılında Bankanın ödenmiş Şekerbank T.A.Ş. 1953 sermayesinin %33,98'ine karşılık gelen hisseleri, Turanalem Securities JSC tarafından devralınmıştır. Bankanın geri kalan sermayesinin %31,96’sı halka açık olup, %33,98’i Şekerbank T.A.Ş. Munzam Vakfı’na aittir. 1990 yılından itibaren İMKB'de işlem görmeye başlayan Tekstil Bankası A.Ş. hisselerinin Tekstil Bankası 1986 %24,5'i, halka açıktır. GSD Grubu bünyesinde yer alan Bankanın ödenmiş sermayesinin %75,5'i A.Ş. GSD Holding A.Ş.'ye aittir. Banka faaliyetlerine, 1982 yılında İstanbul’da, Kıbrıs’ta kurulu olan Türk Bankası Limited’in İstanbul Merkez Şubesini açarak başlamıştır. Daha sonra 1991 yılında, Turkish Bank A.Ş. kurulmuş ve Banka, Türk Bankası Limited'in İstanbul Merkez Şubesini devralmıştır. Yine 1991 Turkish Bank A.Ş. 1982 yılında, Bankanın bankacılık işlemlerine ve mevduat kabulüne izin verilmiştir. Banka sermayesinin %40’ı National Bank of Kuwait’e, %53,77’si Özyol Holding A.Ş.’ye ve kalan % 6,23’lük pay diğer ortaklara aittir. 1927 yılında Kocaeli Halk Bankası T.A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1961'deki statü değişikliğinden sonra unvanı Kocaeli Bankası T.A.Ş. olarak belirlenmiştir. Bankanın unvanı 1982 yılında Türk Türk Ekonomi Ekonomi Bankası A.Ş. olarak bir kez daha değiştirilmiş ve genel merkezi aynı yıl İstanbul'a 1927 Bankası A.Ş. taşınmıştır. Bankanın hisse senetleri 2000’de İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka sermayesinin %55’i TEB Holding’e, %20,35 BNPP Yatırımlar Holding A.Ş.’e ve %14,09’u BNP Paribas Fortis Yatırımlar Holding A.Ş’ye aittir. 1983 yılında Doğuş Holding bünyesine katılmış, hisse senetleri 1990'da İMKB'de işlem görmeye başlamış, 1993'te yurtdışına hisse ihraç etmiştir. 2001 yılında, Osmanlı Bankası A.Ş.'yi bünyesine almıştır. 2005’de Bankanın %25,5'ine karşılık gelen hisse senetleri General Türkiye Garanti 1946 Bankası A.Ş. Electric Grubuna satılmıştır. Kasım 2010’da Banka hisselerinin %24.89’u Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (BBVA) tarafından alınmıştır.Banka sermayesinin %48,62’si halka açık olup, General Electric Capital Corporation % 1,25 oranında pay sahibidir. Hazine'ye ait olan %12,3 oranındaki pay, Mayıs 1998’de halka arz işlemi ile yerli ve yabancı Türkiye İş yatırımcılara sunulmuştur. Şu anda Bankanın halka açıklık oranı %32,43’dür. Banka 1924 Bankası A.Ş. sermayesinin %39,29’u Türkiye İş Bankası A.Ş. Men. Mun. Sos. Güvenlik Sandığına, %28,09’u Cumhuriyet Halk Partisine aittir. 1980 yılında Çukurova Holding bünyesine girmiş ve hisse senetleri 1987'den itibaren İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2005 yılı itibariyle, daha önce Çukurova Grubu Şirketleri ve TMSF’nin sahip olduğu %57,43 oranındaki Banka hisseleri, finansal iştirakleri ile birlikte, Yapı ve Kredi 1944 Koçbank A.Ş.'nin mülkiyetine geçmiştir. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Koçbank A.Ş.'yi, tüzel Bankası A.Ş. kişiliğinin sona erdirilmesi suretiyle, tüm hak, alacak, borç ve yükümlülükleriyle birlikte 2006 yılında devralmıştır. Banka sermayesinin %81,80’i Koç Finansal Hizmetler A.Ş’ye ve %18,20’si de diğer ortaklara aittir. Küresel Sermayeli Mevduat Bankaları 1977 tarihinde kurulan Arap Türk Bankası, Arap (%62,37’si Libyan Foreign Bank, %1,62’si Kuwait Investment Co.) ve Türk (%20,58’i T.İş Bankası, %15,43’ü T.C. Ziraat Bankası) hissedarların bir ortak girişim bankasıdır. 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 18 inci maddesinin (5) numaralı fıkrasına istinaden, Libyan Foreign Bank’ın mülkiyetinde bulunan Arap Türk Arap Türk Bankası A.Ş.’nin % 62,37 oranındaki hissesinin temettü dışındaki ortaklık hakları, 04.07.2011 1977 Bankası A.Ş. tarihinden itibaren TMSF tarafından kullanılmaya başlanmıştır. 2012/2727 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının (3) numaralı maddesi ile Libyan Foreign Bank’ın ve Libya Merkez Bankasının sahip olduğu varlık, fon ve ekonomik kaynakların dondurulmasına yönelik işlemin sona erdirilmesi neticesinde, söz konusu süreç, 15.03.2012 tarihi itibarıyla sonlandırılmıştır Citibank A.Ş. BDDK 1980 Citibank N.A. 1980 yılında Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetlerine başlamıştır. 2003 yılında (tamamı Citibank N.A.'ya ait bir yan kuruluş olarak) Citibank A.Ş. kurulmuştur. Citibank A.Ş., 2004 yılında mevduat kabul etme ve bankacılık işlemleri yapma izni almıştır. Yine aynı yıl Citibank N.A., Citibank A.Ş.'ye devredilmiştir. Böylece Banka Türkiye’deki faaliyet şeklini şubeden anonim şirkete dönüştürmüştür. Banka sermayesinin 5 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Ticari Unvanı Kuruluş Tarihi Denizbank A.Ş. 1997 Deutsche Bank A.Ş. 1988 Eurobank Tekfen A.Ş. 1992 Finans Bank A.Ş. 1987 Fortis Bank A.Ş. 1964 HSBC Bank A.Ş. 1990 Fibabanka A.Ş. 1984 ING Bank A.Ş. 1996 Turkland Bank A.Ş. 1986 BDDK Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı tamamı Citibank Overseas Investment Corporation’a aittir. 1997 yılında Özelleştirme İdaresi'nce açılan ihale kapsamında Denizcilik Bankası T.A.Ş. hisseleri Zorlu Holding tarafından satın alınmıştır. Daha sonra 2002 yılında Milli Aydın Bankası T.A.Ş. hisseleri Bankaya devir olmuştur. Denizbank A.Ş. hisseleri 2004 tarihinden itibaren İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2006 yılında Zorlu Holding, Bankada sahip olduğu % 74,9 hissesini, Belçika - Fransa sermayeli Dexia Participation Belgique S.A.'ya satmıştır. Şu anda Banka sermayesinin % 99,83’ü Dexia Participation Belgique S.A.'ya aittir. Türk Merchant Bank A.Ş. unvanı ile 1988 yılında faaliyetlerine başlamış, unvanı 1997 yılında Bankers Trust A.Ş., 2000 yılında da Deutsche Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2004 yılında, mevduat kabul etme yetkisi almıştır. Banka sermayesinin tamamı DeutscheBank AG’ye aittir. Bank Ekspres A.Ş. 1992 yılında faaliyetine başlamış, 1998 yılında Fon'a devredilmiş, 2001 yılında Tekfen Holding tarafından satın alınmıştır. Tekfen Grubu daha sonra, 2001 yılında, sahibi olduğu Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası A.Ş.’yi Bank Ekspres A.Ş.'ye devrederek, iki bankayı birleştirmiştir. Bankanın unvanı da aynı yıl Tekfenbank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 2007 yılında, Eurobank EFG Holding (Luxemburg) S.A., Tekfenbank A.Ş. hisselerinin %70'ini devralmıştır. Tekfenbank A.Ş.’nin ticari ünvanı 2008 yılında "Eurobank Tekfen A.Ş." olarak değişmiştir. Sermayenin %70’lük kısmı Eurobank EFG Holding’e, %29,24’ü Tekfen Holding A.Ş’ye, aittir. Bankanın hisse senetlerinin ilk halka arzı 1990 yılında İMKB’de yapılmıştır. Banka’nın hisseleri 1998 yılından itibaren Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda Global Depository Receipts olarak işlem görmeye başlamıştır. 2003 yılında Fiba Bank A.Ş.'yi devralmıştır. 2006 yılında, National Bank of Greece S.A., Finans Bank A.Ş. hisselerinin % 46’sını doğrudan ve kalan bölümünü de halka çağrı yapmak suretiyle 2007 yılının başında satın almış ve Bankadaki payını % 77,21’e yükseltmiştir. 1964 yılında Amerikan-Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1971 tarihinde Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanını almıştır. 4 Temmuz 2005 tarihinde Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş.'nin ödenmiş sermayesinin % 89,34'ünü Fortis Bank NV-SA'ya devredilmiştir. Bu tarih itibariyle banka, "Özel Sermayeli Ticaret Bankaları" grubundan "Türkiye'de Kurulmuş Yabancı Bankalar" grubuna geçmiştir. 24 Kasım 2005 tarihi itibariyle ticari unvanı Fortis Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 10/02/2011 tarihinde; Fortis Bank A.Ş.’nin tüzel kişiliği sona ermek suretiyle bütün aktif ve pasifi ile birlikte diğer hak ve yükümlülükleri Türk Ekonomi Bankası A.Ş.’ye devredilmiştir. Midland Bank A.Ş. unvanı ile 1990 yılında faaliyete başlamıştır. 1999 yılında unvanı HSBC Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2001 yılında, Demirbank T.A.Ş.'ı bünyesine almıştır. Banka sermayesinin tamamı HSBC Bank PLC’ye aittir. Manufacturers Hanover Trust Company unvanı ile 1984 yılında Türkiye’de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine başlamış, 1991'de yılında ise Manufacturers Hanover Bank A.Ş. unvanını alarak Türkiye’de kurulmuş yabancı bankalar grubuna geçmiştir. Manufacturers Hanover Corporation ile Chemical Banking Association'ın birleşmeleri nedeniyle 1992 yılında Bankanın unvanı Chemical Bank A.Ş. olmuştur. Bankanın 1997 yılında Sürmeli Grubu'na geçmesiyle birlikte, unvanı Sitebank A.Ş. olarak değişmiştir. Bu tarih itibariyle özel sermayeli mevduat bankaları grubuna geçmiştir. Sitebank A.Ş. 2001 yılında Fon'a devredilmiştir. Daha sonra Bankanın hisselerini 2002 yılında Novabank S.A satın almıştır. Banka, bu tarih itibarıyla yeniden Türkiye’de kurulmuş küresel sermayeli bankalar grubuna geçmiştir. 2003 yılında Bankanın unvanı BankEuropa Bankası A.Ş., 2006 yılında ise Millennium Bank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. Fiba Grubu’nun Bankacılık alanındaki finansal yatırımlarından olan Credit Europe Bank NV, Bankanın doğrudan %95’ine tekabül eden payı BCP Internacional II, Sociedade Unipessoal SGPS LDA’dan 2010 yılında devralmıştır. 25 Nisan 2011’de unvanı Fibabanka A.Ş. olarak değiştirlmiştir. Faaliyete The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi unvanı ile başlamıştır. Daha sonra Bakanlar Kurulu kararı uyarınca 1990 yılında kurulan The First National Bank of Boston A.Ş., The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi'ni devralmıştır. Bankanın unvanı 1991 yılında Türk Boston Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Oyak Grubu, 1994 yılında, tüm hisseleri alarak Bankanın tek sahibi olmuş, Banka unvanı 1996 yılında Oyakbank A.Ş. olarak değiştirilmiş, ayrıca yabancı banka statüsünden özel sermayeli mevduat bankası grubuna geçmiştir. 2002 yılında, Sümerbank A.Ş., Oyak Bank A.Ş.'ye devredilmiştir. Ordu Yardımlaşma Kurumu uhdesinde bulunan ve sermayesinin %100’üne tekabül eden Oyak Bank A.Ş. hisseleri 2007 yılında ING Bank N.V.’ye devredilmiştir. "Oyak Bank A.Ş."nin ticari ünvanı 7 Temmuz 2008 tarihi itibariyle "ING Bank A.Ş." olarak değişmiştir. 1986'da Bank of Bahrain and Kuwait B.S.C. adıyla kurulmuştur. 1991 yılında Bank of Bahrain and Kuwait A.Ş. unvanını almıştır. 1992 yılında Şahenk Ailesi ve Doğuş Grubu kontrolüne geçmiş, Tasarruf ve Kredi Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerini sürdürmüştür. Aynı zamanda yabancı bankalar grubundan özel sermayeli mevduat bankaları grubuna geçmiştir. 1994 yılı 6 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Ticari Unvanı Kuruluş Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı Şubat ayında unvanı Garanti Yatırım ve Ticaret Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 1997 yılında Banka hisselerinin Doğuş Grubu'ndan MNG Grubu'na geçmesiyle Bankanın unvanı MNG Bank A.Ş. olarak değişmiştir. MNG Bank A.Ş.’nin ticari unvanı 2007 yılında Turkland Bank A.Ş. olarak değiştirilmiştir. Banka sermayesinin %50’si Arap Bank, %50’si BankMed Sal’a aittir. 15/09/2011 tarihinde, Turkland Bank A.Ş.'nin sermayesinin 170.000.000 TL'den 300.000.000 TL'ye yükseltilmesi sürecinde mevcut ortak Arab Bank Plc. tarafından rüçhan hakkının kullanılmayarak 65.000.000 TL tutarındaki sermaye artırımının Arab Bank (Switzerland) Ltd. tarafından gerçekleştirilmesi sonucunda, Arab Bank Plc.’nin Bankadaki doğrudan ortaklık payının yüzde 49,99’dan yüzde 28,33’e gerilemiş ve Arab Bank Plc.’nin Bankanın doğrudan yüzde 21,66 oranında hissesini edinmiştir. Küresel Sermayeli Mevduat Banka Şubeleri Holantse Bank Uni. N.V. unvanı ile kurulmuş, 1995 yılında ABN AMRO Bank N.V. olarak The Royal Bank değişmiştir. Royal Bank of Scotland, Hollandalı ABN Amro’yu 2007 yılında, Fortis ve 1921 of Scotland N.V Santander Bank konsorsiyumu ile satın almıştır. ABN AMRO Bank N.V."nin ticari ünvanı 19 Mart 2010 tarihinde "The Royal Bank of Scotland N.V." olarak değişmiştir. 16 Nisan 1982 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı İran Devletine aittir. Banka, 1982 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık faaliyetleri yapma yetkisi ve merkez Habib Bank şube ile dört şube açma yetkisi almıştır. 1983 yılından bu yana Banka, Türkiye’de şube açan 1983 Limited yabancı banka statüsünde bankacılık faaliyetlerini yürütmektedir. Şube sermayesinin tamamı Pakistan merkezli Habib Bank’a aittir. Bankanın ticari ünvanı, The Chase Manhattan Bank ile Morgan Guaranty Trust Company’nin JP Morgan Chase birleşmesi sonucu, 2001'de JP Morgan Chase Bank; 2004 yılında bu unvan JP Morgan Chase 1984 Bank N.A. Bank N.A. olarak değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı Amerika merkezli JP Morgan Chase Bank Co’ya aittir. 16 Kasım 1989 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı Fransa merkezli Sociéte Générale SA’ya aittir. 2009 Sociéte Générale 1989 yılında Societe Generale S.A. Paris tarafından imtiyazlı paylar çıkarılmış ve hisselerinin tamamı (SA) Fransa Cumhuriyetinin sahibi olduğu Societe de Prise de Participation de l’Etat isimli şirkete devredilmiştir. 1985 yılında Standard Chartered Bank unvanıyla Türkiye'de şube açarak faaliyetlerine başlamış, Bankanın unvanı 1990 yılında Westdeutsche Landesbank (Europe) A.G. olarak WestLB AG 1985 değişmiştir. Daha sonra bu ünvan, 1997 yılında, Westdeutsche Landesbank Girozentrale ve 2002 yılında WestLB AG olarak tekrar değiştirilmiştir. Şube sermayesinin tamamı Almanya merkezli WestLB AG’ye aittir. Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları Belediyelerin imar faaliyetlerini finans etmek üzere, kamusal sermaye ile 1933 yılında, Belediyeler Bankası adıyla kurulmuştur. İl Özel İdareleri, belediyeler ve köyleri de içine alan İller Bankası, 1945 yılında, Belediyeler Bankasının görevlerini üstlenerek resmen kurulmuştur. İller Bankası 1933 Banka bütün işlemlerinde kuruluş kanunu ve özel hükümlerine bağlı, tüzel kişiliğe sahip kamu kuruluşudur. Banka sermayesinin %82,56’sı belediyelere, %10,39’u İl Özel İdarelerine ve %7,05’i köylere aittir. 1996 yılı başından itibaren ilgili mevzuat hükümlerine uygun bir çerçevede mali piyasalara İMKB Tak. ve 1995 yönelik bir şekilde ihtisas bankacılığı yapmaktadır. Banka sermayesinin %36,64’üi İMKB’ye ait Sak. Bankası A.Ş. olup, geriye kalan hissedarlar bazı banka ve aracı kurumlardır. 1987 yılında 3332 sayılı Kanunla Devlet Yatırım Bankası, Türkiye İhracat Kredi Bankası T. İhracat Kredi A.Ş.(Türk Eximbank)’ye dönüştürülmüştür. Bankanın sermayesinin tamamı Hazine'ye ait 1987 Bankası A.Ş. olup, bünyesinde ihracat kredisi ve ihracat kredi sigorta/garantisi hizmetlerini sunan Türkiye'nin tek devlet destekli finansman kuruluşudur. Banka, 1975 yılında, Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası (DESİYAB) A.Ş. unvanı ile kurulmuştur. 1988 yılında unvanı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 1989 yılında Yüksek Planlama Kurulu’nun Kararı ile T.C. Turizm Bankası A.Ş.’nin tüm aktif ve pasifleriyle Türkiye Kalkınma Bankası’na devredilmesi sonucu Bankanın hizmet verdiği Türkiye Kalkınma 1975 alanlara turizm sektörü de ilave edilmiştir. Bankanın hisse senetleri, 1991'de İMKB'de işlem Bankası A.Ş. görmeye başlamıştır. Bankanın kuruluşuna ilişkin Kanun 1999’de kabul edilmiştir. Banka, bu Kanun ile düzenlenen hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi ve anonim şirket şeklinde, tüzel kişiliğe sahip, bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. Banka sermayesinin %99,08’i Hazineye aittir. Özel Yatırım Bankaları Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %91,5’si Çalık Holding A.Ş.’ye ve Aktif Yatırım 1999 %8,5’i diğer ortaklara aittir. "Çalık Yatırım Bankası A.Ş."nin ticari unvanı 1 Ağustos 2008 tarihi Bankası A.Ş. itibariyle "Aktif Yatırım Bankası A.Ş." olarak değişmiştir. Bank Mellat BDDK 1982 7 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Ticari Unvanı Diler Yatırım Bankası A.Ş. GSD Yatırım Bankası A.Ş. Nurol Yatırım Bankası A.Ş. T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. Kuruluş Tarihi 1998 1998 1999 1950 Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %45’ine sahip olan Recep Sami Yazıcı’nın vefatı sonrasında, tereke taksimi gereği eşi Fatma Tuba Yazıcı’nın Bankadaki doğrudan payı %0’dan %26,719’a, çocukları Samim YAZICI, Eren Sami YAZICI ve Ömer Mustafa YAZICI’nın her birinin payı %0’dan %13,430’a çıkmıştır. Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin tamamı GSD Holding A.Ş.’ye aittir. Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %78,15’i Nurol Holding’e, %15,96’sı Nurol İnşaat ve Ticaret A.Ş’ye aittir. Banka 1950 yılında Dünya Bankası'nın desteği ile T.C. Merkez Bankası ve ticaret bankalarının işbirliği ile kurulmuş Türkiye'nin ilk özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankasıdır. Bankanın hisse senetleri 1986 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2002 yılında Sınai Yatırım Bankası A.Ş.’yi devralmıştır. Sermayesinin %40,51’i İş Bankasına ait olup, halka açıklık oranı %38,34’tür. Yabancı Yatırım Bankaları BankPozitif Kredi ve Kalk. B. A.Ş. 1999 Credit Agricole Yatırım Bankası Türk A.Ş. Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. Taib Yatırım Bank A.Ş. Katılım Bankaları Albaraka Türk Katılım B. A.Ş. Asya Katılım Bankası A.Ş. 1990 1993 1987 1985 1996 Kuveyt Türk Katılım B. A.Ş. 1989 Türkiye Finans Katılım B. A.Ş. 1984 BDDK 1999 yılında Toprak Yatırım Bankası A.Ş. adıyla kurulmuş, 2001 yılında Bankanın eski ana sermayedarı Toprakbank A.Ş. Fon'a devredilmiştir. 2002 yılında Banka hisselerinin %89,92'lik bölümü C Faktoring A.Ş. tarafından satın alınmıştır. Yeni ortaklık yapısıyla 2003 yılında Bankanın unvanı C Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiş, sermaye artışına ve yeni organizasyonel yapılanmaya gidilmiştir. Sermaye artışları ve bakiye hisselerin alınması sonrasında C Faktoring A.Ş.'nin Bankadaki payı %99,99'a ulaşmıştır. 2005 yılında imzalanan sözleşmeye göre, tamamı Bank Hapoalim B.M.'e ait bulunan Tarshish-Hapoalim Holdings and Investments Ltd., Bankada %57,55 hisse sahibi olmuştur. Böylece Banka küresel sermayeli yatırım bankası grubuna geçmiştir. 29 Aralık 2005 tarihinde Bankanın unvanı Bankpozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 2009 yılında C factoring A.Ş. %4,825 oranındaki sermaye payını Bankanın diğer ortağı Tarshish-Hapoalim Holdings and Investments Ltd.’e devretmiş, bu suretle C Faktoring A.Ş.’nin Bankadaki sermaye payı %35’ten %30,17’e düşmüştür. 1990 yılında Avrupa Türk Yatırım Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, bu unvan 1995 yılında Indosuez Euro Türk Merchant Bank A.Ş., 2000 yılında da Crédit Agricole Indosuez Türk Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Banka 2004 yılında Credit Lyonnais (Paris) Merkezi Fransa İstanbul Türkiye Merkez Şubesi’nin mevduatı hariç bütün aktif ve pasifini devralmıştır. 17 Haziran 2004 tarihinde unvanı Calyon Bank Türk A.Ş. olarak, 2 Mart 2010 tarihinde "Credit Agricole Yatırım Bankası Türk A.Ş." olarak değişmiştir. 1993 yılında Tat Yatırım Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerine başlamıştır. 2006 yılında Tat Yatırım Bankası A.Ş.'nin sermayesinin %99,95'ine tekabül eden hisseleri Merrill Lynch European Asset Holdings Inc.'e devredilmiştir. Banka unvanı da Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2009 yılında Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş.’nin (Banka) hakim ortağı Merrill Lynch&Co. Inc.’ın (M&L), hisselerinin tamamı Bank of America Corporation’a (BAC) ait olan MER Merger Corporation (MER) ile birleşmesi suretiyle; BAC’ın Bankada dolaylı olarak payı %100’e ulaşmıştır. 1987 yılında Yatırım Bank A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1997 yılında bu unvan Taib Yatırım Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin % 99,27’si Taib Bank’a aittir. Ortadoğu menşeli Albaraka Bankacılık Grubuna ait olan Banka sermayesinin % 54,06’sı Albaraka Banking Group’a, %9,38’i diğer hissedarlara ait olup, %17,11’i halka açıktır. 1996 yılında Asya Finans Kurumu A.Ş. unvanı ile faaliyete başlamış, 2005 yılında Asya Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin %52,53’ü halka açık olup, kalanı diğer ortaklara aittir. 1989 yılında Özel Finans Kurumu statüsünde kurulmuş, 1999 yılında unvanı Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Kuveyt Türk’ün sermayesinin %62,23’ü Kuveyt Finans Kurumu’na (Kuwait Finance House), %9’u Kuveyt Devlet Sosyal Güvenlik Kurumu’na, %9’u İslam Kalkınma Bankası’na, %18,71’i Vakıfar Genel Müdürlüğü’ne, %2’i de diğer ortaklara aittir. Faisal Finans unvanı ile 1984 yılında kurulmuştur. Şirket hisselerinin sahibi olan Dar Al-Maal Alİslami S.A. (DMI) Grubu 1998 yılında hisselerini, İsviçre'de mukim OLFO S.A. şirketine devretmiştir. 2001 yılında kurum hisselerinin %38,82'si Sabri Ülker tarafından devralınmış ve aynı tarihte kurumun ismi Family Finans Kurumu A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 2001 yılında Sabri Ülker’in kurum sermaye yapısındaki payı %98,63'e ulaşmıştır. 1991 yılında faaliyete başlayan Anadolu Finans Kurumu ile Family Finans 2005 yılında birleşmiş, aynı yıl Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. unvanını almıştır. Banka sermayesinin yüzde 60 hissesi 31 Mart 2008 tarihinde Suudi Arabistan’ın en büyük bankası olan The National Commercial Bank (NCB) tarafından satın alınmıştır. Halihazırda Bankanın %64,67’si Suudi Arabistan Ulusal Ticaret Bankası’na, %13,69’u Gözde Finansal Hizmetler A.Ş.’ye aittir. 8 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kuruluş Ticari Unvanı Tarihi Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı TMSF Bünyesindeki Bankalar Banka, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14/1 maddesi uyarınca BDDK tarafından izlemeye alınmış, 25 Temmuz 2003'de Kurulun 1102 sayılı karar ile Bankaya yeni bir Yönetim Kurulu atanmıştır. 3 Temmuz 2006 tarihinde Fon tarafından yapılan ihale sonucunda Kuveyt menşeli Adabank A.Ş. 1985 “The International Investor Company”e satılmıştır.Ancak, BDDK'nın 26 Temmuz 2007 tarihli Kararı ile hisse devrine izin verilmemiştir. TMSF Kurulunun 13.12.2007 tarihli Kararı ile, Adabank A.Ş.’nin temettü hariç ortaklık hakları ile yönetim ve denetiminin TMSF tarafından devralınmıştır. 1958 yılında Çaybank A.Ş. mahalli banka olarak kurulmuş, 1964'de milli banka olarak statüsü değişmiştir. 1988 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme yetkisi kaldırılmış, 1990 yılında bu yetki tekrar geri verilmiştir. Unvanı 1992 yılında Derbank A.Ş. olarak değişmiştir. 1998 yılında Bayındır Holding bünyesine geçmesiyle birlikte Birleşik Fon Bayındırbank A.Ş. unvanını almıştır. 2001 yılında Banka, Fon'a devredilmiştir. Daha sonra 1958 Bankası A.Ş. 2002’de Ege Giyim Sanayicileri Bankası A.Ş., 5 Nisan 2002 tarihinde Etibank A.Ş. (2001’de Etibank T.A.Ş.'ye devredilen Eskişehir Bankası T.A.Ş. ve İnterbank A.Ş. ile birlikte), İktisat Bankası T.A.Ş. ve Kentbank A.Ş. tüm aktif ve pasifleriyle; Eylül 2002 tarihinde Toprakbank A.Ş., Bayındırbank A.Ş. bünyesinde birleştirilmiştir. 2005 yılında Bayındırbank A.Ş.'nin ticari unvanı Birleşik Fon Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 1.2. Banka Lisansları 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 4’üncü maddesinde, bankaların gerçekleştirebilecekleri temel faaliyetler fonksiyonel gruplar itibarıyla belirlenmiştir. Bu kapsamda en önemli ayrım kriterleri; mevduat ve katılım fonu kabulü ile finansal kiralama işlemleridir. Mevduat bankaları, mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak, katılım bankaları özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmakla yetkili kuruluşlardır. Kalkınma ve yatırım bankaları ise, mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında kredi kullandıran ve özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlardır. Sigortacılık İşlemleri Sermaye Piyasası İşlemleri Bankacılık İşlemleri Tablo 1.2-1: Bankacılık Lisansına Konu Temel Faaliyetlerin Görünümü Mevduat kabulü Katılım fonu kabulü Kredi verme islemleri Ödeme, fon transferi ve tahsilât işlemleri Kambiyo senetlerinin istirası işlemleri Saklama hizmetleri Ödeme vasıtalarına ilişkin işlemler Kambiyo işlemleri; para piyasası araçları, kıymetli maden alımı, satımı, emanete alınması Garanti işleri Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık Vadeli islem ve opsiyon sözlesmelerinin, finansal araçların alımı, satımı ve aracılık Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satısına aracılık işlemleri İhraç edilmis olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık işlemleri Yatırım danısmanlığı işlemleri Portföy isletmeciliği ve yönetimi Piyasa yapıcılığı Saklama hizmetleri Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri Mevduat Bankası √ Katılım Bankası √ √ √ √ √ √ √ √ √ (16/31)* √(28/31)* √ √(29/31)* √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √(3/13)* √(11/13)* √(5/13)* √(11/13)* √(5/13*) √(5/13)* √ √ √ √ √ Faktöring ve forfaiting işlemleri √ √ Finansal kiralama işlemleri √ * Grupta yer alan bankalardan kaçının SPK tarafından verilen yetki belgesi bulunduğunu göstermektedir. Diğer Kalkınma ve Yatırım Bankası √ √ Sermaye Piyasası Kurulu(SPK) tarafından verilen yetki belgeleri incelendiğinde, bankalar arasında homojen bir dağılım bulunmadığı görülmektedir. Söz konusu yapıda, SPK BDDK 9 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 düzenlemeleri uyarınca sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerinin sadece mevduat kabul etmeyen bankalarca yapılabileceği hükmü etkili olmaktadır. Bankacılık Kanunu çerçevesinde sermaye piyasası işlemleri yapmalarına engel teşkil edecek genel bir sınırlama bulunmamasına rağmen, katılım bankalarının tamamı SPK’dan alınmış herhangi bir yetki belgesi bulunmayan sekiz adet banka arasında bulunmaktadır. Faizsiz finansal araçların oluşmasının söz konusu bankalara da sermaye piyasaları faaliyetlerine aktif olarak katılma imkânı sunacağı ve piyasayı zenginleştireceği değerlendirilmektedir. Sermaye piyasası işlemleri kapsamında temel fonksiyonları olmasına rağmen sınırlı sayıda kalkınma ve yatırım bankasının vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin, finansal araçların alımı, satımı ve aracılık ve sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, yatırım danışmanlığı işlemleri, portföy işletmeciliği ve yönetimi işlemlerine ilişkin lisansının olması dikkat çekmektedir. Mevduat bankalarının sadece alım satım aracılığı, repo ve ters repo ve türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi bulunurken, kalkınma ve yatırım bankalarının alım satım aracılığı, repo ve ters repo, yatırım danışmanlığı, halka arza aracılık, portföy yöneticiliği ve türev araçların alım satımına aracılık yetki belgeleri bulunmaktadır. Tüm bankaların lisanlarına konu olan ya da kendilerine tanınan alanların tamamında faaliyette bulunmaları, elbette, sektörün kapsamı ve etkinliğine olumlu katkı sağlayacaktır. BDDK 10 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 1: Banka Türlerinin Küresel Görünümü Küresel finansal piyasalar, oldukça geniş bir banka türü çeşitliliği sunmaktadır. Bu çeşitlilikle birlikte, küresel kriz, mevduat bankacılığı ile kalkınma ve yatırım bankacılığı fonksiyonlarının tam olarak ayrılması sonucunu doğurmuştur. Banka türleri dahil finansal kuruluş türlerinin artmasının; pazarın genişlemesine, çeşitlenmesine, derinleşmesine, finansal kaynaklara erişimin iyileşmesine, etkinliğin artmasına imkan vereceği ve böylece genel ekonomiye katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ülke ABD Almanya Lüksemburg Finlandiya Japonya Mısır BAE Hindistan Finansal Kuruluşlar Mevduat Kabulüne Yetkili Kurumlar Ticari Bankalar Toptancı Bankalar Halk Bankaları Thrift Bankaları Tasarruf Bankaları Kredi Birlikleri Mevduat Kabulü Yetkisi Olmayan Kurumlar Menkul Kıymet Dealerları Yatırım Bankaları Finans Şirketleri Emeklilik Fonları Sigorta Yatırım Fonları Finansal Holding Şirketleri Küresel Bankalar Ticari Bankalar (Ulusal, Bölgesel, Yabancı B Şubeleri, Özel Bankerler) Tasarruf Bankaları (Land Banks) Kredi Kooperatifleri Özel Bankalar Mortgage Bankaları Yapı ve Kredi Kooperatifleri Özel Fonksiyonu Bulunan Bankalar (Postbank AG) Küresel Bankalar İpotek Senedi İhraç Eden Bankalar Ticari Bankalar Kooperatif Bankaları Tasarruf Bankaları Yabancı Kredi Kuruluşlarının Şubeleri Kamu Kuruluşları (Posta Tasarruf Bankası) Ulusal Bankalar Toptancı Bankalar Bölgesel Bankalar İnternet Bankaları Vakıf Bankaları Yabancı Bankalar Ticari Bankalar İş ve Yatırım Bankaları İhtisas Bankaları Ticari Bankalar İslami Bankalar Ticari Bankalar (Kamu, Özel, Yabancı) Kooperatif Bankaları Ana Kooperatif Bankaları Merkez Kooperatif Bankaları Devlet Kooperatif Bankaları İhtisas Bankaları Ülke Avustralya İngiltere Kanada Türkiye İsviçre Fransa İspanya Çin Brezilya Finansal Kuruluşlar Mevduat Kabulüne Yetkili Kurumlar Bankalar Yapı Kooperatifleri Kredi Birlikleri Mevduat Kabulü Yetkisi Olmayan Kurumlar Toptancı Bankalar Finans Şirketleri Menkul Kıymet Şirketleri Bankalar Şehir Bankaları ve Vakıf Bankaları Bölgesel Bankalar I ve II Banka Holding Şirketleri Vakıf İşlemleri Yapan Finansal Kuruluşlar Kredi Birlikleri Bankalar Yabancı Banka Şubeleri ve Temsilcilikleri Kredi Kuruluşları Kooperatifler Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Bankalar ve Menkul Kıymet Dealerları Raiffeisen Bankaları Yabancı B ve Men. Kıym. Dealar Temsilcilik Ticari Bankalar Kooperatif Bankaları Posta Ofisi Bankalar Tasarruf Bankaları Kredi Kooperatifleri Yabancı Kredi Kurumlarının Şubeleri İhtisaslaşmış Kredi Kurumları E-para Çıkaran Kurumlar Politika Bankaları ve Kalkınma Bankası Ticari Bankalar Kooperatif Bankaları Banka Harici Finansal Kuruluşlar Posta Tasarruf Bankası Yabancı Bankalar Tüm Bankacılık Hizmetlerini Sunan Bankalar Ticari Bankalar Tasarruf Bankaları Kalkınma Bankaları Mübadele Bankası Finansal Kiralama Şirketleri Tüketici Kredisi Şirketleri GM Kredi Şirketleri ve Tasarruf ve Kredi Birlikleri Menkul Kıymet Aracı Kurumu Borsa Aracı Kurumları Kalkınma Ajansı Mortagage Şirketleri Kredi Birlikleri Mikrofinans Kurumları Kaynak: Ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri BDDK 11 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 1.3. Bankacılıkta Faaliyet ve Organizasyon Bölümlenmesi Türk bankacılık sektörünün toplam aktifleri içerisinde yurtiçi aktiflerin payı, 2011 yılsonu itibarıyla %84,9 seviyesindedir. Küresel krizin özellikle Türkiye dışındaki ekonomilere ve bankacılık sektörlerine olan etkisine paralel şekilde, yurtdışı aktiflerin payında 2008 yılından beri devam eden bir azalış eğilimi dikkati çekmektedir. Bu durum, Türkiye ekonomisi ve Türk bankacılık sektörünün küresel krizden görece az etkilendiğinin ve iç talep kaynaklı büyümenin de bir göstergesidir. 2008 yılında %19,5 olan yurtdışı aktiflerin sektörün toplam aktifleri içindeki payı 2011 yılı itibarıyla %15,1’e gerilemiştir. Yurtdışı aktiflerin %64’ü şubelere, %28’i bankalara, %8’i diğer mali kuruluşlara aittir. Tablo 1.3-1: Aktiflerin Yurt Ġçi Yurt DıĢı Ağırlığı Milyar TL; % Yurt İçi Aktif Yurt Dışı Aktif On-shore Banka ve Şubeler Off-shore Banka ve Şubeler Diğer Mali Kuruluşlar Toplam* 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2005 2006 2007 2008 2009 2010 381,8 76,5 37,0 34,5 5,0 458,3 465,1 94,8 40,3 50,1 4,4 559,8 543,2 114,9 43,0 66,9 5,0 658,1 679,1 164,4 64,0 93,5 7,0 843,6 774,7 157,6 60,4 91,2 6,0 932,3 942,7 175,4 62,4 100,1 12,8 1.118,0 1.146 203 82 105 16 1.349 83,3 16,7 8,1 7,5 1,1 100 83,1 16,9 7,2 8,9 0,8 100 82,5 17,5 6,5 10,2 0,8 100 80,5 19,5 7,6 11,1 0,8 100 83,1 16,9 6,5 9,8 0,6 100 84,3 15,7 5,6 9,0 1,1 100 2011 84,9 15,1 6,1 7,8 1,2 100 *Toplam aktif, yurtiçi ve yurtdışı şube ve bankaların karşılıklı işlemlerinin elimine edinilmemiş halini içermesi ve iştiraklerin toplam aktif tutarlarının gösterilmesi nedeniyle raporun diğer bölümlerinde verilen aktif tutarından farklıdır. Türk bankacılık sektöründe 2011 itibarıyla yurtiçi şubelerce kullandırılan kredi miktarı 633 milyar TL, yurtdışı şubelerce kullandırılan kredi miktarı ise 50 milyar TL’dir. Yurtdışı şubelerce kullandırılan kredilerin sektörün toplam kredileri içindeki payı son 10 yılın en düşük seviyesine gerilemiştir. Yurtdışı şubelerce kullandırılan kredilerin %2,3’ü TP cinsi iken, yurtiçi şubelerce kullandırılan kredilerin %23,6’sı YP cinsidir. Yurtdışı şube kredileri içinde yurtiçi yerleşiklerce kullanılanların payının azalması, YP cinsi kredilerde yurtdışı şubelerden yurtiçi şubelere bir miktar geçiş olduğunu göstermektedir. Sektörün en önemli fon kaynağı olan mevduatta yurtdışı şubelerin payı 2011 yılında önemli oranda azalmıştır. Zira son yıllarda %6-7 aralığında seyreden ve 2010 yılında %7,6’ya yükselen söz konusu oran, 2011 yılında %4,7’ye gerilemiştir. Bu durum, fon kullanmanın yanında yatırım alanında da yurtdışı şubelerden yurtiçi şubelere bir geçiş olduğuna işaret etmektedir. Bu bağlamda yurtdışı yerleşiklerce tutulan mevduatın toplam mevduat içindeki payı, %4 ile son 10 yılın en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Tablo 1.3-2: Kredilerin ve Mevduatın Yurt Ġçi ve Yurt DıĢı ġubeler Dağılımı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 13,0 11,4 15,3 22,1 31,3 44,4 69,6 57,4 48,2 50,0 0,2 0,4 0,7 1,6 1,7 1,8 0,9 0,6 0,8 1,1 11,7 10,2 13,7 20,5 29,5 42,4 68,5 56,8 47,4 48,9 36,0 54,8 84,0 134,3 187,7 241,2 297,9 335,2 477,7 632,9 Yurt İçi Şubelerce Kullandırılan Krediler -TP 18,74 34,12 61,46 105,7 152,4 202,1 244,6 266 383 483,7 -YP 17,2 19,86 21,25 22,17 26,08 25,25 35,81 45,62 94,71 149,2 49,0 66,2 99,3 156,4 219,0 285,6 367,4 392,6 525,9 682,9 Toplam Bankacılık Sektörü Kredileri 49,1 66,4 99,6 165,1 231,8 302,1 386,2 407,8 541,8 706,1 Kredi Stoku* 7,3 26,5 17,3 15,4 14,1 14,3 15,6 18,9 14,6 9,2 Y. Dışı Şubelerden Kullan.Krediler/T.Krediler 89,4 95,4 97,7 94,0 93,6 95,8 91,4 95,6 94,3 90,7 Y. Dışı Şb.’den Y.İçi Yerşeşiklerce Kul.Kr./Y.Dışı Şb. Kr. 0,7 8,9 5,6 3,4 1,6 1,1 0,4 0,3 0,4 0,7 Y. İçi Şb.’den Y. Dışı Yerleşiklerce Kul.Kr./Yurt İçi Şube Kr. 5,2 6,1 8,4 17,0 20,6 21,9 28,9 33,8 47,2 32,5 Yurtdışı Şubeler Mevduatı -TP 0,9 1,6 2,1 8,4 9,8 10,1 12,1 17,0 27,1 13,6 -YP 4,3 4,7 6,3 8,5 10,7 11,8 16,6 16,6 20,1 18,9 132,8 149,2 182,7 234,5 287,0 334,9 425,7 480,9 569,8 663,0 Yurtiçi Şubeler Mevduatı -TP 58,0 78,3 103,6 146,2 171,3 212,5 271,0 307,6 406,4 446,4 -YP 74,8 70,9 79,3 80,1 104,7 107,7 135,8 146,7 163,4 216,6 138,0 155,3 191,1 251,5 307,6 356,9 454,6 514,6 617,0 695,5 Toplam Mevduat 3,8 3,9 4,4 6,8 6,7 6,2 6,4 6,6 7,7 4,7 Y. Dışı Şb. Mev./Toplam Mevduat 96,6 96,6 96,7 96,4 96,8 97,2 97,0 96,9 97,3 96,0 Y.İçi Yer. Tutulan Mev./Toplam Mevduat 3,4 3,4 3,3 3,6 3,2 2,8 3,0 3,1 2,7 4,0 Y. Dışı Yer. Tutulan Mev./Toplam Mevduat *Bankacılık sektörü kredileri, bankacılık sektörü finansal kiralama alacakları, finansal kiralama sektörü alacakları ile tüketici finansman sektörü alacaklarının toplamından oluşmaktadır. Milyar TL; % Yurt Dışı Şubelerce Kullandırılan Krediler -TP -YP BDDK 12 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Net dönem kârının yurtiçi-yurtdışı dağılımı, 2011 yılında diğer göstergelerle farklı bir görünüm sergilemiştir. Zira yurtdışı organizasyonların net dönem kârı 2011 yılında 3 kattan fazla artarak 1,5 milyar TL’ye ulaşmıştır. Söz konusu artışın kaynağı, küresel krizin başlangıcından beri dalgalı bir seyir izleyen off-shore şube ve bankaların net dönem kârındaki artıştır. 2010 yılında %2,1 olan yurtdışı organizasyonların toplam dönem kârındaki payı, 2011 yılında %7,5’e yükselmiştir. Bu artışa rağmen, 2011 yılı itibarıyla yurtdışı organizasyonların sektörün toplam aktiflerindeki payı %15,1 olduğu göz önüne alındığında söz konusu oran düşük kalmaktadır. Bu durum, Türkiye’de kârlılık oranlarının yüksek olmasının yanısıra, Türkiye dışındaki ekonomik ve finansal ortamın küresel olarak bankacılık sektörü performanslarına olan olumsuz etkisini yansıtmaktadır. Tablo 1.3-3: Dönem Net Kârında Yurt Ġçi ve Yurt DıĢı ġubeler Dağılımı Milyon TL, % Yurt İçi Dönem Net Kârı Yurt Dışı Dönem Net Kârı On-shore Banka ve Şubeler Off-shore Banka ve Şubeler Diğer Mali Kuruluşlar Toplam 2005 2006 2007 2008 5.198 10.394 13.998 751 872 685 208 297 334 492 544 347 50 31 4 5.949 11.266 14.683 2009 2010 11.199 19.000 21.885 1.858 764 468 398 359 479 1.473 403 133 -13 2 -143 13.058 19.764 22.354 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 18.802 87,4 1.527 12,6 482 3,5 1.031 8,3 14 0,8 20.329 100,0 92,3 7,7 2,6 4,8 0,3 100 95,3 4,7 2,3 2,4 0,0 100 85,8 14,2 3,1 11,3 -0,1 100 96,1 3,9 1,8 2,0 0,0 100 97,9 2,1 2,1 0,6 -0,6 100 92,5 7,5 2,4 5,1 0,1 100 2011 2011 yılı içinde biri küresel, diğeri yerli özel olmak üzere iki mevduat bankasının birleşmesiyle birlikte mevduat bankası sayısı 31’e toplam banka sayısı ise 48’e düşmüştür. Bu gelişme dışında Türk bankacılık sektörünün görünümünde, banka sayısı ve fonksiyonel kompozisyon açısından bir değişiklik olmamıştır. Diğer taraftan 2011 yılı içerisinde BDDK tarafından küresel sermayeli bir gruba bankacılık lisansı verilmiştir. Tablo 1.3-4: Banka Sayılarının GeliĢimi 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 55 46 40 36 35 34 33 33 32 32 32 Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Özel Sermayeli Mevduat Bankaları 23 19 20 18 18 17 14 12 11 11 10 10 Mevduat Bankaları 2011 31 TMSF 11 7 2 2 1 1 1 2 2 2 2 2 Küresel Sermayeli Mevduat Bankaları 17 17 15 13 13 13 15 17 17 17 17 16 Katılım Bankaları 6 5 5 5 5 4 4 4 4 4 4 4 Kamu Sermayeli Katılım Bankaları v.y. v.y. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Özel Sermayeli Katılım Bankaları v.y. v.y. v.y. v.y. 3 2 2 2 1 1 1 1 Küresel Sermayeli Katılım Bankaları v.y. v.y. v.y. v.y. 2 2 2 2 3 3 3 3 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 18 16 14 14 13 13 13 13 13 13 13 13 Kamu Sermayeli Kal.veYat. Bankaları v.y. v.y. 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Özel Sermayeli Kal.veYat. Bankaları v.y. v.y. 7 7 7 7 5 5 5 5 5 5 Küresel Sermayeli Kal.veYat. Bankaları v.y. v.y. 3 3 2 2 4 4 4 4 4 4 79 67 59 55 53 51 50 50 49 49 49 48 Toplam Banka Sayısı 2000 yılından sonraki dönemde, sektörde toplam banka sayısı yıllar itibarıyla azalış gösterirken küresel sermayeli bankaların sayısının artması, küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne olan ilgisini yansıtmaktadır. 2011 yılı itibarıyla sektördeki banka sayısının yaklaşık 2/3’sini oluşturan mevduat bankalarının yarısı, küresel sermayelidir. Sektörde yer alan dört katılım bankasından üçü, 13 kalkınma ve yatırım bankasından dördü küresel sermayeli banka kategorisindedir. Kamu sermayeli banka sayısının değişmediği sektörde, 10 yıllık dönemde en dikkat çekici değişim özel sermayeli banka sayısındaki azalıştır. BDDK 13 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 2: Banka Sayılarının Küresel Görünümü2 Küresel finansal kriz sonrasında gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerin bankacılık sektörlerinde konsolidasyon süreci devam etmektedir. Türk bankacılık sektöründe 2000-2001 krizleri sonrasında azalmaya başlayan banka sayısı, 2010 yılında 49, 2011 yılında ise 48’e gerilemiştir. Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren kuruluş sayısı, Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerdeki ortalama kredi kuruluşu sayısının altındadır. Coğrafyası, nüfusu ve ekonomik büyüklüğü göz önüne alındığında ülkemiz için görece düşük olan banka sayısı, aynı zamanda sektör açısından önemli bir potansiyeli işaret etmektedir. Banka Sayısı Ülkeler 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ABD 2002 2003 2004 17.706 17.293 16.878 16.345 15.801 15.379 Çin 28.024 19.809 8.876 5.634 3.858 3.769 2.140 2.010 2.061 2.027 2.023 1.957 2.089 2.050 2.026 1.989 1.948 1.919 2.075 1.995 1.943 1.892 1.843 1.812 2.155 1.962 1.890 1.811 1.759 1.653 Endonezya Almanya 2.363 2.225 2.148 Hindistan Japonya 2.246 Rusya 1.253 1.189 1.136 1.108 1.058 1.012 İtalya 821 801 787 792 807 821 818 801 778 Fransa 989 939 897 854 829 808 728 712 686 İngiltere 451 426 407 394 394 396 391 389 380 Brezilya 135 133 125 127 123 125 Kanada 69 71 73 74 78 75 Arjantin 73 74 69 69 68 66 Avustralya 51 54 55 58 57 55 Güney Kore 56 54 54 56 55 55 Türkiye 51 50 50 49 49 49 Meksika 59 55 53 35 37 46 49 47 47 Güney Afrika 36 35 35 35 32 30 23 Suudi Arabistan 16 19 21 23 23 AB-27 v.y. 9.054 8.902 8.683 8.507 8.354 8.509 8.358 PB-16 v.y. v.y. 6.848 6.681 6.511 6.365 6.569 6.458 Kaynak: IMF, OECD, BIS, Ülkelerin Bankacılık Otoriteleri Sektörün organizasyon yapısına bakıldığında, yurtiçi şube sayısının 2010 yılına göre %4 oranında arttığı görülmektedir. Sektördeki 21 bankanın yurtdışı şube, temsilcilik veya finansal iştirakı bulunmaktadır. Söz konusu bankaların 15’i mevduat, 3’ü katılım, 3’ü kalkınma ve yatırım bankasıdır. Yurtdışı organizasyonların çoğunluğu on-shore şube şeklindedir. 2010 yılında 54 olan yurtdışı on-shore şube sayısı, 2011 yılında kamu bankalarının 6, özel bankaların 4 ve küresel sermayeli bankaların 1 şube açmasıyla 65’e ulaşmıştır. 2011 yılında yurtdışı organizasyonlara 3 on-shore banka daha katılmıştır. Yurtdışı organizasyonlarda off-shore şube sayısı 2010 yılına göre değişim göstermemiştir. Off-shore banka şeklindeki organizasyonların sayısı azalırken, yurtdışında bulunan mali iştirak sayısında artış gerçekleşmiştir. Bankacılık sisteminin yapısı ve banka tanımı ülkelere göre değişiklik gösterebildiği için, verilerin ihtiyatlı yorumlanması gerekmektedir. 2 BDDK 14 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 ablo 1.3-5: Bankaların Organizasyonları Banka Adı Yurtiçi Şube 20 3 1 24 4 2 Yurtdışı Off-Shore Şube 2010 2011 1 1 1 1 1 1 Yurtdışı On-Shore Banka 2010 2011 8 1 2 2 8 2 2 2 1 1 1 1 Yurtdışı Off-Shore Banka 2010 2011 4 4 4 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 4 1 3 2 4 1 1 2 2 1 1 1 1 Yurtdışı Temsilcilik 2010 2011 1 4 1 1 1 1 1 4 2 4 2 2 2 15 11 3 1 1 1 1 1 2 3 1 2 7 4 4 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Özel Katılılım B. 1 Kamu 1 1 1 Küresel Kalkınma ve Yatırım Bankaları Küresel Küresel Şube Mevduat Bankaları 3 6 16 Küresel Banka 3 4 14 Yurtdışı Diğer Mali Kuruluş 2010 2011 4 Özel Kamu 2010 2011 Adabank A.Ş. 1 1 Birleşik Fon B. 1 1 T. C. Ziraat B. 1.379 1.434 T. Halk B. 705 766 T. Vakıflar B. 634 677 Akbank 912 926 Alternatifbank 53 63 Anadolubank 86 88 Şekerbank 260 272 Tekstilbank 44 44 Turkish Bank 21 20 T. Ekonomi B.(1) 600 503 T. Garanti B. 853 907 T. İş Bankası 1.127 1.184 Yapı ve Kredi B. 867 906 Arap Türk B. 6 6 Citibank 37 37 Denizbank 499 587 Deutsche B. 1 1 Eurobank Tekfen 52 59 Fibabanka 18 21 Finansbank 502 521 HSBC Bank 329 326 ING Bank 318 317 Turkland Bank 27 27 Bank Mellat 3 3 Habib Bank Ltd. 1 1 JP Morg. Chase B 1 1 Societe Gen. 16 16 Royal B. of Scotland 2 2 WestLB AG 1 1 Özel Asya Katılım B 175 200 Albaraka Türk. 109 122 Kuveyt Türk 139 178 T. Finans K.B. 182 182 İller Bankası 19 19 İMKB Takasbank 1 1 T. İhracat Kr. B. 2 2 T. Kalkınma B. 1 1 Aktif YatırımB. 6 7 Diler Yatırım B. 1 1 GSD Yatırım B. 1 1 Nurol Yatırım B. 2 2 T. Sınai Kalk. B. 2 2 Bank Pozitif 1 1 Credit Agricole 1 1 Merrill Lynch 1 1 Taib Yatırım B. 1 1 TOPLAM 10.000 10.440(2) Yurtdışı On-Shore Şube 2010 2011 54 65 12 12 1 1 26 29 16 4 5 24 (1) 2010 yılı verileri Fortis Bank A.Ş.’nin 2010 verileriyle birleştirilerek verilmiştir. (2) Şubelerin faaliyete geçme tarihleri ile raporlama tarihleri arasındaki farklılıktan dolayı Tablo 1.3-6’daki toplam şube sayısıyla aynı değildir. . BDDK 15 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Bankacılık sektörün yurtiçi şube dağılımına bakıldığında şubelerin %41,1’inin ağırlığını İstanbul’un oluşturduğu Marmara Bölgesinde olduğu dikkati çekmektedir. Bu durum, bankacılık hizmet kanallarında coğrafi açıdan önemli bir yoğunlaşmayı ve finansal faaliyetler için İstanbul’un merkez olarak seçilmesinin isabetli olduğunu göstermektedir. Şube sayılarının bölgesel dağılımı incelendiğinde Marmara Bölgesini İç Anadolu Bölgesi ve Ege Bölgesinin takip ettiği, Doğu Anadolu Bölgesinin ise sıralamada sonuncu olduğu görülmektedir. İl bazında bakıldığında ise şubelerin %30’unun bulunduğu İstanbul’u, sırasıyla Ankara, İzmir, Antalya ve Bursa takip etmektedir. Söz konusu beş ilin toplam şube sayısındaki payı %51’dir. İllere göre şube sayısının genelde gelişmişlik ve nüfus gibi faktörlerle orantılı olduğu sektörde, şube sayısı açısından son beş sırada Muş, Ardahan, Kilis, Hakkari ve Bayburt yer almaktadır. Tablo 1.3-6: Bankacılığın Yerel Coğrafyası Şube Sayısı 2010 2011 (%)/11 2010 201 (%)/11 1 MARMARA 4.115 4.282 41,1 Niğde 24 27 İstanbul 2.994 3.112 29,8 Çankırı 24 25 0,3 2010 2011 (%)/11 KARADENİZ 848 880 8,4 0,2 Samsun 124 128 2010 2011 (%)/11 Şanlıurfa 58 1,2 Mardin 40 62 43 0,6 0,4 Bursa 359 377 3,6 Karaman 22 23 0,2 Trabzon 100 105 1,0 Adıyaman 35 35 0,3 Kocaeli 198 215 2,1 Kırşehir 21 22 0,2 Zonguldak 66 68 0,7 Batman 26 28 0,3 Balıkesir 136 142 1,4 14,4 Ordu 65 65 0,6 Şırnak 20 21 0,2 Tekirdağ 104 108 1,0 İzmir 718 748 7,2 Çorum 57 64 0,6 Siirt 15 15 0,1 Sakarya 94 98 0,9 Muğla 173 179 1,7 Tokat 60 63 0,6 Kilis 10 10 0,1 Çanakkale 69 68 0,7 Manisa 148 146 1,4 Kastamonu 50 51 0,5 D. ANADOLU 338 365 3,5 Edirne 61 60 0,6 Aydın 130 136 1,3 Giresun 47 49 0,5 Erzurum 57 62 0,6 Kırklareli 46 46 0,4 Denizli 119 123 1,2 Rize 43 47 0,5 Malatya 46 52 0,5 Bilecik 28 29 0,3 Afyon 76 78 0,7 Bolu 38 39 0,4 Van 36 42 0,4 Yalova 26 27 0,5 42 0,4 İÇ ANADOLU 1.717 1.805 EGE 1.454 1.504 0,3 Kütahya 55 Amasya 38 38 0,4 Elazığ 42 17,3 Uşak 35 39 55 0,4 Düzce 33 32 0,3 Erzincan 27 Artvin 30 32 0,3 Ağrı 22 25 0,2 26 0,2 Ankara 988 1.033 9,9 AKDENİZ 1.100 1.140 10,9 Konya 209 228 2,2 Antalya 401 417 4,0 Karabük 29 29 0,3 Kars 22 23 0,2 Kayseri 137 145 1,4 Adana 235 2,3 Sinop 25 25 0,2 Bitlis 17 21 0,2 Eskişehir 91 96 0,9 Mersin 172 24 2 181 1,7 Bartın 21 22 0,2 Tunceli 13 14 0,1 Sivas 66 66 0,6 Hatay 109 113 1,1 Gümüşhane 14 15 0,1 Bingöl 12 13 0,1 Yozgat 44 44 0,4 K.Maraş 61 63 0,6 Bayburt 8 8 0,1 Iğdır 12 12 0,1 Nevşehir 37 38 0,4 Isparta 56 55 0,5 G.D. ANADOLU 436 45 4,4 Muş 12 12 0,1 Aksaray 27 30 0,3 Burdur 37 38 0,4 Gaziantep 150 155 1,5 Ardahan 10 11 0,1 Kırıkkale 27 28 0,3 Osmaniye 29 31 0,3 Diyarbakır 82 85 0,8 Hakkari 10 10 0,1 TOPLAM 10.008 10.440 100 Türk bankacılık sektöründeki bankaların 34 farklı ülkede yurtdışı organizasyonu bulunmaktadır. Söz konusu organizasyonların en büyük kısmı, KKTC’deki on-shore şubeler nedeniyle Türkçe konuşan ülkeler grubunda yer almaktadır. Sektörün Avrupa’daki organizasyonları daha homojen bir dağılım sergilemekle birlikte Hollanda’nın önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir. Yurtdışı organizasyon sayısı açısından en önemli değişim MENA ülkeleri grubunda gerçekleşmiştir. Söz konusu değişimin nedeni, 2011 yılı içinde Bahreyn’de 10, Irak’ta 4, Suudi Arabistan’da bir on-shore şubenin açılmasıdır. Yurtdışındaki toplam 88 şubenin 76’sı onshore, 12’si off-shore şube şeklindedir. Dünyanın gelişim potansiyeli en yüksek bölgesi olan Afrika’da, banka dışı mali kuruluş şeklinde olmak üzere Türk bankacılık sektörünün sadece bir adet organizasyonu bulunmaktadır. Sektörün yurtdışında da büyümesi ve rekabet gücünün artması açısından mevcut potansiyeli değerlendirebileceği görülmektedir. Böylelikle, müteahhitlik hizmetleri dâhil olmak üzere Afrikanın inşasına katkıda bulunulabileceği ve TürkiyeAfrika işbirliğine ivme kazandırılabileceği düşünülmektedir. BDDK 16 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 1.3-7: Bankacılığın Küresel Coğrafyası Bölge On-Shore Banka Off-Shore Banka Toplam Banka On-Shore Şube Off-Shore Şube Toplam Şube Diğer Mali Kuruluş Toplam Kuruluş Temsilcilik 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 AFRİKA Senegal 14 13 14 13 11 14 Almanya 3 3 3 3 1 1 Avusturya 2 2 2 2 Bosna Hersek 1 AVRUPA 13 16 1 1 6 6 4 4 2 1 1 1 1 36 42 8 4 1 4 5 7 3 2 2 2 2 1 1 1 1 3 3 2 4 6 12 12 1 2 3 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 3 2 Yunanistan 1 BAE 2 2 2 4 2 1 1 1 1 1 1 1 1 2 MENA ÜLKELERİ 1 4 1 Malta Romanya 13 1 Lüksemburg Makedonya 1 9 6 İrlanda 1 1 4 6 İngiltere İsviçre 1 1 4 6 2 1 1 1 Bulgaristan Hollanda 2 1 1 3 3 4 1 16 10 10 3 4 11 26 1 10 Bahreyn 1 Irak 10 10 5 4 3 4 1 2 13 29 1 2 2 3 10 20 10 20 1 5 1 5 1 S.Arabistan 4 1 1 İran 2 Mısır 1 TÜRKÇE KONUŞAN ÜLKELER Azerbaycan 8 8 2 2 4 3 12 11 2 2 Kazakistan 2 2 KKTC 2 2 Özbekistan 1 Türkmenistan 1 2 2 6 5 1 1 1 1 4 3 40 4 5 5 1 1 1 1 1 53 56 3 3 2 49 1 1 1 1 1 1 2 2 4 5 4 5 0 39 44 39 2 2 2 2 2 2 44 2 2 2 4 Bosna Hersek 3 3 1 1 4 1 1 Channel Adaları 1 Gürcistan 2 TOPLAM BDDK 26 27 5 4 4 4 8 3 3 3 3 1 1 1 1 1 4 31 31 17 1 3 3 1 1 2 2 15 11 1 2 5 1 1 Cayman Adaları Makedonya 1 1 2 5 Çin DİĞER 1 1 2 ABD 4 44 45 KUZEY AMERİKA Rusya Federasyonu 44 1 Gürcistan BRIC ÜLKELERİ 40 2 2 54 76 12 12 66 88 12 17 109 136 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 1.4. Aktif Büyümesi ve YoğunlaĢması 2000-2005 yılları arasında sektör içerisinde; ilk 5 bankanın ve ilk 10 bankanın toplam aktifler içindeki payları önemli ölçüde artmış ve müteakip yıllarda bu paylar görece olarak korunmuştur. 2011 yılında ise bankacılık sektöründeki aktif yoğunlaşmasında ilk 5 bankanın ve ilk 10 bankanın toplam aktifler içindeki paylarında küçük çaplı bir azalma olmuştur. Yoğunlaşmadaki bu azalma Herfindahl-Hirschman Endeksinin3 (HHI) azalmasından da tespit edilmektedir. 2011 yılında, ilk 5 bankanın sektör aktif payı % 58,4, ilk 10 bankanın aktif payı % 83,1 ve HHI 855 puan olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu yılda, tüm yoğunlaşma göstergelerinin bir önceki yıla göre görece azalması olumlu nitelenmektedir. 2011 yılında bir önceki yıla göre toplam aktifler içinde büyük ölçekli bankaların payı azalmıştır. Fonksiyon dağılımında kalkınma ve yatırım ile katılım bankalarının payında artış yaşanmıştır. Tablo 1.4-1: Toplam Aktif Büyüklük ve YoğunlaĢma Göstergeleri (Milyar TL; %) Ölçeğe Göre Aktif Büyüklük Büyük Ölçekli Bankalar Orta Ölçekli Bankalar Küçük Ölçekli Bankalar Mikro Ölçekli Bankalar Fonksiyonel Aktif Büyüklük Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam Aktif Yoğunlaşma Ölçütleri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Mikro Ölçekli Bankalar Toplam Fonksiyona Göre Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 56,4 28,7 18,6 2,3 128,4 29,5 12,7 4,6 154,4 44,0 15,0 3,3 187,0 43,8 19,7 4,4 231,2 52,3 24,2 6,1 300,9 64,9 34,3 6,7 376,0 74,6 41,3 7,8 430,6 96,0 44,6 10,4 544,3 119,9 56,4 11,9 629,8 135,6 55,0 13,5 752,9 168,8 66,9 18,2 891,6 225,6 83,2 17,2 99,5 4,6 1,9 106,0 165,4 8,0 1,9 175,3 203,2 9,4 4,0 216,6 239,4 10,3 5,3 254,9 295,1 11,3 7,4 313,8 384,1 12,9 9,9 406,9 470,6 15,3 15,3 499,7 543,3 18,9 19,5 581,6 683,8 22,9 25,8 732,5 773,4 27,0 33,6 834,0 932,4 31,0 43,3 1.006,7 1.119,9 41,6 56,1 1.217,7 47,0 67,9 623,4 53,8 78,6 794,9 57,4 79,3 851,7 59,0 80,6 904,6 58,1 82,0 905,9 61,4 82,9 934,7 60,9 83,5 911,0 59,8 82,5 879,1 60,1 82,8 885,7 60,5 83,4 913,3 60,1 83,2 897,0 58,4 83,1 855,5 53,2 27,1 17,5 2,2 100,0 73,3 16,8 7,2 2,6 100,0 71,3 20,3 6,9 1,5 100,0 73,4 17,2 7,7 1,7 100,0 73,7 16,7 7,7 1,9 100,0 74,0 16,0 8,4 1,6 100,0 75,2 14,9 8,3 1,6 100,0 74,0 16,5 7,7 1,8 100,0 74,3 16,4 7,7 1,6 100,0 75,5 16,3 6,6 1,6 100,0 74,8 16,8 6,6 1,8 100,0 73,2 18,5 6,8 1,4 100,0 93,9 4,4 1,8 100,0 94,4 4,5 1,1 100,0 94,4 3,2 2,4 100,0 94,4 3,2 2,4 100,0 94,2 3,2 2,6 100,0 94,2 3,1 2,7 100,0 93,9 3,1 3,1 100,0 93,4 3,2 3,3 100,0 93,4 3,1 3,5 100,0 92,7 3,2 4,0 100,0 92,6 3,1 4,3 100,0 92,0 3,4 4,6 100,0 Yeniden yapılandırma faaliyetlerinde alınan mesafe, siyasal ve ekonomik istikrar ortamı ve Turkiye’nin AB üyeliği müzakere surecine dahil olması, 2005 yılı sonrasında küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne ilgisini belirgin bir biçimde arttırmıştır. Ayrıca, sektörün düzenleyici ve denetleyici yapısında sağlanan iyileşmelerin bir yansıması olarak ortaya çıkan birleşme ve devirler, küresel sermaye girişi gibi faktörler de önemli yapısal değişikliklere neden olmuştur. Türk bankacılık sektörünün toplam aktifleri önceki yıla göre %21 oranında artarak Aralık 2011 itibarıyla 1.217,7 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Fonksiyonel açıdan bakıldığında, sektör aktifinin mevduat bankaları, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları arasındaki dağılımı sırasıyla %92, %4,6 ve %3,4 olarak gerçekleşmiştir. Kalkınma ve yatırım ile katılım bankalarının payında gözlemlenen artışa paralel olarak mevduat bankalarının payında bir azalma müşahede edilmektedir. HHI piyasa yoğunlaşmasını ölçmekte sıklıkla kullanılan bir göstergedir. Piyasada yer alan her bir firmanın (bankanın) piyasa paylarının karelerinin toplamı şeklinde hesaplanmaktadır. HHI 0 ile 10.000 arasında değer almaktadır. Piyasa yapısı tekele gittikçe yoğunlaşma artmakta ve HHI değeri büyümektedir. Buna göre endeks değerinin 10.000 olması piyasada tek firma (tekel) olduğunu, HHI değerinin 0’a yaklaşması ise piyasada binlerce firma olmasına bağlı tam rekabetçi yapının varlığını ifade eder. 1.000’den küçük bir değer görece rekabetçi bir piyasa yapısını, 1.000-1.800 arası hafif yoğunlaşması artmış bir piyasa yapısını göstermektedir. 1.800’den büyük değerler tekelci bir yapı olarak kabul edilmektedir. 3 BDDK 18 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Nitekim 2011 ylında, fonksiyonel banka grupları itibarıyla %34,4 ile en yüksek oranlı aktif artışı kalkınma ve yatırım bankalarında gerçekleşmiştir. Kalkınma ve yatırım bankalarını %29,5’lik büyüme oranıyla katılım bankaları izlemiştir. Mevduat bankaları ise %20 oranında büyümüştür. Kutu 3: Aktif Büyüklüğünün Küresel Görünümü G20 ülkelerinin bankacılık sektörlerine ait aktif büyüklükleri aşağıda karşılaştırmalı olarak yer almaktadır. Aktif büyüklükleri gelişim endeksine göre, bankacılık sektörleri en yüksek oranda büyüyen G20 ülkeleri sırasıyla; Çin, Endonezya, Avustralya, Hindistan, Rusya, Brezilya ve Türkiye’dir. Gelişmekte olan ülkelerin bankacılık sektörleri genel itibarıyla görece yüksek bir büyüme hızına sahipken, 2007 yılında başlayarak küresel çapta yaygınlaşan finansal krizin özellikle gelişmiş ülkelerin bankacılık sektörlerinde büyümeyi sınırladığı görülmektedir. Milyar € 2005 2006 Aktif Büyüklüğü 2007 2008 2009 ABD Almanya Arjantin Avustralya Brezilya Çin Halk C. Endonezya Fransa G.Afrika (RBN) Güney Kore 9.703 5.884 52 887 650 2.864 79 4.673 229 896 501 4.394 2.060 2.666 5.517 1.601 176 286 171 255 9.554 6.135 49 1.019 788 3.084 93 5.396 219 993 595 5.500 2.421 2.989 4.691 1.598 179 405 174 269 9.484 6.615 66 1.497 799 3.475 115 6.359 253 990 753 7.006 2.840 3.320 4.694 1.880 186 421 197 325 Hindistan İngiltere İspanya İtalya Japonya Kanada Meksika Rusya S.Arabistan Türkiye 10.543 6.409 72 1.365 871 4.645 115 6.892 239 924 767 7.291 3.079 3.405 6.361 1.865 261 545 248 330 9.858 6.022 73 1.826 1.201 5.703 147 6.753 279 963 908 7.542 3.126 3.444 6.097 2.059 258 518 255 373 2010 2011 2005 10.435 6.209 95 2.281 1.535 7.646 200 7.526 381 1.146 1.279 8.115 3.114 3.701 7.382 2.316 324 648 282 526 10.739 6.496 113 2.688 1.633 9.856 246 8.018 393 1.269 1.469 8.488 3.142 3.920 7.737 2.454 332 797 315 582 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Aktif Büyüklüğü Gelişim Endeksi 2006 2007 2008 2009 2010 98 104 96 115 121 108 117 115 95 111 119 125 118 112 85 100 101 141 102 105 98 112 127 169 123 121 145 136 111 110 150 159 138 125 85 117 106 147 115 127 109 109 139 154 134 162 144 147 104 103 153 166 149 128 115 117 148 190 145 129 102 102 141 206 185 199 185 144 122 107 181 172 152 129 111 129 147 181 149 146 2011 108 106 183 257 236 267 252 161 166 128 255 185 151 139 134 145 184 227 165 206 111 110 218 303 251 344 310 172 171 142 293 193 153 147 140 153 189 279 184 228 Kaynak: Economist Intelligence Unit Grafik 1.4-1:Aktif YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 100 (%) 100 (%) 98 80 95 93 60 90 40 88 85 20 83 0 Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Mikro Ölçekli Kalkınma ve Yatırım 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2002 Mevduat Bankaları 2003 2001 2000 2011 2010 2009 2007 2008 2006 2005 2004 2003 2001 Büyük Ölçekli 2002 2000 80 Katılım Bankaları 2011 yılında Türk bankacılık sektöründe büyük ölçekli ve mikro ölçekli bankaların paylarının azalarak orta ve küçük ve ölçekli bankaların payının arttığı görülmekle birlikte 10 yıllık dönem incelendiğinde büyük ölçekli bankaların payının genel olarak arttığı, buna mukabil diğer banka gruplarının paylarının azaldığı anlaşılmaktadır. Nitekim 2000 yılında büyük ölçekli bankaların aktifleri sektör aktiflerinin %53,2’sini oluştururken, 2001 yılında keskin bir artış göstererek toplam aktiflerin %73,3’üne ulaşmış ve söz konusu seviyeyi korumuştur. 2000 yılında sırasıyla %27 ve %17,5 olan orta ve küçük ölçekli bankaların aktif payı 2001 yılında %16,8 ve %7,3’e düşmüş ve 10 yıllık dönem boyunca yaklaşık seviyelerde seyretmiştir. Mikro ölçekli BDDK 19 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 bankaların payı ise %2,2-%1,5 aralığında dalgalanmıştır. 2011 yılı itibariyle, büyük ölçekli bankaların aktifleri sektör aktiflerinin %73,2’sini oluştururken, orta, küçük ve mikro ölçekli bankaların payları sırasıyla %18,5, %6,8 ve %1,4 olarak gerçekleşmiştir. Sektördeki aktif payları sıralaması değerlendirildiğinde, kriz dönemi olan 2000 yılında faaliyet gösteren 86 adet bankadan 6 tanesi büyük ölçekli ve 12 adet bankanın orta ölçekli, 33 adet bankanın küçük ölçekli ve 34 adet bankanın mikro ölçekli olduğu görülmektedir. Söz konusu yılda, 6 adet büyük ölçekli bankanın 2 tanesi kamu sermayelidir. Bu dönemde sektörün en büyük bankasının aktif payı %13,3’tür. Finansal krizlerin aşılmaya başlandığı dönem olan 2002 yılında ise, sektörün en büyük bankasının payı %17,4’tır. Aynı dönemde büyük ölçekli banka sayısı 7’ye çıkmış ve bugüne kadar söz konusu grubun banka sayısında herhangi bir değişiklik olmamıştır. Orta ölçekli banka sayısı 11, küçük ölçekli banka sayısı 15, mikro ölçekli banka sayısı ise 25 olarak gerçekleşmiştir. Müteakip dönemlerde sistemden çıkan bankalarla birlikte birleşme ve devirlere bağlı olarak orta ölçekli banka sayısı 9, küçük ölçekli banka sayısı 14, mikro ölçekli banka sayısı ise 18 olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında, mikro ölçekli bankalar grubunda yer alan 4 adet banka küçük ölçekli bankalar grubuna, küçük ölçekli bankalar grubunda yer alan 1 adet banka orta ölçekli bankalar grubuna geçmiştir. Aynı yılda, en büyük bankanın aktif payı %13,3’e kadar inerken, aktif payı %10’un üzerinde 4 adet banka yer almaktadır. Büyük ölçekli bankaların aktif paylarının birbirine yakınsaması ve bankaların büyüme motivasyonu sektörde rekabet yapısının güçlendiğine dair bir gösterge olarak değerlendirilmektedir. Kutu 4: Aktif YoğunlaĢması Ġtibarıyla Türkiye-AB KarĢılaĢtırması HHI ve ilk 5 banka yoğunlaşma rasyoları esas alınarak AB ülkeleri ile kıyaslandığında konsantrasyon göstergelerinin birbirlerine paralellik arz ettiği, Türkiye’nin genel olarak AB üyesi olan gelişmiş ülkelerden daha yüksek, AB üyesi olup gelişmekte olan ülkelerden ise daha düşük bir piyasa yoğunlaşmasına sahip olduğu ve söz konusu yapının 2010 yılında da devam ettiği görülmektedir. Yoğunlaşma göstergeleri bakımından Türkiye’nin Almanya, Avusturya, İngiltere ve Fransa’ya yakınsaması Türk bankacılık sektörünün geleceği ve risklilik düzeyinin daha da azalması açısından büyük fayda sağlayacaktır. Herfindahl Endeksi (HHI) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Finlandiya 2.050 2.420 2.680 2.730 2.560 2.540 Estonya 4.028 3.943 3.887 4.039 3.593 3.410 Hollanda 1.788 1.744 1.726 1.796 1.822 1.928 Litvanya 2.240 2.071 1.854 1.838 1.913 1.827 Belçika 1.905 2.063 2.102 2.112 2.041 2.079 Slovakya 1.252 1.191 1.154 1.076 1.131 1.082 Yunanistan 1.164 1.130 1.070 1.096 1.101 1.096 Portekiz 963 1.043 1.093 1.154 1.134 1.097 Malta 1.806 1.580 1.452 1.330 1.185 1.174 G.Kıbrıs R.K. 938 946 940 1.029 1.056 1.082 Slovenya 1.602 1.496 1.425 1.369 1.300 1.282 Danimarka 1.145 1.114 1.146 1.115 1.071 1.120 Çek Cum. 1.199 1.187 1.103 1.155 1.104 1.100 Letonya 1.144 1.054 1.021 1.176 1.271 1.158 İrlanda 553 500 500 600 600 600 Romanya v.y. 1.251 1.111 1.115 1.165 1.041 İsveç 800 760 854 845 856 934 Türkiye 852 905 906 935 911 879 Macaristan 856 783 798 795 823 839 Bulgaristan v.y. v.y. 721 698 707 833 Fransa 551 597 623 758 726 679 Polonya 792 754 692 650 599 640 İspanya 513 506 482 487 442 459 İngiltere 307 347 376 399 394 449 İtalya 270 240 230 230 220 330 Avusturya 618 557 552 560 534 527 Lüksemburg 296 315 304 312 294 276 Almanya 163 173 178 174 178 183 Kaynak: EU Banking Structures 2011 2008 3.160 3.120 2.168 1.714 1.877 1.197 1.172 1.114 1.236 1.024 1.268 1.229 1.000 1.205 800 922 953 886 822 834 681 562 497 412 344 454 278 191 BDDK 20 2009 3.120 3.090 2.032 1.693 1.622 1.273 1.184 1.150 1.246 1.086 1.256 1.042 1.032 1.181 881 857 899 913 861 846 605 574 507 467 353 414 288 206 2010 3.550 2.929 2.052 1.545 1.439 1.239 1.214 1.203 1.180 1.170 1.160 1.077 1.042 1.005 900 871 860 855 806 789 610 559 528 522 395 383 343 298 2002 78,6 99,1 82,7 83,9 82,0 66,4 67,4 60,5 82,4 57,8 68,4 68,0 65,7 65,3 46,1 v.y. 56,0 57,4 54,5 v.y. 44,6 53,4 43,5 29,6 30,5 45,6 30,3 20,5 2003 81,2 99,2 84,2 81,0 83,5 67,5 66,9 62,7 77,7 57,2 66,4 66,6 65,8 63,1 44,4 55,2 53,8 59,0 52,1 v.y. 46,7 52,0 43,1 32,8 27,5 44,2 31,8 21,6 İlk 5 Banka Yoğunlaşması (%) 2004 2005 2006 2007 2008 82,7 82,9 82,3 81,2 83,0 98,6 98,1 97,1 95,7 95,0 84,0 84,5 85,1 86,3 87,0 78,9 80,6 82,5 80,9 81,0 84,3 85,3 84,4 83,4 81,0 66,5 67,7 66,9 68,2 72,0 65,0 65,6 66,3 67,7 70,0 66,5 68,8 67,9 67,8 69,0 78,5 75,3 71,4 70,1 73,0 57,3 59,8 63,9 64,8 64,0 64,6 63,0 62,0 59,5 59,0 67,0 66,3 64,7 64,2 66,0 64,0 65,5 64,1 65,7 62,0 62,4 67,3 69,2 67,2 70,0 43,9 45,7 44,8 46,1 55,7 59,5 59,4 60,1 56,3 54,0 54,4 57,3 57,8 61,0 61,9 58,0 61,4 60,9 59,8 60,1 52,7 53,2 53,5 54,1 54,5 52,3 50,8 50,3 56,7 57,3 49,2 51,9 52,3 51,8 51,2 50,0 48,5 46,1 46,6 44,2 41,9 42,0 40,4 41,0 42,4 34,5 36,3 35,9 40,7 36,5 26,4 26,8 26,2 33,1 33,0 43,8 45,0 43,8 42,8 39,0 29,7 30,7 29,1 27,9 27,3 22,1 21,6 22,0 22,0 22,7 2009 82,6 93,4 85,0 80,5 77,1 72,1 69,2 70,1 72,7 65,0 59,7 64,0 62,4 69,3 58,8 52,4 60,7 60,5 55,2 58,3 47,2 43,9 43,3 40,8 34,0 37,2 27,8 25,0 2010 83,8 92,3 84,4 78,8 74,9 72,0 70,6 70,8 71,2 65,8 59,3 64,4 62,4 60,4 56,8 52,7 57,8 58,4 54,7 55,2 47,4 43,4 44,3 42,5 39,2 35,9 30,9 32,6 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 1.4-2: Sektördeki Aktif Pay Sıralaması4 (%) 2000 1 T.C.Ziraat B Pay 2002 15,5 T.C.Ziraat B. Pay 2004 17,4 T.C.Ziraat B. Pay 2006 18,2 T.İş Bank.ı Pay 2008 15,1 T.C. Ziraat B. Pay 2010 14,2 T.C. Ziraat B. Pay 2011 15,0 T.İş Bank. Pay 13,3 10,1 Akbank 11,3 T.İş Bank. 12,3 T.C.Ziraat B. 14,5 T. İş Bank. 13,4 T. İş Bank. 13,1 T.C. Ziraat B. 13,2 2 T.Halk B. 7,4 T.İş Bank. 10,9 Akbank 11,1 Akbank 11,5 T. Garanti B. 12,1 T. Garanti B. 12,3 T.Garanti B. 12,0 3 T.İş Bank. 7,1 T.Garanti B. 9,0 T.Garanti B. 8,4 T.Garanti B. 10,1 Akbank 11,7 Akbank 11,2 Akbank 11,0 4 Yapı ve Kr.B. 6,9 Yapı ve Kr.B. 8,7 T.Halk B. 8,2 Yapı ve Kr.i B. 9,8 Yapı ve Kr. B. 8,7 Yapı ve Kr. B. 8,4 Yapı ve Kr.B. 8,9 5 Akbank 6,2 T.Halk B. 8,0 Yapı ve Kr. B. 7,8 T.Vakıflar B. 7,4 T. Vakıflar B. 7,1 T. Vakıflar B. 7,4 T.Halk B. 7,5 6 T.Garanti B. 4,6 T.Vakıflar B. 5,9 T.Vakıflar B. 7,7 T.Halk B. 6,9 T. Halk B. 7,0 T. Halk B. 7,3 T.Vakıflar B. 7,3 7 T.Vakıflar B. 4,4 Koçbank 3,1 Koçbank 3,3 Finansbank 3,6 Finansbank 3,6 Finansbank 3,8 Finansbank 3,8 8 Pamukbank 3,5 Pamukbank 2,7 Finansbank 2,7 Oyakbank 2,4 Denizbank 2,6 Denizbank 2,8 T.Ekonomi B. 3,1 9 T.Emlak B. 2,2 Finansbank 2,3 Fortis Bank 2,3 Denizbank 2,3 Ing Bank 2,2 T. Ekonomi B. 1,9 Denizbank 3,0 10 Demirbank 2,1 Denizbank 2,1 HSBC Bank 2,1 HSBC Bank 2,0 HSBC Bank 1,8 HSBC Bank 2,0 11 T.İhr.Kredi B. 2,2 T. Eximbank. 2,0 Fortis Bank 1,8 Oyakbank 2,0 Fortis Bank 1,7 Türk Ekonomi B. 2,0 Ing Bank 1,7 Ing bank . 1,7 12 Osmanlı B. 2,0 Oyakbank 1,6 HSBC Bank 1,7 T.Ekonomi B. 1,7 Fortis Bank 1,6 Asya K.B. 1,4 Asya K.B. 1,4 13 Koçbank 1,9 Bir.Fon B. 1,6 T. Eximbank 1,4 Citibank 1,2 Asya Katılım B. 1,1 Fortis Bank 1,2 Kuveyt Türk K.B. 1,2 14 Finansbank 1,1 Denizbank 1,6 T. Ekonomi B. 1,1 İller B. 0,9 Şekerbank 1,1 Şekerbank 1,1 Şekerbank 1,2 15 Bir.T. Körf.B. 1,1 HSBC Bank 1,5 Şekerbank 1,0 Asya K. B. 0,8 T. Finans K.B. 1,0 T. Finans K.B. 1,1 T.Finans K.B. 1,1 16 T. Dış Tic.B. 1,0 T.Ekonomi B. 1,1 İller B. 1,0 Türk Eximbank 0,8 İller B. 0,9 Kuveyt Türk KB. 1,0 İller Bankası 0,9 17 İnterbank 1,0 Şekerbank 1,0 T.Sınai Kal. B. 0,7 Türkiye Finans 0,8 T. Sınai Kalk.B. 0,8 İller B. 1,0 AlbarakaTürk 0,9 18 Toprakbank 0,8 Anadolubank 0,6 T.Sınai Kal. B. 0,8 Kuveyt Türk K.B. 0,8 Albaraka Türk 0,8 T.İhr. Kr. B. 0,8 19 T.Ekonomi B. 1,0 İller B. 0,9 T.Sınai Kal. B. 0,7 Birleşik Fon B. 0,6 Şekerbank 0,8 Citibank 0,7 T. Sınai Kalk.B. 0,8 T.Sınai Kalk. B. 0,8 20 Eskişehir B. 0,9 Citibank 0,7 Asya K. B. 0,6 Kuveyt Türk 0,6 T. İhracat Kr. B. 0,7 Citibank 0,6 Citibank 0,6 21 İller B. 0,8 Alternatbank 0,6 Citibank 0,6 Tekstil B. 0,6 Albaraka Türk 0,6 T. İhracat Kr. B. 0,6 Alternatifbank 0,5 22 Kentbank 0,8 T.İmar B. 0,5 Kuveyt Türk 0,5 Anadolubank 0,5 Alternatifbank 0,5 Anadolubank 0,4 Anadolubank 0,5 23 Şekerbank 0,8 Anadolubank 0,5 Albaraka Türk 0,5 Albaraka Türk 0,5 Eurobank Tekf. 0,5 Alternatifbank 0,4 EurobankTekf. 0,4 24 Etibank 0,4 Alternatifbank 0,4 Anadolubank 0,5 Eurobank Tekf. 0,4 Bank Mellat 0,3 25 Tüt.B.-Yaşar 0,8 Albarakatürk 0,5 Tekstil B. 0,7 Tekstil B. 0,5 Family Finans . 0,4 Birleşik Fon B. 0,2 Tekstil B. 0,4 Deutsche Bank 0,3 Tekstil B. 0,3 26 Egebank 0,7 Kuveyt Türk 0,5 Alternatifbank 0,4 Tekfenbank 0,2 Bankpozitif 0,2 Tekstil B. 0,3 Arap Türk B. 0,2 27 T.İmar B. 0,7 Asya Katılım 0,4 Türkiye Finans 0,3 Millennium B. 0,2 İMKB Takasbank 0,2 Bank Mellat 0,2 T.Kalkınma B. 0,2 28 HSBC B. 0,7 Tekfenbank 0,3 Tekfenbank 0,2 T.Kalkınma B. 0,2 Abn Amro Bank 0,2 Bankpozitif 0,2 Aktif Yatırm B. 0,2 29 İhlas Finans 0,6 Family Finans 0,3 T.Kalkınma B. 0,2 Deutsche B. 0,2 Millennium B. 0,2 T. Kalkınma B. 0,2 Fibabanka 0,2 30 Türk Tic.B. 0,6 Tür. Finans 0,2 Abn Amro Bank 0,1 Abn Amro Bank 0,1 T. Kalkınma B. 0,1 Turkland Bank 0,1 ImkbTakasbank 0,2 31 İktisat B. 0,6 T.Kalkınm.B. 0,2 Jp Mor. Chase 0,1 Westlb Ag 0,1 Turkland Bank 0,1 İMKB Takasbank 0,1 Deutschebank 0,2 32 Alternatifb. 0,6 Ak Uluslar. 0,2 Turkish Bank 0,1 Soc. Generale 0,1 Birleşik Fon B. 0,1 Aktif Yatırım B. 0,1 JPMorgan Chase 0,2 33 Citibank 0,6 Abn Amro B. 0,1 Soc. Generale 0,1 Turkish Bank 0,1 Westlb A.G. 0,1 Westlb A.G. 0,1 Turkland B. 0,2 34 Denizbank 0,5 Turkish Bank 0,1 Turkland B 0,1 Takasbank Imkb 0,1 Turkish Bank 0,1 Royal Bank Of Sc. 0,1 Bankpozitif 0,2 35 Tekstil B. 0,5 Arap Türk B. 0,1 Deutsche Bank 0,1 Turkland Bank 0,1 Arap Türk B. 0,1 Arap Türk B. 0,1 Roy.B.of Sctlnd 0,1 36 Egs B. 0,1 Ak Uluslararası 0,1 Bankpozitif 0,1 Deutsche Bank 0,1 Turkish Bank 0,1 Societe General 0,1 37 Anadolubank 0,5 Westlb Ag 0,4 Adabank 0,1 Arap Türk B. 0,1 Arap Türk B. 0,1 Societe Gen. 0,1 Millennium Bank 0,1 Turkish bank 0,1 38 Sümerbank 0,4 Calyon Bank. 0,1 Takasbank Imkb 0,1 Calyon Bank 0,1 Bank Mellat 0,0 Birleşik Fon B. 0,1 Merrill Lynch 0,1 39 Albaraka 0,3 Deutsche B. 0,1 Millennium B. 0,1 Bank Mellat 0,0 Aktif Yatırım B. 0,0 Jp Morgan Chase 0,1 Birleşik Fon B. 0,1 40 Bnp-Ak 0,1 JP Morgan Chase 0,0 Jp Morgan Chase 0,0 Societe Generale 0,1 Westlb 0,1 41 YurtTic. Kred 0,3 Imkb TakasB. 0,1 Calyon Bank 0,3 Societe Gen. 0,1 Westlb Ag 0,1 Nurol Yat.B. 0,0 Diler Yatırım B. 0,0 Merrıll Lynch 0,0 Nurol Yat. B. 0,0 42 T.Sınai Kalk. 0,3 Turkland B. 0,1 Bank Mellat 0,1 Diler Yatırım 0,0 Nurol Yatırım B. 0,0 Nurol Yatırım B. 0,0 GSD Yatırım B. 0,0 43 Ulusal Bank 0,0 GSD Yat. B. 0,0 Merrıll Lynch 0,0 GSD Yatırım B. 0,0 Diler Yatırım B. 0,0 44 Bank Ekspres 0,3 Cr.Suis.F.Bos. 0,1 Bankpozitif 0,3 Bank Mellat 0,0 Banca Dı Roma 0,0 Banca Di Roma 0,0 Habib B. Ltd. 0,0 Diler Yatırım B. 0,0 Habib B.Ltd. 0,0 45 Westlb Ag 0,0 GSD Yatırım B. 0,0 Habib B. Ltd. 0,0 Cr.AgricolYat.B. 0,0 46 Kuv. T.Kat. B. 0,3 JpMor Chase 0,0 Nurol Yatırım B. 0,0 Çalık Yatırım 0,0 Çalık Yatırım 0,0 Adabank 0,0 Calyon Yat.B. 0,0 Credit Agr. Yat. B. 0,0 Adabank 0,0 47 Bayındırbank 0,2 Nurol Yat. B. 0,2 Bancadı Rom 0,0 GSD Yatırım B. 0,0 Habib Bank 0,0 Adabank 0,0 Adabank 0,0 Taib Yatırım B. 0,0 48 Sınai Yat. B. 0,2 GSD Yat. B. 0,0 Adabank 0,0 Merrill Lynch 0,0 Taib Yatırım B. 0,0 Taib Yatırım B. 0,0 49 Araptürk B. 0,2 Çalık Yatırım 0,0 Diler Yatırım 0,0 Taıb Yat. Bank 0,0 50 T.Kalkın. B. 0,0 Habib Bank 0,0 51 Deutsche B. 0,2 Fiba Bank 0,0 Taıb Yatırım B. 0,0 52 JP Morgan B. 0,2 Ing Bank 0,2 Bankpozitif 0,0 Merrill Lynch 0,0 53 Asya Kat. B. 0,0 55 Oyak Bank A 0,2 Habib Bank 0,0 56 Abn Amro B. 0,1 Mıllennıu B. 57 T. Fin. Kat.B. 0,1 Taıb Yat.B.nk 0,0 58 Societe Gen. 0,1 Merrill Lynch 0,0 0,0 59 Milli Aydın B. 0,1 Cr.Lyonnais Not: 2000 yılı sıralaması ve sektör paylarının devamı 60 ıncı bankadan 86 ncı bankaya kadar şu şekildedir: MORGAN GUARANTY:0,11, FAMILY FINANS :0,11, ATLAS YAT. B.:0,10, TURKISH BANK:0,09, RABOBANK : 0,09, BANK KAPİTAL TÜRK: 0,08,SİTEBANK A.Ş.:0,08, UNI CREDIT B. DI ROMA:0,06,MNG BANK AS :0,06, ADABANK A.Ş.:0,06, İMKB TAKASBANK :0,05, FİBA BANK A.Ş. :0,05,ING BANK N.V.:0,04, TEKFEN YAT. VE FİN. B.:0,04, GSD YATIRIM B. :0,04, NUROL YATIRIM B.:0,03, CALYON BANK türk:0,03, BANK MELLAT:0,03, CREDIT S. FIRST B.: 0,02, HABİB BANK LTD : 0,02, CREDIT LYONNAIS: 0,02, OKAN YATIRIM B.:0,01, TAIB YATIRIM B.:0,01, AKTİF YATIRIM B :0,01, DİLER YATIRIM B. :0,01, BANKPOZİTİF :0,01, MERRILL LYNCH :0,01. 4 2000 yılı verileri BDDK Raporlama Sistemine ait olmayıp, istatistik amaçlı sunulmaktadır. BDDK 21 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu: SeçilmiĢ G-20 Ülkelerinde YoğunlaĢma Görünümü Seçilmiş G20 ülkeleri itibarıyla bankacılık sektörleri yoğunlaşma göstergeleri analiz edildiğinde, özellikle ABD’de yoğunlaşmanın görece düşük olduğu, bununla birlikte; başta Almanya ve Hollanda olmak üzere bazı AB ülkeleri ile Kanada’da yüksek yoğunlaşma olduğu gözlenmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin bankacılık sektörlerinde ise, Güney Afrika ve Suudi Arabistan istisna olmak üzere, genel itibarıyla görece düşük bir yoğunlaşma mevcuttur. Banka adı Milyar $ % pay Banka adı Milyar $ % pay Gelişmiş Ülkeler AB D* Almanya* 1 JP Morgan Chase Bank Nat. Associ. 1.631,6 11,7 Deutsche Bank AG 2.551,7 30,7 2 Bank of America NA 1.482,3 10,6 Commerzbank AG 1.010,0 12,2 3 Citibank NA 1.154,3 8,3 Deutsche Bundesbank 842,2 10,1 4 Wells Fargo Bank NA 1.102,3 7,9 Kreditanstalt fur Wiederauf. (KfW) 591,5 7,1 5 Morgan Stanley 807,7 5,8 DZBANK AG DeutscheZentral-513,5 6,2 6 US Bank NA 302,3 2,2 Landesbank Baden-Württemberg 501,4 6,0 Genos. 7 Internat. Bank for Reconstr.&Dev. 313,9 2,2 UniCredit Bank AG 498,0 6,0 8 PNC Bank NA 256,6 1,8 Bayerische Landesbank 423,6 5,1 9 FIA Card Services NA 196,7 1,4 Eurohypo AG 306,7 3,7 1 The Bank of New York Mellon 181,9 1,3 Norddeutsche Landesbank306,1 3,7 44,3 CR5 66,3 0 CR5 Girozen. Cr10 53,2 Cr10 90,8 Toplam aktif 13.959 Toplam aktif 8.306 Hollanda İspanya 1 ING Groep NV 1.655,1 28,5 Banco Santander SA 1.619,3 27,1 2 ING Bank NV 1.243,6 21,4 Banco Bilbao V.Argentaria SA 773,3 12,9 3 Rabobank Nederland-rabobank Gr. 946,6 16,3 Banco Financiero y de A. SA 404,1 6,8 4 ABN AMRO Group N.V. 523,6 9,0 Bankia, SA 391,8 6,6 5 Royal Bank of Scotland NV 213,9 3,7 Caja de Ahorros y P.de Barc. 365,4 6,1 6 RBS Holdings NV 189,8 3,3 Caixabank 349,9 5,9 7 Bank Nederlandse Gemeenten NV 176,6 3,0 Banco Popular Espanol SA 169,4 2,8 8 SNS Reaal NV 171,0 3,0 Banco Espanol de Crédito SA, 140,8 2,4 9 SNS Bank N.V. 105,2 1,8 Banco de Sabadell SA 129,9 2,2 1 Delta Lloyd NV- Delta Lloyd Group 96,9 1,7 Instituto de Crédito Oficial 122,4 2,1 79,0 CR5 59,4 0 CR5 CR10 91,8 CR10 74,7 Toplam Aktif 5.800 Toplam Aktif 5.979 Gelişmekte Olan Ülkeler Arjantin Brezilya 1 Banco de la Nacion Argentina 36,9 24,2 Banco do Brasil S.A. 523,3 16,4 2 Grupo Financiero Galicia SA 11,9 7,8 Itau Unibanco Holdings 454,0 14,3 3 Banco de Galicia y Buenos Aires SA 11,8 7,8 Banco Bradesco SA 406,1 12,8 4 Banco de la Provincia de Buenos Aires 11,0 7,2 Banco Itau Unibanco SA 405,3 12,7 5 Banco Santander Rio S.A. 10,7 7,0 BNDES 333,2 10,5 6 Banco Macro SA 9,7 6,4 Caixa Economica Federal 272,1 8,5 7 BBVA Banco Frances SA 9,1 6,0 Banco Santander (Brasil) S.A. 213,3 6,7 8 HSBC Bank Argentina S.A. 6,0 4,0 HSBC Bank Brasil SA - Banco 69,8 2,2 9 Banco Credicoop Cooperativo Ltdo. 5,0 3,3 Banco Votorantim SA 60,0 1,9 Multiplo 1 Banco de la Ciudad de Buenos-Aires 4,8 3,2 Banco Safra 46,3 1,5 54,1 CR5 66,6 0 CR5 Cr10 76,8 Cr10 87,4 Toplam Aktif 115,5 Toplam Aktif 3.186,6 Endonezya Güney Afrika 1 Bank Mandiri (Persero) Tbk 60,9 17,0 Standard Bank Group Limited 183,3 19,0 2 Bank Rakyat Indonesia (Persero) 51,8 14,5 Stand. Bank of South Africa Ltd. 113,2 11,7 3 Bank Central Asia 42,1 11,8 FirstRand Limited 102,4 10,6 4 Bank Negara Indonesia Bank BNI 33,0 9,2 ABSA Group Limited 96,6 10,0 5 PT Bank CIMB Niaga Tbk 18,4 5,1 Absa Bank Ltd 91,2 9,4 6 Astra International TBK PT 16,9 4,7 FirstRand Bank Ltd 90,5 9,4 7 Bank Danamon Indonesia Tbk 15,7 4,4 Nedbank Group Limited 79,6 8,2 8 Bank Pan Indo.Tbk PT-Panin Bank 13,8 3,8 Nedbank Limited 75,3 7,8 9 Bank Permata Tbk 11,2 3,1 Investec Limited 45,3 4,7 1 Bank Internasional Indonesia Tbk 10,5 2,9 Investec Bank Limited 32,6 3,4 57,5 CR5 60,8 0 CR5 CR10 76,5 CR10 94,3 Toplam Aktif 358,3 Toplam Aktif 965,5 Meksika S. Arabistan 1 BBVA Bancomer S.A. 87,4 10,4 National Commercial Bank (The) 80,3 18,9 2 Grupo Financiero Banamex - Accival 85,7 10,2 Al Rajhi Bank.&Inv.Corp. 58,9 13,9 3 BANAMEX 79,4 9,4 Samba Financial Group 51,4 12,1 4 Grupo Financiero BANORTE 59,3 7,0 Riyad Bank 48,2 11,4 5 Grupo Financ. Santander, S.A.B. de C.V. 52,8 6,3 Banque Saudi Fransi 37,5 8,8 6 Banco Santander (Mexico) SA 52,8 6,3 Saudi British Bank (The) 37,0 8,7 7 Infonavit 52,4 6,2 Arab National Bank 31,4 7,4 8 BANORTE 45,6 5,4 Islamic Development Bank 15,9 3,8 9 Grupo Financiero HSBC SA de CV 36,1 4,3 Saudi Hollandi Bank 15,3 3,6 1 HSBC Mexico, SA 34,7 4,1 Saudi Investment Bank (The) 13,9 3,3 43,2 CR5 65,2 0 CR5 CR10 69,5 CR10 91,9 Toplam Aktif 843,6 Toplam Aktif 424,1 Banka adı Avustralya National Australia Bank Limited Commonwealth Bank of Australia Westpac Banking Corporation Aust.& New Zealand Bank. Group Macquarie Group Ltd Macquarie Bank Ltd Queensland Treasury Corporation Suncorp Group Limited Bank of Western Australia Limited Suncorp-Metway Ltd CR5 Cr10 Toplam Aktif Kanada Royal Bank of Canada RBC Toronto Dominion Bank Bank of Nova Scotia Banque de Montreal Can. Imperial Bank of Commerce Desjardins Group Banque Nationale du Canada HSBC Bank Canada RBC Dominion Securities Inc National Bank Financial Inc CR5 CR10 Toplam Aktif Çin Industrial & Comm.l Bank of China ICBC China Construction Bank Corporation Bank of China Limited Agricultural Bank of China Limited China Development Bank Corporation Bank of Communications Co. Ltd Postal Savings Bank of China Co Ltd China Merchants Bank Co Ltd China CITIC Bank Corporation Limited Shanghai Pudong Development Bank CR5 CR10 Toplam Aktif Hindistan State Bank of India ICICI Bank Limited Punjab National Bank Bank of Baroda Bank of India Canara Bank HDFC Bank Ltd IDBI Bank Ltd AXIS Bank Limited Union Bank of India CR5 CR10 Toplam Aktif Milyar $ % pay 737,2 717,2 655,5 581,5 162,8 145,0 115,7 102,5 82,0 65,6 3.873,0 797,3 735,9 597,0 502,7 385,4 186,2 167,6 78,3 52,5 46,8 2.456,3 1.949,2 1.877,5 1.853,3 992,2 731,8 654,6 443,6 439,0 426,1 16,5 13,1 12,6 12,4 6,7 4,9 4,4 3,0 3,0 2,9 61,3 79,4 14.894,3 369,1 119,5 86,5 82,0 79,1 76,0 62,3 56,8 54,3 53,0 1.894,3 *Banker’s Almanac veri tabanından alınmış olup, söz konusu veriler diğer veritabanlarıyla farklılık arz edebilmektedir. 22 20,0 18,5 15,0 12,6 9,7 4,7 4,2 2,0 1,3 1,2 75,8 89,2 3.980,8 Kaynak: Bankscope, Bankers Almanac, Economist Intelligence Unit veri tabanları BDDK 19,0 18,5 16,9 15,0 4,2 3,7 3,0 2,6 2,1 1,7 73,7 86,9 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 19,5 6,3 4,6 4,3 4,2 4,0 3,3 3,0 2,9 2,8 38,9 54,8 2. BANKACILIK SEKTÖRÜ PĠYASA YAPISI 2.1. Krediler Bankacılık sektörü toplam kredi hacmi yoğunlaşmasının, 2011 yılında bir önceki yıla göre kısmen arttığı görülmektedir. Kredi hacmi piyasası yoğunlaşmasında gözlenen bu artışa rağmen, 2011 yılı itibarıyla yoğunlaşma ölçütü olan HHI 1.000 puanın altında 812,9 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, HHI, ilk 5 ve ilk 10 banka payının 2011 yılında bir önceki yıla göre hafif yükselmesi, söz konusu rekabetin piyasa payı görece büyük olan bankalar lehine geliştiğine işaret etmektedir. Tablo 2.1-1: Toplam Kredi Hacmi YoğunlaĢma Göstergeleri Toplam Krediler (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2000 44,4 68,9 578,7 2001 54,6 78,4 761,3 2002 54,0 73,8 732,0 2003 52,2 73,4 710,2 2004 51,6 75,3 712,6 2005 53,0 76,3 751,0 2006 55,9 80,4 805,8 2007 54,7 79,9 784,2 2008 55,5 81,2 811,7 2009 52,7 80,1 772,9 2010 54,3 81,4 797,1 2011 55,0 82,5 812,9 47,2 32,9 19,9 100,0 70,8 15,9 13,3 100,0 62,0 24,5 13,5 100,0 62,6 24,0 13,4 100,0 63,4 23,7 12,9 100,0 63,9 25,9 10,2 100,0 68,8 19,8 11,4 100,0 68,2 21,5 10,2 100,0 70,4 20,1 9,5 100,0 69,4 21,7 8,9 100,0 71,0 20,6 8,4 100,0 71,4 21,1 7,5 100,0 88,8 6,0 5,1 100,0 88,7 8,6 2,7 100,0 87,6 8,3 4,1 100,0 88,4 7,1 4,5 100,0 90,2 5,1 4,7 100,0 90,4 3,7 5,9 100,0 92,5 3,3 4,3 100,0 91,9 3,1 4,9 100,0 92,0 3,2 4,8 100,0 90,5 3,5 6,0 100,0 91,1 3,0 5,9 100,0 91,0 3,4 5,6 100,0 Bankaların fonksiyonel dağılımı incelendiğinde 2011 yılında kalkınma ve yatırım bankalarının payının yükseldiği, katılım bankalarının payının ise azaldığı görülmektedir. Krediler piyasasında önemli bir role sahip olan mevduat bankaları söz konusu hâkimiyetlerini 2011 yılında da korumuştur. 2011’de mevduat bankalarının kredilerdeki payı %91 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 2.1-1: Kredi YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılımı 80 700 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 40 (%) 2,7 4,1 4,5 4,7 4,3 4,9 4,8 5,1 5,9 6,0 5,9 5,6 800 60 50 100 Orta Ölçekli HHI (sağ Eksen) 95 600 500 6,0 8,6 8,3 7,1 5,1 3,7 3,3 3,1 3,2 3,5 3,0 3,4 90 400 Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Mevduat Bankaları 300 2011 2010 2009 2008 2007 2005 80 2006 2011 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2002 2003 2001 0 2000 0 2004 100 2002 200 10 85 2001 20 2003 30 2000 70 900 Puan (%) 2011 yılında büyük ve orta ölçekli bankaların toplam kredi piyasasındaki payları yükselmiştir. Bu gelişme, orta ve büyük ölçekli banka sayısının küçük ölçekli banka sayısından az olması nedeniyle, kredi piyasası yoğunlaşmasında gözlenen artışı açıklar niteliktedir. Küçük ölçekli bankaların toplam kredi hacmi içindeki payında 2006 yılından beri gözlenen düşüş eğilimi 2011 yılında da devam etmiştir. Söz konusu oran 2011 yılı itibarıyla %7,5’e gerilemiştir. BDDK 23 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 5: G-20 Ülkeleri Kredilerinin Görünümü G20 üyesi ülkeleri bankacılık sektörleri tarafından kullandırılan kredilerin, 2005-2011 yılları arası genel görünümü aşağıda sunulmaktadır. Söz konusu veri seti kapsamında, ABD en yüksek kredi hacmine sahip ülke olma konumunu sürdürmektedir. 2009 yılında, ABD, Japonya ve İngiltere’nin ardından dördüncü sırada olan Çin Halk C.’nin 2011 yılı itibarıyla ABD’nin ardından en çok kredi kullandıran ikinci ülke konumuna yükseldiği görülmektedir. Bu dönemde, Çin Halk C.’yi, Japonya, İngiltere ve Almanya izlemektedir. Kredi büyümelerinin gelişimi değerlendirildiğinde, kredi hacmi yüksek olan ülkelerin kredi büyüme hızının, kredi hacmi görece küçük olan ülkelere göre daha düşük olduğu söylenebilir. En büyük kredi tutarında sahip 5 ülke içinde Çin Halk C., bu duruma istisna teşkil eden tek ülkedir. Ülkemiz bankacılık sektörünün ise, takibe dönüşüm oranını azaltma yolundaki çabaları ile birlikte kredi büyümesine yönelmesi, küresel rekabet açısından faydalı olacaktır. Kredi büyümelerinin gelişimi 2005=100 bazlı endeks üzerinden karşılaştırılmıştır. Söz konusu endekse göre, 2011 yılı itibarıyla Türkiye’nin kredi büyüme hızı G-20 ülkeleri arasında sadece Brezilya, Avustralya, Endonezya ve Çin Halk C.’den daha düşüktür. Milyar € 2005=100 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2005 2006 2007 2008 ABD 5.969 5.813 5.726 5.932 5.342 5.269 5.435 100,0 108,5 118,2 117,3 Çin Halk C.1 1.598 1.689 1.801 2.349 3.079 3.958 4.931 100,0 117,8 138,9 173,5 Japonya 2.957 2.617 2.681 3.674 3.521 4.242 4.355 100,0 98,6 111,7 146,7 İngiltere3 2.248 2.627 3.442 2.864 3.116 3.254 3.340 100,0 130,2 188,7 150,4 Almanya 2.736 2.860 3.096 2.971 2.865 2.948 3.144 100,0 116,5 139,4 128,2 Fransa 1.574 1.766 2.071 2.165 2.161 2.286 2.505 100,0 125,1 162,1 162,3 Avustralya2 558 610 1.050 971 1.323 1.670 1.951 100,0 121,8 231,7 205,4 İspanya 1.213 1.533 1.787 1.891 1.900 1.893 1.890 100,0 140,9 181,6 184,0 İtalya 1.187 1.321 1.452 1.514 1.494 1.605 1.700 100,0 124,0 150,6 150,5 Kanada 906 900 1.050 1.011 1.147 1.326 1.446 100,0 110,8 142,9 131,7 Güney Kore 619 702 714 634 682 812 899 100,0 126,3 142,0 120,9 Brezilya2 219 260 303 335 495 715 787 100,0 132,2 170,5 180,7 Hindistan2 276 345 437 453 537 714 782 100,0 139,4 195,2 193,9 Rusya 176 266 290 357 320 400 477 100,0 168,2 203,1 239,3 Türkiye4 98 118 164 173 179 261 289 100,0 133,6 205,3 208,0 G.Afrika C. 158 156 176 156 192 235 217 100,0 110,0 137,4 116,5 S.Arabistan5 102 101 109 142 137 156 194 100,0 109,9 131,3 164,4 Meksika4 89 95 107 100 105 129 136 100,0 118,6 148,5 132,7 Endonezya 37 41 57 64 79 102 124 100,0 123,4 190,4 206,7 Arjantin 20 24 29 32 29 37 44 100,0 134,6 179,9 192,7 Kaynak: Economist Intelligence Unit 1 Toplam varlıkları 1 milyar $’dan yüksek olan ticari bankalar ile tasarruf bankalarının verisini içermektedir. 2 2011 yılı tahmini veridir. 3 2010 ve 2011 yılı tahmini veridir. 4 Ticari bankaların verisini içermektedir. 5 Ticari bankalar ile tasarruf bankalarının verisini içermektedir. 2009 108,2 233,0 144,0 167,6 126,6 166,0 286,5 189,4 152,1 153,0 133,2 273,1 235,4 219,8 220,2 146,8 162,7 143,4 261,0 179,5 2010 99,7 279,9 162,1 163,5 121,7 164,1 337,8 176,3 152,7 165,4 148,2 369,1 292,7 256,9 300,5 168,0 172,3 163,6 312,8 212,0 2011 99,5 337,4 161,0 162,4 125,6 174,0 381,9 170,4 156,6 174,5 158,8 393,1 310,4 296,0 321,6 150,0 207,5 167,3 368,1 242,7 Toplam kredilerde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli bankaların ağırlığı bulunmaktadır. 2011 yılında, en fazla kredi kullandıran bankanın payı %13,2 iken, sıralamada 10 uncu olarak yer alan bankanın payı %3,2’dir. Söz konusu rakamların 2010 yılında sırasıyla %12,1 ve %2,3 seviyelerinde olması, kredi piyasası yoğunlaşmasındaki kısmi artışla paralellik arz etmektedir. Kamu sermayeli bankalar, 2011 yılında da kredi piyasasının önemli aktörleri olmaya devam etmiştir. BDDK 24 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 2.1-2: Kredilerde Ġlk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 YAP. KR. B. T.İŞ BANKASI AKBANK T.GARANTİ B. T.C.ZİRAAT B. T.VAKIFLAR B. KOÇBANK TÜRK EXIMBANK FİNANSBANK HSBC BANK Pay 13,3 12,5 11,5 9,7 6,9 5,6 4,4 3,8 3,2 2,7 2004 AKBANK T.İŞ BANKASI T.GARANTİ B. YAPI VE KREDİ B. T.C.ZİRAAT B. T.VAKIFLAR B. FİNANSBANK T.HALK B. KOÇBANK HSBC BANK Pay 12,2 11,9 9,8 9,5 8,2 7,7 4,9 4,1 3,7 3,3 2006 T.İŞ BANKASI AKBANK T.GARANTİ B. YAPI VE KREDİ B. T.VAKIFLAR B. T.C.ZİRAAT B. T.HALK B. FİNANSBANK HSBC BANK OYAKBANK Pay 13,0 12,7 12,2 10,0 8,1 7,7 5,2 5,0 3,3 3,3 2008 T.GARANTİ B. T.İŞ BANKASI AKBANK YAPI VE KREDİ B. T.C.ZİRAAT B. T.VAKIFLAR B. T.HALK B. FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK Pay 13,1 12,5 11,7 9,9 8,1 8,1 6,8 4,6 3,3 2,9 2010 T. GARANTİ B. T. İŞ BANK. T.C. ZİRAAT B. AKBANK YAPI VE KREDİ B T. VAKIFLAR B. T. HALK B. FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK Pay 12,1 11,9 10,7 10,0 9,7 8,5 8,3 4,7 3,4 2,3 2011 T. İŞ BANK. T. GARANTİ B. T.C. ZİRAAT B. AKBANK YAPI VE KREDİ B T. VAKIFLAR B. T. HALK B. FİNANSBANK T.EKONOMİ B. DENİZBANK Pay 13,2 12,0 10,2 10,2 9,5 8,3 8,1 4,3 3,6 3,2 2.2. Ticari Krediler Ekonomik büyümede sürükleyici bir role sahip olan reel sektörün fon kaynağı olan ticari kredilere ilişkin piyasa yoğunlaşması, 2011 yılında bir önceki yıla göre kısmi bir yükseliş göstermiştir. Bununla birlikte yoğunlaşma göstergesi HHI’nın 1.000 puanın altında 785,2 seviyesinde seyretmesi ve ilk 5 banka payının %50’ler civarında olması nedeniyle bu piyasada güçlü bir rekabetin bulunduğu söylenebilir. Tablo 2.2-1: Ticari Krediler YoğunlaĢma Göstergeleri Ticari Krediler (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2002 54,2 72,9 742,0 2003 50,9 73,1 697,0 2004 48,8 73,9 676,0 2005 50,3 73,3 695,0 2006 54,4 77,3 758,0 2007 53,2 76,3 734,0 2008 55,0 78,6 787,0 2009 52,1 76,4 742,2 2010 52,1 78,1 762,2 2011 53,6 79,0 785,2 62,3 25,0 12,7 100,0 61,7 24,9 13,5 100,0 61,4 24,4 14,2 100,0 60,4 22,0 17,6 100,0 66,8 18,5 14,6 100,0 66,0 18,9 15,1 100,0 69,5 18,3 12,3 100,0 67,8 20,4 11,9 100,0 69,6 19,3 11,2 100,0 69,9 20,0 10,2 100,0 88,2 7,0 4,9 100,0 88,3 6,0 5,7 100,0 89,3 4,2 6,5 100,0 87,4 5,3 7,3 100,0 90,2 4,8 5,0 100,0 88,8 4,6 6,6 100,0 89,4 4,6 6,1 100,0 87,1 5,1 7,8 100,0 88,1 4,4 7,4 100,0 88,2 4,8 7,0 100,0 Ölçek grupları itibarıyla incelendiğinde, 2011 yılında ticari krediler piyasasında, büyük ve orta ölçekli bankaların toplam içindeki payının bir önceki yıla göre yükseldiği, küçük ölçekli bankaların toplam içindeki payının ise azaldığı görülmektedir. 2005 yılı sonrasında büyük ölçekli bankaların toplam içindekli payı 9,5 puan artarken, küçük ölçekli bankalar için söz konusu pay 7,4 puan gerilemiştir. Buna rağmen küçük ölçekli bankaların ticari krediler piyasasındaki ağırlığının toplam kredilere göre yüksek olduğu gözlenmektedir. BDDK 25 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 6: Reel Kesime Açılan Kredilerin Küresel Görünümü Reel sektöre verilen kredilerde küresel krizin etkisiyle 2009 yılında genel olarak azalma yaşanmıştır. Reel sektöre verilen kredilerde ilk sırayı Çin alırken bu ülkeyi Japonya ve ABD takip etmektedir. Çin’de 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %67’si reel kesime kullandırılırken, söz konusu oran Japonya’da %34, ABD’de %19, AB-27’de %30 civarındadır. Bulgaristan ve Slovenya’da reel kesime verilen kredilerin toplam krediler içindeki payı %60 civarındayken, İngiltere’de %12’dir. Türkiye’de toplam krediler 2009 yılında euro bazında %5,8 artmıştır. Söz konusu oranın AB ortalaması negatif %2,9’dur. Reel Kesim Şirketlerine Verilen Krediler 2002 2003 2004 2005 2006 2007 550 502 478 560 638 704 1.843 1.157 1.052 1.047 999 958 1.174 908 899 1.143 1.129 1.205 340 432 469 566 616 742 341 388 455 580 760 908 İspanya 841 814 787 774 800 859 Almanya 547 589 615 647 728 824 İtalya 549 535 567 611 670 765 Fransa 440 399 418 528 616 679 İngiltere v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Güney Kore 206 214 224 242 260 297 Hollanda v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Rusya v.y. v.y. v.y. 80 97 135 Brezilya 127 125 128 138 155 176 İsveç 55 65 86 107 144 175 İrlanda 132 131 114 122 129 140 Avusturya v.y. 83 90 v.y. 121 140 Danimarka 37 38 46 76 105 111 Hindistan 172 146 142 188 196 286 Kanada v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. G.Afrika C. 79 83 84 88 95 105 Portekiz 25 31 40 67 81 112 Türkiye 91 87 86 91 97 110 Belçika 52 58 63 69 74 87 Yunanistan v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. İsviçre 40 37 34 37 42 51 Lüksemburg 33 35 38 41 45 51 Finlandiya 29 26 31 32 37 49 Polonya 45 34 37 44 42 47 Meksika v.y. v.y. v.y. 29 33 36 Endonezya 14 14 15 19 24 29 Çek Cum. 15 18 21 23 26 29 Macaristan v.y. v.y. 7 9 15 20 Romanya v.y. v.y. v.y. 11 12 16 G.Kıbrıs R.K. 6 7 9 11 13 18 Slovenya v.y. v.y. 5 6 7 12 Bulgaristan 6 6 6 7 10 12 Slovakya 5 4 5 7 10 13 Arjantin 2 2 3 4 7 9 Letonya 2 3 3 5 7 9 Litvanya 1 1 2 3 5 7 Estonya 6 3 3 3 4 4 Malta 3.613 3.721 3.893 4.312 4.902 5.582 AB-27 2.965 3.041 3.161 3.436 3.876 4.424 PB-16 Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. Milyar € Çin Halk C. Japonya ABD Avustralya BDDK 26 2008 2.185 1.214 1.269 718 969 947 880 846 599 348 326 v.y. 141 174 185 157 157 116 144 v.y. 120 109 122 101 78 66 60 55 49 42 34 31 24 22 21 16 15 14 11 10 7 5 5.961 4.844 2009 2.904 1.159 1.024 948 933 902 861 828 588 359 342 278 213 173 165 155 152 151 141 138 122 121 112 93 91 59 56 54 53 50 32 30 23 23 21 16 15 13 10 9 7 5 5.786 4.692 2009 GSYH’ya Oran (%) 83,9 32,9 10,4 147,7 92,0 39,0 58,7 45,0 39,0 62,1 62,2 32,5 19,3 61,4 104,6 58,6 70,7 15,7 15,2 69,5 75,5 28,4 34,2 40,6 26,8 162,5 33,9 18,1 8,7 13,3 24,2 33,5 20,6 132,3 62,4 47,3 24,7 6,2 55,0 34,8 52,8 90,2 50,9 52,0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Toplam kredi hacminin en önemli bileşeni konumunda olan ticari krediler piyasasında mevduat bankalarının ağırlığı devam etmektedir. Toplam ticari kredilerin %88,2’i mevduat bankaları tarafından arz edilirken, %4,8’i kalkınma ve yatırım bankaları (KYB), %7’si ise katılım bankaları tarafından kullanıma sunulmaktadır. 2011 yılında KYB’ler için söz konusu pay 0,4 puan artarken, katılım bankaları için 0,4 puan azalmıştır. Ticari krediler, KYB’ler tarafından kullandırılan krediler içinde en büyük ağırlığa sahip olmaya devam etmektedir. Grafik 2.2-1: Ticari Krediler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım (%) 4,9 5,7 6,5 7,3 700 680 85 7,0 4,8 7,0 6,0 4,2 80 2011 2010 2009 2008 2007 2006 620 2005 640 0 2004 10 2003 660 2002 20 7,4 2011 HHI (Sağ Eksen) 7,8 2010 Küçük Ölçekli 30 6,1 4,6 4,6 4,4 4,8 5,3 5,1 Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Mevduat Bankaları 90,2 88,8 89,4 88,2 88,3 89,3 87,4 87,1 88,1 88,2 90 2005 Orta Ölçekli 2004 720 Büyük Ölçekli 2003 40 6,6 95 740 50 5,0 2009 760 60 100 780 2008 800 2007 Puan (%) 2002 70 2006 80 2.3. KOBĠ Kredileri Ticari kredilerin yaklaşık %35’ini oluşturan küçük ve orta boy işletme (KOBİ) kredileri piyasası yoğunlaşmasında 2006 yılından beri gözlenen düşüş eğilimi 2011 yılında sona ermiştir. Bununla birlikte HHI’nın 1.000 puanın üzerinde olması sebebiyle, 2006 yılında ılımlı yoğunlaşmış bir piyasa görünümünde olan KOBİ kredileri piyasasının, son yıllarda bu konumundan uzaklaşarak rekabetin daha şiddetlendiği ve yoğunlaşmanın azaldığı bir piyasaya dönüştüğü söylenebilir. 2011 yılında, piyasa yoğunlaşma ölçütü HHI, 1.000 puanın altında 785,8 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. İlk 5 bankanın payı 2011 yılında bir önceki yıla göre 0,8 puan azalırken, ilk 10 bankanın payı aynı dönemde 2 puan yükselmiştir. Bu durum KOBİ kredileri piyasasındaki en büyük ilk 10 banka içinde ilk beşte yer almayanların paylarını arttırdığını göstermektedir. Tablo 2.3-1: KOBĠ Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri KOBİ Kredileri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2006 65,7 83,2 1.043,3 2007 61,4 80,7 872,8 2008 60,4 79,7 872,2 2009 57,2 76,6 821,2 2010 56,9 76,8 783,5 2011 56,1 78,8 785,8 71,0 15,4 13,6 100,0 68,2 22,0 9,8 100,0 67,8 23,1 9,1 100,0 64,2 27,2 8,6 100,0 66,4 24,3 9,4 100,0 66,4 26,4 7,2 100,0 92,3 1,2 6,5 100,0 92,9 1,3 5,8 100,0 92,3 1,8 6,0 100,0 89,6 2,0 8,4 100,0 88,9 1,8 9,2 100,0 88,8 1,6 9,5 100,0 Ölçek dağılımı açısından incelendiğinde, KOBİ kredilerinin daha çok büyük ölçekli bankalar tarafından arz edilmeye devam ettiği görülmektedir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların KOBİ kredileri pazarından aldığı pay %66,4’te sabit kalırken, orta ölçekli bankaların payı 2,1 puanlık artışla %26,4’e yükselmiş, küçük ölçekli bankaların payı ise aynı oranda azalış göstererek %7,2’ye gerilemiştir. Orta ölçekli bankaların KOBİ kredileri piyasasındaki ağırlığının toplam kredilere göre yüksek olduğu gözlenmektedir. BDDK 27 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Fonksiyonel dağılıma bakıldığında mevduat bankalarının KOBİ kredilerinde belirgin bir ağırlığı gözlenmektedir. 2011 yılında KOBİ kredilerinin %88,8’İ mevduat bankaları tarafından sunulmuştur. Katılım bankaları bu piyasada hissedilir bir büyüme göstermiş ve bu piyasadan aldıkları payı %9,5’e yükseltmişlerdir. Grafik 2.3-1: KOBĠ Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 1200 100 Puan (%) 60 5,8 6,5 6,0 8,4 95 800 50 40 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI (sağ Eksen) 600 30 1,2 85 92,3 92,9 9,2 9,5 1,8 1,6 89,6 88,9 88,8 1,8 Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Mevduat Bankaları 90 400 20 1,3 2011 1000 2010 (%) 2,0 92,3 200 2006 80 2011 2010 2009 2008 2007 0 2006 0 2008 10 2007 70 2009 80 KOBİ kredileri, Türkiye ekonomisinde gözlenen güçlü büyüme ve finansal istikrarla birlikte önemli bir pazar haline gelmiştir. Kredi kullanmak isteyen KOBİ’lerin yarattığı talebi karşılamak isteyen bankalar yeni ürünlerle bu pazarı sürekli büyütmektedir. Yeni Türk Ticaret Kanunu ile bu alanda önemli gelişmeler kaydedileceği düşünülmektedir. KOBİ kredilerinde ilk 10 banka sıralamasındaki bankalar bir önceki yıla göre değişiklik göstermezken, özel sermayeli bankalar bu yapıda ağırlıklarını sürdürmektedirler. Tablo 2.3-2: KOBĠ Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2006 AKBANK T. İŞ BANKASI T. HALK BANKASI T. GARANTİ B. FİNANSBANK T. VAKIFLAR B. YAPI VE KRE. B. ING BANK T. FİNANS KATILIM B. T.C. ZİRAAT B. Pay 17,5 16,0 15,3 11,6 5,4 4,2 3,7 3,5 3,4 2,8 2008 T. GARANTİ B. T. İŞ BANKASI T. HALK BANKASI YAPI VE KRE. B. AKBANK FİNANSBANK T. VAKIFLAR B. DENİZBANK T. EKONOMİ B. ING BANK Pay 15,2 14,3 12,3 9,8 8,8 4,3 4,2 3,8 3,6 3,5 2010 T. GARANTİ B. T. HALK BANKASI YAPI VE KRE. B. T. İŞ BANKASI AKBANK T.C. ZİRAAT B. T. VAKIFLAR B. FİNANSBANK T. EKONOMİ B. ING BANK Pay 12,6 12,4 11,8 11,4 8,7 4,9 4,6 3,9 3,3 3,2 2011 YAPI VE KRE. B. T. HALK BANKASI T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. AKBANK T. EKONOMİ B. T. VAKIFLAR B. T.C. ZİRAAT B. FİNANSBANK ING BANK Pay 12,4 12,3 11,9 10,4 9,1 5,4 5,3 4,9 3,7 3,3 2.4. Tüketici Kredileri Türkiye’de finansal istikrarsızlığın baskın olduğu, yüksek faizli ve düşük büyüme hızlı yıllarda yeterince gelişim göstermeyen tüketici kredileri, son yıllarda giderek artan bir öneme sahip olmaktadır. Kamu borçlanma gereksiniminin azalması, kişi başına düşen gelirin artması ve daha öngörülebilir bir hale gelmesi, hanehalkının borçlanma maliyetlerinin azalmasıyla, tüketici kredileri pazarı bankacılık sektöründe en hızlı büyüyen alanlardan birisi olarak öne çıkmaktadır. 2004 yılı sonrası daha ılımlı bir yoğunlaşmanın yaşandığı tüketici kredi piyasasının, toplam kredilere ve ticari kredilere göre yoğunlaşmasının daha yüksek olduğu görülmektedir. Yoğunlaşma ölçütü HHI’nın 2007’den sonra girdiği artış eğilimini sürdürdüğü ve 2011 yılı itibarıyla 961 puana yükseldiği gözlenmektedir. Bu gelişmede özellikle ilk 10 bankanın payında yaşanan yükselişin etkili olduğu söylenebilir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların tüketici kredisi piyasası içindeki payı bir önceki yıla göre 0,7 puan artarken, küçük ölçekli bankaların payı aynı dönemde 0,8 puan azalmıştır. Küçük BDDK 28 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 ölçekli bankaların toplam tüketici kredileri içindeki payının, diğer kredi türlerine göre düşük olduğu görülmektedir. Tablo 2.4-1: Tüketici Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri5 Tüketici Kredileri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2000 49,0 72,5 674,2 2001 57,0 80,5 852,4 2002 59,6 86,9 931,0 2003 68,3 91,2 1.088,0 2004 66,7 91,7 1.082,0 2005 63,1 86,8 979,0 2006 60,6 87,0 928,0 2007 59,6 87,2 905,0 2008 58,9 87,3 907,0 2009 58,1 88,0 924,4 2010 59,4 89,0 952,5 2011 59,5 89,6 961,7 51,5 30,5 18,0 100,0 63,7 26,8 9,6 100,0 65,3 32,1 2,6 100,0 71,6 27,3 1,1 100,0 71,8 26,7 1,4 100,0 69,2 25,5 5,2 100,0 70,5 24,2 5,4 100,0 71,3 24,4 4,3 100,0 72,4 23,8 3,8 100,0 72,7 24,3 3,0 100,0 75,0 22,2 2,9 100,0 75,7 22,1 2,1 100,0 98,6 1,4 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 99,9 0,1 0,0 100,0 96,6 0,0 3,3 100,0 96,5 0,1 3,3 100,0 97,1 0,3 2,6 100,0 97,5 0,3 2,2 100,0 97,0 0,3 2,7 100,0 96,9 0,3 2,9 100,0 96,3 0,5 3,3 100,0 Diğer kredi kalemlerinde olduğu gibi tüketici kredilerinde de mevduat bankalarının baskınlığı devam etmektedir. Tüketici kredilerinin %96,3’ü 2011 yılında mevduat bankaları tarafından kullandırılmıştır. Katılım bankalarının payı ise %3,3 düzeyi ile toplam krediler ve ticari kredilere göre daha düşüktür. Grafik 2.4-1: Tüketici Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 80 Puan 0,0 (%) 3,3 3,3 2,6 2,2 1000 60 2,7 2,9 3,3 95 800 90 100,0100,0100,0100,0 99,9 96,6 96,5 97,1 97,5 97,0 96,9 96,3 Kalkınma ve Yatırım 400 85 Katılım Bankaları 200 2011 2010 2009 80 2000 2011 2010 2009 2008 2007 2005 2006 2003 2004 2001 2002 0 2000 0 Mevduat Bankaları 2008 10 2007 20 2006 30 2005 600 2003 Orta Ölçekli HHI (Sağ Eksen) 2004 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 2002 50 40 2001 70 1200 100 (%) 2011 yılı itibarıyla, kamu sermayeli iki banka tüketici kredileri pazarında en yüksek paya sahiptir. Söz konusu bankalar toplam tüketici kredileri piyasasının %28,6’sını oluşturmaktadır. 2011 yılında bir önceki yıla göre ilk 10 banka sıralamasında sadece bir banka yer almazken, bankaların piyasa payları arasında çok büyük bir değişiklik gözlenmemektedir. Tablo 2.4-2: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması (%) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2000 T.İŞBANKASI B. T.VAKIFLA B. T.GARANTİ B. DEMİRBANK T.EMLAK B. AKBANK YAPI VE KR. B. FİNANSBANK T.C.ZİRAAT B. PAMUKBANK Pay 12,5 11,7 10,7 8,2 5,9 5,7 5,4 4,6 3,9 3,8 2004 T.C.ZİRAAT B. T.İŞ BANKASI T.VAKIFLAR B. YAPI VE KREDİ B. OYAKBANK HSBC BANK AKBANK T.GARANTİ B. FİNANSBANK PAMUKBANK Pay 15,6 14,1 11,8 9,4 8,6 7,6 6,8 5,9 3,6 3,4 2006 T.C. ZİRAAT B. AKBANK T. İŞ BANKASI T. VAKIFLAR B. OYAKBANK HSBC BANK YAPI VE KREDİ B. T. GARANTİ B. FİNANSBANK T. HALK BANKASI Pay 14,1 12,8 12,1 11,8 8,9 6,5 5,9 5,7 4,9 4,5 2008 T.C. ZİRAAT B. T. İŞ BANKASI AKBANK T. GARANTİ B. T. VAKIFLAR B. YAPI VE KREDİ B. FİNANSBANK T. HALK BANKASI DENİZBANK ING BANK Pay 15,2 11,8 11,4 11,1 9,4 7,3 6,8 6,1 4,2 4,0 2010 T.C. ZİRAAT B. T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. T. VAKIFLAR B. AKBANK T. HALK B. YAP. VE KR. B. FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK Pay 17,3 11,0 10,6 10,4 10,1 8,2 7,4 7,0 3,9 3,1 2011 T.C. ZİRAAT B. T. VAKIFLAR B. T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. AKBANK T. HALK B. YAP. VE KR. B. FİNANSBANK DENİZBANK T. EKONOMİ B. Pay 17,2 11,4 11,1 10,7 9,2 8,3 7,9 6,1 4,1 3,7 Banka Raporlama Sistemleri Formlarındaki kısmi eksiklikler nedeniyle, 2000-2004 yıllarında katılım bankaları hariç hesaplanmıştır. 5 BDDK 29 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 7: Konut DıĢı Tüketici Kredilerinin Küresel Görünümü Ülkelerin bankacılık sektörlerinde konut dışı alanda kullandırılan tüketici kredileri değerlendirildiğinde, büyüklük sıralamasında ABD ilk sırada yer almakta, bu ülkeyi Kanada ve Almanya takip etmektedir. 2009 yılı itibarıyla, diğer bireysel krediler piyasasında AB üyesi 27 ülkenin ortalaması 68 milyar Euro, Türkiye’de ise 32 milyar Euro civarındadır. Konut Dışı Tüketici Kredileri Milyar € ABD 2003 1.344 2004 1.343 2005 1.668 2006 1.500 2007 1.526 2008 1.547 2009 1.305 2009 GSYH’ya Oran (%) 13,3 Kanada Almanya 388 494 288 488 383 479 390 464 333 454 545 452 633 453 68,3 19,6 Fransa İspanya 200 133 207 147 216 173 222 203 233 223 235 231 237 220 12,9 21,7 İtalya İngiltere 156 241 166 266 175 261 187 275 199 260 205 197 215 203 14,7 13,4 G.Kore v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 162 183 31,7 Rusya v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 157 18,4 Avustralya G.Afrika v.y. v.y. v.y. v.y. 89 v.y. 93 v.y. 113 v.y. 118 v.y. 130 129 20,3 65,1 İsveç Avusturya 54 29 57 46 62 56 70 54 74 56 69 57 76 56 27,0 21,2 Polonya Hollanda 14 43 20 46 24 48 29 52 40 47 45 48 51 46 17,1 8,4 Danimarka İrlanda 28 17 30 20 34 25 39 29 47 32 48 33 45 33 20,9 20,9 Türkiye* Yunanistan 7 14 13 19 21 23 25 28 37 30 37 31 32 30 7,5 13,1 Portekiz Finlandiya 19 17 20 19 21 21 24 23 27 24 28 26 28 27 17,3 16,3 Macaristan Belçika 3 24 5 25 6 27 8 28 11 28 14 29 27 25 30,2 7,6 Romanya Arjantin v.y. 5 3 6 5 9 9 10 16 11 19 13 18 13 16,1 6,1 Lüksemburg Çek Cum. 15 3 14 4 14 5 14 6 13 8 12 10 13 11 35,8 8,3 G. Kıbrıs R.K. Bulgaristan v.y. v.y. v.y. 2 8 3 9 3 9 4 11 5 10 6 57,5 17,7 Slovakya Slovenya 0 v.y. 1 3 2 3 2 3 3 4 4 4 4 4 6,6 11,9 Letonya Litvanya 0 v.y. 1 1 1 1 2 2 2 2 2 3 2 2 11,0 7,7 Estonya Malta 0 1 0 v.y. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 7,5 18,0 1.784 1.328 1.850 1.371 1.821 1.403 1.834 1.404 16,1 15,6 AB27 1.506 1.607 1.690 PB16 1.160 1.220 1.279 Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. (*) Türkiye verisi kredi kartları, taşıt, ihtiyaç, diğer ile bireysel kredilerin (konut kredisi hariç) toplamıdır. 2.5. Konut Kredileri Ekonomik büyüme performansı, hanehalkı gelirinin artması, nitelikli konut ihtiyacının yüksek olması, toplu konut ve diğer özel projeler ile çeşitlenen ve artan konut arzı, ilgili düzenlemeler ve reel faizlerdeki düşüş, konut kredisi pazarının son yıllarda en hızlı büyüyen bankacılık faaliyetlerinden biri olmasını sağlamıştır. Nitekim, 2011 yılı itibarıyla, konut kredileri toplam kredilerin %11’ini, bireysel kredilerin ise %33’ünü oluşturmaktadır. Cari konjonktürün, yeni açıklanan politikalarla birlikte daha da ivme kazanacağı düşünülmektedir. Konut kredileri piyasasının düşük seviyede yoğunlaşmış bir piyasa olduğu görülmektedir. Nitekim yoğunlaşma ölçütü HHI, 2011 yılı itibarıyla bir önceki yıla göre önemli bir değişim göstermemiş ve 1.000 puan seviyesinin altında 850,8 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. 2010 BDDK 30 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 yılına göre HHI’da kısmi bir düşüş gözlenmekle birlikte, ilk 5 ve 10 banka paylarında kısmi bir yükselş yaşanmıştır. Tablo 2.5-1: Konut Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri Konut Kredileri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2002 59,9 88,2 991,0 2003 11,3 27,4 1.163,2 2004 63,9 91,9 1.048,0 2005 59,7 85,8 920,0 2006 56,6 86,5 868,0 2007 56,5 85,2 844,0 2008 55,8 84,5 849,0 2009 54,1 84,8 833,2 2010 54,3 86,3 853,9 2011 54,8 86,8 850,8 44,7 50,1 5,2 100,0 57,0 40,3 2,7 100,0 60,6 36,6 2,8 100,0 64,4 28,7 6,9 100,0 66,9 25,9 7,2 100,0 66,1 26,6 7,3 100,0 66,8 27,5 5,7 100,0 66,9 28,8 4,3 100,0 69,3 26,8 4,0 100,0 70,7 26,9 2,3 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 95,2 0,0 4,8 100,0 94,4 0,0 5,6 100,0 95,0 0,2 4,8 100,0 95,5 0,3 4,2 100,0 94,8 0,2 5,0 100,0 94,5 0,1 5,5 100,0 93,3 0,0 6,7 100,0 Ölçek itibarıyla incelendiğinde, konut kredileri piyasasında küçük ölçekli bankaların paylarında gözlenen düşüş eğiliminin sürdüğü ve toplam konut kredilerinin %97,7’sinin büyük ve orta ölçekli bankalar tarafından kullandırıldığı görülmektedir. Yoğun rekabetin yaşandığı konu kredisi pazarında, büyük ölçekli bankalar toplam içindekli paylarını arttırmaya devam etmektedirler. Fonksiyonel açıdan bakıldığında mevduat bankalarının %93,3 ile öncü olduğu bu piyasada, katılım bankaları büyüme eğilimini sürdürmektedir. 2010 yılında %5,5 olan katılım bankalarının toplam içindeki payı, 2011 yılında %6,7’ye yükselmiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları için söz konusu oran sıfıra yakın bir seviyededir. Grafik 2.5-1: Konut Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 80 (%) 4,8 1.200 60 1.000 50 5,6 4,8 4,2 5,0 5,5 6,7 95 800 90 100,0 100,0 100,0 600 85 Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım 200 31 Mevduat Bankaları 80 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 2011 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 0 2002 0 2003 10 2010 400 2009 HHI (Sağ Eksen) 2008 Küçük Ölçekli 95,2 94,4 95,0 95,5 94,8 94,5 93,3 2007 Orta Ölçekli 2006 20 Büyük Ölçekli 2004 30 2005 40 BDDK 100 2002 70 1.400 Puan (%) Kutu 8: Konut Kredilerinin Küresel Görünümü Küresel krizin olumsuz etkileri dünya genelinde konut kredilerinde büyümenin gevşemesine neden olmuştur. Konut kredilerinde ABD ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi İngiltere ve Almanya takip etmiştir. AB-27’de ortalama konut kredileri hacmi 2009 yılında 188 milyar euro civarındadır. Türkiye’nin 2009 yılı itibarıyla konut kredileri son yıllardaki güçlü büyümesine rağmen 28 milyar euro civarındadır. Türk bankacılık sektöründe konut kredileri geçmiş yıllarda çok düşük bir paya sahipken güçlü büyümeyle birlikte 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %11’ine ulaşmıştır. Söz konusu oran AB-27 ortalaması olan %27’nin altındadır. Ülkeler ABD İngiltere Almanya Fransa İspanya Avustralya Hollanda Kanada İtalya Danimarka İsviçre İsveç G.Afrika G.Kore Portekiz İrlanda Belçika Avusturya Finlandiya Yunanistan Polonya Türkiye Rusya Çek Cum. Lüksemburg Macaristan G. Kıbrıs R.K. Slovakya Letonya Estonya Litvanya Romanya Bulgaristan Slovenya Malta Arjantin S.Arabistan AB27 PB16 2003 2.264 908 937 385 278 v.y. 302 117 154 154 v.y. 84 v.y. v.y. 67 55 72 40 36 26 8 0 v.y. 5 8 6 v.y. 1 1 1 1 v.y. v.y. 1 1 2 1 3.531 2.361 Konut Alımı Amaçlı Bireysel Krediler (Milyar €) 2004 2005 2006 2007 2008 2.479 3.161 3.188 2.997 3.127 975 1.065 1.1530 1.100 787 950 961 976 968 960 432 495 570 643 691 336 448 547 627 658 v.y. 320 349 404 391 332 369 383 393 376 261 337 315 429 329 185 217 244 266 264 169 194 216 237 253 v.y. v.y. v.y. v.y. 220 98 107 126 134 128 v.y. v.y. v.y. v.y. 144 v.y. v.y. v.y. v.y. 125 71 80 92 101 105 74 95 111 124 115 80 95 107 114 86 48 54 61 65 71 42 49 55 62 68 33 43 52 63 65 9 13 21 33 47 1 8 13 19 18 v.y. v.y. v.y. v.y. 29 7 9 8 v.y. 2 1 2 1 0 1 1 1 1 1 3.865 2.592 10 11 9 4 3 3 3 2 1 1 1 2 1 2 4.326 2.921 14 12 11 6 5 5 4 3 2 2 2 2 1 1 4.774 3.217 19 15 12 7 6 7 6 5 4 3 3 2 2 1 5.006 3.444 23 16 15 9 9 7 6 6 5 4 3 2 2 1 4.781 3.499 2009 3.007 992 962 716 657 560 378 372 280 267 256 152 143 142 111 110 79 73 72 68 53 21 27 26 17 15 10 9 7 6 6 6 4 4 2 2 2 5.084 3.551 2009 GSYH’ya Oran (%) 30,7 65,7 41,6 38,9 64,8 87,3 68,7 40,1 19,1 124,2 75,1 53,9 72,1 24,6 68,7 69,7 24,2 27,6 43,6 29,7 17,8 4,9 3,1 19,7 46,8 16,8 57,5 14,8 38,5 45,3 23,2 5,4 11,8 11,9 36,1 0,9 0,6 44,7 39,4 Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. BDDK 32 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 2011 yılı itibarıyla bu pazarda ilk 10 banka sırlamasında birincilik, özel sermayeli bir bankaya aittir. İlk beş bankanın payı %10’un üzerinde olup, bu paylar birbirine oldukça yakındır. Konut kredileri pazarında, kamu sermayeli bankaların payı bir önceki seneye göre 3 puan artış göstererek %29,6’ya yükselmiştir. Güçlü teminat yapısı ve düşük takibe düşme oranları sebebiyle söz konusu kredilendirme türünün bankalar açısından cazip bir iş alanı olmaya devam etmesi kuvvetle muhtemeldir. Tablo 2.5-2: Konut Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması (%) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 HSBC B. T.GARANTİ B. T.VAKIFLAR B. T. İŞ BANKASI ING BANK YAPI VE KR. B. PAMUKBANK FİNANSBANK BİRLEŞ. FON B. KOÇBANK Pay 17,6 14,2 13,8 7,4 6,8 6,6 6,1 5,9 5,8 3,9 2004 HSBC BANK AKBANK T.VAKIFLAR B. T.İŞ BANKASI T.C.ZİRAAT B. OYAKBANK T.GARANTİ B. YAPI VE KREDİ B. FİNANSBANK MILLENNIUM B. Pay 17,7 13,3 11,7 10,9 10,4 8,5 8,1 5,0 4,3 2,1 2006 AKBANK T.C.ZİRAAT B. T.İŞ BANKASI T.GARANTİ B. FİNANSBANK T.VAKIFLAR B. YAPI VE KREDİ B. HSBC BANK OYAKBANK T.HALK B. Pay 12,8 12,7 11,9 10,5 8,7 8,4 6,6 5,8 5,2 3,9 2008 T. GARANTİ B. T.C. ZİRAAT B. AKBANK FİNANSBANK T. İŞ BANKASI YAPI VE KREDİ B. T.VAKIFLAR B. T. HALK BANKASI ING BANK HSBC BANK Pay 12.9 12.5 11.7 9.8 8.9 8.0 7.8 5.0 3.9 3.9 2010 T. GARANTİ B. T.C. ZİRAAT B. AKBANK T. İŞ BANKASI FİNANS B. T.VAKIFLAR B. YAPI VE KREDİ B T. HALK B. DENİZ BANK ING BANK Pay 12,7 11,9 10,2 10,2 9,1 8,8 8,4 5,9 4,1 3,6 2011 T. GARANTİ B. T.VAKIFLAR B. T.C. ZİRAAT B. T. İŞ BANKASI AKBANK YAPI VE KREDİ B FİNANS B. T. HALK B. T.EKONOMİ B. DENİZ BANK Pay 12,0 11,8 10,6 10,5 10,0 8,7 7,7 7,2 4,5 3,9 2.6. Kredi Kartları Alacakları 2011 yılı itibarıyla toplam kredilerin %8’ini, bireysel kredilerin ise %25’ini oluşturan kredi kartları piyasası, bankacılık sektörü için en önemli iş alanlarından birisi olmayı sürdürmektedir. Söz konusu piyasadaki yoğunlaşmanın, diğer kredi kalemlerinden daha yüksek olduğu görülmektedir. 2006 yılından sonraki dönemde düşüş eğilimi içinde olan yoğunlaşma ölçütü HHI, 2011 yılı itibarıyla da 1.000 puan sınırının üstünde 1.285,2 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. 2011 yılında ilk 5 ve ilk 10 bankanın paylarında kısmi bir yükseliş yaşandığı gözlenmektedir. Diğer kredi kalemleri ile karşılaştırıldığında, kredi kartları için söz konusu payların yüksek olduğu gözlenmektedir. Tablo 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı YoğunlaĢma Göstergeleri Kredi Kartı (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Toplam 2000 63,0 83,6 1.182,4 2001 66,6 87,6 1.128,2 2002 71,5 90,2 1.390,0 2003 75,0 91,8 1.421,0 2004 75,6 93,7 1.388,0 2005 77,6 93,6 1.447,0 2006 80,7 94,8 1.576,0 2007 78,5 93,2 1.447,0 2008 77,3 92,6 1.355,0 2009 72,5 92,5 1.325,5 2010 70,8 92,7 1.291,1 2011 71,1 93,3 1.285,2 69,8 16,6 13,6 100,0 79,3 14,0 6,7 100,0 75,1 21,8 3,1 100,0 76,8 21,2 2,0 100,0 76,4 22,2 1,4 100,0 77,0 20,0 3,0 100,0 78,6 19,4 2,0 100,0 74,1 24,1 1,9 100,0 72,7 24,2 3,1 100,0 72,5 25,2 2,3 100,0 70,8 27,3 1,9 100,0 71,1 27,1 1,9 100,0 100,0 0,0 100 100,0 0,0 100 100,0 0,0 100 100,0 0,0 100 100,0 0,0 100 98,8 1,2 100 98,6 1,4 100 98,4 1,6 100 98,1 1,9 100 98,1 1,9 100 98,1 1,9 100 98,0 2,0 100 Kredi kartları piyasasında, ürün maliyetinin ve kredilendirme sürecinde herhangi bir teminat alınmaması nedeniyle bankaların maruz kaldığı kredi riskinin kredi kalemleriyle karşılaştırıldığında daha yüksek olması, tüketicilerin bu piyasadan daha yüksek maliyetlerle hizmet almasına neden olmaktadır. Bununla birlikte, kredi kartı piyasası, müşteri sayısındaki büyüklük nedeniyle bankaların müşteriye ulaşma kanalları arasında önemli bir yere sahiptir. Bu durum söz konusu piyasadaki rekabeti arttırmaktadır. Dolayısıyla söz konusu piyasadaki yoğunlaşmanın gelecek dönemde daha da azalması ihtimalinin yüksek olduğu düşünülmektedir. BDDK 33 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 90 1.800 100 Puan 1.600 70 1.400 60 1.200 1.000 30 600 20 400 10 200 100,0100,0100,0100,0100,0 98,8 98,6 98,4 98,1 98,1 98,1 98,0 Katılım Bankaları 85 Mevduat Bankaları 2011 2010 2009 2000 2008 80 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2002 2003 2001 0 2000 0 90 2007 HHI (Sağ Eksen) 2005 Küçük Ölçekli 800 2006 Orta Ölçekli 2003 Büyük Ölçekli 1,4 1,6 1,9 1,9 1,9 2,0 95 2004 50 40 1,2 % 2002 (%) 2001 80 Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, son yıllarda, büyük ölçekli bankaların pazar payında orta ölçekli bankalar lehine yaşanan azalma eğiliminin sona erdiği görülmektedir. Bununla birlikte, ölçek grupları itibarıyla kredi kartları pazarında 2011 yılında bir önceki yıla göre önemli bir değişim gözlenmemiştir. 2010 yılında olduğu gibi 2011 yılında da büyük ve orta ölçekli bankaların toplam kredi kartı pazarındaki payı %98,1 seviyesinde sabit kalmıştır. Benzer şekilde, 2011 yılında, fonksiyonel boyutta kredi kartı pazarının yapısında önemli bir değişim yaşanmamıştır. Tablo 2.6-2: Kredi Kartları Tutarında ilk 10 Banka Sıralaması (%) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 YAPI VE KR. B. T.GARANTİ B. T.İŞ BANKASI AKBANK HSBC BANK T.VAKIFLAR B. T.C.ZİRAAT B. PAMUKBANK FİNANSBANK CITIBANK Pay 26,3 19,5 10,9 7,7 7,1 5,4 4,3 3,6 2,9 2,5 2004 YAPI VE KR. B T.GARANTİ B. AKBANK T. İŞ BANKASI HSBC BANK FİNANSBANK T. VAKIFLAR B. FORTİS BANK DENİZBANK T.C. ZİRAAT B. Pay 22,4 20,4 13,7 11,8 7,2 6,7 4,3 3,1 2,1 2,0 2007 YAPI VE KR. B T. GARANTİ B. AKBANK T. İŞ BANKASI FİNANSBANK HSBC BANK FORTİS BANK T. VAKIFLAR B. CITIBANK DENİZBANK Pay 23,6 20,1 13,8 12,0 9,0 6,9 2,2 2,0 1,9 1,7 2008 YAPI VE KR. B T. GARANTİ B. AKBANK T. İŞ BANKASI FİNANSBANK HSBC BANK CITIBANK T. VAKIFLAR B. T.C. ZİRAAT B. FORTİS BANK Pay 21.0 19.7 13.9 12.8 9.9 6.7 2.5 2.2 2.0 1.9 2010 YAPI VE KR. B T. GARANTİ B. AKBANK FİNANSBANK T. İŞ BANKASI HSBC BANK T. VAKIFLAR B. T.C. ZİRAAT B. DENİZBANK CITIBANK Pay 18,7 17,5 15,1 14,1 12,1 5,4 3,2 2,7 2,3 1,6 2011 YAPI VE KR. B AKBANK T. GARANTİ B. FİNANSBANK T. İŞ BANKASI HSBC BANK T. VAKIFLAR B. T.C. ZİRAAT B. DENİZBANK T.EKONOMİ B. Pay 17,4 17,1 16,9 14,0 11,9 5,1 3,3 2,8 2,7 2,1 Kredi kartları piyasasında ilk 10 bankanın sıralaması incelendiğinde, özellikle ilk sırada bulunan bankanın payında gözlenen düşüşün, yoğunlaşma ölçütü olan HHI’daki azalışın nedeni olduğu anlaşılmaktadır. Diğer kredi piyasalarından farklı olarak, kredi kartları piyasasında özel sermayeli bankaların hâkimiyeti daha belirgindir. İlk 10 banka içinde 2 adet kamu bankası yer alırken, diğer bankalar özel sermayelidir. 2011 yılında bir önceki yıla göre ilk 10 banka sıralamasında sadece 1 banka yer almazken, özellikle ilk 5 bankanın piyasa paylarında kısmi değişiklikler yaşandığı gözlenmektedir. BDDK 34 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 9: Ödeme Araçları ĠĢlem Hacminin Küresel Görünümü BIS’in Ödemeler Sistemi Komitesi (CPSS) tarafından yıllık olarak hazırlanan Kırmızı Kitap üye ülkelerin ödemeler sistemi üzerine bilgileri içermektedir. Söz konusu kitapta ödeme araçlarının işlem hacimleri de yer almaktadır. Ödeme araçları toplam işlem hacminin 2006 yılı sonrası girdiği düşüş eğilimini sürdürdüğü ve 2010 yılı itibarıyla 536,2 trilyon ABD doları olarak gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu yılda işlem hacminde yıllık %2,5 reel azalış olmuştur. 2010 yılında ödeme araçları içinde kredi transferleri %70 ile en yüksek paya sahiptir. Ödeme araçlarının işlem hacmi ülkeler bazında değerlendirildiğinde en yüksek payın %19,4 ile İngiltere’nin olduğu, bu ülkeyi %18,1 ile Çin Halk Cumhuriyeti’nin, %15,9 ile Almanya’nın ve %13,3 ile ABD’nin takip ettiği görülmektedir. Türkiye’nin, 148 milyar € ile söz konusu sıralamada son sırada yer aldığı görülmektedir. Bu durum Türkiye’deki ödeme araçlarının kullanımında önemli bir potansiyelin varlığına işaret etmektedir. Milyar $ İngiltere Çin Halk C. Almanya ABD Fransa Hindistan Meksika Güney Kore Brezilya S.Arabistan İtalya Rusya Avustralya Hollanda Kanada Belçika İsviçre G.Afrika C. İsveç Singapur Türkiye Japonya Toplam Ödeme Araçları Toplam İşlem Hacmi 2006 2007 2008 2009 2010 172.814 214.907 155.432 109.899 104.249 50.775 64.474 73.381 80.125 97.144 45.349 98.033 106.247 90.232 85.289 75.541 74.975 73.701 70.796 71.053 27.200 30.604 34.198 33.594 28.947 8.204 15.298 17.211 15.688 17.549 7.641 7.646 9.786 14.766 17.522 12.837 15.487 15.141 14.192 17.221 6.339 8.562 11.456 13.309 16.861 3.902 9.242 9.888 16.640 15.168 10.703 13.120 14.364 13.050 13.012 12.626 18.631 21.019 12.014 12.611 8.736 11.309 11.928 10.765 12.076 7.623 8.580 9.087 8.054 8.119 4.480 5.070 5.209 4.559 5.302 4.526 5.830 6.599 5.702 5.081 3.091 3.414 3.992 3.793 3.952 17.006 2.315 1.335 1.645 1.869 1.619 1.838 441 600 631 586 709 70 100 131 122 148 26.070 28.111 31.388 490.303 635.636 612.658 536.511 536.168 Top.İşlem Hacmi Yıllık Reel Art., % 2006 2007 2008 2009 2010 10,2 11,7 -23,9 -18,7 -7,1 14,1 -0,2 9,7 16,4 0,9 93,8 -1,3 -10,9 -1,8 23,1 -99,8 49,3 34,4 17,5 31,0 5,6 17,9 8,2 7,9 5,1 -2,7 6,8 1,5 62,1 -3,5 14,5 15,7 127,4 10,1 24,1 12,9 1,6 5,0 16,0 5,0 1,3 12,9 24,1 10,8 19,2 -2,7 -1,1 -3,4 0,6 -3,1 -0,5 1,3 3,1 3,2 -8,3 73,8 5,6 20,8 60,2 -5,2 -32,9 -5,6 -7,7 -6,5 -9,1 -4,4 -11,0 -5,6 6,6 6,7 5,6 -13,5 3,1 -7,5 -5,2 5,0 3,1 -8,4 -0,6 9,5 13,7 16,8 1,8 -92,3 11,0 26,3 19,9 5,2 26,0 7,2 -7,4 18,0 -3,1 -7,5 -1,4 -5,0 4,4 5,0 10,3 10,8 -11,4 -2,5 2006 167.525 21.947 39.790 17.687 22.226 5.466 6.553 6.313 5.283 434 7.720 12.202 4.146 7.210 962 4.322 2.969 1.202 68 21.680 355.704 Kredi Transferleri 2007 2008 2009 209.080 150.213 105.863 31.977 36.069 39.572 82.174 88.796 75.035 19.809 21.170 21.170 25.152 28.451 28.532 11.919 14.162 13.328 6.512 8.689 13.893 7.757 7.533 7.374 7.297 9.885 9.310 499 750 772 9.763 10.883 10.276 18.154 20.327 11.752 5.428 5.855 5.244 8.099 8.519 7.545 1.160 1.300 1.253 5.593 6.351 5.475 3.298 3.856 3.658 1.600 1.483 1.685 1.459 88 108 109 2010 100.394 53.578 69.128 23.065 24.059 15.053 16.666 9.260 11.749 769 10.502 12.340 5.629 7.613 1.533 4.874 3.804 1.924 1.654 132 23.704 478.943 373.725 26.639 451.242 26.212 389.432 2010 yılı itibarıyla kredi kartı işlem hacminde ABD’nin %39,1’lik payla ülkeler sıralamasında en üstte yer aldığı görülmektedir. ABD’yi sırasıyla Çin ve İngiltere izlerken, bu dönemde Türkiye’nin payı, bir önceki yıl olduğu gibi %1,6 seviyesinde gerçekleşmiştir. Çek ödemeleri ABD ve Çin Halk Cumhuriyetinde yoğun olarak kullanılmakta olup söz konusu ülkelerin 2010 yılı itibarıyla payları sırasıyla %30,9 ve %44,9’dur. Ülkemizde bu alana yönelik teşvik edici uygulamalar geliştirilmesinde fayda bulunmaktadır. Milyar $ ABD Çin Halk C. İngiltere Fransa Kanada G.Kore Avustralya Brezilya Hindistan Almanya İtalya Türkiye S. Arabistan Hollanda İsveç İsviçre Belçika Rusya G.Afrika C. Meksika Singapur Japonya Toplam 2006 2.968,7 241,6 631,9 354,8 336,8 305,0 191,3 100,6 76,1 204,7 150,1 70,1 82,7 93,7 73,7 55,9 56,4 14,7 34,6 20,9 305,7 6.370,0 Kredi Kartı İşlem Hacmi 2007 2008 2009 3.287,8 3.490,6 3.385,9 406,3 576,9 1.004,9 758,6 748,0 657,8 425,0 485,5 472,3 392,2 432,8 403,0 362,2 357,6 329,9 237,6 268,7 269,7 140,0 181,5 193,7 123,2 161,4 195,0 196,3 221,2 216,8 176,4 170,8 163,3 100,2 131,0 121,7 92,8 114,8 124,7 110,2 127,5 121,9 90,7 105,2 93,0 63,3 74,5 75,5 66,7 77,0 76,1 25,6 46,9 39,7 43,4 42,0 47,8 43,1 26,7 32,6 33,3 335,8 417,7 7.459,7 8.270,1 8.064,7 2010 3.695,8 1.540,6 702,7 480,5 468,0 401,2 336,8 285,2 264,1 224,0 158,7 148,0 144,1 123,7 109,8 81,9 77,7 61,8 55,7 53,0 40,7 9.453,8 Çek Ödemeleri 2008 2009 34.272 31.599 36.735 39.549 2.755 1.996 3.028 2.552 3.011 2.462 7.095 6.362 1.379 1.198 1.390 1.255 2.872 2.151 560 417 1.599 1.271 2006 41.600 28.587 3.103 2.769 2.835 6.074 1.283 956 2.656 756 1.504 2007 37.438 32.091 3.300 2.975 3.102 7.195 1.551 1.125 3.244 573 1.597 2010 28.955 42.026 1.689 2.419 2.780 7.428 1.304 1.530 2.216 350 1.118 134 159 190 175 193 7 3 75 3 9 2 86 2 10 2 74 0 1.044 323 4.109 97.821 1.081 449 3.933 99.913 1.037 446 4.186 100.640 5 2 60 0 281 819 402 3.993 96.549 4 2 54 0 228 790 486 93.573 E-Bankacılık 2008 2009 2006 2007 0,050 0,073 0,099 0,112 0,121 0,880 1,106 1,012 1,082 2,116 0,253 0,374 0,495 0,558 0,830 0,130 2,827 0,219 4,624 0,224 6,702 0,202 7,233 0,185 9,820 0,552 0,651 0,704 0,663 0,621 0,056 0,557 0,057 0,067 0,541 0,063 0,065 0,517 0,396 0,064 0,437 1,076 0,067 0,349 2,396 0,959 1,143 4,935 13,794 1,349 8,135 19,698 1,325 13,514 26,268 1,448 6,322 2010 17,954 Kaynak, BIS CPSS BDDK 35 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 6 2.7. Mevduat HHI ölçütüne göre yüksek bir yoğunlaşmanın olmadığı mevduat piyasasında, büyük ölçekli bankaların toplam içindeki paylarında meydana gelen azalma ile birlikte, 2011 yılında yoğunlaşmanın daha da azaldığı gözlenmektedir. Yoğunlaşma ölçütü HHI’nın 2003 yılından sonra ilk defa 1.000’in altına düşmesi ve 937,8 seviyesinde gerçekleşmesi, mevduat pazarındaki artan rekabeti göstermektedir. 2011 yılında özellikle orta ölçekli bankaların payları yükselmiştir. Tablo 2.7-1: Mevduat YoğunlaĢma Göstergeleri Mevduat (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 İlk 5 Banka 49,7 56,7 60,8 61,4 62,9 63,9 63,2 62,2 62,3 62,6 63,1 59,8 İlk 10 Banka 70,6 82,8 84,5 85,3 86,8 86,9 87,3 86,3 86,1 86,1 86,9 86,5 720,7 878,2 969,8 1.027,0 1.090,3 1.056,7 1.034,1 1.003,3 994,9 1.015,3 1.042,0 937,8 Büyük Ölçekli 78,6 78,6 78,6 78,4 76,6 76,9 79,5 78,3 78,6 78,5 78,8 76,5 Orta Ölçekli 14,6 14,6 14,6 15,0 16,3 15,7 13,8 15,7 15,2 16,6 16,5 19,3 6,8 6,8 6,8 6,6 7,1 7,4 6,7 6,0 6,3 4,9 4,7 4,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 96,7 96,7 96,7 96,8 96,6 96,5 96,4 95,8 95,8 94,8 94,6 94,4 HHI Ölçeğe Göre Dağılım Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Toplam 3,3 3,3 3,3 3,2 3,4 3,5 3,6 4,2 4,2 5,2 5,4 5,6 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Fonksiyonel dağılım itibarıyla bakıldığında, katılım bankalarının sektördeki paylarının bir miktar artma eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Mevduat ve katılma fonu toplamının %5,6’sı katılma fonlarından oluşmaktadır. Ölçek bazında yapılan incelemede, büyük ölçekli bankaların toplamdaki paylarının %76,5’e gerilediği, orta ölçekli bankalarda ise söz konusu oranın %19,3’e yükseldiği görülmektedir. Grafik 2.7-1: Mevduat YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 100 1.000 800 60 100 98 3,3% 3,3 3,3 3,2 3,4 3,5 3,6 4,2 4,2 5,2 5,4 5,6 95 93 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli 600 90 Küçük Ölçekli HHI 400 88 Mevduat Bankaları 83 Katılım Bankaları 2011 2010 2009 2007 2008 2005 2006 80 2003 2011 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2003 2004 2001 2002 0 2000 0 2004 200 94,8 94,6 94,4 85 2002 20 96,7 96,7 96,7 96,8 96,6 96,5 96,4 95,8 95,8 2001 40 2000 80 1.200 (%) (%) Mevduatta ilk 10 banka sıralamasında kamu sermayeli bankaların önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Toplam mevduatın %32,4’ü kamu mevduat bankalarına aittir. İlk sırada yer alan kamu mevduat bankasının toplamdaki payının ise 2011 yılında, bir önceki yıla göre azalma göstererek %15,7 düzeyine geldiği görülmektedir. 6 Katılım BDDK bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dâhildir. 36 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 2.7-2: Mevduatta Ġlk 10 Banka Sıralaması (%) 2002 Pay 1 T.C.ZİRAAT B. 19,6 T.C.ZİRAAT B. 22,8 T.C.ZİRAAT B. 19,1 T.C.ZİRAAT B. 18,0 T.C.ZİRAAT B. 19,9 T.C.ZİRAAT B. 15,7 2 T.İŞ BANKASI 11,6 T.İŞ BANKASI 12,0 T.İŞ BANKASI 14,2 T.İŞ BANKASI 13,6 T.İŞ BANKASI 13,8 T.İŞ BANKASI 13,8 3 AKBANK YAPI VE KR. B. T.GARANTİ B. 11,4 T.HALK B. 9,9 AKBANK 10,5 T.GARANTİ B. 11,2 11,3 T.GARANTİ B. 11,8 9,1 AKBANK 9,6 YAPI VE KREDİ B. 9,9 AKBANK 10,6 AKBANK 9,7 AKBANK 9,5 9,1 T.GARANTİ B. 8,6 T.GARANTİ B. 9,4 YAPI VE KREDİ B. 9,0 YAP. KREDİ B 8,4 YAP. KREDİ B 9,0 4 5 6 2004 Pay 2006 Pay 2008 Pay 2010 Pay T.GARANTİ B. 2011 Pay 8,1 T.VAKIFLAR B. 8,5 T.HALK B. 8,5 T. HALK B. 8,5 T. HALK B. 8,3 T. HALK B. 8,5 6,6 YAPI VE KREDİ B. 7,1 T.VAKIFLAR B. 7,8 T. VAKIFLAR B. 7,8 T. VAKIF. B. 7,4 T. VAKIF. B. 8,2 8 T.HALK B. T.VAKIFLAR B. PAMUKBANK 3,7 KOÇBANK 3,6 FİNANSBANK 3,0 FİNANSBANK 3,3 FİNANSBANK 3,8 4,1 9 KOÇBANK 3,1 FİNANSBANK 2,5 OYAKBANK 2,5 ING BANK 2,2 DENİZBANK 2,5 FİNANSBANK T.EKONOMİ B. 10 FİNANSBANK 2,1 OYAKBANK 2,3 DENİZBANK 2,3 DENİZBANK 2,1 ASYA KAT. B. 1,8 DENİZBANK 2,7 7 3,1 Katılım bankaları tarafından toplanan katılım fonları, mevduat pazarının bir alt parçası olup, büyüme eğilimine devam etmektedir. Söz konusu fonlar 2011 yılında, bir önceki yıla göre 6 milyar TL artarak 39,7 milyar TL büyüklüğüne erişmiştir. Tablo 2.7-3: Katılım Fonu Piyasası Büyüklüğü Katılım Fonu (Milyar TL) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Katılım Fonu 8,4 11,2 14,8 19,0 26,7 33,7 Özel Cari Hesaplar 2,0 2,4 2,8 3,4 5,0 6,5 10,2 27,2 29,5 6,4 Katılma Hesapları 8,7 12,0 15,6 21,7 2011 39,7 Sektörde faaliyet gösteren dört adet kuruluşun göreli payları birbirine yakındır. Sektörde yüksek bir rekabet mevcuttur. 2011 yılı itibarıyla birinci kuruluşun payı %31,1 iken dördüncü kuruluşun payı %20,2 düzeyindedir. Tablo 2.7-4: Katılım Fonunda Sıralama (%) 2005 Pay 2006 Pay 2007 Pay 2008 Pay 2009 Pay 2010 Pay 2011 Pay 1 T.FİNANS 31,4 FİNANS 31,2 ASYA 31,4 ASYA 30,3 ASYA 34,0 ASYA 33,0 ASYA 31,1 2 ASYA 25,4 ASYA 28,4 T.FİNANS 28,9 T.FİNANS 27,7 T.FİNANS 25,7 T.FİNANS 24,8 KUV. TÜRK 24,9 3 KUV.TÜRK 22,7 KUV. TÜRK 21,1 ALBARAKA 20,1 KUV. TÜRK 21,2 ALBARAKA 20,4 KUV. TÜRK 21,8 T.FİNANS 23,8 4 ALBARAKA 20,5 ALBARAKA 19,2 KUV. TÜRK 19,6 ALBARAKA 20,8 KUV.TÜRK 20,0 ALBARAKA 20,3 ALBARAKA 20,2 BDDK 37 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 10: Mevduatın Küresel Görünümü G20 üyesi ülkeleri bankacılık sektörleri tarafından toplanan mevduatın, 2005-2011 yılları arası genel görünümü aşağıda sunulmaktadır. Söz konusu veri seti kapsamında, ABD en yüksek mevduat büyüklüğüne sahip ülke olma konumunu sürdürmektedir. 2011 yılı itibarıyla, ABD’yi Japonya, Çin Halk C., Almanya ve İngiltere izlemektedir. Mevduat büyümelerinin gelişimi 2005=100 bazlı endeks üzerinden karşılaştırılmıştır. İlk beş ülke içinde Çin Halk C. ve İngiltere’nin mevduat büyüklüğü hızlı artan ülkeler olduğu görülmektedir. Bu ülkelerin yanısıra, G-20 ülkeleri arasında, Avustralya, Hindistan, Brezilya, Rusya, Türkiye, S.Arabistan ve Endonezya bankacılık sektörlerindeki mevduat tutarlarının da görece daha hızlı büyüdüğü söylenebilir. Milyar € 2005=100 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2005 2006 ABD 6.021 5.859 5.665 6.396 6.413 Japonya 4.112 3.599 3.601 4.823 4.717 7.038 7.171 100,0 108,4 5.767 6.013 100,0 97,5 2007 2008 2009 2010 2011 115,9 125,4 128,8 132,1 130,2 107,9 138,4 138,7 158,4 159,9 Çin Halk C.1 2.198 2.342 2.259 2.989 3.532 4.393 5.541 100,0 118,7 126,6 160,5 194,3 225,7 275,6 Almanya 2.629 2.736 2.970 2.978 2.931 3.047 3.282 100,0 116,0 139,2 133,7 134,8 130,9 136,5 1.116 1.360 2.653 2.176 2.478 2.562 2.630 100,0 135,9 293,0 230,3 268,6 259,4 257,7 1.458 1.541 1.738 1.897 2.048 2.288 2.544 100,0 117,8 146,9 153,7 169,9 177,3 190,8 İngiltere 3 Fransa Kanada 993 980 1.154 1.153 1.321 1.566 1.707 100,0 110,0 143,2 137,0 160,9 178,2 188,0 İspanya 1.055 1.280 1.454 1.568 1.570 1.612 1.643 100,0 135,3 169,9 175,6 180,0 172,7 170,4 İtalya 672 709 727 939 1.003 1.079 1.112 100,0 117,6 133,3 164,9 180,4 181,4 180,8 Avustralya2 342 385 526 473 737 921 1.084 100,0 125,5 189,5 163,3 260,6 304,0 346,6 Hindistan2 376 449 538 558 657 866 940 100,0 133,1 176,4 175,5 211,6 260,5 273,8 Güney Kore 587 623 596 538 615 731 809 100,0 118,3 125,0 108,2 126,6 140,7 150,6 Brezilya 212 268 260 290 396 521 561 100,0 140,7 151,0 161,4 225,2 276,9 288,9 Rusya 108 172 190 138 221 277 332 100,0 176,7 216,0 150,8 246,7 288,6 335,5 Türkiye4 153 159 181 184 199 269 286 100,0 116,4 146,0 142,1 157,4 199,3 205,1 S.Arabistan 110 120 131 161 175 198 239 100,0 120,8 146,4 172,6 191,9 202,8 237,2 Endonezya 67 73 88 90 110 144 175 100,0 120,9 161,5 157,2 197,6 241,8 283,5 G.Afrika C. 141 143 127 112 144 181 170 100,0 113,3 111,1 94,0 123,4 145,1 132,3 Meksika4 119 114 127 127 132 166 164 100,0 107,1 132,4 126,5 134,6 158,3 150,9 Arjantin 30 33 33 35 33 42 49 100,0 122,2 133,5 133,8 132,1 157,1 177,3 2 5 Kaynak: Economist Intelligence Unit 1 Toplam varlıkları 1 milyar $’dan yüksek olan ticari bankalar ile tasarruf bankalarının verisini içermektedir. 2 2011 yılı tahmini veridir. 3 2010 ve 2011 yılı tahmini veridir. 4 Ticari bankaların verisini içermektedir. 5 Ticari bankalar ile tasarruf bankalarının verisini içermektedir. BDDK 38 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 2.8. Tasarruf Mevduatı7 Tasarruf mevduatındaki yoğunlaşma, HHI ölçütü ile yapılan analize göre, 2011 yılında azalmıştır. 2011 yılı itibarıyla, toplam mevduat paralelinde tasarruf mevduatına ilişkin HHI’nın da 1.000 puanın altında, 992 puan seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Mevduatta olduğu gibi, tasarruf mevduatında da büyük ölçekli bankaların toplam içindeki paylarının azalması, orta ölçekli bankaların ise paylarının artması bahsedilen durumda etkili olmuştur. 2011 yılında ilk 5 bankanın toplam içerisindeki payının azaldığı görülmektedir. Tablo 2.8-1: Tasarruf Mevduatı YoğunlaĢma Göstergeleri Tasarruf Mevduatı (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 İlk 5 Banka 69,2 68,8 69,0 66,1 64,2 63,3 62,2 65,0 65,4 62,5 İlk 10 Banka 84,1 84,5 84,6 83,7 85,2 84,0 83,2 85,1 85,6 85,6 HHI 1.468 1.391 1.490 1.212 1.132 1.094 1.042 1.053,5 1.065,8 992,0 Büyük Ölçekli 76,0 76,8 77,1 75,5 76,4 75,0 74,2 76,7 77,1 75,6 Orta Ölçekli 13,1 13,6 12,6 13,0 11,7 13,7 16,8 18,5 18,1 20,6 Küçük Ölçekli 10,9 9,6 10,3 11,5 11,8 11,3 9,0 4,8 4,8 3,9 Mevduat Bankaları 91,5 91,6 91,2 91,3 90,9 90,3 90,6 93,9 93,5 94,0 Katılım Bankaları 8,5 8,4 8,8 8,7 9,1 9,7 9,4 6,1 6,5 6,0 Ölçeğe Göre Dağılım Fonksiyonel Dağılım Büyük ölçekli bankaların, toplam mevduatın %75,6’sı düzeyinde yüksek bir orana sahip olması; promosyon ve tanıtım faaliyetleri ile şube ağı, hizmet çeşitliliği ve geniş müşteri tabanının mevduat toplamada avantaj oluşturduğunu göstermektedir. Buna ilave olarak sermaye yapısı ve banka ölçeğinin, diğer değişkenlerin etkisi ihmal edildiğinde, mudiler tarafından dikkate alındığı değerlendirilmektedir. Grafik 2.8-1: Tasarruf Mevduatı YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 100 1.600 (%) 1.400 80 1.200 (%) 8,5 8,4 8,8 8,7 9,1 9,7 9,4 6,1 6,5 800 40 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 600 Orta Ölçekli HHI 200 91,5 91,6 91,2 91,3 90,9 90,3 90,6 93,9 93,5 94,0 70 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 60 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 0 2003 0 2002 80 400 20 Bu bölümde, raporlama formlarındaki değişiklikler nedeniyle 2002 yılı sonrası verilere yer verilmektedir. BDDK 6,0 90 1.000 60 7 100 39 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 11: Katılım Fonlarının Küresel Görünümü İslam Kalkınma Bankası verilerine göre, 2010 yılı itibarıyla katılım bankacılığının faal olduğu ülkelerde toplanan küresel mevduat 324 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Söz konusu mevduat ağılıklı olarak Asya ve Orta Doğu bölgesinde faaliyet gösteren kuruluşlarca toplanmıştır. Ülke bazında bakıldığında, geçen senelerde en yüksek paya sahip İran’ın toplamdaki payının oldukça azaldığı ve Suudi Arabistan’ın 2010 yılı itibarıyla ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye’nin söz konusu pazardaki payı 2010 yılında %5 oranındadır. Tablo: Katılım Bankaları Tarafından Toplanan Küresel Mevduat (Milyar ABD Doları) Bölge Ülke 2003 2004 2005 2006 2007 Avrupa Birleşik Krallık 0,00 0,00 0,08 0,17 0,29 Arnavutluk 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 Bosna Hersek 0,01 0,04 0,03 0,04 0,06 Bölge Toplamı 0,03 0,07 0,13 0,24 0,39 Orta Doğu Asya Afrika Suudi Arabistan Bir. Arap Emir. Kuveyt Katar Bahreyn Ürdün Yemen Filistin Suriye Irak Lübnan Bölge Toplamı Bölgesel Dağılım (%) Ülke Payları (%) 2009 0,31 0,03 2010 0,29 0,34 0,29 40,58 40,07 29,50 17,98 11,41 2,80 1,26 0,02 0,75 0,13 0,03 144,70 42,72 42,58 32,27 13,64 12,04 3,64 1,52 0,02 1,26 52,17 42,03 32,49 12,15 10,95 149,93 149,81 145,71 94,94 44,60 54,37 2,78 3,64 12,61 17,95 4,76 6,30 2,39 3,80 0,003 0,004 212,85 181,02 37,52 53,15 42,65 16,38 7,15 5,66 19,12 10,36 9,38 2,81 2,27 1,74 0,66 0,11 26,11 15,73 12,08 3,30 4,22 1,96 14,32 0,12 25,16 22,99 14,51 4,23 6,31 2,23 1,21 0,14 37,64 46,46 0,01 0,02 77,87 0,04 0,03 76,85 32,29 33,49 24,31 6,68 8,98 2,44 1,57 0,18 0,10 0,05 0,03 110,10 İran Malezya Pakistan Türkiye Bangladeş Endonezya Azerbaycan Bölge Toplamı 64,84 4,97 3,80 2,16 1,54 0,61 83,04 9,32 5,12 2,98 1,44 1,14 77,92 103,05 89,45 12,73 5,54 6,24 1,87 1,35 0,002 117,17 138,66 20,50 8,01 7,93 2,14 1,71 0,002 178,94 179,30 28,38 7,88 11,57 2,97 2,19 0,002 232,29 Sudan Mısır Güney Afrika Tunus Cezayir Gambiya Bölge Toplamı 1,15 2,52 0,11 0,13 0,02 0,01 3,94 119,54 65,2 31,5 3,3 0,0 100,0 1,64 3,05 0,16 0,18 3,48 0,16 4,68 4,21 0,18 0,27 5,10 5,14 0,21 0,33 5,76 5,57 0,17 0,36 7,12 6,51 0,28 0,39 0,01 4,85 154,42 66,7 30,1 3,1 0,0 100,0 0,01 364,57 559,74 20,9 13,9 65,1 0,0 100,0 9,33 265,37 67,4 29,0 3,5 0,1 100,0 10,78 353,56 65,7 31,1 3,0 0,1 100,0 11,88 369,79 57,6 39,1 3,2 0,1 100,0 14,31 345,61 52,4 43,4 4,1 0,1 100,0 12,7 6,3 54,2 7,0 1,8 2,1 12,4 6,7 53,8 6,1 1,9 2,0 4,7 2,8 16,0 2,2 1,1 0,6 9,5 8,7 52,3 5,5 3,0 1,6 9,1 9,5 50,7 6,9 3,3 1,5 11,0 10,8 39,4 8,0 3,4 1,5 12,4 12,3 27,5 9,3 5,2 1,2 Genel Toplam Asya Orta Doğu Afrika Avrupa Toplam Suudi Arabistan Bir. Arap Emirlikleri İran Kuveyt Türkiye Mısır 15,15 7,55 8,40 2,27 1,98 1,70 0,51 0,08 2008 0,23 0,03 0,08 0,35 162,54 6,08 4,99 0,38 11,47 324,13 50,1 46,2 3,5 0,1 100,0 16,1 13,0 11,6 10,0 5,0 1,5 Kaynak: Islamic Banks and Financial Institutions Information, Islamic Development Bank (IDB) http://www.ibisonline.net/Islamic_Banks/IndustryHighlights.aspx BDDK 40 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 2.9. Mevduat DıĢı Fonlar Mevduat dışı yabancı kaynaklarda 8 2000-2011 döneminde, ilk 5 ve ilk 10 bankanın payı yükselirken, sektör genelinde yoğunlaşmayı gösteren HHI endeksinin düşmesi, yoğunlaşmanın azaldığını göstermektedir. Tablo 2.9-1: Mevduat DıĢı Fonlar YoğunlaĢma Göstergeleri Mevduat Dışı Yab. Kay. (%) 2000 İlk 5 Banka 42,0 İlk 10 Banka HHI 2001 50,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 46,9 51,1 47,5 58,9 60,6 59,2 59,1 59,6 55,4 2011 57,3 60,7 72,2 73,0 74,9 69,9 78,8 79,7 79,0 80,9 83,3 76,9 79,4 514,0 657,2 638,6 691,0 627,5 948,6 899,9 873,3 871,4 912,0 822,8 801,8 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 46,0 60,8 57,7 61,7 59,1 67,8 69,6 68,0 69,3 73,4 68,9 69,6 Orta Ölçekli 31,3 22,5 28,4 24,4 20,7 19,1 18,4 19,1 19,1 15,3 17,9 17,4 Küçük Ölçekli 22,7 16,7 13,9 13,8 20,2 13,0 12,1 12,9 11,5 11,2 13,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Mevduat Bankaları 90,3 82,9 84,3 87,5 83,4 92,8 93,3 91,8 92,0 91,9 91,5 89,9 Kalkınma ve Yatırım 9,2 13,4 12,8 10,1 8,2 6,6 5,9 6,7 6,4 6,9 6,6 7,2 Katılım Bankaları 0,5 3,7 2,9 2,4 8,5 0,6 0,8 1,5 1,6 1,2 1,9 2,8 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Toplam 12,9 Fonksiyonel Dağılım Toplam 100,0 Söz konusu dönemde, büyük ölçekli bankaların payında kısmen artış gözlenirken, orta ve küçük ölçekli bankaların paylarında bir miktar azalma meydana gelmiştir. Mevduat dışı yabancı kaynakların %89,9’u mevduat bankalarına, %7,2’si ise kalkınma ve yatırım bankalarına aittir. Grafik 2.9-1: Mevduat DıĢı Fonlar YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 82,9 84,3 92,8 93,3 91,8 92,0 91,9 91,5 89,9 87,5 Mevduat Bankaları 83,4 Kalkınma ve Yatırım 2011 2011 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2002 2003 2001 0 2000 0 90,3 2010 200 8,2 2009 20 400 10,1 2008 Orta Ölçekli HHI (sağ eksen) 12,8 2007 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 40 13,4 2006 600 2005 60 9,2 0,6 0,8 1,5 1,6 1,2 1,9 2,8 8,5 6,6 5,9 6,7 6,4 6,9 6,6 7,2 2004 800 2002 80 0,5 (%) 3,7 2,9 2,4 2003 (%) 100 98 95 93 90 88 85 83 80 78 75 2001 1.000 (%) 2000 100 Katılım Bankaları Son yıllarda sendikasyon kredileri piyasasında HHI endeksinde, bir miktar yükselme gözlenmekle beraber, ilk 5 ve ilk 10 bankanın payları azalma göstermiştir. Ölçek bazında bakıldığında da, büyük ölçekli bankaların paylarında azalma meydana geldiği, söz konusu dönemde orta ölçekli bankaların ise sendikasyon kredilerinden daha yüksek pay aldıkları görülmektedir. Küçük ölçekli bankaların paylarında ise önemli bir azalma meydana gelmiştir. Bu yayında, mevduat dışı yabancı kaynaklar = Toplam pasifler-mevduat-toplam özkaynaklar şeklinde kullanılmıştır. Katılım bankaları için söz konusu eşitlikte mevduat yerine toplanan fonlar alınmıştır. 8 BDDK 41 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 2.9-2: Sendikasyon Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri Sendikasyon Kredileri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2002 90,1 100,0 2.041,0 2003 81,8 100,0 1.866,0 2004 76,7 97,7 1.395,0 2005 77,9 97,1 1.384,0 2006 74,5 93,6 1.288,0 2007 71,3 90,3 1.267,4 2008 72,4 90,6 1.281,5 2009 85,9 100,0 1.624,6 2010 74,2 93,8 1.214,2 2011 70,0 91,9 1.229,0 66,9 33,1 0,0 100,0 63,5 36,5 0,0 100,0 69,4 27,0 3,6 100,0 73,3 19,9 6,9 100,0 74,5 18,8 6,7 100,0 71,3 16,3 12,5 100,0 72,4 14,5 13,1 100,0 85,9 5,0 9,2 100,0 84,0 11,8 4,1 100,0 81,9 18,1 0,0 100,0 94,2 5,8 0,0 100,0 94,5 5,5 0,0 100,0 96,5 3,5 0,0 100,0 96,1 3,9 0,0 100,0 95,5 4,5 0,0 100,0 91,1 6,2 2,6 100,0 88,1 7,9 4,1 100,0 92,6 7,4 0,0 100,0 93,0 3,6 3,5 100,0 91,9 2,2 5,9 100,0 Piyasada mevduat bankası ağırlıklı yapı sürmektedir. Sendikasyon kredilerinde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli mevduat bankalarının ağırlığı 2011 yılında da devam etmiştir. 2011 yılında bir katılım bankası ilk 10 banka içerisinde yer almıştır. Tablo 2.9-3: Sendikasyon Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 T. GARAN.B. AKBANK KOÇBANK T.İŞ BANK. T. EXIMB. FİNANSB. T. EKON. B. T.HALK B. Pay(%) 32,0 20,8 17,6 14,0 5,8 5,1 4,6 0,2 2004 T. GARAN.B. AKBANK T.İŞ BANKASI T. VAKIF. B. FİNANSBANK FORTİS B. DENİZBANK T. EXIMBANK T. EKON. B. TEKSTİL B. Pay(%) 21,2 18,4 14,9 14,9 7,3 7,0 5,7 3,5 3,5 1,3 2006 AKBANK T.VAKIF. B. T.İŞ BANK. T. GARANTİ B. YAPI KREDİ B. FİNANSB. T. EXIMB. DENİZBANK ING BANK TEKSTİL B. Pay(%) 21,1 18,6 12,0 12,0 10,8 5,6 4,2 4,0 2,8 2,4 2008 AKBANK T.İŞ BANKASI T. GARAN. B. T.VAKIF. B. YAPI KREDİ B. FİNANSB. T. EXIMB. TEKSTİL B. T. EKON. B. ŞEKERBANK Pay(%) 24,2 15,3 12,9 11,0 9,0 6,5 4,7 2,5 2,3 2,2 2010 AKBANK YAPI KREDİ B. T. İŞ BANKASI T. GARAN. B. T. VAKIF. B. FİNANSBANK DENİZBANK T. HALK B. T.İHR.KRE.B. T. EKON. B. Pay(%) 17,9 15,7 14,9 13,9 11,8 5,6 4,5 4,2 2,8 2,5 2011 AKBANK YAPI KREDİ B. T. İŞ BANKASI T. GARANTİ B. T. VAKIFLAR B. T. HALK B. DENİZBANK FİNANSBANK T. EKONOMİ B ALBARAKA T.B. Pay(%) 18,2 15,9 15,5 14,6 10,8 5,9 3,8 3,1 2,3 2,1 Diğer taraftan seküritizasyon faaliyetlerindeki belirgin yoğunlaşmanın, 2011 yılında oldukça azaldığı görülmektedir. Ölçek bazında bakıldığında, orta ölçekli bankaların seküritizasyon kredisi kullanımlarının oldukça arttığı, büyük ölçekli bankaların ise toplamdaki paylarının %95,5’ten %80,8’e gerilediği gözlenmektedir. Hem risk, hem fırsat doğuran bu ürünün yakından takibi faydalı olacaktır. Tablo 2.9-4: Seküritizasyon YoğunlaĢma Göstergeleri Seküritizasyon (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam BDDK 2002 100,0 100,0 4.320,0 2003 99,2 100,0 2.465,0 2004 94,6 100,0 2.388,0 2005 92,9 100,0 1.959,0 2006 97,1 100,0 2.218,0 2007 89,9 100,0 1.883,7 2008 91,2 100,0 1.930,0 2009 89,8 100,0 1.862,7 2010 91,7 100,0 2.015,0 2011 70,0 86,2 1.230,9 91,5 8,5 0,0 100,0 91,6 8,4 0,0 100,0 90,4 9,6 0,0 100,0 83,5 16,5 0,0 100,0 89,0 11,0 0,0 100,0 89,9 10,1 0,0 100,0 91,2 8,8 0,0 100,0 89,8 10,2 0,0 100,0 95,5 4,5 0,0 100,0 80,8 17,8 1,4 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0 100,0 92,0 2,2 5,8 100,0 42 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 12: Sendikasyon Kredilerinin Küresel Görünümü 2011 yılı itibarıyla, BIS verilerine göre küresel boyutta sendikasyon kredileri %28,7 ile en fazla ABD’de kullanılmaktadır. Kredi hacmi açısından dikkate çeken diğer ülkeler, Fransa, İngiltere, Almanya, Avustralya, Kanada, Hollanda ve İsviçre olarak öne çıkmaktadır. Türkiye sendikasyon kredileri karşılaştırmasında, gelişmekte olan ülkeler arasında yüksek sıralardadır. Söz konusu kredilerin yenilenmesinde Türk bankacılık sektörünün bir sorunla karşılaşmadığı görülmektedir. Tablo: Alıcının Menşe Ülkesine Göre Sendikasyon Kredileri Milyar Dolar Toplam Gelişmiş Ülkeleler ABD Fransa Büyük Britanya Almanya Avustralya Kanada Hollanda İsviçre Japonya İspanya İtalya Norveç Finlandiya Belçika Lüksemburg Yeni Zelanda İrlanda Danimarka Yunanistan Avusturya Portekiz Offshore Merkezleri Hong Kong Singapur Diğer Geliş. Olan Ülkeler Afrika ve Orta Doğu Birleşik Arap Emirlikleri Suudi Arabistan Güney Afrika Diğer Asya ve Pasifik Hindistan Çin Güney Kore Endonezya Diğer Avrupa Rusya Türkiye Diğer Lat. Ame. ve Karayipler Brezilya Meksika Diğer Uluslararası Kuruluşlar Dağılım (%) ABD Büyük Britanya İspanya Fransa Almanya Rusya Türkiye Kaynak: BIS BDDK 2000 1.274 1.135 686 64 109 37 23 34 50 19 22 19 23 4 11 1 2 3 5 - 2001 1.164 1.051 687 42 85 39 13 35 20 14 22 22 29 7 6 1 4 3 3 1 2 2 5 2002 1.087 986 618 34 88 70 15 30 15 19 24 20 19 3 2 8 0 2 2 1 2 1 1 2003 976 865 511 43 86 40 18 24 20 13 15 18 42 6 2 4 1 3 5 1 1 1 3 2004 1.347 1.193 643 68 124 87 28 22 35 20 32 39 21 9 6 13 1 5 2 4 3 4 4 2005 1.725 1.490 701 113 158 84 43 40 26 37 28 73 41 15 15 25 15 8 5 16 8 5 2 2006 2.064 1.724 778 101 189 133 51 62 49 17 52 77 39 26 6 22 24 8 8 20 8 7 5 2007 2.770 2.257 1.070 168 241 126 82 79 64 48 76 112 36 20 11 28 3 10 7 10 15 5 7 2008 1.471 1.100 427 76 123 49 52 41 41 16 47 77 24 21 8 12 2 8 3 16 14 10 11 2009 1.023 793 255 36 66 76 44 35 28 28 41 83 29 6 10 8 5 4 8 8 3 2 4 2010 1.735 1.410 605 109 125 89 60 59 52 30 39 90 42 18 8 9 11 10 5 12 6 6 7 37 19 10 8 101 13 3 3 7 40 3 5 10 1 16 16 4 9 3 32 8 9 15 - 38 24 5 9 74 11 1 2 3 5 27 5 3 8 1 8 11 2 4 5 26 9 8 9 0 22 13 4 5 79 14 1 2 2 8 34 3 6 9 0 11 14 4 3 6 16 5 7 5 0 28 19 3 7 82 17 4 1 3 8 33 4 5 4 1 12 15 7 2 6 17 1 12 4 0 36 20 6 11 117 26 3 4 2 14 51 6 7 8 1 24 20 7 6 7 20 6 6 8 1 41 18 8 14 194 47 11 6 4 22 70 9 13 18 1 25 51 31 9 10 27 9 6 13 1 59 26 16 16 282 76 17 16 13 27 84 16 11 13 3 33 68 35 19 12 53 9 27 17 0 71 28 23 19 442 125 43 23 11 46 134 36 18 32 3 32 124 81 16 22 59 23 19 17 0 52 16 24 12 318 90 35 13 4 32 99 19 18 15 6 30 86 58 14 11 43 19 12 12 1 33 13 14 6 195 54 25 5 8 14 68 13 13 10 4 19 38 22 10 6 35 22 9 4 1 53 32 16 5 272 67 20 16 8 18 114 34 18 15 8 28 56 33 14 7 35 17 10 8 0 2011 2.492 2.081 597 173 125 101 97 72 66 60 56 49 32 29 20 19 12 10 10 9 7 6 3 67 34 28 5 343 62 10 12 13 24 142 34 29 15 11 36 92 47 22 19 47 23 13 11 1 53,9 8,5 1,5 5 2,9 0,3 0,7 59 7,3 1,9 3,7 3,3 0,2 0,3 56,9 8,1 1,8 3,2 6,4 0,4 0,3 52,3 8,8 1,8 4,4 4 0,7 0,2 47,7 9,2 2,9 5 6,5 0,5 0,5 40,6 9,2 4,2 6,5 4,9 1,8 0,5 37,7 9,2 3,7 4,9 6,4 1,7 0,9 38,6 8,7 4,1 6 4,6 2,9 0,6 29 8,4 5,3 5,2 3,3 3,9 1 25 6,5 8,1 3,5 7,5 2,1 1 34,9 7,2 5,2 6,3 5,1 1,9 0,8 28,7 6,0 2,4 8,3 4,8 2,3 1,1 43 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 2011 yılı itibarıyla, seküritizasyon kredilerinde özel sermayeli mevduat bankalarının ağırlıklı yapılarının devam ettiği, bununla birlikte bir katılım bankasının ilk 10 banka içinde yer aldığı görülmektedir. Sektörde, söz konusu piyasaya katılımın yaygınlaştığı görülmektedir. Tablo 2.9-5: Seküritizasyon Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 AKBANK T. VAKIFLAR B. FİNANSBANK T.İŞ BANKASI Pay 58,9 27,4 8,5 5,2 2004 AKBANK T. İŞ B. T. GARAN. B. FİNANSBANK T.VAKIF. B. YAPI KREDİ B. Pay 38,0 20,4 18,4 9,6 8,2 5,4 2006 T. GARANTİ B. AKBANK T.İŞ BANKASI YAPI KREDİ B. FİNANSBANK DENİZBANK Pay 27,1 27,0 23,5 11,5 8,1 2,9 2008 T. GARANTİ B. AKBANK T.İŞ BANKASI YAPI KREDİ B. T. VAKIFLAR B. FİNANSBANK Pay 28,0 21,0 20,9 10,7 10,6 5,2 2010 T. GARANTİ B AKBANK T.İŞ BANKASI T. VAKIF. B YAPI KREDİ B. FİNANSBANK DENİZBANK HSBC BANK Pay 30,5 23,3 17,6 10,5 9,8 3,8 3,5 1,1 2011 AKBANK YAPI KREDİ B. T.İŞ BANKASI T. GARANTİ B T. VAKIF. B T.HALK B. DENİZBANK FİNANSBANK T. EKONOMİ B. ALBARAKA T.B. Pay 18,2 15,9 15,4 14,6 10,8 5,9 3,8 3,1 2,3 2,1 2.10. Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler 2006 yılından itibaren düşme eğilimi gösteren gayrinakdi krediler ve yükümlülükler yoğunlaşması, 2011 yılında bir miktar artmıştır. Bu kapsamda, İlk 5 banka, ilk 10 banka paylarının ve HHI göstergesinin 2011 yılında yükseldiği gözlenmektedir. Tablo 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler YoğunlaĢması G.Nakdi Kredi ve Yük. (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2000 42,5 60,7 513,7 2001 55,1 75,1 780,8 2002 52,8 74,3 765,3 2003 52,6 74,0 766,1 2004 49,9 71,8 712,0 2005 47,8 72,3 664,7 2006 50,4 73,3 748,6 2007 48,5 71,1 681,4 2008 48,1 70,3 648,2 2009 46,1 70,2 624,7 2010 45,6 70,4 608,7 2011 48,7 73,4 670,9 36,0 39,7 24,3 100,0 65,5 22,2 12,3 100,0 56,6 32,7 10,7 100,0 56,1 31,0 12,8 100,0 55,1 29,2 15,7 100,0 51,8 26,7 21,4 100,0 53,4 23,9 22,6 100,0 52,5 31,6 15,8 100,0 54,1 28,1 17,8 100,0 56,0 27,8 16,3 100,0 56,5 26,8 16,7 100,0 60,9 27,1 12,0 100,0 96,3 2,9 0,8 100,0 95,5 3,7 0,8 100,0 94,9 3,4 1,7 100,0 94,0 3,0 3,0 100,0 91,7 3,0 5,3 100,0 89,4 2,4 8,1 100,0 86,5 2,3 11,2 100,0 83,7 3,1 13,2 100,0 80,5 3,7 15,8 100,0 80,5 4,8 14,7 100,0 81,4 5,5 13,1 100,0 84,1 4,0 12,0 100,0 Gayrinakdi krediler ve yükümlülüklerde mevduat bankalarının baskın olduğu yapı devam etmektedir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların toplamdaki paylarında artış yaşanmıştır. Bununla beraber, orta ölçekli bankaların ve katılım bankalarının anlamlı derecede payı bulunmaktadır. Grafik 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yük. YoğunlaĢması ile Fonksiyonel Dağılım BDDK 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2003 2004 2001 2002 0 2000 0 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 44 91,7 4,0 3,1 89,4 86,5 3,7 4,8 83,7 5,5 80,580,5 81,4 84,1 2011 200 94,0 2010 20 2,3 96,3 95,5 94,9 2009 400 2007 40 2008 600 2005 60 0,8 0,8 1,7 3,0 2,9 3,7 5,3 3,4 8,1 3,0 % 11,2 13,1 12,0 13,2 3,0 15,8 14,7 2,4 2006 800 100 98 95 93 90 88 85 83 80 78 75 2004 1.000 2002 (%) 2003 80 Orta Ölçekli HHI 2001 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli (%) 2000 100 Kalkınma ve Yatırım Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 2.10-2: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülüklerde Ġlk 10 Banka Sıralaması (%) 2000 1 YAPI KREDİ B 12,6 YAPI KREDİ B Pay 2002 Pay 2011 Pay 17,2 YAPI KREDİ B 16,0 YAPI KREDİ B 17,7 YAPI KREDİ B 13,0 YAPI KREDİ B 11,9 YAPI KREDİ B 12,0 Pay 2004 Pay 2006 Pay 2008 Pay 2010 2 T.GARAN. B 9,0 T.İŞ BANKASI 11,4 T.GARAN. B. 11,4 T.GARAN. B. 11,0 T. GARAN. B. 11,3 T.GARAN. B. 9,6 T. İŞ BANKASI 11,8 3 T. İŞ BANKASI 7,7 T.GARANTİ B. 10,4 T. İŞ BANKASI 9,9 T. İŞ BANKASI 8,4 T. İŞ BANKASI 9,3 T. İŞ BANKASI 9,3 T.GARAN.B. 9,6 4 T.VAKIF. B. 6,8 T.VAKIFLAR B. 7,6 T.VAKIF. B. 6,4 ASYA KAT. 7,2 ASYA KAT. 8,1 T. HALK B. 7,8 T. HALK B. 8,2 5 PAMUKB. 6,4 KOÇBANK 6,2 FİNANS B. 6,2 FİNANS B. 6,1 T.VAKIF. B. 6,4 T. VAKIF. B. 6,9 T. VAKIF. B. 7,2 6 DEMİRB. 4,5 PAMUKBANK 5,9 AKBANK 5,0 T.VAKIF. B. 5,6 T. HALK B. 5,4 AKBANK 6,3 AKBANK 6,7 7 OSMANLI B. 4,5 FORTIS B. 4,2 KOÇBANK 4,9 DENİZBANK 4,7 AKBANK 5,3 ASYA KAT. 5,6 T.C.ZİRA. B. 5,5 8 FİNANS B. 3,5 FİNANS B. 4,0 FORTIS B. 4,2 AKBANK 4,5 FİNANS B. 4,4 T.C. ZİRA. B. 4,6 DENİZBANK 4,5 9 KOÇBANK 3,0 AKBANK 3,9 DENİZBANK 4,1 FORTIS B. 4,5 DENİZBANK 3,8 DENİZBANK 4,6 ASYA KAT. 4,3 10 EMLAK B. 2,8 T.C.ZİRAAT B. 3,6 T.HALK B. 3,6 T.HALK B. 3,6 T.C. ZİRA. B. 3,4 FİNANS B. 3,7 T.EKON.B. 3,7 Yıllar itibarıyla türev işlemlere ilişkin piyasa yapısında önemli bir değişim gözlenmemektedir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların payında bir miktar artış yaşanırken, orta ölçekli bankalarda aynı puanda azalma meydana gelmiştir. Büyük ölçekli bankalar, toplam türev işlemlerin %56,3’ünü gerçekleştirirken, orta ölçekli bankalar için söz konusu oran %34,1’dir. Türev işlemler açısından sektörde yüksek bir yoğunlaşma bulunmamaktadır. Bir önceki yıl ile karşılaştırıldığında, sektör yoğunlaşmasının, bir önceki yıl ile paralellik arz ettiği görülmektedir. İlk 5 ve ilk 10 bankanın payların da geçen yılla paralel olup, ilk 10 bankanın payında 0,9 puanlık kısmi bir artış meydana gelmiştir. Tablo 2.10-3: Türev ĠĢlemler YoğunlaĢma Göstergeleri Türev Finansal Araçlar (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2000 47,4 65,8 662,7 2001 60,7 84,9 942,9 2002 63,9 81,9 1052,0 2003 63,3 81,5 1044,1 2004 59,3 79,1 869,4 2005 55,3 79,4 801,4 2006 52,5 78,1 835,0 2007 53,2 76,5 804,2 2008 55,1 80,4 865,5 2009 57,6 80,4 845,5 2010 63,7 84,8 949,9 2011 63,7 85,7 948,3 27,0 45,0 28,0 100,0 39,8 43,6 16,6 100,0 42,1 42,7 15,3 100,0 47,5 39,4 13,1 100,0 33,8 47,1 19,1 100,0 36,4 40,1 23,5 100,0 32,6 50,7 16,7 100,0 39,4 37,7 22,9 100,0 45,6 37,7 16,7 100,0 50,1 37,4 12,5 100,0 54,4 36,0 9,6 100,0 56,3 34,1 9,6 100,0 97,5 2,5 0,0 100,0 97,9 2,1 0,0 100,0 93,4 6,6 0,0 100,0 94,8 5,1 0,0 100,0 94,7 4,6 0,7 100,0 92,3 7,6 0,1 100,0 95,2 4,0 0,8 100,0 91,4 7,2 1,4 100,0 96,4 1,7 1,9 100,0 95,8 2,2 2,0 100,0 96,7 1,8 1,5 100,0 96,5 1,9 1,7 100,0 Türev işlemlerde, mevduat bankalarının ağırlıklı yapısı, 2011 yılında da devam etmiştir. Toplam türev işlemlerin %96,5’i mevduat bankalarınca gerçekleştirilmiştir. Kalkınma ve yatırım bankalarının payı %1,9 iken, katılım bankalarının payı %1,7 düzeyindedir. Grafik 2.10-2: Türev ĠĢlemler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım BDDK 2011 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2002 2003 2001 Mevduat Bankaları 45 Kalkınma ve Yatırım 2011 0 2000 0 2010 200 2009 20 2007 400 2008 Orta Ölçekli HHI 2005 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 2006 600 40 2004 800 60 2002 1.000 80 100 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,1 0,8 1,4 1,9 2,0 1,5 1,7 2,5 2,1 98 % 1,7 2,2 1,8 1,9 6,6 5,1 4,6 7,6 4,0 95 7,2 93 90 88 97,5 97,9 96,4 95,8 96,7 96,5 85 95,2 93,4 94,8 94,7 92,3 91,4 83 80 78 75 2003 (%) 1.200 2001 (%) 2000 100 Katılım Bankaları Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 2011 yılı için türev işlemlerde ilk 10 banka sıralaması incelendiğinde, özel sermayeli mevduat bankaları ile küresel sermayeli mevduat bankalarının bu alanda öncü rol oynadığı görülmektedir. 2011 yılı itibarıyla bir kamu mevduat bankası, toplam türev işlemlerin yalnızca %2,3’lük kısmını gerçekleştirmiştir. Tablo 2.10-4: Türev ĠĢlemlerde Ġlk 10 Banka Sıralaması (%) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2000 KOÇBANK T.GARANTİ B. FİNANSB. AKBANK YAPI KR. B. PAMUKB T. DIŞ TİC. B. BİRLEŞ.T.KÖR.B OSMANLI B. ALTERNATİFB. BDDK Pay 17,6 8,2 7,5 7,4 6,7 5,2 3,6 3,5 3,1 3,0 2002 HSBC B. AKBANK T.GARAN.B T.İŞ BANK. DENİZB. CITIBANK YAPI KR. B. FİNANSB. T.EXIMB. KOÇBANK Pay 21,4 15,3 12,6 8,6 6,0 4,4 4,1 3,7 3,3 2,4 2004 HSBC B. T.GARA. B. AKBANK DENİZB. FİNANSB. CITIBANK YAPI KR. B. T.İŞ BANK. KOÇBANK FORTIS B. Pay 17,4 12,3 12,0 8,9 8,7 4,8 4,6 4,4 3,1 3,0 46 2006 FİNANSB. T.GARAN.B AKBANK T.İŞ BANK. CITIBANK HSBC B. DENİZB. YAPI KR.B. FORTIS B. OYAKBANK Pay 19,6 10,3 7,9 7,4 7,3 7,2 5,4 4,8 4,8 3,4 2008 T.GARAN. B FİNANSB. YAPI KR B. T.İŞ BANK. AKBANK FORTİS B. CITIBANK DENİZB. ING BANK HSBC B. Pay 19,0 12,1 8,8 7,9 7,3 7,0 5,3 4,5 4,3 4,2 2010 YAPI KR. B T. GARA.B. FİNANSB. AKBANK T. İŞ BANK. DENİZB. HSBC B. FORTİS B. T.EKON.B. ING BANK Pay 15,0 14,1 13,4 10,6 10,5 6,7 6,4 3,2 2,9 2,1 2011 YAPI KR.B. AKBANK FİNANSB. T. GARAN.B. T.İŞ BANK. DENİZB. T.EKON.B. HSBC BANK ING BANK T.VAKIFLAR Pay 14,5 13,6 12,2 12,2 11,2 7,4 5,7 4,4 2,3 2,3 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 3. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE KAPASĠTE 3.1. MüĢteri Analizi 3.1.1. Kredi MüĢterileri Esas ve ağırlıklı faaliyeti mevduat ve diğer kaynaklardan topladıkları fonları kredi olarak kullandırmak olan bankalar için, daha fazla kredi müşterisine ulaşmak hem büyüme hem de kârlılık açısından önemli bir hedeftir. Türk Bankacılık Sektöründe kredi müşteri sayısı, ekonominin büyümesi ve istikrara bağlı olarak yıllar itibarıyla artış trendi sergilemektedir. Küresel finans krizin devam ettiği bir ortamda kredi müşteri sayısının ılımlı artışını sürdürmesi kredi talebinin ve ekonomiye olan güvenin bir göstergesidir. Mevduat bankalarının kredi kullandırdığı müşteri sayısı, diğer fonksiyonel banka gruplarının müşteri sayısına göre oldukça fazladır. Tablo 3.1-1: Kredi MüĢteri Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Kredi Müşteri Sayısı Toplam Sayı (bin adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 2005 29.177,5 28.884,3 290,6 2,5 2006 27.712,0 27.019,1 678,5 14,4 2007 34.193,8 33.399,1 770,3 24,4 2008 38.181,3 37.411,4 743,5 26,5 2009 39.388,6 38.565,7 794,4 28,5 2010 41.495,9 40.554,8 905,3 35,8 2011 46.109,0 45.059,0 949,1 100,9 99,0 1,0 0,0 97,5 2,4 0,1 97,7 2,3 0,1 98,0 1,9 0,1 97,9 2,0 0,1 97,7 2,2 0,1 97,7 2,1 10,6 Sahiplik yapısı itibarıyla kredi müşteri sayısı gelişim endeksi 2005=100 alınarak hesaplandığında, müşteri sayısını en fazla artıran grubun, statü değişikliğinin etkisiyle küresel sermayeli bankalar grubunda olduğu anlaşılmaktadır. Endeksin 2011 yılı değeri, yabancı bankalar için 339,9, kamu bankaları için 176,4, yerli özel bankalar için 124 ve sektörün geneli için 159,6'ya ulaşmıştır. Ölçek grupları itibarıyla ise, küçük ölçekli bankaların bu alanda gelişim göstermediği ve 2011 yılı itibarıyla, bu gruba ait endeksin baz yılı değerinin altında kaldığı görülmektedir. Endekse göre, orta ölçekli bankalar grubu kredi müşteri sayısını son 5 yılda %68,1, büyük ölçekli bankalar grubu ise %59,1 oranında artırmıştır. Grafik 3.1-1: Sahiplik ve Ölçek Ġtibarıyla Kredi MüĢteri Sayısı GeliĢim Endeksi 400 180 (2005=100) 160 300 (2005=100) 140 250 120 200 100 150 80 60 40 2011 2010 0 2009 2011 2010 2009 2008 2007 2006 0 2005 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 20 2007 50 Kamu Yerli Özel 2006 Sektör Yabancı 2008 100 2005 350 Bir bankanın kredi müşterisi aynı zamanda başka bir bankanın da kredi müşterisi olabildiği için, müşteri alanında diğer kapasite göstergelerindeki duruma kıyasla daha farklı bir yoğunlaşma bulunmaktadır. Bununla birlikte toplam müşteri tabanında, bankaların hitap ettiği kredi müşteri sayıları dikkate alındığında, ilk 5 bankanın toplamdaki payının 2011 yılı itibarıyla %58,6, ilk 10 bankanın payının %90,1 olduğu görülmektedir. Son yıllarda önemli bir yapısal değişimin olmadığı bu alanda, ilk 5 ve ilk 10 banka paylarının 2010 yılına göre artması ve ilk 10 banka payının son yıllardaki en yüksek düzeyine ulaşması, yoğunlaşma açısından nispeten olumsuz bir göstergedir. BDDK 47 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Banka grupları için kredi müşteri sayılarına ilişkin endeksin ortaya koyduğu görünüm, banka başına ortalama müşteri sayısı verileriyle de teyit edilmektedir. Büyük ölçekli bankalar grubunda banka başına kredi müşteri sayısı, ortalama %11,3 oranında artarak yaklaşık 4,6 milyon kişiye ulaşmıştır. Orta ölçekli bankalar grubunda banka başına müşteri sayısı, 2008 yılı seviyesine tekrar yükselerek 1,4 milyon olmuştur. Sektörde küçük ölçekli bir banka ortalama 29 bin kredi müşterisine hizmet vermektedir. Fonksiyon grupları bazında ise, kalkınma ve yatırım bankaları için banka başına müşteri sayısında oransal olarak büyük artış olsa da, bu bankaların faaliyet şekli nedeniyle müşteri sayısı diğer gruplara göre düşük kalmaktadır. Tablo 3.1-2: Kredi MüĢteri Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Kredi Müşteri Sayısı İlk 5 Banka (%) İlk 10 Banka (%) Ölçeğe Göre Dağılım (bin adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (bin adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 2005 63,7 88,0 2006 61,3 88,7 2007 58,5 88,3 2008 59,7 88,7 2009 57,4 88,3 2010 58,1 89,3 2011 58,6 90,1 2.890,2 1.097,3 34,2 2.704,0 1.129,7 24,3 3.347,5 1.231,4 26,0 3.716,7 1.412,1 25,5 3.875,8 1.275,0 23,7 4.133,5 1.289,5 29,0 4.598,6 1.434,7 31,5 849,5 72,7 0,2 818,8 169,6 1,1 1.012,1 192,6 1,9 1.169,1 185,9 2,0 1.205,2 198,6 2,2 1.267,3 226,3 2,8 1.453,5 237,3 7,8 Sektördeki bankaların kredi müşteri sayısı açısından sıralamasına bakıldığında, 2011 yılı itibarıyla ilk beş sırada özel sermayeli bankaların olduğu görülmektedir. Bu bankaları, kamu sermayeli üç banka takip etmektedir. En fazla kredi müşterisine sahip banka 6,8 milyon müşteriye hizmet verirken, sıralamada 10 uncu olan bankanın kredi verdiği müşteri sayısı 2 milyondur. Tablo 3.1-3: Kredi MüĢteri Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2005 % 1 YAPI KR. B. 2 GARANTİ B. 3 ZİRAAT B. 4 İŞ BANKASI 5 FİNANSBANK 6 HSBC BANK 7 VAKIFBANK 8 ING BANK 9 AKBANK 10 HALKBANK Pay 24,4 12,0 11,1 8,9 7,2 6,9 5,8 4,5 3,7 3,3 2006 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI FİNANSBANK VAKIFBANK HSBC BANK ZİRAAT B. HALKBANK AKBANK DENİZBANK Pay 17,6 15,8 10,8 8,8 8,2 8,0 6,9 4,9 4,1 3,6 2007 YAPI KR. B. GARANTİ B. AKBANK İŞ BANKASI HSBC BANK FİNANSBANK VAKIFBANK ZİRAAT B. HALKBANK DENİZBANK Pay 15,5 14,9 10,0 10,0 8,2 7,9 7,0 6,3 4,9 3,7 2008 GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK İŞ BANKASI FİNANSBANK HSBC BANK VAKIFBANK ZİRAAT B. HALKBANK DENİZBANK Pay 16,0 14,6 10,1 10,0 9,1 7,6 6,9 6,1 4,6 3,9 2009 GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK İŞ BANKASI FİNANSBANK VAKIFBANK ZİRAAT B. HSBC BANK HALKBANK DENİZBANK Pay 15,4 13,3 10,1 9,7 9,0 8,1 7,3 6,3 5,0 4,2 2010 GARANTİ B. YAPI KR. B. FİNANSBANK AKBANK İŞ BANKASI VAKIFBANK ZİRAAT B. HALKBANK HSBC BANK DENİZBANK Pay 15,1 13,4 10,2 10,1 9,3 8,3 7,5 6,0 5,2 4,1 2011 GARANTİ B. YAPI KR. B. FİNANSBANK AKBANK İŞ BANKASI VAKIFBANK ZİRAAT B. HALKBANK HSBC BANK DENİZBANK Pay 14,9 13,4 11,4 9,9 9,1 8,5 8,2 5,8 4,5 4,4 Kutu 13: Kredi MüĢteri Sayılarında Küresel Görünüm Kredi müşteri sayılarına* ilişkin ülke karşılaştırmalı veriler incelendiğinde, Türkiye’de kredi kullanımının ve bankaların hizmet verdiği kredi müşterisi sayısının tablodaki ülkelerin çoğundan daha yüksek düzeyde olduğu söylenebilir. Bu çerçevede Türkiye’de her 100 bin yetişkinden 732’si kredi müşterisi olup bu rakam Hollanda’da 847, İtalya’da 534, İspanya’da 340’tır. Hollanda Türkiye Estonya İtalya Güney Afrika Portekiz Arjantin Letonya İspanya Malezya Endonezya Suudi Arabistan Japonya Hindistan ABD Kredi Müşteri Sayısı (Milyon Adet) 2005 2006 2007 2008 9,7 9,7 9,7 9,7 29,2 27,7 34,2 38,2 v.y. v.y. v.y. 0,5 22,5 22,8 23,1 25,8 12,8 16,0 18,2 1 ,5 3,0 3,2 3,4 3,7 6,0 7,7 9,5 11,0 v.y. v.y. v.y. 0,7 9,5 10,4 11,9 11,9 4,7 5,1 5,4 5,4 v.y. v.y. 26,3 33,1 1,7 2,2 2,5 3,0 20,3 19,8 19,7 19,4 77,2 85,4 99,4 107,0 v.y. v.y. 79,4 v.y. 2009 11,4 39,4 0,6 27,4 14,2 3,8 11,5 0,7 13,2 5,4 36,8 3,1 18,9 v.y. v.y. 2005 728,6 573,3 v.y. 447,1 398,2 333,6 210,2 v.y. 254 9 269,4 v.y. 113,6 183,9 105,3 v.y. 100.000 Yetişkin Başına Kredi Müşterisi 2006 2007 2008 726,8 721,0 721,6 534,2 647,0 709,4 v.y. v.y. 474,6 4 1,5 454,0 501,8 491,0 552,0 429,1 358,3 383,1 411,5 267,3 325,0 369,2 v.y. v.y. 363,1 276,3 310,5 305,6 284,8 291,0 283,7 v.y. 162,0 200,2 142,6 155,9 184,4 179,7 178,0 175,3 114,3 130,4 137,5 v.y. 331,8 v.y. 2009 847,5 731,8 541,0 534,2 421,6 417,6 387,9 343,1 339,5 286,6 222,8 187,3 171,0 v.y. v.y. *Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir. Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 48 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 3.1.2. Mevduat MüĢterileri Bankacılık sektöründe mudi sayısı, genel olarak bankacılık ve mevduat sigortası sistemine olan güvenden etkilendiği kadar, devlet ile birlikte diğer gerçek ve tüzel müşterilerin bazı bankacılık hizmetlerinden yararlanma ihtiyacı ve mevduatın getirisi gibi unsurlardan da etkilenmektedir. Mudiler, hem bankacılık sektörünün hem de genel olarak finansal sektörün en büyük müşteri grubudur. Türk Bankacılık Sektöründe mudi sayısı, inişli çıkışlı bir seyir izlemektedir. Fonksiyonel bankacılık grupları kesitinde değerlendirilirse, son yıllarda mudi sayısındaki azalmanın mevduat bankalarından kaynaklandığı, buna karşılık katılım bankalarının müşteri sayılarını artırdığı görülmektedir. Oransal olarak bakıldığında, yine katılım bankaları grubunun hizmet verdiği müşteri tabanının her geçen yıl genişlediği değerlendirilmektedir. Tablo 3.1-4: Mudi Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Mudi Sayısı Toplam Sayı (bin adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 2005 69.624,4 68.790,6 833,9 2006 71.615,9 70.612,9 1.003,0 2007 71.443,7 70.234,1 1.209,6 2008 68.071,8 66.663,9 1.407,9 2009 68.889,8 66.916,8 1.972,9 2010 49.364,9 47.251,8 2.113,1 2011 51.873,6 49.392,9 2.480,7 98,8 1,2 98,6 1,4 98,3 1,7 97,9 2,1 97,1 2,9 95,7 4,3 95,2 4,8 Katılım bankaları grubunun mudi kazanma anlamında kat ettiği yol, mudi sayısı gelişim endeksinin seyrinden de açık şekilde görülmektedir. 2005 yılı baz alınarak hesaplanan endeksin değeri, mevduat bankaları için 100'ün altında iken, 2010 yılında bakiyesi sıfır olan hesaplar hariç tutulduğunda katılım bankaları için 297'ye yükselmiştir. Ölçek bazında ise, orta ölçekli bankalar grubunun mevduat müşterilerini artırma konusunda daha başarılı oldukları açıktır. Küçük ölçekli bankalar grubunun 2010 yılında artan mevduat müşteri sayısının 2011 yılında %29 düşmesi mevduat toplama işlevinin büyük ve orta ölçekli bankalarda yoğunlaştığını göstermiştir. Grafik 3.1-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Mudi Sayısı GeliĢim Endeksi 200 2005=100 2005=100 250 160 200 120 150 80 100 Mevduat Bankaları 40 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Katılım Bankaları 2011 2010 2009 2008 2005 20 11 20 10 20 09 20 08 20 06 20 05 20 07 Sektör 0 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0 2007 50 2006 300 Mudi sayısı için ilk 5 ve ilk 10 bankanın paylarının yıllar itibarıyla azalış sergilemesi, müşterilerin belli bankalarda oluşturduğu yoğunlaşmanın azaldığına işaret etmektedir. Gruplar itibarıyla ortalama mudi sayıları dikkate alındığında, 2011 yılı itibarıyla mevduat bankalarının ortalama mudi sayısı 1,6 milyon, katılım bankalarının ortalama mudi sayısı ise 600 bin civarındadır. Ölçek bazında ise, büyük ölçekli bankaların ortalama mudi sayısı, orta ölçekli bankaların ortalama mudi sayısından yedi, küçük ölçekli bankaların ortalama mudi sayısından ise 167 kat daha fazladır. BDDK 49 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 3.1-5: Mudi Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Mudi Sayısı İlk 5 Banka (%) İlk 10 Banka (%) Ölçeğe Göre Dağılım (bin adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (bin adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 2005 83,2 94,8 2006 80,6 95,3 2007 81,0 94,2 2008 79,5 94,3 2009 78,9 93,7 2010 71,0 90,9 2011 71,7 90,5 9.020,5 668,3 48,7 9.290,5 666,7 53,2 9.046,5 874,7 32,0 8.524,0 908,1 33,5 8.616,8 857,1 26,0 5.871,6 804,2 51,3 6.112,8 931,9 36,7 2.023,3 208,5 2.139,8 250,8 2.128,3 302,4 2.083,2 352,0 2.091,2 493,2 1.476,6 528,3 1.593,3 620,2 Mudi sayısına göre sıralama yapıldığında, ilk 10 banka içinde listenin ilk sıralarında kamu bankaları yer almaktadır. 2011 yılı itibarıyla ilk sırada yer alan banka, tüm mudilerin yaklaşık üçte birine hizmet vermektedir. Kamu bankalarını özel sermayeli mevduat bankaları izlemiştir. Banka sıralaması 2010 yılına göre göre sadece 9. ve 10. sıralarda değişim göstermiştir. Bir önceki yıl 10. sırada olan banka bir üst sıraya geçmiş, yerini listede olmayan yeni bir bankaya bırakmıştır. Tablo 3.1-6: Mudi Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2005 % 1 ZİRAAT B. 2 İŞ BANKASI 3 VAKIFBANK 4 HALKBANK 5 YAPI KR. B. 6 AKBANK 7 GARANTİ B. 8 ING BANK 9 KOÇBANK 10 DENİZBANK Pay 38,8 16,6 13,8 8,0 6,0 4,5 3,0 1,9 1,2 1,0 2006 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK YAPI KR. B. HALKBANK AKBANK GARANTİ B. ING BANK DENİZBANK ŞEKERBANK Pay 39,1 16,8 9,5 8,2 7,1 6,6 3,6 2,4 1,2 0,9 2007 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK HALKBANK YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. ING BANK DENİZBANK ŞEKERBANK Pay 39,8 17,6 9,6 7,4 6,5 3,9 3,7 3,0 1,6 1,1 2008 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK HALKBANK GARANTİ B. AKBANK YAPI KR. B. ING BANK DENİZBANK FİNANSBANK Pay 39,2 18,6 9,5 7,5 4,6 4,1 4,0 3,4 2,1 1,2 2009 ZİRAAT B. İŞ BANKASI HALKBANK VAKIFBANK GARANTİ B. AKBANK YAPI KR. B. ING BANK FİNANSBANK BANKASYA Pay 38,3 19,1 8,8 8,1 4,6 4,6 4,1 3,3 1,5 1,4 2010 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK HALKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK ING BANK FİNANSBANK DENİZBANK Pay 29,2 13,4 11,5 9,4 7,6 6,4 5,9 3,2 2,4 2,0 2011 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK HALKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK ING BANK DENİZBANK TEB Pay 29,6 13,3 11,0 9,3 8,4 6,1 4,7 3,2 2,4 2,4 Kutu 14: Mevduat MüĢteri Sayılarında Küresel Görünüm Mudi sayılarına* ilişkin ülke verilerinin yer aldığı aşağıdaki tabloya göre, Japonya’da her 100 bin yetişkinden yaklaşık yedi bini mevduat müşterisi olup, Japonya bu konuda diğer ülkelerden öndedir. Güney Kore, Malezya gibi uzakdoğu ülkeleri de ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye’de ise her 100 bin yetişkinden yaklaşık 1.300’ü mevduat müşterisi olup, bu değer Türkiye’yi İtalya, İspanya gibi ülkelerin üzerine taşımaktadır. Mevduat Müşteri Sayısı (Milyon Adet) 100.000 Yetişkin Başına Mevduat Müşterisi 2005 2006 2007 2008 2009 2005 20 6 2007 2008 2009 Japonya 833,1 801,2 791,4 785,8 784,8 7.563,2 7.263,9 7.165,0 .108,8 7.099,3 Kore 155,7 161,7 163,7 171,1 176,1 3.996,6 4.11 ,3 4.119,9 4.260,1 4.383,9 Portekiz v.y. 23,5 24,4 24,9 25,2 v.y. 2.631,3 2.715,1 2.768,5 2.800,0 2.084,0 Estonya v.y. v.y. v.y. 1,9 2,4 v.y. v.y. v.y. 1.694,9 Hollanda 23,6 23,5 23,7 23,8 24,0 1.769,1 1.756,3 1.769,9 1.765,5 1.781,7 Malezya 33,3 34,2 34,7 30,9 28,2 1.892,0 1.894,6 1.879,8 1.633,1 1.491,9 Avusturya 9,8 9,8 10,0 10,1 9,9 1.420,1 1.406,2 1.427,5 1.428,4 1.398,8 Türkiye 69,3 71,0 71,1 67,8 69,3 1.362,2 1.370,1 1.345,6 1.261,1 1.288,0 İtalya 37,7 38,3 43,9 55,7 64,2 749,4 756,7 861,5 1.085,1 1.250,8 Letonya 1,8 2,0 2,3 2,3 2,4 931,5 1.023,1 1.159,4 1.195,6 1.205,1 Macaristan 7,2 7,7 8,2 8,5 87 840,0 897,6 957,8 993,2 1.017,1 Güney Afrika 16,8 21,8 24,5 26,4 28,3 525,3 6 1,6 743,7 7 2,9 839,1 Suudi Arabistan 7,3 8,9 10,0 11,8 13,4 479,9 571,7 620,0 714,0 809,3 İspanya 26,2 27,3 28,5 30,1 30,3 707,5 723,6 743,2 775,6 780,7 Arjantin 14,4 15, 17,8 18,4 18,3 505,6 546,3 606,1 619,3 615,9 Norveç 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 422,5 42,3 466,2 90,2 529,7 466,8 485,1 519,2 581,7 v.y. 637,4 649,0 680,7 747,3 v.y. v.y. v.y. 83,8 v.y. v.y. v.y. v.y. 350,2 v.y. v.y. Hindistan ABD *Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir. Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 50 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 3.2. ġube ve Personel Analizi 3.2.1. ġube Bankacılık hizmeti sunumunda en önemli işlevi banka şubeleri yerine getirmektedir. 2000-2001 krizlerinin Türk Bankacılık Sektörüne etkisi nedeniyle 2003 yılına kadar azalmaya devam eden şube sayısı, bu yıldan itibaren artış sergilemiştir. Özellikle küresel finans krizi öncesinde yüksek büyüme oranlarına ulaşan sektördeki şube sayısı, kriz sonrasında ılımlı artış göstermektedir. Bankaların aktif büyüklüğündeki artışa kıyasla şube sayısının daha yavaş artmasında verimlilik faktörü rol oynamaktadır. Finansal istikrara paralel şekilde hareket eden organik büyüme ile birlikte artışını sürdüren banka şubesi sayısı, 2011 yılı itibarıyla 10 bini aşmış durumdadır. 2011 yılında en fazla şube sayısı artışı %12,9 oranıyla katılım bankalarında gerçekleşmiştir. Tablo 3.2-1: ġube Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Şube Sayısı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Toplam Sayı Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 7.984 7.812 144 28 6.983 6.854 115 14 6.321 6.168 118 35 6.267 6.045 189 33 6.474 6.186 255 33 6.568 6.241 292 35 7.302 6.904 356 42 8.144 7.678 422 44 9.304 8.724 536 44 9.581 8.968 569 44 2010 97,8 1,8 0,4 98,2 1,6 0,2 97,6 1,9 0,6 96,5 3,0 0,5 95,6 3,9 0,5 95,0 4,4 0,5 94,5 4,9 0,6 94,3 5,2 0,5 93,8 5,8 0,5 93,6 5,9 0,5 2011 10.066 10.517 9.419 9.791 607 685 40 41 93,6 6,0 0,4 93,1 6,5 0,4 Şube sayısının fonksiyon gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, katılım bankalarının sektördeki toplam şube sayısı içindeki payının istikrarlı bir şekilde arttığı ve 2011 yılı itibarıyla %6,5’e ulaştığı gözlemlenmektedir. Buna karşılık, mevduat bankalarının payı yıllar itibarıyla azalış eğilimi sergilemekte olup, son yılda %0,5 düşüş göstermemiştir. Son bir yılda 44’ten 40’a inen kalkınma ve yatırım bankalarının şube sayısı ise, toplam şube sayısının %0,4’üne tekabül etmektedir. 2005 yılı baz alınarak hesaplanan şube sayısı gelişim endeksi fonksiyon grupları itibarıyla incelendiğinde, katılım bankalarının şubeleşme hızının sektör ortalamasının oldukça üzerinde olduğu dikkati çekmektedir. Katılım bankaları grubu için şube sayısının görece hızlı artışında, sektördeki payı itibarıyla büyüme potansiyelinin daha fazla olmasının da etkili olduğu değerlendirilmektedir. Grafik 3.2-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ġube Sayısı GeliĢim Endeksi 300 200 2005=100 2005=100 250 150 200 150 100 100 Mevduat Bankaları 50 Büyük Ölçekli 50 Orta Ölçekli Katılım Bankaları Küçük Ölçekli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0 0 2005 BDDK 2006 2007 2008 2009 2010 2011 51 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 15: Banka ġube Sayılarında Küresel Görünüm Banka şube sayıları, demografik ve fiziki ölçeğin de etkisiyle Çin, ABD ve AB bölgesinde oldukça yüksektir. Ayrıca şube sayısının yapısal olarak gelişmiş ekonomilerde de yüksek olduğu görülmektedir. Ülkeler itibarıyla banka şube sayıları 2005 yılı 100 bazlı bir endeks olarak incelendiğinde, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu Romanya, Polonya, Endonezya ve Meksika gibi gelişmekte olan ekonomilerin finansal piyasalarındaki gelişmeye paralel yüksek artışlar görülmektedir. Birçok gelişmiş ekonomide ise, şubeleşme küresel krizle birlikte yavaşlamıştır. Şube Sayısı Şube Sayısı (2005=100) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2005 2006 2007 2008 2009 2010 AB-27 214.925 219.183 233.801 238.022 232.894 231.161 100 102,0 108,8 110,7 108,4 107,6 ABD 110.435 111.040 115.105 116.570 116.347 110.465 100 100,5 104,2 105,6 105,4 100,0 Almanya 44.044 42.367 41.814 41.554 40.815 40.083 100 96,2 94,9 94,3 92,7 91,0 Arjantin 3.781 3.826 3.882 3.904 3.930 v.y. 100 101,2 102,7 103,3 103,9 v.y. Avustralya 4.960 5.147 5.264 5.398 5.504 5.544 100 103,8 106,1 108,8 111,0 111,8 Avusturya 4.300 4.258 4.266 4.243 4.167 4.171 100 99,0 99,2 98,7 96,9 97,0 Belçika 4.564 4.574 4.425 4.316 4.201 4.087 100 100,2 97,0 94,6 92,0 89,5 Brezilya 27.612 28.307 29.127 30.803 30.903 31.657 100 102,5 105,5 111,6 111,9 114,6 Bulgaristan 5.629 5.569 5.827 6.080 6.038 5.961 100 98,9 103,5 108,0 107,3 105,9 Çek Cum. 1.825 1.877 1.862 1.993 1.998 1.990 100 102,8 102,0 109,2 109,5 109,0 Çin 183000 183.897 189.921 193.351 192.971 v.y. 100 100,5 103,8 105,7 105,4 v.y. Danimarka 2.122 2.152 2.194 2.192 1.996 1.654 100 101,4 103,4 103,3 94,1 77,9 Endonezya 11.346 12.283 13.115 14.437 16.326 v.y. 100 108,3 115,6 127,2 143,9 v.y. 230 245 266 257 213 202 100 106,5 115,7 111,7 92,6 87,8 Estonya Finlandiya 1.616 1.756 1.693 1.672 1.538 1.475 100 108,7 104,8 103,5 95,2 91,3 Fransa 27.075 39.759 39.298 39.017 38.238 38.727 100 146,8 145,1 144,1 141,2 143,0 Güney Afrika 2.947 3.075 3.299 2.968 3.095 3.429 100 104,3 111,9 100,7 105,0 116,4 Güney Kıbrıs 951 941 921 923 930 911 100 98,9 96,8 97,1 97,8 95,8 Güney Kore 6.768 7.123 7.409 7.703 7.581 7.670 100 105,2 109,5 113,8 112,0 113,3 Hindistan 77.349 80.205 83.942 87.891 90.356 101.258 100 103,7 108,5 113,6 116,8 130,9 Hollanda 3.748 3.456 3.604 3.421 3.137 2.864 100 92,2 96,2 91,3 83,7 76,4 İngiltere 13.130 12.880 12.425 12.360 12.276 v.y. 100 98,1 94,6 94,1 93,5 v.y. İrlanda 910 935 1.158 895 1228 1.162 100 102,7 127,3 98,4 134,9 127,7 İspanya 41.979 43.691 45.500 46.065 44.431 43.164 100 104,1 108,4 109,7 105,8 102,8 İsveç 2.003 2.004 1.988 2.025 1.950 1.937 100 100,0 99,3 101,1 97,4 96,7 İsviçre 2.718 2.694 2.699 2.664 2.639 2.643 100 99,1 99,3 98,0 97,1 97,2 İtalya 31.504 32.334 33.230 34.168 34.035 33.640 100 102,6 105,5 108,5 108,0 106,8 Japonya 33.379 32.249 55.714 55.308 55.034 v.y. 100 96,6 166,9 165,7 164,9 v.y. Kanada 6550 6.556 6.667 6.725 6.700 6.757 100 100,1 101,8 102,7 102,3 103,2 Letonya 586 610 682 658 624 587 100 104,1 116,4 112,3 106,5 100,2 Litvanya 822 892 970 973 972 951 100 108,5 118,0 118,4 118,2 115,7 Lüksemburg 246 234 229 229 v.y. v.y. 100 95,1 93,1 93,1 v.y. v.y. Macaristan 3.125 3.243 3.387 3.515 3.560 3.493 100 103,8 108,4 112,5 113,9 111,8 Malta 109 110 104 111 114 113 100 100,9 95,4 101,8 104,6 103,7 Meksika 8.711 9.092 10.123 10.994 11.385 11.882 100 104,4 116,2 126,2 130,7 136,4 Polonya 10.074 10.934 11.607 12.914 13.292 13.518 100 108,5 115,2 128,2 131,9 134,2 Portekiz 5.422 5.618 6.055 6.417 6.430 6.460 100 103,6 111,7 118,4 118,6 119,1 Romanya 3.533 4.470 6.340 7.375 6.425 6.170 100 126,5 179,5 208,7 181,9 174,6 Rusya 32.916 35.169 39.163 41.554 40.672 41.284 100 106,8 119,0 126,2 123,6 125,4 S. Arabistan 1.224 1.289 1.353 1.410 1.519 1.591 100 105,3 110,5 115,2 124,1 130,0 Slovakya 1.142 1.175 1.169 1.258 1.230 1.224 100 102,9 102,4 110,2 107,7 107,2 Slovenya 693 696 711 698 706 694 100 100,4 102,6 100,7 101,9 100,1 Türkiye 6.568 7.302 8.144 9.304 9.581 10.066 100 111,2 124,0 141,7 145,9 153,3 Yunanistan 3.543 3.699 3.850 4.098 4.078 4.005 100 104,4 108,7 115,7 115,1 113,0 Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 52 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Sektörde banka başına şube sayısı verilerine bakıldığında, yoğunlaşmanın diğer göstergelere (özellikle parasal göstergelere) kıyasla daha az olduğu görülmektedir. Ölçek grupları itibarıyla ortalamalar, son yıllarda olduğu gibi 2011 yılında da pozitif yönlü gelişim olduğunu teyit etmektedir. Tablo 3.2-2: ġube Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Şube Sayısı İlk 5 Banka (%) 2000 50,1 2001 61,5 2002 58,3 2003 58,3 2004 59,5 2005 57,3 2006 54,7 2007 51,3 2008 51,2 2009 51,3 2010 51,5 2011 51,4 İlk 10 Banka (%) 68,2 78,3 77,5 78,1 80,1 78,8 79,8 77,4 76,5 77,1 78,1 80,6 711 142 30 637 107 17 612 130 15 608 144 18 642 155 19 632 197 21 701 223 23 744 278 18 842 324 24 873 315 19 932 320 20 980 345 17 128 24 2 146 23 1 154 34 3 168 42 2 177 51 3 184 73 3 209 89 3 213 106 3 273 134 3 280 142 3 294 152 3 316 171 3 Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Sektördeki bankaların şube sayısına göre sıralamasına bakıldığında, ilk sırada %13,9’luk payla kamu sermayeli bir bankanın olduğu görülmektedir. Ayrıca, kuruluş tarihine göre daha eski olan bankaların yaklaşık 10 yıldır şube sayısı açısından ilk 2 sırayı alması dikkat çekmektedir. Diğer taraftan, ilk 10 listesindeki bankalardan özel sermayeli olanların daha hızlı şubeleştiği değerlendirilmektedir. Tablo 3.2-3: ġube Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2000 % 1 ZİRAAT B. 2 İŞ BANKASI 3 HALKBANK 4 AKBANK 5 YAPI KR. B. 6 EMLAKBANK 7 VAKIFBANK 8 GARANTİ B. 9 TÜRK TİC. B. 10 PAMUKBANK Pay 16,2 10,8 10,1 7,5 5,5 5,1 4,0 3,3 3,2 2,5 2002 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK HALKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. VAKIFBANK ING BANK ŞEKERBANK PAMUKBANK 3.2.2. Personel Pay 19,8 13,4 9,8 8,6 6,7 4,8 4,6 3,5 3,1 3,1 2004 ZİRAAT B. İŞ BANKASI HALKBANK AKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. VAKIFBANK ING BANK DENİZBANK ŞEKERBANK Pay 19,1 13,2 10,9 9,8 6,5 5,4 4,5 4,5 3,1 3,0 2006 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK YAPI KR. B. HALKBANK GARANTİ B. VAKIFBANK ING BANK FİNANSBANK DENİZBANK Pay 17,2 12,2 9,4 8,3 7,6 6,6 5,9 4,8 4,2 3,6 2008 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. HALKBANK VAKIFBANK FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK Pay 13,7 11,2 9,3 9,3 7,8 6,5 5,6 4,9 4,3 3,9 2010 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. HALKBANK VAKIFBANK FİNANSBANK DENİZBANK TEB Pay 13,9 11,3 9,1 8,6 8,5 7,0 6,3 5,0 5,0 3,3 2011 ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. HALKBANK VAKIFBANK DENİZBANK FİNANSBANK TEB Pay 13,9 11,4 8,8 8,7 8,6 7,3 6,5 5,6 5,0 4,8 Bankacılık sektöründeki çalışan sayısında 2003 yılında başlayan güçlü artış trendinin küresel krizle birlikte yavaşladığı görülmektedir. Bununla birlikte, bu dönemde çalışan sayısının ılımlı da olsa artması, Türk Bankacılık Sektörünün ve genel olarak Türkiye ekonomisinin krizden etkilenme düzeyinin görece düşük olduğunu teyit etmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla toplam çalışan sayıları incelendiğinde, şube sayısındaki duruma paralel bir seyrin olduğu açık şekilde görülmektedir. Zira katılım bankalarının toplam çalışan sayısı içindeki payı istikrarlı bir şekilde artmaya devam ederken, mevduat ile kalkınma ve yatırım bankalarının payı azalmaktadır. 2011 yılı itibarıyla sektördeki toplam çalışan sayısı içinde mevduat bankalarının payı %90,4, katılım bankalarının payı %7,1, kalkınma ve yatırım bankalarının payı ise %2,5’dir. Tablo 3.2-4: ÇalıĢan Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Çalışan Sayısı Toplam Sayı (bin) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım B. % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım B. 2000 174.706 165.224 3.001 6.481 2001 140.879 133.318 1.917 5.644 2002 125.893 118.292 1.884 5.717 2003 127.532 118.573 3.502 5.457 2004 132.734 122.592 4.790 5.352 2005 138.724 127.851 5.747 5.126 2006 150.966 138.599 7.112 5.255 2007 168.850 153.568 9.187 6.095 2008 182.665 166.326 11.032 5.307 2009 184.205 167.063 11.802 5.340 2010 191.180 173.133 12.677 5.370 2011 195.271 176.579 13.851 4.841 94,6 1,7 3,7 94,6 1,4 4,0 94,0 1,5 4,5 93,0 2,7 4,3 92,4 3,6 4,0 92,2 4,1 3,7 91,8 4,7 3,5 90,9 5,4 3,6 91,1 6,0 2,9 90,7 6,4 2,9 90,6 6,6 2,8 90,4 7,1 2,5 Bankacılık sektöründeki istihdama oransal olarak en büyük katkıyı yapan katılım bankalarının son 10 yıllık süreçteki gelişimi, çalışan sayısı gelişim endeksinde en dikkat çekici unsuru teşkil BDDK 53 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 etmektedir. Sürecin genelinde, baz yıl olan 2005 verilerine göre kalkınma ve yatırım bankaları grubu görece zayıf performans sergilemiştir. Baz yıldaki istihdam sayısını son 2 yılda ancak yakalamış olan mevduat bankaları için endeks, sektör geneline ilişkin endeksin gerisinde kalmıştır. Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, orta ölçekli bankalara ilişkin endeksin aşağı yönlü bir artış eğilimi sergilediği görülmektedir. Büyük ve küçük ölçekli banka gruplarının gelişim performansı ise, son yıllarda paralel görünüm arz etmektedir. 2011 yılında, çalışan sayısı gelişim endeksi büyük ölçekli bankalar grubu için 138’den 143’e, küçük ölçekli bankalar grubu için 135’den 140’a yükselmiştir. Grafik 3.2-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ÇalıĢan Sayısı GeliĢim Endeksi 200 300 2005=100 2005=100 250 150 200 100 150 100 Büyük Ölçekli 50 Mevduat Bankaları Orta Ölçekli Katılım Bankaları 50 Küçük Ölçekli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2005 2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Çalışan sayısı açısından sektörde ilk 5’te yer alan bankaların toplamdaki payı, son 5 yıldır %49 civarında seyretmektedir. Sektör istihdamında son yılda %75,6’dan %77,9’a yükselen oran, ilk 10 bankada oluşan yoğunlaşmanın 2000 yılına göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Banka ölçeğine göre değerlendirme yapıldığında, banka başına çalışan sayısının orta ölçekli bankalar grubunda daha hızlı arttığı görülmektedir. Tablo 3.2-5: ÇalıĢan Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar Çalışan Sayısı İlk 5 Banka (%) İlk 10 Banka (%) Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 2000 50,5 68,5 2001 57,9 76,8 2002 53,1 74,8 2003 52,3 73,8 2004 52,2 75,1 2005 50,2 74,4 2008 48,4 73,8 2009 49,2 74,7 2010 48,7 75,6 2011 49,3 77,9 15.179 3.457 629 12.644 11.693 1.924 2.696 418 360 11.740 3.052 464 12.233 3.449 514 12.438 13.667 14.678 15.790 4.368 4.835 5.582 6.281 570 596 550 644 16.172 5.852 555 16.799 6.012 590 17.443 6.237 533 2.709 500 360 2.837 383 376 3.294 778 390 3.503 958 412 3.760 1.437 394 5.221 2.951 411 5.410 3.169 413 5.696 3.463 372 2.957 471 408 2006 51,1 75,7 4.200 1.778 404 2007 48,9 73,7 4.266 2.297 435 5.198 2.758 408 Çalışan sayısı açısından sektörde ilk 6 bankanın sıralaması bir önceki yıldaki konumunu korumaya devam etmiştir. İzleyen 2 sırada yer alan banka yer değiştirirken, 10 uncu sıradaki bankanın yerini son yıllarda listede olmayan ve yabancı bir bankayla birleşen yerli bir bankaya bıraktığı görülmektedir. Tablo 3.2-6: ÇalıĢan Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2000 % 1 ZİRAAT B. 2 İŞ BANKASI 3 HALKBANK 4 YAPI KR. B. 5 EMLAKBANK 6 VAKIFBANK 7 AKBANK 8 PAMUKBANK 9 GARANTİ B. 10 DEMİRBANK BDDK Pay 21,0 9,2 8,6 5,9 5,7 4,9 4,7 3,3 2,7 2,4 2002 ZİRAAT B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. HALKBANK AKBANK VAKIFBANK GARANTİ B. PAMUKBANK İLLER B. ING BANK Pay 18,5 11,8 8,3 7,3 7,2 6,0 5,9 4,0 3,0 2,9 2004 ZİRAAT B. İŞ BANKASI HALKBANK YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. VAKIFBANK FİNANSBANK DENİZBANK ING BANK Pay 16,0 12,1 8,4 8,0 7,8 6,9 5,4 4,1 3,3 3,2 2006 ZİRAAT B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. HALKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK DENİZBANK ING BANK 54 Pay 13,7 12,4 8,9 8,2 7,9 7,2 5,1 5,1 3,7 3,6 2008 ZİRAAT B. İŞ BANKASI GARANTİ B. AKBANK YAPI KR. B. HALKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK DENİZBANK HSBC BANK Pay 11,7 11,5 9,0 8,3 8,1 6,8 5,5 5,2 4,0 3,8 2010 Pay İŞ BANKASI 12,5 ZİRAAT B. 11,9 GARANTİ B. 8,7 AKBANK 8,0 YAPI KR. B. 7,5 HALKBANK 7,0 FİNANSBANK 6,1 VAKIFBANK 5,8 DENİZBANK 4,5 HSBC BANK 3,4 2011 İŞ BANKASI ZİRAAT B. GARANTİ B. AKBANK YAPI KR. B. HALKBANK VAKIFBANK FİNANSBANK DENİZBANK TEB Pay 12,7 12,5 8,6 7,9 7,6 7,0 6,3 5,5 5,0 4,8 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 16: ÇalıĢan Sayılarında Küresel Görünüm Şube başına nüfus rakamlarına benzer şekilde banka çalışanı başına nüfus göstergeleri de, Türkiye’nin bankacılık sisteminin ve bu sektördeki istihdamın gelişimi konusunda potansiyelinin çok fazla olduğuna işaret etmektedir. Zira toplam çalışan sayısı açısından AB ükeleriyle karşılaştırıldığında, 2010 yılı verilerine göre beşinci sırada olan Türkiye, çalışan başına nüfus rakamları söz konusu olduğunda son sırada yer almaktadır. Bir banka çalışanı başına 388 kişinin düştüğü Türkiye, bu alanda ancak Doğu Avrupa ülkelerine yaklaşabilmektedir. Lüksemburg Güney Kıbrıs Malta Avusturya Danimarka İrlanda Almanya Fransa İngiltere Hollanda Belçika Slovenya İspanya Yunanistan Portekiz Letonya İtalya İsveç Polonya Finlandiya Bulgaristan Estonya Macaristan AB-27 Çek Cum. Slovakya Litvanya Romanya Türkiye 2003 2004 Çalışan Sayısı (1.000 Kişi) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 23 11 3 74 48 37 754 430 502 126 75 12 243 60 56 8 340 46 162 27 v y. 4 35 3.146 41 21 8 v.y. 126 23 10 3 73 46 36 726 436 488 121 74 12 243 61 54 9 337 44 155 27 v.y. 4 36 3.130 40 20 8 47 128 23 11 3 73 46 36 712 432 490 118 71 12 246 59 53 10 336 44 150 25 22 4 36 3.130 39 20 7 50 133 25 1 4 76 46 39 693 485 521 117 68 12 262 62 58 12 339 47 162 25 26 6 39 3.258 38 20 9 59 151 26 11 4 78 50 42 691 497 506 114 67 12 276 65 61 13 340 48 174 25 31 6 42 3.316 40 20 10 66 169 27 13 4 79 53 41 606 492 495 116 66 12 276 66 62 14 33 50 189 26 33 6 44 3.331 40 21 1 72 183 26 13 4 77 50 38 v.y. v.y. 471 110 v.y. 12 267 66 62 12 323 49 183 25 34 6 43 2.007 38 19 11 68 184 23 11 3 75 48 38 705 442 534 120 69 12 253 61 54 10 336 45 158 24 24 5 38 3.206 38 20 8 52 139 Kaynak: BIS, ECB, IMF 3.3. ATM ve POS Analizi 3.3.1. ATM Bankacılık sektöründe son yıllarda işlevi artan ve bankalar açısından maliyeti azaltıcı bir hizmet sunum aracı olan ATM’lerin sayısı, sektördeki gelişime paralel olarak artmaktadır. Son 10 yılda artış gösterem ATM sayısı 2011 yılında %14,7 oranında artmıştır. Toplam ATM sayısı içinde mevduat ve katılım bankalarının oransal payında bir değişim görülmemiştir. Pazar payı açısından bakıldığında ATM sayısı, katılım bankalarının diğer kapasite göstergelerine göre daha az gelişim sergilediği alan olarak görünmektedir. Tablo 3.3-1: ATM Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Toplam Sayı Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları BDDK 2000 2001 11.397 12.017 11.397 12.017 0 0 0 0 2002 12.081 12.035 46 0 2003 12.882 12.726 156 0 2004 13.819 13.556 263 0 2005 14.836 14.529 307 0 2006 16.513 16.133 380 0 2007 18.815 18.315 500 0 100,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 99,6 0,4 0,0 98,8 1,2 0,0 98,1 1,9 0,0 97,9 2,1 0,0 97,7 2,3 0,0 97,3 2,7 0,0 55 2008 2009 2010 21.953 23.952 27.604 21.274 23.151 26.680 679 801 924 0 0 0 96,9 3,1 0,0 96,7 3,3 0,0 96,7 3,3 0,0 2011 31.662 30.600 1.062 0 96,6 3,4 0,0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 ATM sayısı gelişim endeksine göre, katılım bankalarının ATM sayısındaki gelişimi oldukça hızlı seyretmektedir. Ölçek bazında ise, büyük ölçekli bankalar grubu için ATM sayısı gelişim endeksi, diğer gruplardan iyi durumda olup, orta ölçekli bankalar da büyük ölçekli bankalar grubuna paralel gelişim göstermiştir. Grafik 3.3-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ATM Sayısı GeliĢim Endeksi 250 350 300 2005=100 2005=100 200 250 150 200 150 100 Büyük Ölçekli 50 Orta Ölçekli Katılım Bankaları 2011 2009 2005 201 1 201 0 20 09 20 08 20 07 20 06 20 05 2010 Küçük Ölçekli 0 2008 0 2007 Mevduat Bankaları 50 2006 100 Sektörde ATM sayısına ilişkin yoğunlaşma göstergeleri, yoğunlaşma derecesinin azaldığına işaret etmektedir. ATM sayısı bakımından ilk 5 ve ilk 10 bankanın toplam ATM sayısı içindeki payları, bir önceki yıla artış göstermiştir. 2011 yılında 100 ATM’den 58’si ilk 5 bankaya, 87’si ilk 10 bankaya aittir. Tablo 3.3-2: ATM Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar İlk 5 Banka (%) İlk 10 Banka (%) Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 2000 62,2 82,1 2001 65,4 89,1 2002 67,1 89,2 2003 63,8 87,7 2004 61,9 88,6 2005 60,3 87,5 2006 60,1 89,0 2007 57,7 87,9 2008 58,9 87,4 2009 57,7 86,7 2010 56,9 85,7 2011 57,8 87,0 1.156 265 19 1.157 153 25 1.321 236 6 1.365 307 14 1.516 316 18 1.588 425 20 1.756 489 22 1.949 562 17 2.297 638 23 2.466 679 18 2.817 807 31 3.231 926 36 187 256 301 354 387 427 489 509 665 723 834 987 0 0 15 31 53 77 95 125 170 200 231 266 ATM sayısı açısından sektörün önde gelen bankalarının sıralamasında, son 11 yıldır ilk sırada aynı özel sermayeli banka yer almaktadır. İlk 4 bankanın payları 2011 yılı itibarıyla %10’un üzerinde olup, sıralamada 10 uncu banka %4,2’lik paya sahiptir. Tablo 3.3-3: ATM Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2000 % 1 İŞ BANKASI 2 YAPI KR. B. 3 ZİRAAT B. 4 AKBANK 5 VAKIFBANK 6 PAMUKBANK 7 GARANTİ B. 8 HALKBANK 9 EMLAKBANK 10 DEMİRBANK BDDK Pay 19,1 12,5 11,3 10,2 9,2 6,3 4,3 3,4 3,1 2,7 2002 İŞ BANKASI VAKIFBANK ZİRAAT B. YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. PAMUKBANK ING BANK HALKBANK HSBC BANK Pay 19,8 13,4 11,5 11,4 11,0 6,0 5,9 4,0 3,4 2,9 2004 İŞ BANKASI VAKIFBANK ZİRAAT B. YAPI KR. B. AKBANK HALKBANK GARANTİ B. ING BANK HSBC BANK FİNANSBANK Pay 17,5 13,0 10,6 10,5 10,4 7,6 7,3 6,8 2,8 2,3 2006 İŞ BANKASI ZİRAAT B. VAKIFBANK YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. ING BANK HALKBANK FİNANSBANK HSBC BANK 56 Pay 17,2 11,5 11,3 10,3 9,8 8,9 6,6 5,4 4,6 3,4 2008 İŞ BANKASI GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK ZİRAAT B. VAKIFBANK FİNANSBANK HSBC BANK HALKBANK ING BANK Pay 15,4 11,8 10,8 10,6 10,4 9,9 5,5 4,8 4,5 3,8 2010 İŞ BANKASI AKBANK GARANTİ B. ZİRAAT B. YAPI KR. B. VAKIFBANK HALKBANK FİNANSBANK HSBC BANK DENİZBANK Pay 15,0 11,3 10,9 10,6 9,2 8,2 6,3 5,7 5,2 3,4 2011 İŞ BANKASI ZİRAAT B. AKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. VAKIFBANK HALKBANK FİNANSBANK HSBC BANK DENİZBANK Pay 14,3 12,1 11,7 10,3 9,4 8,0 6,8 5,8 4,5 4,2 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 17: ATM Sayılarında Küresel Görünüm Alternatif erişim kanallarından ATM’lere ilişkin veriler küresel olarak incelendiğinde, Çin, Hindistan, Brezilya, Endonezya gibi kalabalık nüfusa sahip ülkelerden daha iyi durumda olan Türkiye’nin, diğer G20 ve AB ülkelerinin gerisinde kaldığı anlaşılmaktadır. ATM başına yaklaşık 3 bin kişinin düştüğü Türkiye, bu alanda da yine sadece Doğu Avrupa ülkelerine yaklaşabilmektedir. AB ülkeleri içinde bu konuda en iyi durumda olan ülke ATM başına 619 kişi ile Portekiz iken, AB ortalaması 1.152 kişidir. Türkiye’nin AB ortalamasını yakalaması için ATM sayısının yaklaşık 2,5 katına çıkması gerekmektedir. Küresel olarak bakıldığında, ATM başına nüfus bakımından ilk sıralarda genelde G-20 ülkelerinin olduğu göze çarpmaktadır. Güney Kore, ATM başına 480 kişi ile bu alanda en başarılı ülke konumundadır. Banka başına ATM sayısında ise Meksika, Güney Afrika gibi ülkelerden hemen sonra yer alan Türkiye’nin AB ülkelerinin daha önünde olmasında banka sayısının görece düşük olması da rol oynamaktadır. ATM Sayısı Banka Başına ATM 2007 2008 2009 Güney Kore 93.728 98.171 Kanada 58.000 Portekiz Belçika ATM Başına NÜfus 2007 2008 2009 2007 2008 2009 101.541 .736 1.753 1.846 51 495 480 60.00 61.000 795 811 782 567 554 552 15.850 16.710 17.160 91 95 103 669 635 619 15.446 15.471 15.271 140 147 147 685 689 704 ABD 409.200 406.100 425.000 24 25 27 738 749 723 İspanya 60.590 1.71 61.370 170 170 174 734 734 747 Avustralya 6.067 27.081 27.067 474 467 475 810 796 813 Japonya 138.360 139.190 138.590 84 88 90 923 917 920 İngiltere 63.420 63.920 62.190 160 163 160 958 957 990 Almanya 77.595 79.565 82.702 38 40 42 1.061 1.033 92 8.110 0.650 8.410 10 10 11 1.021 1 87 993 1.050 Avusturya Lüksemburg 450 460 470 3 3 3 1.058 1.052 İtalya 48.110 52.260 54.070 59 64 68 1.229 1.141 1.111 Slovenya 1.640 1.730 1.790 61 72 72 1.226 1.162 1.135 AB-27 409.430 424.820 433.680 49 50 52 0.209 1.171 1.152 B ezilya 153.162 158.414 165.57 1.225 1.247 1.346 1.225 1.197 1.157 Fransa 52.200 53.300 54.900 65 73 77 1.219 1.201 1.172 560 610 670 3 4 4 1.391 1.294 1.189 İsviçre 5.930 6.085 6.228 18 19 19 1.285 1.267 1.253 İrlanda 3.20 3.40 3.400 4 41 41 1.331 1.295 1.309 Güney Kıbrıs Bulgaristan 4.540 5.110 5.470 157 170 182 1.691 1.495 1.391 Yunanistan 7.320 7.770 7.950 116 118 120 1.526 1.443 1.416 Estonya 930 930 920 62 55 51 1.443 1.442 1.457 54.804 79.376 92.530 48 72 87 2.593 1.788 1.534 Letonya 1.150 1.270 1.320 37 37 36 1.984 1.788 1.713 Finlandiya 3.220 3.210 2.920 9 9 8 1.639 1.651 1.824 Danimarka 3.130 3.080 2.950 17 18 18 1.740 1.778 1.868 Hollanda 8.546 8.654 8.506 25 29 29 1.914 1.896 1.938 Macaristan 4.290 4.620 4.750 21 23 25 2.346 2.174 2.112 Litvanya 1.330 1.470 1.540 17 18 18 2.545 2.290 2.175 Romanya 7.450 9.250 9.700 177 215 231 2.895 2.327 2.216 160 170 180 7 7 8 2.549 2.413 2.298 Rusya Malta Güney Afrika v.y. v.y. 21.025 v.y. v.y. 657 v.y. v.y. 2.361 Slovakya 2.170 2.250 2.280 83 87 88 2.486 2.400 2.374 Polonya 11.540 13.570 15.880 16 19 22 3.304 2.809 2.402 Suudi Arabistan 7.544 8.893 9.950 359 387 433 3.214 2.789 2.550 İsveç 2.809 2.813 3.319 14 15 18 3.244 3.264 2.789 Çek Cum. 3.360 3.410 3.570 60 63 64 3.062 3.044 2.932 Türkiye 18.800 21.970 23.800 376 448 486 3.707 3.213 3.005 Meksika 29.333 31.932 33.905 638 652 721 3.591 3.327 3.159 Arjantin 8.377 9.808 11.124 121 142 164 4.811 4.127 3.678 Çin 128.000 167.000 215.000 14 30 56 10.297 7.934 6.191 Endonezya 18.850 21.912 23.944 9 11 12 12.451 10.839 10.035 Hindistan 30.000 40.000 60.000 15 21 33 37.933 28.850 19.500 Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 57 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 3.3.2. POS Türk Bankacılık Sektöründe alternatif erişim kanalı olarak POS cihazı sayısı, perakende bankacılık hizmetlerinin artmasına paralel biçimde artış göstermektedir. Özellikle 2003-2005 döneminde çok hızlı artan POS sayısı, bu dönemden sonra yıllık ortalama %10 artarak 2011 yılında 2 milyona ulaşmıştır. Bununla birlikte son yılda artış hızı bir önceki yıla göre iki kat artı göstemiştir. Fonksiyonel banka gruplarının pazar paylarına bakıldığında, mevduat bankalarının payının %94, katılım bankalarının payının %6 olduğu görülmektedir. Tablo 3.3-4: POS Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 2004 892.886 892.886 0 0 2005 1.130.408 1.103.924 26.484 0 2006 1.269.550 1.223.807 45.743 0 2007 1.439.165 1.355.005 84.160 0 2008 1.568.975 1.509.440 59.535 0 2009 1.731.397 1.602.721 128.676 0 2010 1.816.680 1.689.850 126.830 0 2011 1.976.843 1.847.929 128.914 0 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 100,0 0,0 0,0 97,7 2,3 0,0 96,4 3,6 0,0 94,2 5,8 0,0 96,2 3,8 0,0 92,6 7,4 0,0 93,0 7,0 0,0 93,5 6,5 0,0 Toplam Sayı % Bankacılık sektöründeki ağırlığı nedeniyle mevduat bankaları grubu, sektörün POS sayısı gelişim endeksinin gidişatında belirleyici olmaktadır. Zira katılım bankaları için baz yılı 2005 olan endeksin ulaştığı değer 2010 itibarıyla 479 iken, mevduat bankaları için 153, sektörün geneli için 161’dir. Ölçek bazında bakıldığında en az gelişim büyük ölçekli bankalarda iken, küçük ölçekli bankalar 2006 yılında yakaladıkları artış hızını yakalayamamıştır. 2002=100 alınarak hesaplanan POS sayısı gelişim endeksi 2010 itibarıyla 547 değerine ulaşan orta ölçekli bankalar ise, mevcut durumda en iyi gelişim gösteren gruptur. Grafik 3.3-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla POS Sayısı GeliĢim Endeksi 600 1400 (2005=100) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 500 400 (2002=100) 1200 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 1000 800 300 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2010 2009 2008 2007 2006 2005 0 2004 0 2003 200 2002 400 100 2002 600 200 Yıllar itibarıyla gruplar bazıda ortalama POS sayılarında gözlenen genel artış, yoğunlaşma göstergelerini olumlu etkilemektedir. Sektörün toplam POS sayısında ilk 5 bankanın payının azalması bu durumu teyit etmektedir. Bununla beraber, ATM sayısına ilişkin yoğunlaşma göstergelerine paralel olarak ilk 10 bankanın toplam POS sayısındaki payı 2011 yılında bir önceki yıla göre artış göstermiştir. 2011 yılı itibarıyla sektörde büyük ölçekli bankalar grubunda banka başına yaklaşık 198 bin POS cihazı mevcut iken, bu rakam orta ölçekli banlar grubu için yaklaşık 61 bin civarındadır. Ortalama değerlere bakıldığında, katılım bankaları grubunda banka başına POS sayısının yıllar itibarıyla dalgalandığı ve 2011 yılında artış gösterdiği görülmektedir. Diğer taraftan mevduat bankaları grubunda banka başına POS sayısı her yıl istikrarlı bir şekilde artarak 2011 yılında 97.259’a yükselmiştir. BDDK 58 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 3.3-5: POS Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar İlk 5 Banka (%) İlk 10 Banka (%) Ölçeğe Göre Dağılım (adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım (adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 2002 79,6 97,5 2003 80,6 96,4 2004 76,2 94,8 2005 73,4 92,3 2006 74,2 93,1 2007 69,4 89,9 2008 70,1 91,4 2009 67,0 87,6 2010 66,8 88,9 2011 64,8 89,1 55.826 10.884 53 73.612 15.691 1.195 96.976 27.646 2.281 122.267 32.929 3.387 138.513 33.633 5.377 148.420 44.032 4.361 163.460 52.108 717 172.116 56.158 2.116 183.623 56.793 2.019 198.214 60.505 7.467 19.569 27.148 38.821 47.997 6.621 55.628 11.436 61.591 21.040 68.611 14.884 72.851 32.169 76.811 31.708 97.259 42.971 Bankaların POS sayıları ile kredi kartı sayıları, genel olarak birbirine paralel hareket eden göstergelerdir. POS sayısı açısından ilk 10 banka listesinde, özel bankaların ilk sıraları aldıkları görülmektedir. 2010 yılında son iki sırada yer alan kamu sermayeli bankalardan biri, 2011 yılında sekizinci sıraya yükselmiştir. Bununla birlikte POS sayısı, kamu sermayeli bankaların diğer kapasite göstergelerine göre en zayıf olduğu alandır. Diğer taraftan son dört yıldır bir katılım bankası, ilk 10 sıralamasına girmektedir. Tablo 3.3-6: POS Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması 2002 % 1 AKBANK 2 YAPI KR. B. 3 İŞ BANKASI 4 GARANTİ B. 5 VAKIFBANK 6 FORTİS 7 KOÇBANK 8 PAMUKBANK 9 FİNANSBANK 10 ING BANK BDDK Pay 22,3 21,0 16,5 12,9 6,9 6,6 4,1 2,9 2,7 1,7 2004 AKBANK İŞ BANKASI YAPI KR. B. GARANTİ B. FORTİS VAKIFBANK FİNANSBANK KOÇBANK DENİZBANK HSBC BANK Pay 21,2 19,7 15,2 12,3 7,8 6,7 3,8 3,3 2,5 2,3 2006 AKBANK İŞ BANKASI GARANTİ B. YAPI KR. B. VAKIFBANK FORTİS FİNANSBANK DENİZBANK HSBC BANK BANKASYA Pay 18,4 17,9 15,7 15,3 6,9 4,7 4,7 4,1 3,1 2,3 59 2008 GARANTİ B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. AKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK DENİZBANK HSBC BANK BANKASYA TEB Pay 17,1 16,9 16,5 13,4 6,2 5,1 4,9 3,9 3,8 3,7 2010 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK DENİZBANK TEB BANKASYA VAKIFBANK ZİRAAT B. Pay 17,6 17,1 14,6 10,8 6,7 4,9 4,7 4,6 4,1 3,7 2011 GARANTİ B. YAPI KR. B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK DENİZBANK TEB ZİRAAT B. BANKASYA VAKIFBANK Pay 17,6 16,7 13,5 9,9 7,1 5,6 5,2 5,0 4,4 4,1 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 18: POS Sayılarında Küresel Görünüm POS sayılarına ilişkin ülke karşılaştırmalı tablo, Türkiye’nin kart kullanımında kat ettiği gelişimi yansıtmaktadır. POS sayısı bakımından dünyada ilk sıralarda yer alan Türkiye, banka başına düşen POS sayısı açısından da sadece Brezilya’ya geçilmiştir. Başka bir ifadeyle Türkiye, bu alanda bütün AB ülkelerinden ve gelişmiş ekonomilerden daha iyi performans sergilemiştir. Bu durumun, ödeme sistemlerinin kullanımı ve etkinliği açısından Türkiye açısından bir başarıya işaret ettiği değerlendirilmektedir. POS Sayısı (1000 Adet) Nüfus Başına POS Sayısı Banka Başına POS Sayısı 2007 2008 2009 2007 2008 2009 2007 2008 Brezilya 3.269 4.233 4.713 0,02 0,02 0,02 26.155 33.331 2009 38.314 Türkiye 1.454 1.633 1.739 0,02 0,02 0,02 29.078 33.319 35.484 Avustralya 629 v.y. 698 0,03 v.y. 0,03 11.433 v.y. 12.242 Meksika 418 446 447 0,00 0,00 0,00 9.090 9.103 9.506 Kanada 603 631 709 0,02 0,02 0,02 8.260 8.527 9.090 Güney Afrika v.y. v.y. 237 v.y. v.y. 0,00 v.y. v.y. 7.395 İspanya 1.352 1.421 1.393 0,03 0,03 0,03 3.786 3.925 3.957 62 72 83 0,00 0,00 0,00 2.931 3.146 3.592 İngiltere 1.051 1.095 1.179 0,02 0,02 0,02 2.653 2.800 3.031 Romanya 71 91 99 0,00 0,00 0,00 1.698 2.105 2.346 Suudi Arabistan Bulgaristan 49 54 59 0,01 0,01 0,01 1.686 1.800 1.982 1.243 1.377 1.392 0,02 0,02 0,02 1.538 1.891 1.955 Portekiz 202 226 271 0,02 0,02 0,03 1.156 1.292 1.635 İtalya 1.219 1.334 1.269 0,02 0,02 0,02 1.485 1.631 1.585 Estonya 22 24 27 0,02 0,02 0,02 1.484 1.408 1.479 Slovenya 36 38 37 0,02 0,02 0,02 1.324 1.563 1.469 Çek Cum. 79 58 78 0,01 0,01 0,01 1.410 1.069 1.389 Slovakya 28 33 36 0,01 0,01 0,01 1.067 1.251 1.383 Belçika 122 125 135 0,01 0,01 0,01 1.108 1.190 1.299 Fransa Yunanistan 71 74 80 0,01 0,01 0,01 1.132 1.119 1.212 İsveç 187 196 218 0,02 0,02 0,02 932 1.077 1.210 1.153 Hollanda 306 316 340 0,02 0,02 0,02 898 1.047 Japonya 1.683 1.706 1.723 0,01 0,01 0,01 1.017 1.076 1.118 AB-27 7.645 8.199 8.555 0,02 0,02 0,02 915 963 1.024 İrlanda 71 74 80 0,02 0,02 0,02 880 900 976 Letonya 21 23 24 0,01 0,01 0,01 663 685 644 Danimarka 87 110 104 0,02 0,02 0,02 459 643 634 Finlandiya 135 153 176 0,03 0,03 0,03 375 429 504 Malta 9 1 11 0,02 0,00 0,03 402 45 477 Litvanya 28 40 39 0,01 0,01 0,01 345 479 461 İsviçre 127 140 143 0,02 0,02 0,02 384 429 441 Macaristan 55 61 71 0,01 0,01 0,01 265 309 373 Rusya 239 333 354 0,00 0,00 0,00 211 301 335 Almanya 566 593 645 0,01 0,01 0,01 279 298 331 Polonya 187 212 231 0,00 0,01 0,01 260 298 325 Hindistan 420 450 490 0,00 0,00 0,00 216 238 266 2 20 22 0,00 0,02 0,03 9 120 140 104 107 101 0,01 0,01 0,01 130 133 128 Lüksemburg 9 10 11 0,02 0,02 0,02 58 63 72 Çin 1 2 2 0,00 0,00 0,00 0 0 1 ABD 5.146 5.175 v.y. 0,02 0,02 v.y. 302 313 v.y. Güney Kıbrıs Avusturya Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 60 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 3.4. Kredi ve Banka Kartı Analizi 3.4.1. Kredi Kartı Türkiye'de istihdam edilen kişi sayısı son 10 yılda yaklaşık %5 oranında artmış durumdayken, kredi kartı sayısındaki artışın %265 olması, bankaların pazar payı ve kâr artırma stratejilerinin etkisinin yanında, tüketicilerin harcama davranışlarındaki değişimi de yansıtmaktadır. Yıllar itibarıyla veriler incelendiğinde, kredi kartı sayısının yalnızca 2001 yılında bir önceki yıla göre azaldığı, sonraki yıllarda sürekli arttığı görülmektedir. Bu süreçte en düşük artış oranı ise, %2,3 ile küresel finans krizinin ekonomi üzerindeki etkilerini en fazla hissettirdiği 2009 yılına aittir. Diğer kapasite göstergelerinde olduğu gibi katılım bankaları bu alanda da daha hızlı gelişim göstermekle birlikte, kredi kartlarındaki payı POS sayısındaki payının yaklaşık yarısı kadardır. Mevduat bankalarının kredi kartı pazarındaki payı yıllar itibarıyla ılımlı şekilde düşmekte olup, 2011 itibarıyla %95,3 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 3.4-1: Kredi Kartı Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım B. 2003 19.863 19.837 25,9 0 2004 26.090 26.026 64,0 0 2005 29.886 29.522 363,8 0 2006 32.433 31.863 570,7 0 2007 37.335 36.415 920,4 0 2008 43.394 41.869 1.525,5 0 2009 44.393 42.551 1.841,9 0 2010 48.803 46.472 2.331,7 0 2011 51.361 48.932 2.429,3 0 Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım B. 98,8 1,2 0,0 98,1 1,9 0,0 97,9 2,1 0,0 97,7 2,3 0,0 97,3 2,7 0,0 96,9 3,1 0,0 96,7 3,3 0,0 96,4 3,6 0 95,3 4,7 0 Toplam Sayı (bin adet) % Baz yıl olan 2003'te katılım bankalarının kredi kartı sayısının görece düşük olması nedeniyle, bu banka grubuna ilişkin gelişim endeksi çok yüksek değerlere ulaşmıştır. Katılım bankalarındaki bu hızlı gelişime karşılık, mevduat bankaları grubunda endeksin 2010 yılı itibarıyla 234 değerine ulaşması ılımlı bir büyümeye işaret etmektedir. Kredi kartı pazarında büyük ölçekli bankaların orta ölçekli bankalardan daha hızlı büyümesi ve küçük ölçekli bankaların bu alanda baz yıldaki durumuna hala yakalayamaması, ATM sayısındaki gelişime benzer bir tablo ortaya koymaktadır. Grafik 3.4-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Kredi Kartı Sayısı GeliĢim Endeksi 10000 600 (2003=100) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 8000 6000 500 400 (2000=100) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 300 4000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2002 2003 2001 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 0 2002 0 2001 100 2000 2000 2000 200 Kredi kartı sayısı, POS sayısına paralel olarak yoğunlaşmanın var olduğu kapasite göstergelerindendir. Bununla birlikte, yoğunlaşmanın en fazla olduğu 2006 yılına göre 2010 yılı itibarıyla yoğunlaşma göstergelerinde azalma olmuştur. Kredi kartı pazarında en fazla büyüyen grup olan büyük ölçekli bankalar grubunda, banka başına kredi kartı sayısı 2010 yılı itibarıyla yaklaşık 5 milyondur. Ortak ölçekli bir bankanın ortalama kredi kartı sayısı 2009 yılındaki düşüşten sonra tekrar yükselerek yaklaşık 1,5 milyona ulaşmıştır. Hızlı büyüme performansları sayesinde katılım bankaları, mevduat bankaları ile olan farkı kredi kartları alanında da her geçen yıl eritmektedir. BDDK 61 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 3.4-2: Kredi Kartı Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 İlk 5 Banka (%) 56,8 64,8 64,0 61,3 64,0 64,3 67,2 64,9 65,0 64,3 63,7 64,1 İlk 10 Banka (%) 78,0 87,3 87,2 86,3 89,1 88,8 90,1 89,2 88,4 88,1 88,2 88,1 Ölçeğe Göre (bin adet) Büyük Ölçekli 1.166,8 1.303,0 1.615,5 1.939,0 2.593,1 2.992,8 3.297,4 3.749,9 4.378,1 4.495,6 4.936,1 4.825,1 Orta Ölçekli 443,2 223,6 423,2 668,8 969,0 1.096,1 1.192,2 Küçük Ölçekli 103,6 65,4 65,1 104,4 128,4 114,9 91,5 1.259,6 1.452,5 100,9 112,7 1.337,7 1.491,8 98,2 103,1 1.561,8 104,2 Fonksiyona Göre ( bin adet) Mevduat Bankaları 351,9 445,0 628,1 862,5 1.183,0 1.341,9 1.517,3 Katılım Bankaları 0 0 0 25,9 64,0 121,3 142,7 1.734,0 1.993,7 2.026,2 2.323,6 2.423,6 230,1 381,4 460,5 582,9 592,9 Kalkınma ve Yatırım B. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 0,0 Kredi kartları alanında sektörde uzun yıllardır liderliği sürdüren bir özel sermayeli banka, son iki yıldır yerini başka bir özel sermayeli bankaya kaptırmış durumdadır. İlk 5’te ise son yedi yıldır aynı özel sermayeli bankalar yer almaktadır. 2006 yılında minimum düzeyine inen kamu sermayeli bankaların payı, son dört yıldır artış göstermektedir. POS ve banka kartı alanında olduğu gibi, kredi kartı alanında da bir katılım bankası ilk 10’a girmiş durumdadır. Tablo 3.4-3: Kredi Kartı Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2000 YAPI KR. B. İŞ BANKASI VAKIFBANK GARANTİ B. PAMUKBANK ZİRAAT B. AKBANK DEMİRBANK EGEBANK CITIBANK BDDK Pay 19,3 11,3 9,1 9,0 8,1 5,6 5,4 4,3 3,0 3,0 2002 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK VAKIFBANK PAMUKBANK ZİRAAT B. FİNANSBANK HSBC BANK CITIBANK Pay 18,6 14,7 12,3 11,1 7,3 6,9 6,3 4,1 2,9 2,9 2004 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK VAKIFBANK HSBC BANK FORTİS ZİRAAT B. DENİZBANK Pay 17,5 15,9 12,0 10,8 7,7 7,0 6,9 4,0 3,8 3,3 62 2006 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK HSBC BANK VAKIFBANK DENİZBANK ZİRAAT B. HALKBANK Pay 19,5 17,3 11,5 10,8 8,0 6,3 5,8 4,7 3,1 3,1 2008 YAPI KR. B. GARANTİ B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK HSBC BANK ZİRAAT B. VAKIFBANK HALKBANK DENİZBANK Pay 17,9 17,3 11,5 10,4 7,8 7,0 5,3 4,7 3,5 3,0 2011 GARANTİ B. YAPI KR. B. İŞ BANKASI AKBANK FİNANSBANK ZİRAAT B. VAKIFBANK HSBC BANK HALKBANK BANKASYA Pay 16,7 16,4 11,0 10,5 9,1 6,7 5,0 4,6 4,4 3,7 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 19: Kredi Kartı Sayılarında Küresel Görünüm Türkiye, kredi kartı sayısı bakımından dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. 2009 yılı verilerine göre kart sayısı açısından ABD, 1,1 milyar kredi kartı ile ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi Çin, Brezilya ve Güney Kore takip etmektedir. Türkiye ise söz konusu yılda 44 milyon kredi kartı ile İngiltere hariç bütün AB ülkelerini geride bırakmıştır. Nüfus başına düşen kredi kartı sayısında da 3,6 ile ABD ilk sırada yer alırken Türkiye’de bu rakam 0,6 seviyesindedir. Bu oranla Türkiye, Lüksemburg, İspanya, İngiltere, Finlandiya ve Portekiz dışındaki AB ülkelerinin önünde yer almaktadır. Ülkemizin, ödeme sistemlerinin kredi kartı ayağında, teknolojik altyapısıyla ve kullanım kolaylığıyla örnek bir gelişim sergilediği değerlendirilmektedir. Kredi Kartı Sayısı (Milyon Adet) Nüfus Başına Kredi Kartı 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 1.274,9 1.317,5 1.326,8 1.280,5 1.107,6 4,3 4,4 4,4 4,2 3,6 Güney Kore 86,5 92,5 88,8 96,2 107,0 1,8 1,9 1,8 2,0 2,2 Kanada 60,2 61,8 68,4 72,7 73,8 1,9 1,9 2,1 2,2 2,2 Lüksemburg 0,4 0,6 0,4 0,4 0,5 0,8 1,2 0,9 0,9 1,0 İspanya 33,2 38,5 43,5 44,8 43,8 0,8 0,9 1,0 1,0 1,0 İngiltere 69,9 69,5 67,3 66,2 58,6 1,2 1,2 1,1 1,1 1,0 Avustralya 16,7 17,7 18,9 19,5 20,3 0,8 0,9 0,9 0,9 0,9 ABD Finlandiya 3,1 3,6 3,9 4,5 4,8 0,6 0,7 0,7 0,8 0,9 Brezilya 67,5 85,2 117,7 137,8 152,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 Portekiz 5,1 5,6 6,3 7,4 7,6 0,5 0,5 0,6 0,7 0,7 Türkiye 30,0 32,4 37,3 43,4 44,4 0,4 0,4 0,5 0,6 0,6 İsviçre 3,5 3,9 4,3 4,5 4,7 0,5 0,5 0,6 0,6 0,6 İtalya 28,9 31,3 34,5 33,7 33,6 0,5 0,5 0,6 0,6 0,6 İsveç 3,6 4,0 4,3 5,0 5,2 0,4 0,4 0,5 0,5 0,6 Güney Kıbrıs 0,4 0,4 0,5 0,5 0,4 0,5 0,5 0,6 0,6 0,5 Fransa 31,2 28,9 32,7 34,0 34,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Yunanistan 6,0 6,3 6,7 7,0 6,0 0,5 0,6 0,6 0,6 0,5 Belçika 3,3 3,4 3,8 4,0 4,3 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 Malta 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 Hollanda 6,0 6,2 6,0 5,7 5,8 0,4 0,4 0,4 0,3 0,4 Estonya 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 Avusturya v.y. 2,3 2,4 2,5 2,5 v.y. 0,3 0,3 0,3 0,3 Almanya 18,3 18,3 21,7 22,2 24,1 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 Polonya 4,4 6,4 7,8 9,4 10,9 0,1 0,2 0,2 0,2 0,3 AB-27 127,1 130,7 143,5 149,2 141,9 v.y. v.y. 0,3 0,3 0,3 Danimarka 1,0 1,0 0,9 1,1 1,4 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 Meksika 14,7 21,2 24,8 25,2 22,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 Slovakya 0,7 1,0 1,2 1,3 1,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 Letonya v.y. v.y. 0,5 0,5 0,4 v.y. v.y. 0,2 0,2 0,2 Litvanya 0,1 0,2 0,3 0,5 0,6 0,0 0,1 0,1 0,2 0,2 Macaristan 1,0 1,6 1,7 1,7 1,5 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 Çek Cum. 0,9 1,4 1,9 2,1 1,5 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1 Çin v.y. 50,6 90,3 142,3 185,6 v.y. 0,0 0,1 0,1 0,1 Bulgaristan 0,3 0,8 1,1 1,2 1,1 0,0 0,1 0,1 0,2 0,1 Romanya 0,7 1,3 1,8 2,7 2,2 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 Suudi Arabistan 1,1 1,4 1,8 1,9 2,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 Rusya 2,5 5,7 8,9 9,3 8,6 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 Slovenya 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 İrlanda 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 Hindistan 17,3 23,1 27,6 24,7 18,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Japonya 289,1 292,7 308,6 317,8 v.y. 2,3 2,3 2,4 2,5 v.y. Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 63 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 3.4.2. Banka Kartı Sektörde banka kartı sayısı, ATM sayısındaki artışa paralel olarak her yıl istikrarlı bir şekilde artmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sistemdeki toplam 82 milyon banka kartından, 78 milyonu mevduat bankalarına, dört milyonu ise katılım bankalarına aittir. Tablo 3.4-4: Banka Kartı Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı Toplam Sayı (bin adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım B. % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım B. 2003 39.563,5 39.563,5 0,0 0,0 2004 42.207,0 42.165,3 41,7 0,0 2005 48.192,6 47.794,7 397,8 0,0 2006 53.464,1 52.776,0 688,1 0,0 2007 55.510,1 54.408,2 1.101,8 0,0 2008 60.551,5 58.779,3 1.772,2 0,0 2009 64.661,9 62.313,3 2.348,7 0,0 2010 69.916,5 66.991,0 2.925,5 0,0 2011 81.879,9 78.246,3 3.633,6 0,0 100,0 0,0 0,0 99,9 0,1 0,0 99,2 0,8 0,0 98,7 1,3 0,0 98,0 2,0 0,0 97,1 2,9 0,0 96,4 3,6 0,0 95,8 4,2 0,0 95,6 4,4 0,0 Fonksiyon grupları itibarıyla banka kartı gelişim endeksi incelendiğinde, katılım bankalarının yine çok hızlı bir büyüme gösterdiği, fakat sektördeki görece düşük payı nedeniyle bu durumun sektörün performansına tam olarak yansımadığı görülmektedir. Ölçek bazında ise, 2000 yılı baz alınarak hesaplanan endeks değerleri, büyük ölçekli bankaların banka kartı pazarında diğer gruplara kıyasla daha çok büyüdüğünü göstermektedir. Zira orta ölçekli bankalar için endeks ancak son iki yılda baz değerin üzerine çıkarken, küçük ölçekli bankalar için olumlu bir gelişim gözlenememektedir. Grafik 3.4-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Banka Kartı Sayısı GeliĢim Endeksi 8000 400 (2004=100) (2000=100) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 320 Mevduat Bankaları 6000 Katılım Bankaları 240 Sektör 4000 160 2000 80 0 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 0 Banka kartlarında 2001 yılında sırasıyla %82 ve %96,2 olan ilk 5 ve ilk 10 bankanın payları 2011 yılında %63,2 ve %89,5'e kadar inmiş durumdadır. Buna rağmen banka kartları alanında her geçen yıl biraz daha azalmakla birlikte yoğunlaşma devam etmektedir. Büyük ölçekli bankalar grubunun banka kartı sayısında diğer gruplara göre daha iyi gelişim gösterdiği, banka başına ortalama kart sayısından da rahatlıkla görülebilmektedir. Zira 2000 yılında büyük ölçekli bir bankanın ortalama banka kartı sayısı orta ölçekli bir bankanın kart sayısının yaklaşık 2,2 katı iken bu oran 2011 yılı itibarıyla 5 kata çıkmış durumdadır. Küçük ölçekli bankalar grubunda ise banka başına kart sayısı hala düşük seviyelerdedir. BDDK 64 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 3.4-5: Banka Kartı Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar İlk 5 Banka (%) İlk 10 Banka (%) Ölçeğe Göre (bin adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyona Göre ( bin adet) Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım B. 2000 75,4 93,2 2001 82,0 96,2 2002 78,4 96,0 2003 77,4 95,2 2004 76,8 95,7 2005 73,0 94,0 2006 73,4 95,0 2007 68,7 93,4 2008 65,3 91,0 2009 63,8 90,4 2010 63,2 89,5 2011 65,2 87,5 2.811,0 3.536,1 4.500,2 4.996,1 5.291,7 5.916,5 6.577,4 6.639,3 6.995,6 7.262,1 7.869,0 8.169,0 1.257,6 204,3 377,6 542,0 683,7 847,8 898,6 1.073,1 1.361,0 1.472,1 1.565,9 1.565,9 56,5 21,4 19,7 28,3 37,9 64,8 94,4 40,9 63,1 57,9 74,1 74,1 775,9 0,0 0,0 1.035,1 1.460,7 1.648,5 1.833,3 2.078,0 2.398,9 2.473,1 0,0 0,0 0,0 41,7 99,5 172,0 275,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2.671,8 2.832,4 3.045,0 3.045,0 443,0 587,2 731,4 731,4 0,0 0,0 0,0 0,0 Mudi sayısındaki sıralamaya paralel olarak banka kartları sayısında da ilk sıralarda kamu sermayeli bankaların olduğu görülmektedir. İlk sırada yer alan bankanın toplam banka kartı sayısı içindeki payı %20 olup, kalan bankaların payından belirgin şekilde fazladır. Bu durumun gerçekleşmesinde söz konusu bankanın, banka üzerinden yürütülmesi gereken devletvatandaş ilişkilerinde büyük oranda aracılık yapması da rol oynamaktadır. Diğer taraftan ilk 10 sıralamasında 2011 yılı itibarıyla 9 mevduat, 1 katılım bankası yer almaktadır. Tablo 3.4-6: Banka Kartı Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2000 VAKIFBANK ZİRAAT B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. AKBANK PAMUKBANK GARANTİ B. EMLAKBANK HALKBANK DEMİRBANK BDDK Pay 24,8 19,3 14,8 9,7 6,9 6,3 3,9 3,3 2,7 1,7 2002 VAKIFBANK ZİRAAT B. İŞ BANKASI YAPI KR. B. AKBANK GARANTİ B. HALKBANK PAMUKBANK FORTİS ING BANK Pay 26,5 21,4 13,9 9,7 7,0 6,6 4,8 3,3 1,5 1,3 2004 VAKIFBANK ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. HALKBANK FORTİS ING BANK KOÇBANK Pay 25,7 20,6 12,9 9,7 7,9 6,1 4,9 3,6 2,6 1,8 65 2006 VAKIFBANK ZİRAAT B. İŞ BANKASI AKBANK HALKBANK YAPI KR. B. GARANTİ B. ING BANK FORTİS DENİZBANK Pay 23,1 19,8 13,7 9,2 7,6 6,5 6,2 4,5 2,6 1,8 2008 ZİRAAT B. İŞ BANKASI VAKIFBANK AKBANK HALKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. ING BANK FİNANSBANK FORTİS Pay 19,6 13,1 12,3 12,3 8,0 7,9 7,7 5,0 2,6 2,5 2011 ZİRAAT B. VAKIFBANK İŞ BANKASI HALKBANK GARANTİ B. YAPI KR. B. AKBANK FİNANSBANK BANKASYA ING BANK Pay 20,0 12,2 12,0 10,2 8,8 8,1 7,4 5,0 2,9 2,8 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 20: Banka Kartı Sayılarında Küresel Görünüm Bankacılık hizmetlerinde banka kartı kullanımıyla ilgili olarak yapılan küresel karşılaştırmaya göre Türkiye’de kişi başına 0,9 adet banka kartı düşmektedir. Kişi başına banka kartında AB ortalaması ise bir adettir ve Türkiye kişi başına banka kartı sayısında AB ortalamasına yaklaşmıştır. Bu konuda dünyada en iyi durumda olan ülke kişi başına 3,2 banka kartı ile Japonya iken, AB ülkeleri içinde 1,6 ile Portekiz ilk sırada yer almaktadır. Banka Kartı Sayısı (Milyon Adet) Nüfus Başına Banka Kartı 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 394,0 407,0 421,0 409,0 412,0 3,1 3,2 3,3 3,2 3,2 Güney Kore 81,6 90,2 102,0 118,8 124,3 1,7 1,9 2,1 2,4 2,6 Avustralya 28,9 30,6 32,3 35,3 37,9 1,4 1,5 1,5 1,6 1,7 Portekiz 14,1 15,0 15,8 16,7 16,7 1,3 1,4 1,5 1,6 1,6 Hollanda 25,4 25,5 25,3 25,2 24,4 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 Belçika 12,7 13,2 13,7 14,7 15,0 1,2 1,3 1,3 1,4 1,4 İngiltere 67,0 68,3 71,6 76,3 79,3 1,1 1,1 1,2 1,2 1,3 Slovenya 2,3 2,4 2,5 2,6 2,6 1,2 1,2 1,2 1,3 1,3 Almanya 88,5 89,7 100,3 100,7 101,7 1,1 1,1 1,2 1,2 1,2 Brezilya 163,9 174,5 182,4 207,9 221,5 0,9 0,9 1,0 1,1 1,2 Malta 0,3 0,4 0,4 0,4 0,5 0,9 0,9 1,0 1,1 1,1 Litvanya 2,8 3,2 3,5 3,7 3,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,1 Fransa 38,9 56,4 64,4 66,0 70,8 0,6 0,9 1,0 1,0 1,1 Estonya 1,1 1,3 1,3 1,4 1,4 0,8 0,9 1,0 1,0 1,0 Lüksemburg 0,4 0,4 0,5 0,5 0,5 0,9 0,9 1,0 1,0 1,0 İsviçre 6,3 6,6 0,7 7,6 7,9 0,8 0,9 0,1 1,0 1,0 Danimarka 3,9 4,2 4,5 5,1 5,5 0,7 0,8 0,8 0,9 1,0 378,6 407,6 452,9 471,4 482,1 v.y. v.y. 0,9 0,9 1,0 6,7 7,0 7,2 7,5 7,8 0,8 0,8 0,9 0,9 0,9 Japonya AB-27 Avusturya Güney Kıbrıs 2009 0,4 0,5 0,6 0,6 0,7 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 ABD 269,0 271,4 273,9 276,3 278,8 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 Türkiye 48,2 53,5 55,5 60,6 64,7 0,7 0,7 0,8 0,9 0,9 İsveç 6,7 7,2 7,5 7,9 8,2 0,7 0,8 0,8 0,9 0,9 Letonya 1,6 1,8 1,8 1,9 2,0 0,7 0,8 0,8 0,8 0,9 Bulgaristan 4,4 5,2 6,3 6,9 6,6 0,6 0,7 0,8 0,9 0,9 Finlandiya 4,7 4,9 5,2 5,3 4,5 0,9 0,9 1,0 1,0 0,8 Rusya 52,1 68,9 94,1 109,3 115,4 0,4 0,5 0,7 0,8 0,8 Yunanistan 5,9 6,7 7,6 8,2 9,2 0,5 0,6 0,7 0,7 0,8 Slovakya 3,1 3,3 3,6 3,9 4,0 0,6 0,6 0,7 0,7 0,7 Çek Cum. 6,6 6,8 7,2 7,5 7,8 0,6 0,7 0,7 0,7 0,7 Macaristan 6,3 6,6 6,9 7,2 7,3 0,6 0,7 0,7 0,7 0,7 İrlanda 1,3 1,6 2,5 2,9 3,1 0,3 0,4 0,6 0,7 0,7 İspanya 31,8 31,6 31,5 31,6 30,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 Kanada 20,5 20,3 21,3 21,5 22,3 0,6 0,6 0,6 0,6 0,7 İtalya 30,7 32,6 33,1 35,5 35,5 0,5 0,6 0,6 0,6 0,6 Polonya 15,4 16,9 18,3 20,5 22,0 0,4 0,4 0,5 0,5 0,6 Meksika 36,1 51,7 51,9 56,9 60,8 0,3 0,5 0,5 0,5 0,6 Suudi Arabistan 8,0 10,0 11,1 12,4 13,7 0,3 0,4 0,5 0,5 0,5 Romanya 6,6 7,9 9,8 10,8 10,6 0,3 0,4 0,5 0,5 0,5 Hindistan 49,8 75,0 102,4 137,4 182,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,2 Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 66 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 4. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE DAVRANIġ 4.1. Bankacılıkta Fiyat FarklılaĢması Bu bölüm, bankacılık sektöründe bankacılıkta fiyat farklılaĢmasını hizmet ücretlerini ve alınan komisyonları da kapsayan ürün fiyatlamasına yönelik firma davranışlarının, ölçek, fonksiyon ve sahiplik dağılımı açısından analizini içermektedir9. Değerlendirmeler finansal raporlama sonuçları üzerinden gerçekleştirildiği için ex-post bir yapı arz etmektedir. Bu çerçevede fiyatlama davranışı içerisinde özellikle kapsam ve ölçek ekonomileri farklılaşmalarının zımni olarak içerilmiş olduğu hususunu göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Bu unsurlara ek olarak, bankaların aktif ve pasif yapısındaki çeşitlilik, bankaların risk algısı hesaplamalarındaki farklılaşma gibi unsurların da davranış farklılaşmasına etki edebileceği dikkate alınmalıdır. Bankaların kredi ve mevduat portföylerindeki, müşteri ve vade açısından ayrışmaların da önemli olduğu düşünülmektedir. Bankacılık ürünlerinin fiyatlarına ilişkin genel bir değerlendirme yapılması için, öncelikle TP-YP ayrımında ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyetleri incelenmiştir. Ölçeğe göre yapılan değerlendirmede, ortalama TP plasman faizinde orta ölçekteki bankaların, ortalama TP faiz maliyetinde ise küçük ölçekli bankaların lehine farklılaşmalar olduğu tespit edilmektedir. Grafik 4.1-1: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım* 6,0 4,0 (%) Ortalama TP Plasman Faizi (%) Ortalama TP Faiz Maliyeti 3,5 5,0 3,0 4,0 2,5 3,0 2,0 1,5 2,0 1,0 Büyük Ölçek Küçük Ölçek 1,0 Orta Ölçek Büyük Ölçek Küçük Ölçek 0,5 Orta Ölçek 2011 2010 2009 2011 2010 2009 2008 2008 0,0 0,0 * Toplam faiz gelirlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı aktiflerin yıl içindeki ortalama değerine oranı ortalama plasman faizi; toplam faiz giderlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı pasiflerin yıl içindeki ortalama değerine oranı ise ortalama faiz maliyeti olarak tanımlanmıştır. Öte yandan ölçeğe göre, YP cinsinden plasman faizinde büyük ölçekteki bankaların, ortalama YP faiz maliyetinde ise küçük ölçekli bankaların lehine farklılaşmalar olduğu tespit edilmektedir. Grafik 4.1-2: Ortalama YP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım 1,40 (%) Ortalama YP Faiz Maliyeti 0,80 1,00 0,70 0,80 0,60 0,50 0,60 0,40 0,40 0,30 Büyük Ölçek 0,20 Orta Ölçek Büyük Ölçek 0,20 Küçük Ölçek Orta Ölçek Küçük Ölçek 0,10 0,00 2011 2010 2008 2011 2010 2009 0,00 2008 9 1,00 0,90 2009 1,20 Ortalama YP Plasman Faizi (%) Ölçeğe ve sahiplik yapısına yönelik yapılan değerlendirmelere katılım bankaları dahil edilmemiştir. BDDK 67 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Toplam plasman faizi ve faiz maliyetine ölçeğe göre bakıldığında, TP cinsi işlem hacminin büyüklüğünün etkisiyle yine plasman faizinde orta ölçekli bankaların, ortalama faiz maliyetinde de küçük ölçeli bankaların göreli olarak başarı yakaladıkları izlenmektedir. Grafik 4.1-3: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım 6,0 (%) 4,0 Ortalama Plasman Faizi 5,0 3,5 (%) Ortalama Faiz Maliyeti 3,0 4,0 2,5 3,0 2,0 1,5 2,0 Büyük Ölçek Küçük Ölçek 1,0 1,0 Orta Ölçek Büyük Ölçek 0,5 0,0 Orta Ölçek Küçük Ölçek 2011 2010 2009 2008 2011 2010 2009 2008 0,0 Benzer analiz fonksiyonel ayrıma göre yapıldığında, ortalama TP plasman faizi/kârı payında mevduat bankalarının lehine bir durum olduğu anlaşılmaktadır. Ortalama TP faiz maliyeti açısından ise, kalkınma ve yatırım bankalarının ortalama faiz maliyetinin diğer banka gruplarından daha düşük olduğu görülmektedir. Ayrıca mevduat ve katılım bankalarının ortalama faiz/kâr payı maliyetlerinin yakınsadığı da gözlenmektedir. Grafik 4.1-4: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım 3,5 2,5 4,0 2,0 3,0 1,5 1,0 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 0,5 0,0 2011 2010 2008 0,0 2009 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 1,0 2008 2,0 2011 5,0 Ortalama Faiz/Kâr payı Maliyeti (TP) (%) 3,0 2010 6,0 Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı (TP) (%) 2009 7,0 Ortalama YP plasman faizi/kâr payına bakıldığında mevduat bankalarının lehine olan durumun devam ettiği gözlemlenmektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarının YP faiz maliyeti açısından sahip oldukları göreli avantaj, oldukça dar bir bantta seyretmektedir. Dikkat çeken bir husus, katılım bankalarının ortalama YP kâr payı maliyetlerindeki istikrarlı düşüşe, diğer banka gruplarının son iki yıllık dönemde faiz maliyetinde bir yükselişle eşlik etmeleridir. Bu çerçevede YP faiz /kâr payı maliyetlerinde belirgin bir yakınsama olduğu düşünülmektedir. Grafik 4.1-5: Ortalama YP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım 2,0 1,8 Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı (YP) (%) 1,2 (%) Ortalama Faiz/Kâr Payı Maliyeti (YP) 1,0 1,6 1,4 0,8 1,2 1,0 0,6 0,8 0,4 0,6 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 0,2 68 2011 2010 2009 2008 0,0 2011 2008 BDDK 2010 0,2 0,0 2009 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 0,4 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 4.1-6: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım 6,0 2,5 Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı (%) Ortalama Faizi/Kâr Payı Maliyeti (%) 5,0 2,0 4,0 1,5 3,0 1,0 2,0 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 1,0 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,5 Katılım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 0,0 Mevduat Bankaları 2011 2010 2009 2008 2011 2010 2009 2008 0,0 Sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, mevduat bankalarında, ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyeti açısından tüm gruplar paralel bir seyir arz ederken, yabancı sermayeli ve yerli özel sermayeli bankalar arasındaki yakınsama eğilimi de dikkat çekmektedir. Kamu sermayeli bankalar diğer iki gruptan daha yüksek ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyetine sahiptir. Yerli özel sermayeli bankalar en düşük ortalama plasman faizi ile faaliyet gösterirlerken, yabancı bankaların da yapısal olarak en düşük ortalama faiz maliyetine sahip oldukları tespit edilmektedir. Grafik 4.1-7: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahiplik Dağılım 4,0 Ortalama Plasman Faizi (Mevduat Bankaları) (%) 3,5 3,0 2,5 Ortalama Faiz Maliyeti (Mevduat Bankaları) (%) 3,0 2,0 2,5 2,0 1,5 1,5 1,0 Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 2008 2011 2010 2009 2008 0,0 2011 0,0 Kamu Sermayeli Bankalar 0,5 2010 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 0,5 2009 1,0 Sektörün temel aracılık fonksiyonu göstergelerinden olan krediler ile mevduat/toplanan fonlar kalemlerine ilişkin faiz oranları incelendiğinde, başta enflasyon olmak üzere diğer temel makroekonomik göstergelerdeki iyileşmelerin, faiz oranlarının gerilemesini ve genel olarak marjların daralmasını sağladığı görülmektedir. Bu göstergeler bankacılık sektöründe ölçek, fonksiyon ve sahiplik yapısı açısından incelendiğinde de bu genel eğilimin yanı sıra, ortalama kredi ve mevduat faizlerinde, orta ölçekli bankaların verdiği kredilerin ortalama olarak daha yüksek fiyatlandığı tespit edilmektedir. Mevduat faizlerinde farklılaşmanın iyice daraldığı, yine orta ölçekli bankaların daha yüksek mevduat faizi ödedikleri dikkat çekmektedir. Verilerin başlangıç yılı olan 2008 sonrasında küçük ölçekli bankaların sektör ortalamasına yakınsama hızları da kayda değerdir. BDDK 69 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 4.1-8: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Ölçeğe Göre Dağılım* 7,0 8,0 (%) (%) Ortalama Kredi Faizi Ortalama Mevduat Faizi 7,0 6,0 6,0 5,0 5,0 4,0 4,0 3,0 3,0 2,0 Büyük Ölçek Orta Ölçek 2,0 Küçük Ölçek 1,0 Büyük Ölçek Orta Ölçek 1,0 Küçük Ölçek 2011 2010 2009 2008 2011 2010 2009 0,0 2008 0,0 * Kredilerden sağlanan toplam faiz gelirlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı krediler kaleminin yıl içindeki ortalama değerine oranı ortalama kredi faizi; mevduata ödenen toplam faiz giderlerinin yıl sonu değerlerinin faize duyarlı mevduat kaleminin yıl içindeki ortalama değerine oranı ise ortalama mevduat faizi olarak tanımlanmıştır. Fonksiyona göre ortalama kredi ve mevduat faizleri incelendiğinde, mevduat ve katılım bankalarının kullandırdıkları kredilerden sağlanan faiz/kâr payında herhangi bir farklılaşma görülmemektedir. Ancak, topladıkları mevduata/fonlara ilişkin ortalama faiz oranları arasında az da olsa bir fark tespit edilmektedir. Mevduat bankalarında bu oran son iki yılda yatay bir seyir arz ederken, katılım bankalarındaki düşüş eğilimi sürmektedir. Ayrıca kalkınma ve yatırım bankalarının ortalama kredi faizlerinde diğer iki gruba göre olan önemli fark devam etmektedir. Grafik 4.1-9: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Fonksiyonel Dağılım* 4,5 4,0 Kredilerden Sağlanan Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı (%) 3,0 Mevduata/Toplanan Fonlara Ödenen Ortalama Faizi/Kâr Payı (%) 2,5 3,5 2,0 3,0 2,5 1,5 2,0 1,0 1,5 Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları 0,5 Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 2011 2010 2011 0,0 2010 2008 2009 Mevduat Bankaları 0,0 2009 0,5 2008 1,0 * Katılım Bankaları için mevduat toplanan fonlar kalemini faiz ise kâr payını ifade etmektedir. Ortalama kredi ve mevduat faizlerinde sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, yabancı bankalarda ortalama kredi faizinin diğer iki gruba göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu grubu, kamu sermayeli bankalar ve daha sonra yerli özel sermayeli bankalar takip etmektedir. Genel olarak mevduat bankalarında ortalama mevduat faizi kamu bankaları için diğer iki gruba göre daha yüksek olmakla birlikte son dönemde kamu, yabancı ve yerli özel sermayeli bankaların ortalama mevduat faizlerinde bir yakınsama olduğu, hatta 2011 yılında yabancı sermayeli bankaların en yüksek oranı verdikleri görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarında ortalama kredi faizine sahiplik açısından bakıldığında ise, kamu sermayeli kalkınma ve yatırım bankalarının en düşük oranı sunmaya devam ettikleri, yerli özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankalarının da kamu bankalarını izledikleri gözlenmektedir. BDDK 70 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 4.1-10: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Sahipliğe Göre Dağılım 3,0 (%) Ortalama Mevduat Faizi (Mevduat Bankaları) 2,5 4,0 2,0 3,0 1,5 2,0 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 1,0 Ortalama Kredi Faizi (Kalkınma ve Yatırım Bankaları) Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 2008 2011 2010 2008 2011 2008 2010 0,0 2009 0,0 Kamu Sermayeli Bankalar Yabancı Sermayeli Bankalar Yerli Özel Sermayeli Bankalar 1,0 0,5 4,5 (%) 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2010 3,5 Ortalama Kredi Faizi (Mevduat Bankaları 2009 (%) 5,0 2009 6,0 Bankaların aldığı komisyonlar ve bankacılık hizmet ücretleri ile ödedikleri personel ücretlerindeki farklılaşmanın değerlendirilmesi için, bankalarca dönem içerisinde söz konusu kalemlere yönelik alınan toplam gelir ve ödenen toplam giderler, bankaların ortalama aktifleri ile oranlanarak ölçeğe, fonksiyona ve sahipliğe göre karşılaştırılmıştır. Nitekim bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin orta ölçekli bankalarda, büyük ve küçük ölçekli bankalara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise orta ölçekli bankalarda en yüksek düzeyde olurken, en düşük büyük ölçekli bankalarda gerçekleşmiştir. Grafik 4.1-11: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Ölçeğe Göre Dağılım 0,008 Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler (%) 0,007 0,006 0,007 Personel Giderleri/Ortalama Aktifler (%) 0,006 0,005 0,005 0,004 0,004 Büyük Ölçek 0,003 0,003 0,002 Orta Ölçek 0,001 Küçük Ölçek 2010 2011 2011 0,000 2010 2008 0,000 2009 Küçük Ölçek Orta Ölçek 2009 0,001 Büyük Ölçek 2008 0,002 Fonksiyona göre yapılan değerlendirmede, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin mevduat bankalarında katılım bankalarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri katılım bankalarında en yüksek, kalkınma ve yatırım bankalarında ise, en düşük olarak gerçekleşmiştir. Grafik 4.1-12: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Fonksiyonel Dağılım 0,6 0,006 Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler (%) 0,5 0,4 0,005 0,004 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,3 Personel Giderleri/Ortalama Aktifler (%) 0,003 Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 0,002 Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 71 2008 2011 2010 2009 2008 0,000 2011 0,0 BDDK Kalkınma ve Yatırım Bankaları 0,001 2010 0,1 2009 0,2 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, mevduat bankalarında bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin yabancı sermayeli bankalarda daha yüksek olduğu görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise yine en yüksek yabancı sermayeli bankalarda gerçekleşmiştir. Grafik 4.1-13: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım 0,008 Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret Gelirleri/Ortalama Aktifler (%) 0,006 0,007 0,006 Personel Giderleri/Ortalama Aktifler (%) 0,005 0,004 Yabancı Sermayeli Bankalar 0,003 Yerli Özel Sermayeli Bankalar 0,004 Kamu Sermayeli Bankalar 0,003 Yabancı Sermayeli Bankalar 0,002 0,002 2008 2011 2010 2009 0,001 0,000 2008 0,001 0,000 Yerli Özel Sermayeli Bankalar 2011 Kamu Sermayeli Bankalar 2010 0,005 2009 0,007 Kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin sahipliğe göre yapılan değerlendirme, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin ve birim aktif başına personel giderlerinin aynı şekilde en yüksek yabancı sermayeli bankalarda, en düşük kamu sermayeli bankalarda gerçekleştiğini göstermektedir. Bankacılık sektöründe temel davranış biçimlerini etkilemesi öngörülen 2011 ve 2012 yılları temel politika ve düzenleme değiĢiklikleri incelendiğinde, öncelikle bankacılık sektörünü doğrudan etkileyen para, döviz politikası değişiklileri ve bankacılık sektörü düzenlemeleri, doğrudan ilişkili olarak değerlendirilmektedir. Bu hususlara ek olarak, özellikle teşvik sistemindeki değişiklikler, yatırımcı kararlarını doğrudan etkileyebilecek alanlar, vergi ve uluslar arası sermaye hareketlerine ilişkin değişiklikler de sektörün davranışları üzerinde dolaylı olarak etki sahibi olabilecek potansiyele sahiptirler. Bu gibi temel düzenlemelerin etkilerinin de en azından olası yönleri itibarıyla incelenmesinde fayda görülmektedir. Küresel konjonktürün etkisiyle, yurtiçi ekonomik ve finansal gelişmelerin daha kontrollü bir seyir arz etmesine yönelik olarak, yurtiçi kredi hacmindeki büyümenin yakından izlendiği bir dönem yaşanmaktadır. Bu çerçevede, TCMB para politikası araçlarını önceki dönemlere göre çeşitlendirirken, BDDK genel ve özel karşılık oranlarına getirdiği değişikliklerle, söz konusu tedbirlerin etkinliğini artırmıştır. 2011 yılının ilk aylarından itibaren TCMB zorunlu karşılık oranlarını kademeli olarak artırmış ve bu çerçevede kredi arzına doğrudan etkide bulunmak istemiştir. Bu politika değişikliği özelikle fon maliyetini artırıcı bir etki yaratmaktadır. Tablo 4.1-1: Politika Araçları, Temel Düzenlemeler ve Etkileri Kurum Araç TCMB ZKO BDDK GÖKO KB OVP/Teşvik Teşvik/BES Teşvik/IFM TTK* HM AB Dönem Ocak-Nisan 2011 Ekim 2011 sonrası Nisan 2011 Mayıs - Haziran2011 2012-2014 Nisan 2011 Mayıs - Haziran2011 2012 sonrası Yön artış azaltma esneklik artış azaltma azaltma artış Amaç sıkılaştırma genişleme Libya Sıkılaştırma/ ihtiyati yapısal gelişim teşvik, tasarruf artışı teşvik, ürün çeşitliği yeni yasal ortam Fiyat Davranışı Etkisi doğrudan doğrudan doğrudan doğrudan dolaylı dolayı dolay dolaylı KB: Kalkınma Bakanlığı, HM: Hazine Müsteşarlığı, AB: Adalet Bakanlığı, ZKO: Zorunlu karşılık oranı, GÖKO: Genel ve özel karşılık oranları, OVP: Orta Vadeli Program, BES: Bireysel Emeklilik Sistemi, İFM, İstanbul Finans Merkezi, TTK:Türk Ticaret Kanunu (*) Yeni TTK’ya uyumun kısa vadede firmalara getirdiği yeni standartlar ve bunların bankacılık sektörüne yansımaları çerçevesinde ilk aşamada bir maliyet/fiyat baskısı yaratması beklenmektedir. Ancak uyumun sağlanmasıyla birlikte orta vadede bu etkinin ortadan kalkacağı öngörülmektedir. BDDK 72 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Nitekim 2011 yılında ortalama fon maliyetlerinin azalma eğiliminde bir duraklama görülmektedir. Elbette bu sonuçta ulusal ve uluslar arası ekonomik ve finansal koşulların etkisi söz konusudur. Ancak zorunlu karşılıkların banka fiyat davranışında yukarı yönlü bir baskı oluşturduğu da görülmektedir. Bu kapsamda 2011 yılının son çeyreğinden itibaren TCMB, zorunlu karşılık oranlarını göreli olarak azaltarak, kredi arzına yönelik destekleyici bir politika değişikliğine gitmiştir. Bankacılık sisteminin fon maliyetini doğrudan etkileyen hususlara ilaveten, özellikle finansal kuruluşlara ve tasarruf sahiplerine yönelik teşvikler ve yapısal tedbirlerin dolaylı etkileri söz konusudur. Bu etkilerin derecelerini ayrıştırmak mümkün olmamakla birlikle, alınan kararların, tasarruf sahiplerini ve finansal kuruluşları daha etkin, rekabetçi ve ürün çeşitliliğine sahip bir piyasaya yöneltme hedefini taşıdığı ve hedefler doğrultusunda finansal kesimin fiyat davranışının da daha rekabetçi ve marjların daraldığı bir ortama yöneleceği görülmektedir. Özellikle 2011 yılının ikinci yarısında alınan teşvik kararları ve İstanbul Finans Merkezi planı kapsamında alınan destekleme tedbirleri, yurtiçi tasarruf eğilimini yükseltmek ve finansal ürünlerin ve bu ürünleri arz eden kuruluşların çeşitliliğini artırmak yönünde açık hedefler koymaktadır. Bu durum orta vadede finansal derinleşmenin arttığı, ürün çeşitlenmesinin ve rekabetin daha geliştiği bir piyasayı işaret etmektedir. Bu durumun maliyetlere ve fiyatlara olumlu yansıması beklenmektedir. Şubat ayında kabul edilen ve 1 Temmuz 2012’de yürürlüğe giren yeni Türk Ticaret Kanunu’nun kısa vadede firmalar kesimi üzerinde ciddi uyum yükü getireceği beklenmektedir. Ancak bu kısa vadeli uyum süreci sonrasında daha hesap verebilir ve şeffaf bir iş ortamı, orta vadede dolayı olarak bankaların fiyat davranışlarına, en azından etkin bilgi arzının yansımaları olarak, olumlu katkı sağlayabileceği öngörülmektedir. Kredi arzı ve talebinde davranıĢsal geliĢmelerin izlenmesi amacıyla, TCMB tarafından derlenip yayımlanmakta olan Banka Kredileri Eğilim Anketinden yararlanılmıştır. 2005 yılından itibaren yayımlanan bazı anket sorularının, özellikle firma (banka) ve tüketici (müşteri) davranışlarının yönünün izlenmesinde önem arz ettiği görülmektedir. İşletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartlar açısından bankaların eğilimleri incelendiğinde, bankaların 2005Ç1-2008Ç1 döneminde görece yatay ve olumlu bir konum sergiledikleri görülmektedir. Bu dönemde sektörün kredi hacmindeki genişleme istikrarlı ve güçlü bir biçimde devam etmiştir. Küresel krizin etkilerinin gelişmiş ekonomileri aştığı 2008 yılı başından 2010 yılı ilk çeyreğine kadar ise bankacılık kesiminin kredi standartlarında belirgin sıkılaşma görülmektedir. Grafik 4.1-14: ĠĢletmelere Verilen Krediler - Standartlar Ve Talepler 40 70 İşletmelere Verilen Kredi Standartları Endeks Endeks 60 20 İşletmelere Verilen Kredi Talepleri 50 0 40 -20 30 -40 20 10 -60 0 Gerçekleşen Net Değişim % (*) -10 2012Ç1 2011Ç1 2011Ç3 2010Ç1 2010Ç3 2009Ç1 2009Ç3 2008Ç1 2008Ç3 2005Ç1 2005Ç3 2012Ç1 2011Ç1 2011Ç3 2010Ç1 2010Ç3 2009Ç1 2009Ç3 2008Ç1 2008Ç3 2007Ç3 2007Ç1 2006Ç1 2006Ç3 2005Ç1 2007Ç1 Beklenen Net Değişim % (*) -20 2005Ç3 -100 2007Ç3 Beklenti 2006Ç1 Gerçekleşme 2006Ç3 -80 Kaynak: TMCB BDDK 73 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Dikkat çeken bir husus, kredi standartları açısından beklenti ve gerçekleşmelerin özellikle küresel kriz sonrası dönemde öncü gösterge benzeri bir örtüşme arz etmesidir. 2005-2008 döneminde beklentiler ve gerçekleşmeleri aynı dönemlerde, değişim arz ederlerken, küresel krizin ardından beklentilerin en az bir çeyrek önceden hareket ettiği izlenmektedir. Bu durum bankaların, küresel piyasa koşullarındaki değişime yönelik öngörü yeteneklerinin güçlü olduğuna işaret etmektedir. İşletmelere verilen kredilere talep açısından anket sonuçları incelendiğinde, kredi standartlarından daha karmaşık bir yapı görülmektedir. Genel eğilim benzer bir hat izlese de değişimlerin daha hareketli olması, firmaların küresel krizden çıkış yönlü stratejilerinin ve beklentilerinin farklılık arz ettiği, taleplerin yurtiçi ekonomik koşullar ve bekleyişlerden belirgin bir düzeyde etkilendiği görülmektedir. Ayrıca standartlar için izlenen beklentilerin öncüllüğü hususunun bu alanda geçerli olmadığı görülmektedir. Grafik 4.1-15: Bireysel Krediler - Standartlar Ve Talepler 60 Bireysel Krediler-Standartlar Bireysel Krediler Talepler (%) 100 20 0 50 -20 0 -40 -50 Konut Alım Kredileri Taşıt Alım Kredileri 2012Ç1 2011Ç1 2011Ç3 2010Ç1 2010Ç3 2009Ç1 2009Ç3 2008Ç1 2008Ç3 2007Ç1 2006Ç1 2012Ç1 2011Ç1 2011Ç3 2010Ç1 2010Ç3 2009Ç1 2007Ç3 Diğer Bireysel Krediler -150 2009Ç3 2008Ç1 2008Ç3 2007Ç1 2007Ç3 2006Ç1 2005Ç1 2005Ç3 2006Ç3 Diğer Bireysel Krediler -120 Konut Alım Kredileri -100 Taşıt Alım Kredileri 2005Ç1 -80 -100 2006Ç3 -60 2005Ç3 40 150 (%) Kaynak: TMCB Bireysel krediler için kredi standartlarına ve talep eğilimlerine, özellikle yurtiçi ekonomik koşulların kredi davranışlarına yansımasının daha doğrudan olması nedeniyle, ayrıca bakmak gerekmektedir. Burada bireysel kredileri konut, taşıt ve diğer(ihtiyaç) olarak üç ayrı kalemde incelediğimizde özellikle standartlar açısından genel kredi koşullarıyla paralel bir eğilim izlenmektedir. Bankacılık kesiminin kredi standartlarında küresel koşulları ön planda tuttuğu bir konjonktürü yaşadığımız sonucuna varmak mümkündür. Dikkat çeken bir diğer husus ise, 2011 yılının son çeyreği ve 2012 yılının ilk çeyreği itibarıyla konut kredi talebindeki artışa, bankacılık sektörü konut kredisi standartlarında bir sıkılaşma ile eşlik ettiğidir. Diğer bireysel kredi türlerinde ise standartlar ile taleplerin daha uyumlu bir seyri söz konusudur. 4.2. Bireysel Kart Kullanımı GeliĢmeleri Türk bankacılık sektöründe davranış açısından dikkat çeken bir diğer husus ise müşteri davranışları alanında yer almaktadır. Özellikle 2003 sonrası dönemde bankacılık sektörünün perakende bankacılık alanında gösterdiği gelişim dikkat çekicidir. Sağlanan makroekonomik istikrarın da etkisiyle bankacılık sektörünün daha güçlü bir eğilim ile geleneksel aracılık faaliyetine, aracılık işlevine dönmeye başladığı görülmektedir. Bu dönemde kredi faaliyetindeki gelişmeyi destekleyen unsurlardan biri de tüketici güvenindeki artışla birlikte bireysel kredilerdeki güçlü büyümedir. Bu artışın alt bileşenlerinden biri olarak kredi kartı kullanımındaki keskin yükselme daha da dikkat çekicidir. BDDK 74 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 4.2-1: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Ölçeğe Göre GeliĢimi 70 100 Bireysel Kredi Kart Kullanım Hacmi Yıllık % Değişme 80 40 70 30 60 20 50 10 40 0 30 76,8 78,8 1,9 1,9 2,4 2,6 3,1 BKK Hacim Dağılımı 23,0 23,9 25,4 27,3 27,4 74,3 70,7 10 73,0 72,2 70,7 Orta Büyük 2011 2010 2009 2008 2010 Küçük 0 2007 Toplam 2009 75,6 2004 Küçük 2011 Orta 2007 2006 2005 -30 3,0 18,2 20 Büyük 2008 -10 -20 3,1 20,1 2006 50 2,9 21,4 90 (%) 2005 (%) 60 Bu genel çerçevenin yanında özelikle bahse konu dönemle birlikte bireysel kredi kartı kullanımında ve harcamalarda taksitli ve taksitsiz tercihinde bazı davranış yapıları ve bu yapılarda değişimler gözlenmiştir. Bireysel kredi kart kullanım hacmi yıllık değişimi incelendiğinde, öngörüleceği üzere ekonomik aktivite ve yurtiçi taleple yakın bir ilişki tespit edilmektedir. Dikkat çeken bir diğer husus ise, özellikle küçük ölçekli bankaların değişimleri daha keskin yaşadığıdır. Bireysel kredi kartı piyasasına hacim olarak bakıldığında, büyük ölçekli bankalar ağırlıklı bir yapı olduğu; ancak, 2006 sonrası dönemde bu ağırlığın azalarak devam ettiği görülmektedir. Ek olarak, küçük ölçekli bankaların hâli hazırda düşük olan paylarının, 2008 sonrasında daha da azaldığıdır. 2011 yılı itibarıyla büyük ölçekli bankaların bireysel kredi kartı piyasasının %70,7’sine, orta ölçekli bankaların %27,4’üne ve küçük ölçekli bankaların %1,9’una sahip olduğu izlenmektedir. Grafik 4.2-2: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Ölçeğe Göre GeliĢimi 75,1 Küçük 73,9 Orta 72,9 72,0 73,6 Büyük 2011 80,5 1,9 1,9 2,6 4,0 Taksitli Biresysel Kredi 24,5 24,5 26,1 22,1 Kartı Kullaınımında Ölçek Dağımılı 2010 2011 2010 Küçük 2009 Orta 2008 2007 2005 2004 2006 Büyük 0 79,6 3,0 2009 10 21,9 2008 20 2,1 17,5 2007 30 1,8 18,6 2006 40 2004 50 100 2,0 90 (%) 22,4 80 70 60 50 40 75,5 30 20 10 0 Bireysel Kredi Kartlarında Taksit Kullanım Oranı (%) 2005 60 Bireysel kredi kartı davranışlarının en önemli parçalarından birini taksit tercihi oluşturmaktadır. Söz konusu tercihin bir yandan tüketici tercihlerini yansıtırken diğer yandan bankaların risk ağırlıklı aktif yönetimlerini ve faiz gelirleri gibi önemli kalemlerini etkilediği görülmektedir. Ana hatlarıyla bakıldığında bireysel kredi kartı kullanımında taksit tercihinin arttığı anlaşılmaktadır. Bu oran 2004 yılında %26,8 olan düzeyinden 2011 yılında %47,3’e yükselmiştir. Aynı dönemde büyük ölçekli bankalarda taksit kullanımı %26,8’den %49,2’ye, orta ölçekli bankalarda %28’den %42,4’e ve küçük ölçekli banklarda %18,7’den %47,2’ye yükselmiştir. Kısaca, tüm ölçeklerde %40-50 bandına bir yakınsama gözlenmektedir. Yine taksitli kredi kartı piyasasında büyük ölçekli bankaların ağırlıklı yapısı (%73,6) devam etmektedir. Bireysel kredi kartları kullanımında tüketici tercihlerinin banka fonksiyonel dağılımı incelendiğinde, perakende bankacılıktaki mevduat bankası ağrılıklı yapının burada da sürdüğü görülmektedir. Katılım bankalarının 2008 sonrası dönemde paylarını görece yüksek bir oranda artırdıkları dikkat çekmektedir. Nitekim katılım bankalarının bireysel kredi kartı hacmi yıllık artış hızları, 2007 sonrasında sektör ortalamasının üzerinde olduğu izlenmektedir. BDDK 75 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 4.2-3: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Fonksiyona Göre GeliĢimi 90 100 70 Mevduat BKK Hacim Dağılımı 1,8 1,9 1,9 1,0 1,2 1,3 1,3 1,9 99,0 98,8 98,7 98,7 98,1 (%) Bireysel Kredi Kart Kullanım Hacmi Yıllık % Değişme 80 (%) 95 60 Katılım 90 Toplam 98,1 98,2 98,1 2011 40 2010 50 85 30 20 Katılım 80 10 Mevduat 0 2009 2008 2007 2006 2004 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2005 75 -10 Bireysel kredi kartında taksit kullanımına fonksiyonel dağılım bazında bakıldığında mevduat bankaları müşterilerinin tercihlerinin sektör davranışını belirlediği görülmektedir. Taksit tercihi yıllar içerisinde küresel krizin etkilerinin en açık görüldüğü 2007-2008 yılları hariç, sürekli bir artış eğilimi arz etmiştir. Mevduat bankaları müşterileri için 2004 yılında %26,8 olan taksit tercihi, 2011 yılında %47,6’ya yükselmiştir. Katılım bankaları için ise böyle bir patika izlenememektedir. Katılım bankası müşterilerinin taksit tercih oranı yapısal olarak sektör ortalamasının altında kalmaktadır. Ancak dikkat çeken bir husus, 2004 yılında taksit tercihinin sektör ortalamasının üzerinde, %31,4 olarak gerçekleşmesi ve bu oranının 2009 yılına kadar düşerek %21,8’e kadar gerilemesidir. 2010 ve 2011 yıllarında ise, göreli artışlarla söz konusu oran %31,6’ya yükselmiştir. Bu düzey sektör ortalaması olan %47,6’dan belirgin bir şekilde düşüktür. Grafik 4.2-4: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Fonksiyona Göre GeliĢimi 60 50 100,0 Bireysel Kredi Kartlarında Taktsit Kullanım Oranı (%) 99,8 (%) 99,6 99,4 40 1,2 1,1 1,1 98,8 98,9 98,9 Taksitli Biresysel Kredi Kartı Kullaınımında Ölçek 0,9 1,0 1,0 Dağımılı 1,2 1,3 99,2 30 99,0 98,8 20 98,6 98,4 10 Mevduat 98,2 Katılım 0 99,1 98,8 Katılım 99,0 99,0 98,7 Mevduat 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 98,0 Bireysel kredi kartı kullanımında bankaların sahipliğine göre dağılımında, birleşme ve satın almalara bağlı olarak gelişen bankacılıkta yabancı payındaki artışa paralel bir eğilim izlenmektedir. 2004 sonrasında yabancı bankaların payının %8,4’ten 2007 yılında %22,1’e yükseldiği, bu hızı artış döneminden sonra ise, daha düşük bir artışla, 2011 yılında %25,3’e geldiği görülmektedir. Kamu bankaları için 2004-2007 döneminde azalan sektör payının, 2008 sonrası gelişim gösterdiği ve payın yeniden %8’e yaklaştığı gözlenmektedir. Böylece yerli özel bankaların payı 2004-2008 döneminde keskin bir azalma yaşanmış ve daha sonrası dönemde yatay bir seyir arz etmiştir. Yerli özel bankaların söz konusu kalemde sektör payı 2011 yılında %66,8 olarak gerçekleşmiştir. BDDK 76 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 4.2-5: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Sahipliğe Göre GeliĢimi 10,5 BKK Hacim Dağılımı 23,8 24,7 26,2 18,6 22,1 76,1 73,3 70,9 68,9 66,2 66,8 5,3 4,7 5,3 6,4 7,5 7,9 2009 100 8,4 2008 90 (%) Bireysel Kredi Kart Kullanım Hacmi Yıllık % Değişme 2007 100 120 (%) 2006 140 25,3 80 70 Yabancı Toplam 60 50 83,4 40 40 Yabancı 30 20 Yerli Özel 20 0 10 8,2 0 Kamu 7,0 2004 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 -20 82,5 2011 Yerli Özel 2010 60 Kamu 2005 80 Banka sahiplik yapısına göre bireysel kredi kartı piyasasında taksit kullanımı davranışı incelendiğinde, yeri özel bankalar ile yabancı bankaların benzer bir eğilim içerisinde olduğu, kamu bankalarının ise 2004 yılı itibarıyla sektör geneline göre oldukça düşük olan taksit kullanım payının inceleme döneminde hızla yakınsadığı izlenmektedir. Kamu bankalarının taksitli bireysel kredi kartı hacmindeki payı 2011 yılı itibarıyla hala sektör ortalamasının gerisindedir (%35,6). Grafik 4.2-6: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Sahipliğe Göre GeliĢimi 60 100 (%) 13,3 90 Bireysel Kredi Kartlarında Taktsit Kullanım Oranı (%) 50 Taksitli Biresysel Kredi Kartı Kullaınımında 11,2 18,7 23,0 24,3 Ölçek 25,7 Dağımılı23,2 25,1 80 70 40 60 50 30 Kamu Yabancı 87,2 85,2 80,2 75,5 73,0 71,3 69,2 70,8 6,0 30 1,1 1,5 2,7 3,5 5,0 2010 2005 Kamu 2009 1,5 Yerli Özel 2008 1,4 2004 10 2007 Yabancı 20 10 2006 20 40 Yerli Özel 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 0 2011 0 4.3. BirleĢme ve Devirler Türk Bankacılık Sektörü’nde 2001-2011 döneminde toplam 16 adet devir ve birleşme gerçekleşmiştir. Özellikle, yeniden yapılandırma faaliyetlerinin ilk dönemi olan 2001 ve 2002 yıllarında gerçekleşen birleşme ve devirlerin sayısının sektör aktifleri içerisindeki payı yüksek düzeydedir. 2006 yılı sonuna kadar sürdüğü görülen birleşme ve devir işlemleri, takip eden dört yıl içerisinde gerçekleşmemiş ve 2011 yılı içerisinde bir adet birleşme ve devir işlemi yapılmıştır. 2012 yılının ilk yarısında ise bir devir işlemine yönelik taraflar arası anlaşma sağlanmış olup BDDK onayı aşaması henüz tamamlanmamıştır. Tablo 4.3-1: Yıllara Göre BirleĢme ve Devir ĠĢlemlerinin Sayısı ve Büyüklüğü Yıl 2001 2002 2003 2004 İşlem Sayısı 6 3 1 2 Toplam Değer(milyon TL)* 13.130,9 3.142,6 45,1 6.249,3 Pay(%)** 7,69 1,50 0,02 2,04 İşlem Sayısı Yıl 2005 2006 2011 2012*** 2 1 1 1 Toplam Değer(milyon TL)* 1.738,4 20.028,5 11.877,5 6.470,0 Pay(%)** 0,45 4,23 1,16 2,96 *Devralınan bankanın toplam aktif değerinin birleşmenin toplam değerini ifade ettiği varsayılmaktadır. ** Bankacılık sektörü toplam aktif içerisindeki payını ifade etmektedir. *** Sberbank ile Denizbank'ın ana hissedarı Dexia tarafından, Denizbank'ın çoğunluk hisselerinin satışı için Haziran 2012’de yapılan anlaşma BDDK onayını beklemektedir. BDDK 77 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Türk bankacılık sektörü için birleşme ve devir faaliyetlerinin, Kasım 2000 ve Şubat 2011 krizi sonrası sektördeki yeniden yapılanma çabalarının bir yansıması olduğu görülmektedir. Sektör uluslar arası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya dönüşürken, daha sağlıklı ve sürdürülebilir bir sermaye yapısıyla, etkinlik ve kârlılık odaklı bir iş yapış tarzının benimsendiği görülmektedir. Bu ortamın sektörde belirli düzeyde konsolidasyonu beraberinde getirdiği izlenmiştir. Esasen özellikle aynı grup içerisinde faaliyet gösteren bankaların birleşmesi yönündeki örnekler bu durumu açık şekilde yansıtmaktadır. Türk bankacılık sektöründe görülen birleşme ve devir işleminin, sektördeki aktif yoğunlaşması ve personel sayısı üzerine etkilerine bakıldığında, en büyük etkinin, 2001 yılındaki Emlak Bankası’nın Ziraat Bankası’na, Osmanlı Bankası’nın Garanti Bankası’na, 2004 yılında Pamukbank’ın Halk Bankası’na ve 2006 yılında Koçbank’ın Yapı ve Kredi Bankası’na devir işlemleriyle olduğu görülmektedir. Tablo 4.3-2: BirleĢme ve Devirlerin YoğunlaĢma Üzerine Analizi Tarih Birleşen Kuruluşlar Birleşme Sonrası 06.07.2001 Bir. Ön. Piy. Bir.Son. Payı(%) Piy. Payı(%) 12,49 15,14 Bir. Öncesi Personel* 38.762 Bir. Son. Personel** 32.926 T. Emlak Bankası ve T.C. Ziraat Bankası T.C. Ziraat Bankası Birleşik Türk Körfez Bankası ve Osmanlı Osmanlı Bankası 2,20 3,38 1.708 1.288 31.08.2001 Bankası Tekfen Yatırım, Finansman Bankası ve Tekfen Bank 0,15 0,18 649 630 26.10.2001 Bank Ekspres 14.12.2001 Osmanlı Bankası ve T. Garanti Bankası T. Garanti Bankası 6,21 9,08 6.538 5.949 14.12.2001 Demirbank. ve HSBC Bank HSBC Bank 0,90 1,50 3.674 3.163 Morgan Guaranty Trust Company ve The JP Morgan Chase Bank 0,18 0,20 62 50 14.12.2001 Chase Manhattan Bank 11.01.2002 Sümerbank ve Oyak Bank Oyak Bank 0,28 1,77 2.540 3.487 Sınai Yatırım Bankası ve T. Sınai Kalkınma T. Sınai Kalkınma 0,37 0,60 421 308 29.03.2002 Bankası. Bankası 27.12.2002 Milli Aydın Bankası ve Denizbank Denizbank 1,40 1,46 2.856 3.024 09.04.2003 Fibabank ve Finansbank Finansbank 2,47 2,49 3.129 3.742 Credit Lyonnais Türkiye İstanbul Merkez Credit Agricole Şubesi ve Credit Agricole Indosuez Türk 0,125 0,126 50 40 Indosuez Türk Bank 03.03.2004 Bank 12.11.2004 Pamukbank ve T. Halk Bankası T. Halk Bankası 7,15 9,19 11.236 10.864 19.09.2005 Ak Uluslararası Bankası ve Akbank Akbank 12,42 12,48 10.978 11.177 Family Finans Kurumu ve Anadolu Finans Türkiye Finans Katılım 0,37 0,76 1.752 1.918 30.12.2005 Kurumu Bankası 02.10.2006 Koçbank ve Yapı ve Kredi Bankası Yapı ve Kredi Bankası 5,94 10,16 13.468 13.355 12.02.2011 Fortis Bank ve Türk Ekonomi Bankası Türk Ekonomi Bankası 1,88 3,05 10.096 9.632 * Birleşme veya devir işleminin taraflarının birleşme tarihi itibarıyla toplam yurtiçi personel sayısını göstermektedir. **Devir veya birleşmeden sonra oluşan kuruluşun işlem tarihinden 6 ay sonraki yurtiçi personel sayısını göstermektedir. Yeniden yapılandırmanın ardından gerçekleşen devir ve birleşme işlemleri sonrası oluşan yeni kuruluşlarda, personel sayısında bir azalmaya gidilmemiş olması dikkat çekicidir. Bu durum sektördeki birleşmelerin artık, yatırımcıların daha büyük bir ölçek ile Türk bankacılık sektöründe, herhangi bir şekilde güç kaybetmeden, aksine daha da güçlenerek yer alma isteklerinin bir göstergesi olarak görülmektedir. Küresel ölçekte yapılan devir ve birleşme faaliyetlerinin sektörel olarak ayrıştırılması sonucu elde edilen bankacılık sektöründeki veriler incelendiğinde, küresel krizin evrelerine paralel bir şekilde finansal piyasalardaki baskıların arttığı dönemlerde, devir ve birleşme aktivitelerinin hacim olarak arttığı görülmektedir. Benzer eğilim anlaşma sayısında da gözlenmektedir. Bu durum temel olarak kısa vadede, bankacılık sektöründeki sıkıntıların ve özellikle Avrupa bankacılık sisteminde süregelen sermaye yetersizliği hususunun, Avrupa bankalarının değerlerinin azalmasına yol açarak, yeni yatırımcılara fırsatlar sunması olarak değerlendirilmektedir. Genel olarak devir ve birleşme faaliyetlerinin daha çok piyasanın serbestleşmesiyle birlikte artması beklenmektedir. Zira piyasanın deregülasyonu, yöntem ve yatırımcı açısından çeşitlilik getirerek, devir ve birleşme aktivitelerinin artmasını sağlar. Ancak, özellikle 2007 sonrasında gelişmiş ekonomilerin finansal sistemlerinde yaşanan sıkıntılar ve Avrupa bankacılığının kaldıraç oranlarını normalleştirme çabaları, yeni ve aynı zamanda farklı ekonomik coğrafyadan yatırımcıları çekmektedir. BDDK 78 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 4.3-1: Bankacılıkta Küresel BirleĢme ve Devir Faaliyetleri Yeniden Sermayelendirme 300 500 (milyar dolar) adet Bankacılıkta Küresel Devir Birleşme Anlaşma Sayısı (Sağ Eksen)Faaliyetleri Hacim 250 450 400 350 200 300 150 250 200 100 150 100 50 50 2012 Ç1 2011 Ç3 2011 Ç1 2010 Ç1 2010 Ç3 2009 Ç3 2009 Ç1 2008 Ç1 2008 Ç3 2007 Ç3 0 2007 Ç1 0 Varlık Karşılığı Borç Risk Sermayesi Özelleştirme Yönetim Alımı Özel Sermayelendirme Zorunlu Arz Opsiyon Anlaşması İkincil İşlem Çoğunluk Alımı Kaldıraç Alımı Aktif Satışı Blok Satış Özel Yatırım Ek Hisse Alımı Azınlık Alımı Şirket Alımı Sınır Ötesi 1 2012 Yılı 1 (toplam 1092 anlaşma) 71 2 8 Anlaşma Sayısı 15 2 3 6 İşlem Hacmi İçerisinde Pay (%) 42 18 123 6 124 94 162 179 235 300 200 100 0,6 0,6 1,2 1,6 2,4 2,4 3,0 3,2 7,2 8,1 9,7 11,5 12,0 21,1 23,8 23,9 56,3 60,6 0 Sayı ve Yüzde Pay Kaynak: Bloomberg Yapılan anlaşmaların 2012 yılının ilk yarısı itibarıyla %60,6’sının sınır ötesi biçiminde olduğu görülmektedir. Ayrıca anlaşmaların %56,3’ü şirket alımı şeklindedir. Anlaşmaların %61,4’ü nakit, %20,3’ü de nakit ve hisse karşılığı anlaşmaları biçiminde olmuştur. Anlaşmaların %90,9’unun 0-500 milyon dolar arası büyüklükte olduğu görülmektedir. Grafik 4.3-2: Bankacılıkta Küresel BirleĢme ve Devir Faalyetlerinin Türleri ve Büyüklüğü Hisse Kaynak: Bloomberg 3,44 5,41 0,25 5000.01-10,000M Borç 0,89 1000.01-5000M 5,16 90,91 500.01-1000M 5,19 Nakit veya Hisse 7,11 Açıklanmamış Nakit+Hisse 20,28 2012 Yılı Devir ve Birleşmeleri Sözleşme Büyüklüğü (Milyon Dolar) Dağılımı 0-500M 100 90 (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2012 Yılı Devir ve Birleşmeleri Ödeme Türleri Nakit 100 90 (%) 80 70 60 50 40 61,37 30 20 10 0 4.4. Tanıtım ve Promosyon Faaliyetleri Tanıtım ve promosyon, bankaların sektördeki rekabet güçlerini arttırmak için kullandıkları araçlar arasında yer almaktadır. Tanıtım giderlerinde ilk 5 ve ilk 10 banka paylarında 2007 yılında başlayan azalma, 2009-2010 yıllarında da artışını sürdürmüş, 2011 yılında ise yeniden görece azalmıştır. İlk 5 ve 10 bankanın sektörün toplam tanıtım giderleri içindeki payı söz konusu dönemde, sırasıyla %51,6 ve %81,4 düzeyinde gerçekleşmiştir. Küçük ölçekli bankaların sektörün toplam tanıtım giderleri içindeki payındaki, 2008 yılından itibaren gözlenen azalma 2011 yılında da devam etmiş ve payları %3,6’ya inmiştir. Bu dönemde orta ölçekli bankaların tanıtım giderleri içindeki paylarında yıllar itibarıyla artış yaşanmıştır. 2011 yılında orta ölçekli bankaların tanıtım giderlerinin toplam içindeki payı %34,2, büyük ölçekli bankaların payı ise %63,3 olarak gerçekleşmiştir. BDDK 79 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 4.4-1: Tanıtım Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri Tanıtım Giderleri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2002 78,7 92,0 2003 74,0 92,0 2004 74,7 91,8 2005 65,2 86,1 2006 68,7 87,1 2007 60,7 81,5 2008 56,7 80,6 2009 58,4 81,7 2010 60,8 85,2 2011 51,6 81,4 74,8 20,9 4,3 100 73,4 22,9 3,7 100 75,6 21,2 3,2 100 66,0 24,4 9,6 100 68,7 22,8 8,6 100 60,5 30,0 9,5 100 60,9 31,8 7,3 100 63,1 29,8 7,0 100 64,3 32,1 3,6 100 63,3 34,2 2,4 100,0 99,7 0,3 v.y. 100 99,8 0,2 v.y. 100 99,7 0,3 v.y. 100 96,0 0,3 3,7 100 93,8 0,2 5,9 100 93,1 0,3 6,6 100 92,9 0,4 6,7 100 92,9 0,4 6,8 100 93,7 0,7 5,6 100 93,2 0,5 6,3 100,0 Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının ağırlıklı olduğu tanıtım giderlerinde, 2011 yılında katılım bankalarının piyasa payında bir önceki yıla göre belirin bir artış olurken, mevduat bankaları ve kalkınma ve yatırım bankalarının piyasa payında düşüş yaşanmıştır. 2011 yılında mevduat bankaları tanıtım giderlerinin toplam tanıtım giderleri içindeki payı %93,2, kalkınma ve yatırım bankalarının payı %0,5 ve katılım bankalarının payı %6,3 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 4.4-1: Tanıtım Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 90 100 Ölçek (%) 0,3 0,0 0,2 0,0 0,3 0,0 95 70 60 90 50 40 İlk 5 Banka Büyük Ölçekli 30 Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 3,7 0,3 5,9 6,6 0,2 0,3 6,8 0,4 0,4 5,6 6,3 0,7 0,5 (%) 99,7 99,8 99,7 96,0 85 20 93,8 93,1 92,9 92,9 93,7 93,2 80 2011 2010 2009 2008 2006 2007 Kalkınma ve Yatırım 2005 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 75 2002 0 2004 Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 10 2003 80 Tanıtım giderlerinde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli bankaların önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. 2011 yılında tanıtım giderlerinde ilk üç bankanın toplam payı, %39 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve iki adet kamu bankası, sektörde tanıtıma en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer alırken, 2011 yılında katılım bankaları yer alamamıştır. Tablo 4.4-2: Tanıtım Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması % 2002 Pay 30,0 İŞ Pay 21,9 İŞ AK 19,1 AK 21,5 3 İŞ 12,4 YKB 4 GARANTİ 11,1 5 FORTİS 6,0 6 HSBC 3,8 7 KOÇ 3,1 8 CITI 2,3 9 FİNANS 2,2 10 PAMUK 2,0 1 YAPI VE KREDİ 2 2004 2006 Pay 23,8 AK 2008 Pay 13,5 İŞ 2010 Pay 15,4 İŞ 2011 Pay YKB 15,1 İŞ 12,9 GARANTİ 14,2 GARANTİ 11,7 18,8 AKBANK 15,1 GARANTİ 12,5 AKBANK 13,9 AK 10,2 GARANTİ 7,7 GARANTİ 8,9 YKB 10,2 HSBC 4,9 HSBC 5,9 FİNANS VAKIFLAR 4,3 FORTİS 4,3 FORTİS 3,9 FİNANS 4,2 KOÇ 3,0 VAKIFLAR. DENİZ 3,0 DENİZ FİNANS 2,8 ASYA 17,1 YKB 9,0 YKB 8,2 7,5 FİNANS 8,4 DENİZ 6,9 HSBC 7,2 DENİZ 6,2 HALK 6,5 VAKIFLAR 5,4 VAKIFLAR. 5,0 FİNANS 6,0 4,1 HALK 4,0 HSBC 4,8 VAKIFLAR 5,3 3,1 ASYA. 3,9 HALK 4,4 TEB 5,2 2,6 CITI 3,4 ASYA 3,9 ING 4,5 İlk 5 ve ilk 10 bankanın tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2007 yılında başlayan azalma 2011 yılında da devam etmiş ve sırasıyla %3,3 ve %2,9 olarak gerçekleşmiştir. Büyük ölçekli bankaların tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2007 yılında başlayan düşüş, 2010 yılında kesintiye uğramış ancak, 2011 yılı itibarıyla yeniden düşerek ve %2,3 olarak gerçekleşmiştir. Orta BDDK 80 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 ölçekli bankaların davranışları da benzer bir gelişim arz etmiştir ve söz konusu oran 2011 yılında yeniden düşüşe geçerek %2,8’e inmiştir. Küçük ölçekli bankaların tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında ise son altı yılda azalma yaşanmış ve bu oran, 2011 yılı itibarıyla %0,8’e gerilemiştir. Tablo 4.4-3: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2002 8,2 6,2 2003 7,8 5,8 2004 8,7 7,4 2005 6,8 6,6 2006 7,6 6,5 2007 7,1 5,6 2008 5,1 4,0 2009 4,5 3,5 2010 4,4 3,9 2011 3,3 2,9 3,9 2,6 1,9 3,4 4,1 3,6 1,8 3,8 5,2 4,5 2,1 4,8 3,5 5,3 3,2 3,8 4,3 4,6 2,9 4,2 3,1 4,6 3,3 3,5 2,9 4,0 2,1 3,1 2,5 3,0 2,0 2,6 2,9 3,5 1,1 2,9 2,3 2,8 0,8 2,3 3,5 0,3 v.y. 3,4 3,9 0,2 v.y. 3,8 4,9 0,5 v.y. 4,8 3,8 0,5 4,3 3,8 4,2 0,4 6,1 4,2 3,5 0,5 5,3 3,5 3,1 0,6 4,2 3,1 2,6 0,4 3,4 2,6 2,9 1,0 2,9 2,9 2,4 0,5 2,7 2,3 Fonksiyonel dağılım itibarıyla, tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat ve katılım bankalarında, kalkınma ve yatırım bankalarına göre büyük olduğu görülmektedir. 2010 yılında tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları için bir önceki yıla göre artarak sırasıyla %2,9 ve %1’e yükselirken, katılım bankaları için bir önceki yıla göre azalarak%3,4’ten %2,9’a gerilemiştir. Grafik 4.4-2: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 7 Ölçek Mevduat Bankaları 6 8 7 5 6 4 Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 5,3 3,5 3,14,2 3 2,6 3,4 2 2 1 1 0,3 0,2 0,5 0,5 2,9 2,4 2,9 2,7 1,0 0,4 0,5 0,6 0,4 2009 Büyük Ölçekli 3,8 4,3 2008 3 İlk 5 Banka (%) 3,9 3,5 Kalkınma ve Yatırım 6,1 4,2 2007 5 4 Katılım Bankaları 4,9 2006 (%) 2003 0,5 2011 2010 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2005 0 0 2004 9 2002 10 Tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında 2011 yılı itibarıyla, ilk 10 banka sıralamasında ilk sırada bir katılım bankası, ilk 10’da bir kamu bankası yer almıştır. Tablo 4.4-4: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 2002 YKB NUROL AK FORTİS HSBC Oran 9,0 8,9 7,6 7,6 6,4 6 7 8 9 10 İMAR CITI GARANTİ FİNANS İŞ 6,3 6,1 4,3 3,8 3,7 2004 AK CITI FİBA YKB HSBC İŞ AKTİF B. DENİZ FORTİS ŞEKER Oran 10,7 7,8 7,7 7,6 6,9 2006 T. FİNANS ASYA İŞ HSBC FİBA Oran 9,5 7,9 7,5 7,0 6,8 2008 CITI ASYA HSBC FİNANS AK Oran 7,4 6,7 5,8 4,8 4,3 2010 AKTİF ASYA FİNANS AK DENİZ Oran 5,2 5,2 4,7 4,2 4,1 6,5 6,4 6,0 5,4 4,7 AK TEB. FORTİS TURKLAND YKB 6,4 6,1 5,8 5,6 5,1 T. FİNANS FORTİS ŞEKER GARANTİ İŞ 4,0 3,5 3,3 3,3 3,0 HSBC İŞ GARANTİ. ŞEKER TAİB 4,0 3,6 3,4 3,4 3,0 2011 ASYA. ING DENİZ İŞ AK FİNANS HSBC TEB GARANTİ HALK Oran 3,6 4,5 6,9 17,1 10,2 6,0 3,8 5,2 11,7 6,5 Promosyon giderlerinde ilk 10 bankanın sektör içindeki payında 2009 yılına kadar devam eden azalma, 2010 yılı itibarıyla artışa geçmiş, daha sonra 2011 yılında da belirgin bir düşüş arz etmiş ve %92,9’a gerilemiştir. 2011 yılında ilk 5 bankanın promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı ise, 2010 yılına göre azalarak %62,1’ye inmiştir. Promosyon giderlerinde, öteden beri en yüksek paya sahip olan büyük ölçekli bankaların, promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı, 2011 yılında bir önceki yıla göre 2,1 puan azalarak %86,1’e gerilerken, orta ölçekli BDDK 81 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 bankaların payı ise bir önceki yıla göre 2 puan artarak %13,7’ye yükselmiştir. 2011 yılı itibarıyla küçük ölçekli bankaların promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı, bir önceki yıl seviyesi olan %0,1’den, %0,2’ye yükselmiştir. Tablo 4.4-5: Promosyon Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri Promosyon Giderleri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Toplam 2005 95,5 99,7 2006 85,6 98,7 2007 81,6 97,5 2008 82,0 95,5 2009 79,3 94,7 2010 76,4 95,7 2011 61,2 92,9 90,8 8,7 0,4 100,0 81,4 18,2 0,4 100,0 81,7 17,8 0,5 100,0 85,4 14,2 0,4 100,0 86,7 13,2 0,1 100,0 88,2 11,7 0,1 100,0 86,1 13,7 0,2 100,0 100,0 0,0 100,0 99,8 0,2 100,0 99,3 0,7 100,0 99,2 0,8 100,0 99,4 0,6 100,0 99,6 0,4 100,0 97,5 2,5 100,0 Fonksiyonel dağılım itibarıyla, promosyon giderlerinde mevduat bankalarının sektör içindeki baskın ağırlığının devam ettiği görülmektedir. Ancak 2011 yılında katılım bankalarının piyasa payında bir önceki yıla göre 5 kat bir artışın olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum katılım bankalarının perakende bankacılık pazarında çok daha etkin olma eğiliminde olduklarının önemli bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Katılım bankalarının promosyon giderlerinin toplam sektör içindeki payı 2005-2010 döneminde ortalama %0,45 civarında iken, 2011 yılında %2,5’e yükselmiştir. 2011 yılında mevduat bankalarının promosyon giderleri TÜFE ile dönüştürülmüş reel bazda %3,3 oranında azalmıştır. Katılım bankalarının ise aynı dönemde promosyon giderleri reel olarak %538,7 oranında artış göstermiştir. Artış oranının bu kadar yüksek olmasında 2010 yılındaki baz değerin düşüklüğü belirleyici olurken, katılım bankalarının daha agresif bir promosyon eğilimine girdikleri de göz ardı edilmemelidir. Grafik 4.4-3: Promosyon Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 120 100 Ölçek (%) 0,0 0,2 0,7 0,8 0,6 0,4 100,0 99,8 99,3 99,2 99,4 99,6 (%) 100 2,5 95 80 90 60 40 İlk 5 Banka Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 85 20 97,5 80 Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 2011 2010 2009 2008 2007 2006 75 2005 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 0 2011 yılında promosyon giderlerinde ilk 10 banka sıralamasında üçüncü sırada yine bir kamu bankası yer almıştır. 2011 yılı itibarıyla 3 adet kamu bankasının yer aldığı promosyon giderleri ilk 10 banka sıralamasında, hiçbir katılım bankası yer almamıştır. BDDK 82 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 4.4-6: Promosyon Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması 2005 % Pay 1 AK 35,2 AK 2006 Pay 32,4 AK 2007 Pay 23,7 AK 2 YKB 24,9 YKB. 24,0 3 İŞ 15,9 GARANTİ 13,6 4 GARANTİ 14,1 İŞ 5 FİNANS 5,5 FİNANS 6 FORTİS 1,7 7 HALK 8 9 10 2008 Pay 22,0 AK 2009 Pay 22,1 GARANTİ YKB. 19,1 GARANTI 18,4 İŞ 16,9 İŞ 18,2 8,3 GARANTİ 15,3 YKB 11,8 7,3 FİNANS 6,6 VAKIF 11,6 HSBC 5,5 VAKIF 5,4 FİNANS 4,2 HALK 0,8 DENİZ 3,2 HSBC 4,0 HSBC 3,5 KOÇ 0,8 HALK. 2,5 DENİZ 3,5 DENİZ ING 0,6 FORTİS 1,2 FORTİS 1,8 HALK ŞEKER 0,3 VAKIF 0,6 HALK 1,2 TEB 2010 Pay 22,3 2011 Pay GARANTİ 20,8 GARANTİ 18,7 VAKIF 15,6 AK 21,0 AK 16,1 VAKIF 15,0 VAKIF 15,4 YKB 11,5 İŞ İŞ 11,4 YKB 9,2 İŞ 10,1 8,8 HALK 4,1 HALK 7,4 YKB 9,5 7,3 ZİRAAT B. 3,3 ZİRAAT B. 4,3 ZİRAAT 7,0 2,3 FİNANS 3,2 FİNANS 3,5 FİNANS 2,8 2,2 DENİZ 2,7 HSBC 2,4 HSBC. 2,8 1,3 FORTİS 2,2 DENİZ 1,7 TEB 2,4 İlk 5 ve ilk 10 bankanın promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, 2011 yılında bir önceki yıla göre azalarak sırasıyla %9,1 ve %7’ye inmiştir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, bir önceki yıla göre artarak %7,8’e gerilerken, orta ölçekli bankaların söz konusu oranı, bir önceki yıla göre değişiklik arz etmemiş ve %2,8 düzeyinde gerçekleşmiştir. Küçük ölçekli bankaların promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı ise, küçük bir artışla %0,2 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 4.4-7: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢma Göstergeleri Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 2005 4,1 3,5 2006 8,6 6,3 2007 7,9 7,1 2008 9,3 7,8 2009 8,8 7,4 2010 11,0 8,2 2011 9,1 7,0 3,2 1,3 0,1 2,5 5,3 3,8 0,1 4,4 6,3 4,1 0,2 5,2 7,8 3,4 0,2 5,9 7,6 2,9 0,1 5,7 8,9 2,8 0,1 6,4 7,8 2,8 0,2 5,8 2,7 0,0 2,5 4,7 0,2 4,4 5,5 0,8 5,2 6,3 0,9 5,9 6,2 0,7 5,7 6,9 0,5 6,4 6,2 2,7 5,8 Fonksiyonel dağılım itibarıyla, promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat bankalarında, katılım bankalarına göre oldukça büyük olduğu görülmektedir. Ancak, yine katılım bankalarının promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, 2011 yılında belirgin bir biçimde artış kaydetmiştir. Grafik 4.4-4: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 8 (%) Ölçek 10 7 (%) 6 8 6,9 Mevduat Bankaları 6,3 Katılım Bankaları 6,2 5,5 6 4 İlk 5 Banka Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 6,2 4,7 5 4 3 2,7 2,7 0,8 0,9 2008 0,2 2007 0,0 2006 1 2005 2 2 0,7 0,5 2011 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 0 2010 0 2009 12 2011 yılı itibarıyla promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında 3 adet kamu bankası yer almıştır. Ayrıca 2011 yılında bir katılım bankasının da söz konusu göstergede ilk 10 sıralamasına girdiği tespit edilmektedir. BDDK 83 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 4.4-8: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması 2005 % Oran 2007 Oran 2008 Oran 2009 Oran 2010 Oran 2011 Oran 1 AK 10,9 AK 13,4 AK 13,2 AK 13,8 AK 14,3 VAKIF 2 FİNANS 4,6 FİNANS 7,4 VAKIF 10,6 VAKIF 13,1 VAKIF 13,7 AK 11,0 3 GARANTİ 4,0 GARANTİ 7,3 GARANTİ 9,0 GARANTİ 8,7 GARANTİ 12,1 GARANTİ 10,6 4 İŞ 3,0 YKB 6,9 İŞ 8,1 YKB 6,4 HALK 8,3 HALK 8,6 5 YKB 2,5 İŞ 5,9 YKB 6,5 İŞ 5,0 YKB 6,0 HSBC 4,8 6 FORTİS 1,4 HSBC 5,8 HSBC 5,3 HALK 4,4 İŞ 4,8 İŞ 4,8 7 KOÇ 0,7 DENİZ 5,7 FİNANS 5,1 FORTİS 4,4 HSBC 4,4 YKB 4,6 8 ING 0,7 VAKIF 4,8 DENİZ 3,9 DENİZ 4,0 FİNANS 4,3 ASYA 4,3 9 HALK 0,6 FORTİS 3,2 HALK 2,7 FİNANS 3,7 FORTİS 3,6 ZİRAAT 4,3 10 ŞEKER 0,4 ASYA. 2,0 FORTİS 2,5 HSBC 3,6 ZİRAAT 3,5 ING 3,4 12,4 4.5. AraĢtırma ve GeliĢtirme Faaliyetleri Ürün çeşitliliği açısından gelişmiş finansal sistemlerle mukayese edildiğinde görece geride olan Türk bankacılık sektöründe bu eğilime paralel bir şekilde ARGE faaliyetlerine yönelik giderlerin de düşük olduğu görülmektedir. Aktif büyüklüğü sıralamasına göre ilk 10 bankanın ARGE giderlerinin, sektörün toplam ARGE giderleri içindeki payı, 2011 yılı itibarıyla %99,7’ye ulaşarak toplamın nerdeyse tamamını oluşturduğu görülmektedir. 2011 yılında ilk 5 bankanın ARGE giderlerinin sektör toplamı içindeki payı ise, %91,6 düzeyindedir. Tablo 4.5-1: ARGE Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri ARGE Giderleri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2002 90,4 98,1 2003 93,8 98,4 2004 93,0 98,5 2005 91,4 98,9 2006 91,6 99,0 2007 93,4 99,4 2008 97,1 99,7 2009 95,3 99,7 2010 94,5 99,7 2011 91,6 99,7 84,1 11,3 4,6 100 85,2 13,7 1,1 100 87,5 11,3 1,2 100 70,6 26,0 3,5 100 63,4 33,2 3,3 100 86,3 12,2 1,5 100 89,4 9,4 1,2 100 72,5 24,4 3,1 100 73,4 23,2 3,4 100 67,3 29,2 3,5 100,0 99,5 0,5 v.y. 100 99,0 1,0 v.y. 99,9 0,1 v.y. 100 100 99,9 0,1 0,0 100 99,8 0,0 0,2 100 98,7 1,3 0,0 100 98,9 1,0 0,1 100 97,1 2,1 0,7 100 96,9 2,7 0,4 100 95,8 3,6 0,6 100,0 ARGE giderlerinde ölçek itibarıyla en yüksek payı, öteden beri büyük ölçekli bankalar elde etmektedir. Ancak, özellikle orta ölçekli bankaların sektörde daha güçlü bir şekilde var olmaya çalışmaları, göreli paylarının 2007 sonrasında artmasını sağlamıştır. Buna paralel olarak da büyük ölçekli bankaların payında düşüş gözlenmiştir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların ARGE giderlerinin toplam sektör içindeki payı, %67,3 olurken, orta ölçekli bankaların payı %29,2 düzeyindedir. Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının, sektörün toplam ARGE giderlerinin çok büyük bir kısmını oluşturduğu görülmektedir. Buna karşılık, 2011 yılında ARGE giderlerinde mevduat bankalarının piyasa payında azalma olurken, kalkınma ve yatırım bankalarının ve katılım bankalarının piyasa payında artış yaşanmıştır. 2011 yılında mevduat bankaları ARGE giderlerinin toplam sektör içindeki payı %95,8, kalkınma ve yatırım bankalarının payı %3,6 ve katılım bankalarının payı %0,6 olarak gerçekleşmiştir. BDDK 84 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 4.5-1: ARGE Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 120 0,5 0,0 100 Ölçek (%) 100 1,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 1,3 0,0 1,0 0,1 0,7 2,1 0,4 2,7 0,6 3,6 95 80 90 60 İlk 5 Banka 99,5 99,0 99,9 99,9 99,8 98,7 98,9 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli 40 (%) 85 Küçük Ölçekli 97,1 96,9 95,8 80 Katılım Bankaları 2011 2010 2009 2008 2006 2005 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2004 Mevduat Bankaları 75 2003 0 Kalkınma ve Yatırım 2007 20 Türk bankacılık sektöründe yapısal olarak ARGE giderleri içerisinde ilk üç bankanın payı sektörün neredeyse tamamını oluşturmaktadır. Ancak 2011 yılında, ARGE giderlerinde ilk üç bankanın payı %78,7’ye gerilemiştir. Bu durum önümüzdeki döneme yönelik rekabet davranışı açısından büyük önem arz etmektedir. 2011 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve iki adet kalkınma ve yatırım bankası, sektörde ARGE’ye en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır. Tablo 4.5-2: ARGE Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması % 1 2 3 4 5 6 7 2002 YKB İŞ VAKIF FORTİS KOÇ DENİZ DEUTSCHE 8 9 10 FİBA ZİRAAT ŞEKER Pay 47,5 31,5 4,0 4,0 3,2 2,6 1,8 1,5 1,0 0,8 2004 GARANTİ AK İŞ YKB ING FİNANS KOÇ ŞEKER DENİZ TEB Pay 39,9 27,8 10,1 9,5 5,7 2,2 1,3 1,0 0,6 0,5 2006 İŞ FİNANS GARANTİ AK YKB ING ŞEKER Pay 35,6 29,1 16,4 6,5 4,1 3,7 2,1 0,6 0,6 0,5 T.ROYAL B. VAKIF DENİZ 2008 İŞ GARANTİ FİNANS ING YKB EXIM. HSBC Pay 76,6 10,3 6,5 1,9 1,8 1,0 0,9 2010 GARANTİ İŞ ING FİNANS YKB EXIM HSBC 0,6 0,1 0,1 AK KUV. TÜRK. AR. TÜRK AK HALK T. ROYAL B. Pay 43,6 25,5 16,1 5,4 3,9 2,7 1,7 2011 GARANTİ İŞ ING FİNANS HSBC YKB EXIM Pay 33,3 29,9 15,5 8,5 4,3 3,6 3,3 0,3 0,3 0,1 KUV.TÜRK AK İLLER 0,5 0,5 0,2 Küresel gelişmiş finansal sistemleri takip kabiliyeti yüksek olan Türk bankacılık sektöründe, yıllar itibarıyla bakıldığında, ARGE giderlerinin toplam faiz dışı giderler içinde oldukça küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. İlk 5 ve ilk 10 bankanın ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında 2008 yılında başlayan azalma, 2011 yılında da devam etmiş ve sırasıyla %0,6 ve %0,4 olarak gerçekleşmiştir. ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında büyük ölçekli bankalar için 2009-2011 döneminde, orta ölçekli bankalar için 2008-2011 döneminde gerileme yaşanmıştır. Tablo 4.5-3: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0,3 0,2 0,5 0,5 0,5 0,3 0,7 0,3 1,1 0,9 1,8 1,2 2,3 1,6 1,2 1,1 0,8 0,6 2011 0,6 0,4 Büyük Ölçekli 0,1 0,2 0,2 0,2 0,4 0,8 1,1 0,5 0,3 0,5 Orta Ölçekli 0,0 0,1 0,1 0,3 0,7 0,4 0,3 0,4 0,2 0,2 Küçük Ölçekli 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Sektör 0,1 0,2 0,2 0,2 0,4 0,7 0,8 0,4 0,3 0,2 Mevduat Bankaları 0,1 0,2 0,2 0,2 0,4 0,7 0,8 0,4 0,3 0,2 Kalkınma ve Yatırım 0,0 0,0 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 v.y. 0,0 v.y. 0,0 Katılım Bankaları 0,1 v.y. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 Sektör 0,1 0,2 0,2 0,2 0,4 0,7 0,8 0,4 0,3 0,2 İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Fonksiyonel Dağılım BDDK 85 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Fonksiyonel dağılım itibarıyla, ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranının, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarında, katılım bankalarına göre daha büyük olduğu görülmektedir. 2011 yılında ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat bankaları için bir önceki yıla göre azalarak %0,2’ye gerilemiştir. Grafik 4.5-2: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 0,8 0,9 2,5 Ölçek (%) (%) 0,8 2,0 Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım 0,7 Katılım Bankaları 0,7 0,6 0,4 0,5 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 0,4 0,4 0,4 0,3 0,2 0,0 0,1 0,0 0,1 2003 0,1 2002 0,2 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2011 1,0 İlk 5 Banka 2010 1,5 0,1 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 0,0 2011 yılı itibarıyla ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında ilk sırada bir adet kalkınma ve yatırım bankası yer almıştır. 2011 yılında ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında ilk 10’da katılım bankası yer almamıştır. Bu dönemde 4 adet kalkınma ve yatırım bankası, sektörde faiz dışı giderleri içerisinden ARGE’ye en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer almıştır. Tablo 4.5-4: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması % 2002 Oran 2004 Oran 2006 Oran 2008 Oran 2010 Oran 2011 Oran 1 FİBA 2,1 GARANTİ 0,6 FİNANS 2,3 İŞ 4,6 EXIM 2,8 EXIM 2 DEUTSCHE 1,0 AK 0,4 İŞ 1,1 EXIM 2,4 ING 1,6 ING 1.8 1.4 3 GSD 0,6 ING 0,4 T. ROYAL B. 0,9 FİNANS 1,1 GARANTİ 0,9 GARANTİ 0.7 4 AR. TÜRK 0,4 ADA 0,2 GARANTİ 0,6 GARANTİ 0,7 İŞ 0,5 TAIB 0.6 5 YKB 0,3 FİBAA 0,2 ING 0,6 ING 0,6 GSD 0,3 İŞ 0.6 6 İŞ 0,2 GSD 0,2 TURKLAND. 0,5 HSBC 0,2 FİNANS 0,3 FİNANS 0.4 7 DENİZ 0,2 AR. TÜRK 0,2 ŞEKER 0,5 GSD. 0,2 AR. TRK B. 0,1 HSBC 0.3 8 FORTİS 0,1 YKB. 0,1 AK 0,3 TURKISH 0,2 HSBC 0,1 CR.AGRI. 0.2 9 KOÇ 0,1 FİNANS 0,1 DEUTSCHE 0,1 THE ROY. B. 0,1 TURKISH 0,1 YKB 0.1 10 FİBA 0,1 İŞ 0,1 AR. TÜRK 0,1 YKB 0,1 YKB 0,1 KUV.TÜRK 0.1 4.6. Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri Faiz dışı giderler içerisinde yer alan kâr payı ve ikramiye giderleri kalemi, küresel kriz ile birlikte uluslararası bankacılık sektöründe, tartışmalı bir davranış alanı olarak tezahür etmiştir. Söz konusu harcama kaleminin özellikle krizden etkilenen hatta küresel krizin merkezinde yer alan bazı gelişmiş ülke finansal kurumlarında belirgin düzeyde yüksek olması sadece iktisadi olmayan tartışmalara yol açmıştır. Küresel krizin finansal kurumlar üzerinde en sert etkilerinin olduğu dönemlerde dahi kârlılığını sürdürmüş ve güçlü performansını korumuş olan Türk bankacılık sektöründe, kâr payı ve ikramiye giderlerinin yapısının mutlak değer ve oransal olarak incelenmesinde de fayda görülmüştür. Nitekim sektör genelinde kâr payı ve ikramiye ödemeleri, 2006-2008 döneminde reel olarak yıllık ortalama %10 civarında artarken, 2009 ve 2011 yılında reel olarak, sırasıyla, %3,5 ve %2,7 oranında gerilemiştir. BDDK 86 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 4.6-1: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri Kâr Payı ve İkramiye Giderleri (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Toplam 2005 62.0 83.3 2006 61.1 80.0 2007 59.1 82.7 2008 61.8 84.1 2009 65.4 83.8 2010 61.6 85.7 2011 63.1 91.6 81.0 9.9 9.1 100.0 75.6 15.0 9.4 100.0 75.0 18.3 6.8 100.0 75.8 16.9 7.3 100.0 75.6 19.2 5.3 100.0 77.4 18.3 4.3 100.0 80.6 15.9 3.6 100.0 94.7 1.9 3.4 100.0 94.3 1.7 4.0 100.0 93.3 1.7 5.0 100.0 91.9 1.8 6.3 100.0 90.2 1.4 8.4 100.0 92.0 1.4 6.6 100.0 94.1 1.3 4.6 100.0 Kâr payı ve ikramiye giderlerinde ölçek itibarıyla en yüksek payı, büyük ölçekli bankalar elde etmektedir. Bu pay %75-81 arasında bir seyir izlemektedir. Orta ölçekli bankaların payı ise, 20062010 dönemide küçük ve büyük ölçekli bankalar aleyhine olan azalma ile belirgin bir biçimde artmıştır. Ancak, söz konusu oranda 2011 yılında büyük ölçekli bankalar lehine bir değişim gerçekleşmiş ve orta ölçekli bankaların sektör payları %15,9’a gerilemiştir. Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının, sektörün kâr payı ve ikramiye giderlerinin ağırlıklı kısmını oluşturduğu görülmektedir. 2006-2010 döneminde kâr payı ve ikramiye giderlerinde katılım bankalarının piyasa payında belirgin bir artış olurken, kalkınma ve yatırım bankalarının payında küçük düşüşler yaşanmıştır. 2011 yılında mevduat bankaları kâr payı ve ikramiye giderlerinin toplam sektör içindeki payı %94,1, kalkınma ve yatırım bankalarının payı %1,3 ve katılım bankalarının payı %4,6 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 4.6-1: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım 100 90 95 70 60 90 50 40 İlk 5 Banka Büyük Ölçekli 30 Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 85 20 3,4 4,0 1,9 1,7 5,0 1,7 6,3 8,4 1,8 6,6 4,6 1,3 1,4 1,4 (%) 94,7 94,3 93,3 91,9 90,2 92,0 94,1 80 Katılım Bankaları 2011 2010 2009 2008 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 Kalkınma ve Yatırım Mevduat Bankaları 2005 75 0 2007 10 2006 80 Ölçek (%) Türk bankacılık sektöründe yapısal olarak kâr payı ve ikramiye giderlerinde ilk üç bankanın payı sektörün neredeyse yarısını oluşturmaktadır. 2011 yılında, kâr payı ve ikramiye giderlerinde ilk üç bankanın payı %48,5 olarak gerçekleşmiştir. İlk on banka payı açısından bakıldığında kâr payı ve ikramiye giderlerinin dağılımının, diğer faiz dışı giderlerin dağılımına paralel bir yapı arz ettiği görülmektedir. Tablo 4.6-2: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri ilk 10 Banka Sıralaması 2005 1 ZİRAAT 2 İŞ 3 AK 4 YKB 5 GARANTİ 6 VAKIF 7 HALK 8 FORTİS 9 ŞEKER 10 HSBC BDDK Pay 15.9 15.7 11.3 10.9 10.5 8.7 8.1 4.0 2.2 2.1 2006 Pay 1 İŞ 16.8 2 ZİRAAT 14.5 3 AK 14.1 4 GARANTİ 9.5 5 HALK. 7.5 6 VAKIF 7.0 7 FORTİS 7.0 8 YKB 6.2 9 DENİZ 2.6 10 HSBC 2.6 2007 Pay 1 İŞ 16.4 2 ZİRAAT 12.7 3 AK 12.4 4 GARANTİ 11.8 5 HALK 8.4 6 VAKIF 7.5 7 YKB 5.8 8 FİNANS 4.0 9 DENİZ 3.6 10 FORTİS 3.4 2008 Pay 1 İŞ 16.1 2 GARANTİ 16.1 3 AK 14.6 4 ZİRAAT 11.6 5 VAKIF 7.6 6 HALK 6.4 7 FORTİS. 3.5 8 YKB 3.4 9 DENİZ 3.2 10 FİNANS 3.1 87 2009 Pay 1 İŞ 17.8 2 AK 15.4 3 ZIRAAT 12.6 4 GARANTI 11.4 5 VAKIF 8.2 6 HALK 7.2 7 ASYA K.B. 4.0 8 DENIZ 3.7 9 FORTİS 3.3 10 YKB 2.9 2010 1 İŞ 2 GARANTİ 3 AK 4 ZİRAAT 5 VAKIF 6 HALK 7 DENİZ 8 FİNANS. 9 ASYA 10 FORTİS Pay 16.4 12.7 12.4 11.8 8.4 7.5 5.8 4.0 3.6 3.4 2011 Pay 1 İŞ 19.9 2 GARANTİ 15.7 3 ZİRAAT 12.9 4 AK 12.3 5 VAKIF 9.8 6 HALK 7.7 7 DENİZ 5.9 8 FİNANS 4.3 9 ASYA 3.2 10 YKB 2.2 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Türk bankacılık sektöründe, kâr payı ve ikramiye giderlerinin toplam faiz dışı giderler içindeki payı %5 civarındadır. İlk 5 ve ilk 10 bankanın kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2009 yılındaki yüksek oran dışında %5,5-6 civarında bir seyir izlenmektedir. Bu oran 2011 yılında da, sırasıyla, %6,1 ve %5,6 olarak gerçekleşmiştir. Kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranında orta ölçekli ve küçük bankaların belirgin bir biçimde sektör ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Bu durum büyük bankaların daha yüksek kâr payı ve ikramiye ödemeleri ile sektör ortalamasını belirlemelerinin bir sonucudur. Tablo 4.6-3: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri /Faiz DıĢı Giderler Kâr Payı ve İkramiye Giderleri /Faiz Dışı Giderler (%) İlk 5 Banka İlk 10 Banka Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2005 6.3 4.5 2006 5.8 5.5 2007 5.6 5.7 2008 6.3 6.1 2009 7.1 5.9 2010 6.6 6.1 2011 6.1 5.6 4.9 2.5 3.5 4.3 6.0 3.8 4.1 5.3 6.0 4.3 3.6 5.4 6.4 3.8 3.8 5.5 6.2 4.0 3.1 5.4 6.6 3.8 2.4 5.5 6.1 2.9 2.1 4.9 4.3 4.5 4.5 4.3 5.4 3.5 5.2 5.3 5.4 4.4 6.2 5.4 5.4 4.5 6.9 5.5 5.2 3.3 8.8 5.4 5.4 3.7 6.5 5.5 5.0 2.5 4.0 4.9 Fonksiyonel dağılım itibarıyla, kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat ve katılım bankalarında, kalkınma ve yatırım bankalarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. 2011 yılında kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat bankaları için %5, katılım bankaları için %4 ve kalkınma ve yatırım bankaları için %2,5 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 4.6-2: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri /Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması 8,0 9,0 Mevduat Bankaları (%) Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları 8,0 6,0 8,8 7,0 5,0 6,0 4,0 5,0 3,0 4,0 5,4 5,4 6,2 4,4 4,34,5 4,5 5,4 6,9 5,2 4,5 5,2 3,5 5,4 6,5 5,0 3,7 3,3 2,54,0 3,0 2,0 2011 2010 2009 2008 2007 2005 2010 2008 1,0 0,0 2011 Küçük Ölçekli 2009 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli 2007 2005 0,0 İlk 5 Banka 2006 1,0 2,0 2006 7,0 10,0 Ölçek (%) 2011 yılı itibarıyla kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında ilk sırada bir adet kalkınma ve yatırım bankası yer almıştır. 2011 yılında kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranında ilk 10’da iki adet katılım bankası yer almaktadır. Tablo 4.6-4: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri /Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2005 İMKB POZİTİF TKB DEUTSCHE HALK ZİRAAT BANK MELLAT VAKIF ARAP TÜRK ROY. B. SCOT BDDK Pay 14.0 11.6 11.5 9.7 9.2 9.2 8.1 7.4 7.2 6.6 2006 İMKB ROY. B. SCOT FORTİS HALK ARAP TÜRK. ZİRAAT BANK MELLAT POZİTİF AK TKB Pay 12,7 12,4 11,8 8,4 7,5 5,8 4,0 3,6 3,4 0,0 2007 İMKB TKB BANK MELLAT ROY. B. SCOT HALK T. FİNANS ARAP TÜRK ZİRAAT ANADOLU AK 88 Pay 17.5 14.1 11.4 11.1 10.1 9.3 9.0 8.9 7.4 7.3 2009 İMKB TKB BANK MELLAT ASYA K.B. ALBARAKA T. K.B. T.FİNANS AK ARAP TÜRK ZİRAAT İŞ Pay 17.5 13.9 12.3 11.2 10.8 10.6 9.0 8.4 8.3 7.3 2010 İMKB TKB KYB ARAP TÜRK ALBARAKA T. ZİRAAT BANK MELLAT İŞ T. FİNANS ASYA AK Pay 16.9 13.6 11.1 9.4 8.8 8.7 8.3 8.2 7.8 7.6 2011 İMKB TKB KYB ARAP TÜRK BANK MELLAT ASYA İŞ ALBARAKA T.. AK GARANTİ ZİRAAT Pay 13.6 12.1 11.1 10.3 8.2 7.9 7.4 7.1 6.7 6.7 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 5. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN PERFORMANS GÖSTERGELERĠ 5.1. Performans Göstergeleri Bankacılık sektöründe performans analizi yapılırken kârlılık göstergeleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Analizde, bankaların ölçek ve fonksiyon gruplarına göre, aktif getirisi (ROA), 10 özkaynak getirisi (ROE) ve net faiz marjı kullanılmıştır . 2011 yıl sonu itibarıyla, bir önceki yılla kıyaslandığında, ölçek ve fonksiyon bazında tüm grupların aktif ve özkaynak getirilerinde kimsi düşüşler meydana geldiği görülmektedir. Dolayısıyla, sektör genelinde de kârlılık göstergeleri dalgalanma göstermektedir. 2011 yılı itibarıyla, aktif getirileri, mevduat bankaları için %1,6, kalkınma ve yatırım bankaları için %2,1, katılım bankaları için %1,4 düzeyindedir. Tablo 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyona Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Kalkınma Yatırım B. Katılım Bankaları Sektör Pay 2002 ROA ROE Pay 2004 ROA ROE Pay 112,1 -27,0 14,9 100,0 2,1 -1,8 2,4 1,3 17,6 -20,3 12,3 11,2 83,5 15,9 0,6 100,0 1,2 4,9 0,4 1,3 10,7 15,5 4,4 11,2 2006 ROA ROE Pay 72,2 15,2 12,7 100,0 2,0 1,9 2,7 2,1 14,9 13,3 10,8 14,4 93,6 4,8 1,6 100,0 2,1 2,8 1,4 2,1 15,0 6,1 10,7 14,0 2008 ROA ROE Pay 70,6 14,5 15,0 100,0 2,1 2,2 3,5 2,3 20,4 21,0 13,7 19,1 90,1 6,4 3,4 100,0 2,2 4,8 2,8 2,3 20,3 9,7 25,1 19,1 2010 ROA ROE Pay 73,9 12,9 13,3 100,0 1,8 1,4 2,6 1,8 18,3 12,0 10,0 15,5 88,3 6,9 4,8 100,0 1,7 4,0 2,5 1,8 16,4 8,7 17,4 15,5 2011 ROA ROE 81,0 12,1 6,8 100,0 2,4 1,6 1,8 2,2 19,7 12,4 6,8 16,4 77,4 15,2 7,4 100,0 1,7 1,3 1,5 1,6 16,0 11,7 6,4 13,7 92,8 3,8 3,4 100,0 2,2 2,7 1,8 2,2 17,8 6,0 13,9 16,4 91,6 4,4 4,0 100,0 1,6 2,1 1,4 1,6 14,8 5,6 13,0 13,7 Sektörde oluşan kârın 2011 yılında dağılımı incelendiğinde, toplam kârın %77,4’nün büyük ölçekli bankalarca, %15,2’sinin orta ölçekli bankalarca, %7,4’ünün ise küçük ölçekli bankalarca elde edildiği görülmektedir. Bir önceki yılla kıyaslandığında, orta ve küçük ölçekli bankalar ile kalkınma ve katılım bankalarının toplam kardan aldıkları payların arttığı görülmektedir. Ölçek bazında görülen bu gelişme, sektördeki rekabet ortamı açısından olumlu görülmektedir. Tablo 5.1-2: Aktif Getirisinde Ġlk 10 Banka Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 İLLER BANKASI İMKB T. VE SAK. B. BİRLEŞİK FON B. AKTİF YATIRIM B. YAPI VE KREDİ B. TEKSTİL B. AK ULUS. B. DEUTSCHE BANK FİNANSBANK T. HALK B. ROA 19,4 11,1 10,9 8,5 5,9 5,4 4,6 4,4 3,8 3,4 2004 B.FON B. AK ULUS. B. DEUTSCHE B. İMKB T. S.. B. GSD YAT.B. BANKPOZİTİF T. İH. KR.İ B. AKTİF YAT. B. T. KAL. B. THE ROYAL B. ROA 19,9 13,4 12,1 9,5 7,8 7,4 4,7 4,6 3,5 3,0 2006 BİRLEŞİK FON B. T.KALKINMA B. ÇALIK YATIRIM EXIMBANK TAKASBANK DEUTSCHE B. GSD YATIRIM B. FİNANSBANK İLLER B. ASYA KATILIM B. ROA 32,2 16,8 7,8 7,3 5,5 5,1 4,7 4,1 3,6 3,5 2008 GSD YAT.B. B. FON B. JPM CH. B. T.İHR.KR. B. ADABANK HABİB BANK DİLER YAT.B. DEUTSCHE B. İLLER BANKASI BANKMELLAT ROA 12,0 9,5 8,7 7,5 5,6 5,5 5,2 5,0 4,4 4,3 2010 CR. AGR. Y. B. GSD YATIRIM B. MER. LYNCH YB T.İHR.KR. B. DİLER Y.B. JPMCH. B. T.HALK B. ANADOLUBANK T.SINAİ KALK.B. T.GARANTİ B. ROA 8,6 4,4 4,3 4,1 3,2 3,0 2,7 2,7 2,7 2,5 2011 CR. AGR. Y. B. BİRL. FON B. DİLER YAT.B. NUROL YAT. B. HABİB BANK T. ROYAL B. S. GSD YAT. B. T.S. KALK.B. DENİZBANK T.İHR.KR. B ROA 10,8 4,4 3,6 3,5 3,2 3,2 2,7 2,7 2,4 2,4 Aktif getirisi açısından 2011 yılı itibarıyla, kalkınma ve yatırım bankalarının ilk 10 banka sıralamasında daha ön planda oldukları gözlenmektedir. Özkaynak getirisinde ise, büyük ölçekli ve mevduat bankalarının yüksek özkaynak getirisiyle çalıştığı görülmektedir. Tablo 5.1-3: Özkaynak Getirisinde Ġlk 10 Banka Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2002 BİRLEŞİK FON B. TEKSTİL B. T. VAKIFLAR B. YAPI VE KREDİ B. FİNANSBANK İLLER BANKASI T. HALK B. EUROBANK ANADOLUBANK ALTERNATİFB. ROE 64,8 61,8 40,3 40,2 35,2 34,6 32,5 27,6 25,7 24,9 2004 DEUTSCHE BANK T. VAKIFLAR B. BİRLEŞİK FON B. T.C. ZİRAAT B. AK ULUS. B. ŞEKERBANK ANADOLUBANK ALBARAKA T. B. FİNANSBANK T. HALK B. ROE 35,4 31,0 30,4 30,3 29,4 27,8 27,0 23,2 18,3 17,5 2006 BİRLEŞİK FON B. FİNANSBANK T.FİNANS. KAT.B.. T.C.ZİRAAT B. ALBARAKATÜRK T.KALKINMA B. DEUTSCHE BANK ASYA KATILIM B. T.HALK B. T.GARANTİ B. 45,4 34,4 32,2 31,9 28,2 27,6 23,5 23,1 22,8 22,8 2008 T.C. ZİRAAT B. BANK MELLAT T. HALK B. ALBARAKA T. B. T. GARANTİ B. ASYA KATILIM B. ANADOLU B. ABN AMRO BANK WESTLB A.G. İMKB TAKAS. ROE 29,0 25,4 23,7 21,4 18,5 17,6 17,1 16,9 16,6 16,6 2010 T.C. ZİRA.B. T. HALK B. B.MELLAT MER. LY.YB YAPI KR. B. T.GARAN.B. FİNANSBANK T.İŞ BANKASI T.SIN.KALK.B T.EKON.B. ROE 27,6 27,0 26,3 23,5 20,0 19,1 17,6 17,5 16,7 16,6 2011 B.MELLAT T. HALK B. DENİZBANK T.S. KALK.B. T.GARANTİ B. J.P. MORGAN ALBARAKA T. T.C. ZİRA. B. YAPI v. KR. B AKTİF Y. B. ROE 37,2 23,7 22,1 18,7 17,5 16,8 15,9 15,9 15,9 15,6 Aktif Getirisi (ROA)=Dönem Net Kârı/Toplam Aktifler, Özkaynak Getirisi (ROE)= Dönem Net Kârı/Toplam Özkaynaklar, Net faiz marjı: Net faiz gelirleri/Toplam Aktifler. Hesaplamalar dönem sonu itibarıyla yapılmıştır. 10 BDDK 89 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 21: Net Kârların GeliĢimi Küresel Görünüm G20 üyesi ülkelerin bankacılık sektörlerinin net dönem kârları, 2002-2009 dönemi için aşağıda sunulmaktadır. ABD bankacılık sektörü, 2008 yılında 4,7 milyar Euro zarar etmişken, 2009 yılında 13,4 milyar Euro net kâr elde etmiştir. Türk bankacılık sektörünün 2010 yılsonu net kâr tutarı, 10,8 milyar Euro’dur. Milyar Euro Fransa ABD Kanada Türkiye İtalya Güney Kore Meksika Rusya S. Arabistan Arjantin Almanya Avustralya Brezilya Çin Halk C. Endonezya G.Afrika C. Hindistan İngiltere* Japonya AB-27 2002 17,3 104,6 6,4 1,7 9,9 3,8 0,3 0,0 v.y. -4,6 4,9 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 10,7 -41,6 v.y. 2003 17,3 98,8 9,1 3,2 11,1 1,0 2,3 0,0 v.y. -0,8 -5,4 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 14,8 6,1 v.y. 2004 19,7 92,1 10,9 3,5 15,0 5,5 2,1 3,9 v.y. -0,3 2,5 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 16,7 17,4 v.y. 2005 23,3 115,8 11,2 3,7 16,5 9,4 4,6 6,0 v.y. 0,2 21,1 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 19,4 40,3 v.y. 2006 34,2 112,5 14,8 6,1 22,4 9,5 5,7 8,1 3,5 0,7 19,3 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 22,7 27,0 v.y. 2007 21,6 72,6 16,3 8,6 23,6 10,0 5,3 10,8 2,3 0,5 19,9 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 24,5 17,5 v.y. 2008 -6,9 -4,7 9,7 6,2 10,5 4,0 3,1 v.y. 2,8 0,7 -19,9 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. -37,5 -12,9 v.y. 2009 17,7 13,4 11,8 9,3 7,4 3,8 3,7 3,2 3,0 1,1 -6,8 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Kaynak: OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri. Türk bankacılık sektörünün 2011 yılında performansı, küresel görünüme göre daha güçlü bir konumdadır. Net faiz gelirlerinin 2010 yılsonuna göre kısmen azalması sebebiyle, fonksiyon ve ölçek bazında tüm banka gruplarında net faiz marjı ılımlı bir düşüş göstermiştir. Söz konusu yılda, fonksiyon grupları itibarıyla, en yüksek net faiz marjı %3,5 ile kalkınma ve yatırım bankalarında görülürken, mevduat ve katılım bankalarının net faiz marjının %3,2 seviyesinde olduğu gözlenmektedir. Tablo 5.1-4: Ölçek ve Fonksiyona Göre Net Faiz Marjı Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Sektör 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 5,9 6,0 7,5 6,1 4,3 4,0 7,9 4,6 5,5 6,0 6,9 5,8 4,3 5,4 5,5 4,6 4,0 4,9 5,1 4,2 4,2 5,4 5,4 4,5 3,7 5,7 5,6 4,2 4,6 6,6 5,1 5,0 3,6 4,9 3,8 3,8 3,1 3,8 3,4 3,2 5,7 12,4 8,1 6,1 4,2 11,6 7,3 4,6 5,6 8,9 5,8 5,8 4,5 6,5 4,5 4,6 4,2 6,3 4,8 4,2 4,4 6,1 4,7 4,5 4,1 6,6 4,8 4,2 5,0 5,5 4,6 5,0 3,8 4,1 3,5 3,8 3,2 3,5 3,2 3,2 Piyasa tabanlı performans ölçütleri, bankacılık sektörünün performansının, bilanço verileri dışında ve piyasalarda oluşan verilere dayanılarak ölçülmesine imkân vermektedir. Bu çerçevede 2011 yılı itibarıyla, Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren ve halka açık olan bankaların (12 mevduat bankası, 2 katılım bankası, 2 kalkınma ve yatırım bankası) performans değerlendirmeleri, ortalama fiyat/kazanç 11 ve fiyat/maddi varlıklar 12 rasyoları sayesinde Fiyat/Kazanç rasyosu (price-earnings ratio) hisse senedi fiyatının bankanın yıllık kârına bölünmesi suretiyle bulunmaktadır. 11 Fiyat/Maddi Varlıklar rasyosu (price-to-book ratio) hisse senedi fiyatının net maddi varlıklara bölünmesi suretiyle bulunmaktadır. 12 BDDK 90 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 yapılmıştır. Yatırımcılar tarafından halka açık bir şirketin performansına ilişkin değerlendirme yapılmasında kullanılan fiyat/kazanç rasyosu, sermaye sahibinin elinde bulundurduğu hisselerden beklenen gelirin ölçümünde işlev görmektedir. Fiyat kazanç oranı, şirket değerlemesi yapılacak hisse senedinin, içinde bulunduğu sektörün ortalamasına ve sektördeki diğer şirketlerle fiyat/kazanç bazında karşılaştırmasına olanak vermektedir. Söz konusu oranın yüksek olması, yatırımcıların şirketin birim kazancı için daha fazla değer biçtiklerini ve o hisse senedine olan talebin gücünü göstermektedir. Böyle bir durum, temelde yatırımcıların gelecek dönemleri için söz konusu şirketin finansal performansı, risk yapısı vb. hususlar hakkındaki olumlu görüşlerini yansıtmaktadır. Bununla birlikte, fiyat/kazanç oranları dışındaki parametreleri özdeş olan iki şirketten, fiyat/kazanç oranı düşük olan şirketin hisse senedi, diğer şirketin hisse senedinin aşırı değerli olması nedeniyle yatırımcılar tarafından daha yatırım yapılabilir bulunmaktadır. Fiyat/maddi varlıklar rasyosu, halka açık bir şirketin piyasa değeri ile defter değerinin karşılaştırılması amacıyla kullanılmaktadır. Söz konusu oranın düşük olması, piyasada bu şirketin ucuz fiyatlandığını, yüksek olması ise pahalı fiyatlandığını göstermektedir. Bir şirket için, fiyat/maddi varlıklar rasyosunun yükselmesi, o şirketin yatırımcıların gözünde değer kazandığına ve güvenilirliğinin arttığına işaret etmektedir. Hem fiyat/kazanç, hem de fiyat/maddi varlıklar rasyoları için yapılacak karşılaştırmaların, sektörler ve fonksiyon grupları arasında farklılıklar olması itibarıyla, ihtiyatlı yorumlanması gerekmektedir. 2000-2011 dönemi itibarıyla dalgalı bir seyir izleyen13 fiyat/kazanç oranının, 2003 yılı ile birlikte artmaya başladığı, küresel krizin etkilerini arttırması ile birlikte hisse senedi piyasalarında yaşanan değer kayıpları nedeniyle 2008 yılının sonu itibarıyla düştüğü görülmektedir. Bu dönemi takiben, küresel krizin etkilerinin azalmasına paralel olarak 2009-2010 döneminde, söz konusu oran tekrar yükselmeye başlamış ve 2010 yılsonu itibarıyla 16,8 olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında, bankacılık sektörü özelinde olmasa bile, genel risk algısında görülen yükselişle birlikte fiyat kazanç oranı 11,5’e kadar inmiştir. Grafik 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı 70 80 (Rasyo) 70 60 (Rasyo) Mevduat Kalkınma ve Yatırım Büyük Ölçekli 60 50 Orta Ölçekli 40 Sektör 40 Katılım Sektör Küçük Ölçekli 50 30 30 20 20 10 10 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2001 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2005 2006 2004 2003 2001 2002 2000 2000 0 0 Kaynak: Bloomberg Ölçek bazında incelendiğinde, küçük ölçekli bankaların ortalama fiyat/kazanç oranlarının sektör ortalamasının bir miktar üstünde olduğu, büyük ölçekli bankaların ortalama fiyat/kazanç oranlarının ise sektör ortalamasının bir miktar altında yer aldığı görülmektedir. Bu nedenle, Söz konusu dalgalanmaların bir kısmı bazı bankaların halka açılması ile ortaya çıkmış olup, genelde ekonomik veya finansal olaylarla açıklanamayan ve veriden kaynaklandığı düşünülen oynaklıklardır. 13 BDDK 91 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 özellikle finansal dalgalanma zamanlarında piyasa oyuncularının büyük ölçekli bankaları daha az riskli olarak değerlendirdikleri düşünülmektedir. Tablo 5.1-5: Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Fonksiyonel Mevduat Bankaları Kalkınma Yatırım B. Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4,5 7,8 9,5 7,6 34,3 6,3 5,6 5,6 7,6 3,6 2,7 4,1 12,8 6,1 2,1 9,7 13,0 46,2 9,6 25,1 17,2 11,9 37,8 23,9 11,1 10,3 11,5 11,3 11,4 10,8 12,7 11,8 6,2 6,7 14,0 9,4 9,1 11,4 14,5 11,5 10,4 10,9 27,5 16,8 6,6 12,3 14,3 11,5 6,3 9,1 0,0 7,6 14,1 6,4 0,0 5,6 5,8 2,5 0,0 4,1 9,3 0,0 0,0 9,7 21,0 11,2 0,0 25,1 19,4 51,7 0,0 23,9 13,0 6,7 0,0 11,3 11,1 13,0 14,5 11,8 9,2 7,6 5,2 9,4 11,8 0,0 10,7 11,5 12,3 44,2 10,3 16,8 9,8 21,9 5,8 11,5 Türkiye ekonomisinde gözlenen 2000-2001 finansal ve bankacılık krizleri sonrasında, sistemin rehabilite olmasıyla, özellikle 2003 yılından itibaren artan finansal istikrara paralel olarak, fiyat/maddi varlıklar rasyosunun yukarı yönlü eğilimi, 2006 yılına kadar sürmüştür. 2006 yılındaki dalgalanma ve 2008 küresel finansal krizi gibi gelişmeler, söz konusu rasyonun dalgalanmasına yol açmıştır. Küresel krizin etkisini arttırması paralelinde hisse senedi piyasalarında yaşanan düşüşler, 2009 yılının ilk çeyreğine kadar devam etmiştir. Krizin etkilerinin azalmasına paralel olarak söz konusu dönem sonrasında, ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosu tekrar yükselmeye başlayarak 2010 yılında 1,6 olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında ise yerel dengesizliklere ilişkin kaygıların bir miktar yeniden gündeme gelmesiyle birlikte, söz konusu oran sektör genelinde 1,1’e kadar inmiştir. Grafik 5.1-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu 10 10 Kaynak: Bloomberg Ölçek grupları bazında incelendiğinde, orta ve büyük ölçekli banka grupları için ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosunun genel itibarıyla sektör ortalamasının üstünde seyrettiği görülmektedir. 2011 yılında küçük ve büyük ölçekli bankalar için de söz konusu rasyo, sektör ortalamasına eşit düzeyde gerçekleşmiştir. BDDK 92 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 2011 2010 2009 2008 2007 2004 2003 Sektör 2000 2011 2010 0 2009 0 2008 1 2007 2 1 2006 3 2 2005 4 3 2004 4 2003 5 2002 5 2001 Katılım 6 Sektör 2002 6 Kalkınma ve Yatırım 7 Küçük Ölçekli 2001 7 Mevduat 8 Orta Ölçekli 2006 Büyük Ölçekli 8 2000 (Rasyo) 9 2005 (Rasyo) 9 Tablo 5.1-6: Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu (%) Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyona Göre Mevduat Bankaları Kalkınma Yatırım B. Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2,1 2,2 1,1 2,0 1,5 2,2 0,9 0,7 0,6 1,3 1,1 1,2 1,5 1,7 0,7 2,8 2,8 2,7 2,2 2,9 2,0 2,7 2,5 2,2 1,1 1,1 0,7 1,8 1,8 1,2 1,8 1,6 1,7 1,1 1,4 1,1 1,6 1,6 1,9 1,4 0,8 0,6 1,3 0,0 1,5 0,7 2,9 2,4 2,4 1,6 1,7 2,0 0,6 1,1 1,3 2,7 2,2 2,5 1,4 3,9 2,3 1,0 0,7 0,8 0,9 1,6 0,0 1,8 1,5 1,6 2,3 1,5 1,6 1,1 1,4 0,8 1,1 5.2. Etkinlik Analizi Etkinlik literatürde rasyo analizi ve sınır etkinliği analizi olmak üzere iki temel yaklaşımla ölçülmektedir. Rasyo analizinde çeşitli rasyolar üzerinden etkinliği gelişimi izlenirken, sınır analizinde en etkin sınır belirlenerek çeşitli nedenlerle sınırdan uzaklaşmalar etkinsizlik olarak değerlendirilmektedir. Kutu 22: Performans Göstergelerinde Küresel Görünüm Son üç yıl itibarıyla ülkelerin aktif ve özkaynak getiri oranları karşılaştırmasında, gelişmiş ülkelerde getiri oranlarının görece düşük kaldığı, gelişmekte olan ülke bankacılık sektörlerinde daha yüksek aktif ve özkaynak getirileri olduğu görülmektedir. 2011 yılında Türk bankacılık sektörünün aktif ve özkaynak getirileri, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin üzerinde yer almaktadır. % 2009 ROA 2010 Çin Rusya Türkiye G.Kore Arjantin Endonezya Kanada Brezilya Güney Afrika Meksika Hindistan Japonya İngiltere Almanya İtalya ABD AB-27 Avustralya Fransa Suudi Arabistan 0,8 0,7 2,4 0,6 3,6 2,6 0,7 1,9 1,0 1,5 v.y. 0,2 0,1 0,2 0,3 0,2 v.y. 1,1 2,0 2,2 0,7 4,0 2,7 1,1 2,1 1,3 1,7 1,0 0,4 0,3 0,2 0,3 0,2 v.y. 1,0 0,3 2,0 v.y. v.y. v.y. 2011 1,3 2,5 1,6 1,1 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 0,4 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 2009 ROE 2010 16,7 4,1 18,2 8,9 29,5 26,8 18,2 20,4 18,0 15,2 v.y. 5,5 2,6 5,0 4,0 1,8 v.y. 19,7 12,5 16,4 9,7 34,8 25,9 22,9 21,7 18,7 15,2 10,8 9,2 6,1 8,8 4,0 1,8 v.y. 17,4 7,2 v.y. v.y. v.y. v.y. 2011 20,4 17,3 13,7 13,2 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Fiyat/Kazanç* 2009 2010 2011 9,4 21,1 14,6 4,9 15,6 8,3 Fiyat/Maddi Varlıklar* 2009 2010 2011 2,7 1,3 1,5 v.y. 11,9 v.y. 17,1 v.y. 8,0 v.y. v.y. 8,8 v.y. v.y. 17,0 16,6 22,7 21,8 v.y. v.y. 13,8 18,9 23,9 22,4 v.y. v.y. 10,4 v.y. 5,2 15,2 v.y. 9,8 16,4 21,8 14,4 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 1,6 v.y. v.y. v.y. v.y. 1,2 v.y. v.y. 2,3 2,4 2,6 3,8 1,0 1,1 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 0,9 1,0 v.y. v.y. 1,5 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. 0,7 0,6 v.y. v.y. 0,9 v.y. v.y. v.y. v.y. Kaynak: IMF Global Financial Stability Report October 2010, IMF FSI Table 2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur. *Oran olarak verilmiştir, % olarak yorumlanmamalıdır. Ülkelerin hisse senedi piyasaları genel olarak değerlendirilmiştir. Bankalar için ayrıca bir hesap yapılmamıştır. 5.2.1. Rasyolarla Etkinlik Analizi Rasyolarla etkinlik analizinde, bir girdi ve bir çıktının oranlanmasıyla elde edilen değişkenin gelişimi üzerinden etkinlik değerlendirilmektedir. Tek tek rasyolara bakarak etkinliği değerlendirmenin zorluğu ve hatalı yorum olasılığının yüksekliğini gidermek için birden fazla BDDK 93 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 değişkenin gelişimi incelenmektedir. Rasyoların gelişiminin birbirinden farklı olması değişkenlerin toplu halde değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Ancak rasyo analizi deterministik yapısı ve uygulama kolaylığı nedeniyle sıkça kullanılmaktadır. Bu çalışmada rasyo analizinde, krediler/toplam aktifler, krediler/mevduat, takibe dönüşüm oranı ve karşılıklar/tahsili gecikmiş alacaklar oranları kullanılmıştır. Krediler/toplam aktifler oranı sektörün toplam kaynaklarının ne kadarının yatırımların finansmanında kullanıldığını ortaya koymakta olup, etkinliğin takibinde sıkça kullnılmaktadır. Söz konusu oran 2002 yılından itibaren kısmi dalgalanmalar yaşansa da yükselme eğilimi göstermiştir. 2011 yılı sonu itibarıyla sektör genelinde krediler/toplam aktifler oranı %56,1’e yükselmiştir. Bankalar ölçek büyüklüklerine göre sınıflandırıldığında orta ölçekli bankaların görece yüksek bir oranla çalıştığı dikkat çekmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla dağılım, katılım bankalarının diğer gruplara göre kredilere daha fazla kaynak ayırdığını ortaya koymaktadır. Grafik 5.2-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Krediler /Toplam Aktifler 80 80 % 60 60 40 40 20 % 20 Büyük Orta Küçük Mevduat 0 Kal.ve Yat. Katılım 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 0 Toplam aktif büyüklüğüne göre sektörün en büyük 10 bankasının krediler/toplam aktifler oranı aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Yıllar itibarıyla seri değerlendirildiğinde krediler/aktif toplamı oranında 2002 yılına göre belirgin artış dikkat çekmekte, bu da bankacılığın temel fonksiyonlarına yöneldiğini göstermektedir. Tablo 5.2-1: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Krediler/Toplam Aktifler % 2002 K/A 2004 K/A 2006 K/A 2008 K/A 2010 1 T.C. ZİRAAT B. 9,4 T.C. ZİRAAT B. 15,0 T. İŞ BANKASI 37,7 T.C. ZİRAAT B. 28,7 T.C. ZİRAAT B. 37,1 K/A TÜRKİYE İŞ B. 2011 55,6 K/A 2 AKBANK 24,1 T. İŞ B. 32,2 T.C. ZİRAAT B. 23,3 T. İŞ B. 47,1 T. İŞ B. 47,3 T.C. ZİRAAT B. 43,3 3 T. İŞ B. 26,9 AKBANK 36,6 AKBANK 48,6 T. GARANTİ B. 54,3 T. GARANTİ B. 51,3 T.GARANTİ B. 56,0 4 T. GARANTİ B. 25,3 T. GARANTİ B. 38,7 T. GARANTİ B. 52,9 AKBANK 50,3 AKBANK 46,2 AKBANK 52,0 5 YAPI VE KR B. 36,2 T. HALK B 16,7 YAPI VE KR B. 44,8 YAPI VE KR B. 57,4 YAPI VE KR B. 59,9 YAPI VE KR.B. 60,2 6 T. HALK B 6,9 YAPI VE KR B. 40,1 T. VAKIFLAR B 47,7 T. VAKIFLAR B. 57,0 T. VAKIFLAR B. 60,0 T.HALK B. 60,3 7 T. VAKIFLAR B. 22,6 T. VAKIFLAR B. 33,3 T. HALK B 32,9 T. HALK B 48,7 T. HALK B 59,4 T. VAKIFLAR B. 63,2 8 KOÇBANK 33,9 KOÇBANK 37,0 FİNANSBANK 61,3 FİNANSBANK 64,3 FİNANSBANK 65,0 FİNANSBANK 63,7 9 PAMUKBANK 13,9 FİNANSBANK 58,9 ING BANK 60,4 DENİZBANK 62,5 DENİZBANK 64,2 TÜRK EKONOMİ B. 65,1 10 FİNANSBANK 33,5 *K/A: Kredi/Aktif Oranı FORTİSBANK 41,9 DENİZBANK 37,7 ING BANK 63,7 TÜRK EKON.B. 60,0 DENİZBANK 59,9 Mevduatın krediye dönüştürülme derecesi sektörün aracılık fonksiyonunu yerine getirme gücünü göstermektedir. 2002 yılı sonrası dönemde sektör aracılık fonksiyonunu daha etkili bir şekiklde yerine getirmiş ve krediler/mevduat oranı hızlı artış göstermiştir. Sektör genelinde krediler/mevduat oranı 2011 yılsonu itibarıyla neredeyse bire bir hale gelip %98,2 olarak gerçekleşmiştir. Katılım bankaları mevduat bankalarına göre daha yüksek bir kredi/mevduat oranıyla çalışmaktadır. Mevduat bankaları dönem boyunca söz konusu oranda daha yüksek ivmeli bir artış göstermiştir. Ölçek grupları içinde büyük ölçekli bankaların kredi/mevduat oranı diğer gruplara göre düşüktür. Bu bankaların kaynakları içinde mevduatın payının görece yüksekliği söz konusu gelişmede belirleyici olmuştur. BDDK 94 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 5.2-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi / Mevduat Oranı 200 120 % % 100 160 80 120 60 80 40 40 Büyük Orta 20 Küçük 0 Mevduat Katılım 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 0 Sektördeki en büyük 10 bankanın kredi/mevduat oranı aşağıdaki tabloda verilmişti. Sektörün en büyük 2 nci bankasının kredi/mevduat oranının dönem boyunca yaşadığı hızlı artışa rağmen diğer bankalara göre düşük kalması dikkat çekmektedir. Tablo 5.2-2: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları % 2002 1 T.C.ZİRAAT B. K/M 2004 12,8 T.C. ZİRA. B. K/M 2006 19,1 T. İŞ B. K/M 2008 K/M 2010 K/M 64,8 T.C. ZİRAAT B. 36,5 T.C. ZİRAAT B. 45,7 TÜRKİYE İŞ B. 2011 K/A 94,0 2 AKBANK 36,5 T. İŞ B. 52,4 T.C. ZİRAAT B. 28,7 T. İŞ B. 74,7 T. İŞ B. 73,3 T.C. ZİRAAT B. 63,7 3 T.İŞ BANKASI 39,0 AKBANK 67,4 AKBANK 86,3 T. GARANTİ B. 95,1 T. GARANTİ B. 90,8 T.GARANTİ B. 99,9 4 T.GARANTİ B. 38,8 YAPI VE KR B. 70,4 T. GARANTİ B. 91,9 AKBANK 89,8 AKBANK 87,8 AKBANK 104,7 5 YAPI VE KR. B. 53,1 T. HALK B. 22,1 YAPI VE KR. B. 71,8 YAPI VE KR B. 89,3 YAPI VE KR B. 98,5 YAPI VE KR.B. 104,0 6 T.HALK B. 10,5 T. GARANTİB. 59,9 T. VAKIFLAR B. 73,5 T. VAKIFL. B. 84,3 T. VAKIFLAR B. 97,5 T.HALK B. 93,5 7 T.VAKIFLAR B. 30,7 T. VAKIFL. B. 48,3 T. HALK B. 43,7 T. HALK B 64,7 T. HALK B 84,9 T. VAKIFLAR B. 98,9 8 KOÇBANK 51,0 FİNANSBANK 105,2 FİNANSBANK 118,6 FİNANSBANK 114,8 FİNANSBANK 105,8 FİNANSBANK 102,1 9 PAMUKBANK 15,3 FORTİS BANK 87,0 ING BANK 91,5 DENİZBANK 128,1 DENİZBANK 116,9 TÜRK EKONOMİ B. 113,3 54,5 DENİZBANK 94,5 ING BANK 106,3 TÜRK EKON.B. 106,3 DENİZBANK 114,6 10 FİNANSBANK 55,2 KOÇBANK *K/M: Kredi/Mevduat Oranı Takibe dönüşüm oranı, sektörün aktif kalitesinin önemli bir ölçütü olmanın yanında etkinliğin izlenmesinde sıklıkla kullanılan bir rasyodur. 2002 yılı sonrası sektörün takibe dönüşüm oranında hızlı bir düşme yaşanmış ve 2011 yılsonu itibarıyla %2,7’ye gerilemiştir. Banka grupları içinde katılım bankaların takibe dönüşüm oranı diğer gruplardan düşüktür. Bu grubu mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları takip etmektedir. Ölçek bazında incelendiğinde, orta ölçekli bankaların küresel kriz öncesinde sahip oldukları düşük takibe dönüşüm oranı performanslarını, kriz sonrasında devam ettiremedikleri görülmektedir. Kriz sonrası dönemde büyük ölçekli bankalar takibe dönüşüm oranlarını düşürmede diğer banka gruplarına göre daha başarılı olmuştur. Grafik 5.2-3: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Takibe DönüĢüm Oranı 25 20 % 18 20 % 16 Büyük Orta Küçük Mevduat Kal.ve Yat. Katılım 14 15 12 10 10 8 6 5 4 2 0 BDDK 95 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 0 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Aktif büyüklüklerine göre sektördeki ilk 10 bankanın genelinde takibe dönüşüm oranı sektör ortalamasının altında olmakla birlikte, takibe dönüşüm oranı yüksek bankaların da olduğu görülmektedir. Tablo 5.2-3: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Takibe DönüĢüm Oranı % 2002 TDO 2004 TDO 2006 TDO 2008 TDO 2010 TDO 2011 TDO 1 T.C.ZİRAAT B. 41,1 T.C. ZİRAAT B. 4,3 T. İŞ B. 3,9 T.C. ZİRAAT B. 2,0 T.C.ZİRAAT B. 1,5 TÜRKİYE İŞ B. 2,2 2 AKBANK 1,9 T. İŞ B. 8,4 T.C. ZİRAAT B. 1,9 T. İŞ B. 4,5 T.İŞ BANKASI 3,7 T.C. ZİRAAT B. 1,2 3 T.İŞ BANKASI 15,6 AKBANK 1,6 AKBANK 2,1 T. GARANTİ B. 2,5 T.GARANTİ B. 3,0 T.GARANTİ B. 1,8 4 T.GARANTİ B. 6,8 YAPI VE KR B. 4,1 T. GARANTİ B. 2,3 AKBANK 2,6 AKBANK 2,4 AKBANK 1,8 5 YAPI VE KR. B. 10,7 T. HALK B. 22,1 YAPI VE KREDİ B. 7,3 YAPI VE KR B. 4,5 YAPI VE KR. B. 3,5 YAPI VE KR.B. 3,1 6 T.HALK B. 48,8 T. GARANTİ B. 6,6 T. VAKIFLAR B. 5,4 T. VAKIFLAR B. 4,6 T.VAKIFLAR B. 4,8 T.HALK B. 2,9 7 T.VAKIFLAR B. 24,5 T. VAKIFLAR B. 9,0 T. HALK B. 8,7 T. HALK B 4,8 T.HALK B. 3,9 T. VAKIFLAR B. 3,7 8 KOÇBANK 13,1 FİNANSBANK 9,6 FİNANSBANK 2,3 FİNANSBANK 3,7 FİNANSBANK 6,6 FİNANSBANK 5,9 9 PAMUKBANK 70,5 FORTİS BANK 2,1 ING BANK 0,8 DENİZBANK 3,3 DENİZBANK 4,9 T. EKONOMİ B. 2,8 10 FİNANSBANK 9,3 KOÇBANK 4,9 DENİZBANK 2,4 ING BANK 2,5 T.EKONOMİ B. 3,1 DENİZBANK 3,3 Özel karşılıkların tahsili gecikmiş alacaklara (TGA) oranı sektörün kredi riskinin ölçülmesinde ve etkinliğinin analizinde kullanılan bir rasyodur. Sektör genelinde ayrılan özel karşılıkların TGA’ya oranı 2002 sonrası dönemde hızlı bir artış sürecine girmiş, küresel krizle birlikte nispi bir azalma yaşansa da %80 civarında bir seyri korumuştur. Sektörün, karşılıkların TGA’ya oranını yüksek tutma politikası kredi kalitesini olumlu etkilemiş ve sektörün kırılganlıklara karşı direncini artırmıştır. Karşılıkların TGA’ya oranı ölçek bazında analiz edildiğinde söz konusu oranın, büyük ölçekli bankalar için sektör geneline göre daha yüksek, orta ölçekli bankalar içinse daha düşük olduğu görülmektedir. Mevduat bankalarında özel karşılıkların TGA’ya oranı diğer gruplardan yüksektir. Katılım bankalarında söz konusu oranın tarihsel olarak görece düşüklüğü dikkat çekmektedir. Grafik 5.2-4: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre KarĢılıklar/TGA Oranı 100 100 % 90 80 80 70 70 60 60 50 Büyük Orta 50 Küçük Mevduat Kal.ve Yat. Katılım 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2004 40 40 2003 90 % Sektördeki ilk 10 bankanın karşılıklarının TGA içindeki payında benzer bir trend gözlenmemektedir. Sektörün en büyük bankaları TGA’sının tamamına karşılık ayırırken kimi bankalarda söz konusu oran %65’e kadar inebilmektedir. Tablo 5.2-4: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın KarĢılıklar/TGA Oranı % 2002 K./TGA 2004 K./TGA 2006 K./TGA 2008 K./TGA 2010 K./TGA 2011 K/TGA 1 T.C.ZİRAAT B. 71,6 T.C. ZİRAAT B. 83,8 T. İŞ B. 100,0 T.C. ZİRAAT B. 81,1 T.C.ZİRAAT B. 67,0 T. İŞ BANK. 100,0 2 AKBANK 100,0 T. İŞ BANK. 100,0 T.C. ZİRAAT B. 80,9 T. İŞ BANK. 100,0 T.İŞ BANK. 100,0 T.C. ZİRAAT B. 70,3 3 T.İŞ BANK. 41,3 AKBANK 100,0 AKBANK 100,0 T. GARANTİ B. 63,7 T.GARANTİ B. 81,9 T.GARANTİ B. 81,7 4 T.GARANTİ B. 31,7 YAPI VE KR B. 56,4 T. GARANTİ B. 70,9 AKBANK 100,0 AKBANK 100,0 AKBANK 92,6 5 YAPI VE KR. B. 69,3 T. HALK B. 96,5 YAPI VE KR.B. 81,8 YAPI VE KR B. 62,4 YAPI VE KR. B. 77,1 YAPI VE KR.B. 64,7 6 T.HALK B. 99,3 T. GARANTİ B. 74,6 T. VAKIFLAR B. 100,0 T. VAKIFLAR B. 94,2 T.VAKIFLAR B. 98,9 T.HALK B. 84,0 7 T.VAKIFLAR B. 48,7 T. VAKIFLAR B. 100,0 T. HALK B. 98,6 T. HALK B 82,9 T.HALK B. 83,3 T. VAKIFLAR B. 95,0 8 KOÇBANK 45,9 FİNANSBANK 76,3 FİNANSBANK 100,0 FİNANSBANK 100,0 FİNANSBANK 86,8 FİNANSBANK 78,2 9 PAMUKBANK 58,1 FORTİS BANK 100,0 ING BANK 36,3 DENİZBANK 69,2 DENİZBANK 72,3 T. EKONOMİ B. 71,3 10 FİNANSBANK 59,8 KOÇBANK 70,4 DENİZBANK 96,3 ING BANK 34,5 T.EKONOMİ B. 65,9 DENİZBANK 69,3 BDDK 96 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 5.2.2. Veri Zarflama Yöntemi Ġle Etkinlik Analizi Veri zarflama, etkinliğin parametrik olmayan yöntem kullanılarak sınır analiziyle ölçülmesidir. Söz konusu yöntemde her bir birimin etkinliği, belirlenen etkin sınıra uzaklığına göre hesaplanmaktadır. Etkin sınırda her girdi düzeyi için mümkün olan en yüksek çıktı düzeyleri yer almakta ve bu sınır üzerinde yer alan birimler tam etkin kabul edilmektedir. Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren bankaların14 etkinlik gelişimi, veri zarflama yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir15. Bu yaklaşımda girdileri bankanın yabancı kaynakları (mevduat ve diğer yabancı kaynaklar veya bunlara yapılan faiz ödemeleri), işgücü ödemeleri, fiziksel sermaye (sabit varlıklar), çıktıları ise krediler ve diğer gelir getiren aktifler veya bunlara ait faiz gelirleri oluşturmaktadır. Analizde kullanılan girdiler ve çıktılar aşağıdaki tabloda tanımlanmıştır. Tablo 5.2-5: Girdi-Çıktı DeğiĢkenleri Girdiler 1. Yabancı Kaynaklar/ Toplam Aktifler 2. Faiz Giderleri/ Toplam Aktifler 3. Faiz Dışı Giderler/ Toplam Aktifler Çıktılar 1. Toplam Krediler/ Toplam Aktifler 2. Faiz Gelirleri/ Toplam Aktifler 3. Faiz Dışı Gelirler/Toplam Aktifler Veri zarflama analizi 2002-2011 dönemini kapsamaktadır.16 Buna göre, analizde kullanılan girdi ve çıktıların, veri seti genelindeki gelişimi aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Girdilerin tarihsel gelişimi, yabancı kaynakların aktiflere oranının ele alınan dönem boyunca çok önemli bir değişim göstermediğini ortaya koymaktadır. Faiz giderleri/toplam aktifler nominal faiz oranlarındaki düşmenin etkisiyle yaşadığı hızlı düşüşün ardından %4-5 bandında hareket etmektedir. Sektörün, operasyonel maliyetlerini rasyonalize ederek, sürdürülebilir bir kâr düzeyini tutturma yönündeki politikaları, faiz dışı giderlerin azaltılmasında etkili olmuştur. Aracılık faaliyetlerine ağırlık verilmesi kredilerin bilanço içindeki payını yükseltmiştir. Faiz oranlarında yaşanan azalma faiz gelirleri/toplam aktifler oranının azalmasına neden olmuştur. Faiz dışı gelirler/toplam aktifler oranı sektörün bankacılık hizmet gelirleri ile ücret ve komisyon gelirlerini artırma yönündeki politikalarına rağmen düşük kalmıştır. Tablo 5.2-6: Girdi ve Çıktı DeğiĢkenlerinin GeliĢimi Girdiler Yabancı Kaynaklar/Toplam Aktifler Faiz Giderleri/Toplam Aktifler Faiz Dışı Giderler/Toplam Aktifler Çıktılar Krediler/Toplam Aktifler Faiz Gelirleri/Toplam Aktifler Faiz Dışı Gelirler/Toplam Aktifler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,93 0,17 0,06 0,89 0,23 0,07 0,88 0,15 0,06 0,86 0,11 0,05 0,85 0,07 0,05 0,87 0,06 0,05 0,88 0,07 0,04 0,87 0,08 0,04 0,88 0,07 0,04 0,87 0,05 0,03 0,87 0,04 0,03 0,88 0,04 0,03 0,32 0,21 0,03 0,22 0,35 0,03 0,23 0,21 0,04 0,27 0,16 0,03 0,32 0,13 0,03 0,38 0,11 0,03 0,44 0,11 0,03 0,49 0,12 0,03 0,50 0,12 0,02 0,47 0,10 0,02 0,52 0,07 0,02 0,56 0,07 0,02 Analiz sonuçlarına göre, bankacılık sektörünün etkinliği 2005 yılına kadar artmış, bir yıllık bir düşmenin ardından 2006-2008 döneminde yükselme trendi göstermiştir. 2009 yılında azalan etkinlik oranı, 2010-2011 döneminde artan bir yapıda hareket etmiştir. Bankalar ölçek büyüklüklerine göre sınıflandırıldığında büyük ölçekli bankaların dönem boyunca etkinliklerini artırdığı küçük ölçekli bankaların etkinliklerinde sektör ortalamasının gerisinde kaldığı gözlenmektedir. Son dönemde orta ölçekli bankaların etkinlik performansındaki düşme dikkat çekici bulunmuştur. Çalışmada TMSF bankaları dışında sistemde yer alan mevduat, kalkınma ve yatırım ve katılım bankaları kullanılmıştır. Katılım bankaları, 2005 yılından itibaren dahil edilmiştir. 14 BDDK 97 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 5.2-5: Etkinliğin GeliĢimi 1,00 0,95 % % Ortalama Etkinlik Etkin Olmayan Bankalar 0,85 Büyük Orta Küçük Ort.Etkinlik 0,90 0,75 0,80 0,65 0,70 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 0,60 2000 2011 2010 2009 2007 2008 2005 2006 2004 2003 2001 2002 2000 0,55 Fonksiyon grupları içinde katılım bankaların etkinliklerinin görece yüksek olduğu, mevduat bankalarının etkinliğinin sektör ortalamasının altında kaldığı tespit edilmiştir. Kamu sermayeli bankaların dönem boyunca daha iyi etkinlik performansı göstermesinde, çoğunluğunun büyük ölçekli bankalar olmasının etkili olduğu değerlendirilmektedir. Son dönemde sermaye gruplarına göre etkinlik performansında bir yakınlaşma söz konusudur. Grafik 5.2-6: Sahiplik Yapısına ve Fonksiyon Gruplarına Göre Etkinlik Dereceleri 1,00 (%) Kamu Küresel Ser. Özel Ort.Etkinlik 0,90 Katılım B. Kal.ve Yat. B. Mevduat B. Ort.Etkinlik 0,90 0,80 0,80 0,70 0,70 98 2011 2010 2009 2007 2008 2006 2005 2004 2003 2002 0,60 2001 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2002 2003 2001 2000 0,60 BDDK (%) 2000 1,00 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 23: Etkinlik Analizinde Küresel Görünüm Bankacılık sektörünün etkinliğine ilişkin ülkeler arası karşılaştırmada, AB ülkeleri için, kredilerin aktif içindeki payının gelişmiş ülkelerde yüksek olduğu görülmektedir. Benzer şekilde, mevduatın krediye dönüşme oranı ise birkaç ülke istisna olmak üzere G-20 ülkelerinde %100’ün üzerinde seyretmektedir. Türkiye’de kredi/mevduat oranı ise, 2011 yılında %98,2 ile bahsedilen ülkelerin altındadır. Söz konusu oranın, gelişmiş ve gelişmekte olan muadil ekonomilere göre daha düşük düzeyde seyretmesi, kredi piyasasında yüksek ve istikrarlı bir büyüme olanağına işaret etmektedir. Küresel krizin ekonomi üzerindeki etkilerinin azalması paralelinde Türk bankacılık sektörü takibe dönüşüm oranı da aşağı yönlü bir eğilim izlemeye başlamış ve 2010 yılsonunda %3,7 seviyesine gerilemiştir. Türkiye için hedef, daha düşük oranı yakalayan ülkeleri yakınsanama olmalıdır. Türk bankacılık sektörünün takibe dönüşüm oranının küresel ölçekte düşük düzeylerde seyretmesi ve buna bağlı olarak piyasa riskinin muadil ekonomilere göre daha az olması nedeniyle kredi pazarının büyüme potansiyeli oldukça yüksektir. Tahsili gecikmiş alacak tutarındaki azalış nedeniyle kredi kalitesinde meydana gelebilecek düzelmenin, sektörün kârlılığı üzerinde olumlu etkileri olacak, dolayısıyla sektörün sermaye yapısı daha sağlıklı bir hale gelecektir. Kredi/Aktif (%) Kredi/Mevduat TGA/Krediler Karşılıklar/TGA 2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 Endonezya 56,2 54,0 51,0 50,3 99,8 103,8 94,3 92,0 3,3 v.y. 2,1 62 v.y. Japonya 57,8 57,8 57,5 56,3 106,0 107,5 98,3 94,0 1,7 2,5 2,4 83,7 v.y. Türkiye 50,2 47,1 52,2 56,1 80,8 76,3 85,2 98,2 3,7 5,3 3,7 83,6 83,8 ABD 56,3 54,2 50,5 50,6 129,1 120,0 100,0 98,4 5,4 5,5 3,8 58,1 64,2 Suudi Arabistan 57,2 53,8 55,1 61,5 122,5 112,9 104,9 105,0 3,3 v.y. v.y. 89,8 v.y. Meksika 38,2 40,8 39,7 40,9 109,4 115,0 103,4 107,9 3,1 2 2,2 173,9 184,5 Hindistan 59,0 59,1 55,8 53,3 112,8 117,6 110,2 108,0 2,3 2,4 2,8 v.y. v.y. Kanada 54,2 55,7 57,3 58,9 122,1 125,0 113,2 110,0 1,3 1,2 0,8 71,2 12,5 Arjantin 44,8 40,1 39,2 38,8 129,9 126,8 116,9 115,3 3 2,1 2,1 125,7 134,3 Çin 50,6 54,0 51,8 50,0 109,4 125,6 120,4 115,6 1,6 0,8 0,7 155 v.y. Almanya 46,4 47,6 47,5 48,4 138,8 140,9 129,3 124,4 3,3 3,3 v.y. 34,1 v.y. Fransa 31,4 32,0 30,4 31,2 158,8 152,0 133,5 127,9 4 v.y. v.y. 109,4 v.y. G.Kore 68,6 70,8 70,8 70,8 164,0 159,8 148,4 144,4 1,2 0,6 0,5 139,9 127,4 İspanya 61,4 60,8 60,8 60,2 167,8 174,3 156,9 149,4 5,1 4,6 6 58,7 57,1 İngiltere 39,3 41,3 40,1 39,4 183,1 181,1 169,7 165,0 3,5 3,7 3,9 38,1 41,1 Güney Afrika 65,4 68,7 61,7 55,1 193,6 192,3 173,6 165,3 5,9 5,8 4,7 v.y. v.y. Brezilya 38,5 41,2 46,6 48,2 160,7 180,1 183,6 182,2 4,2 3,1 3,5 156,7 161,9 Rusya 65,5 61,7 61,7 59,8 359,0 208,6 193,4 186,3 9,7 8,2 6,6 94,8 100 İtalya 44,5 43,4 43,4 43,4 224,5 214,5 198,7 198,6 7 9,9 11 40,1 v.y. Avustralya 71,2 72,5 73,2 72,6 285,8 258,6 242,4 233,6 1,2 2,2 2 68,7 66,6 AB-27 45,7 45,4 v.y. v.y. 114,8 113,3 v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. v.y. Kaynak: IMF FSI, EIU, Türkiye verileri BDDK veri tababınından alınmıştır.2011 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur. Not: Analizde, kredi tanımı farklılıkları ve bunun neticesinde örneğin kredi/aktif oranı %100’ün üzerinde yer alması gibi durumların göz önünde bulundurulmasında fayda bulunmaktadır. BDDK 99 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 5.3. Verimlilik Göstergeleri 5.3.1. ġube ve ÇalıĢan Bazlı Verimlilik Göstergeleri Ekonomik büyüme, finansal istikrarın artması ve bireysel bankacılık hizmetlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte, artan şube sayısına rağmen Türk bankacılık sektöründe şube başına aktif tutarı, eğilim olarak artmaya devam etmektedir. Sektör geneli için 2003 yılında 39,8 milyon TL olan söz konusu tutar, 2011 yılsonu itibarıyla 116 milyon TL’ye ulaşmıştır. Bu yılda, şube başına aktif büyüklüğü yıllık büyüme hızı, en fazla küçük ölçekli banka grubunda gerçekleşmiştir. Aktiflerdeki artış hızının şube sayısının artış hızından büyük olması, bütün ölçek grupları için şube başına aktif tutarlarının yükselmesine sebep olmuştur. Tablo 5.3-1: ġube BaĢına Aktif Tutarı Milyon TL Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 13,2 16,8 10,6 23,4 26,6 21,7 36,0 25,3 43,9 43,9 27,9 49,6 51,4 35,5 52,8 68,0 47,0 54,1 76,7 48,0 58,7 82,7 43,1 79,7 92,3 46,2 83,7 103,0 47,9 107,6 115,4 58,6 128,6 130,0 72,7 180,6 12,7 165,7 15,7 13,3 22,7 569,1 20,6 25,2 33,0 269,7 33,0 33,6 39,6 311,0 29,4 39,8 47,7 343,2 28,1 47,3 61,5 367,6 34,1 62,0 68,2 365,3 38,6 68,4 70,9 449,7 46,1 71,4 78,4 521,4 48,1 78,7 86,2 614,3 59,1 87,0 99,0 774,0 71,4 100,0 114,4 1.015,5 82,0 115,8 Fonksiyon grupları bazında bankacılık sektörünün şube başına aktif tutarları gelişimi incelendiğinde, 2011 yılında, bir önceki yıla göre şube başına aktif tutarlarının mevduat bankaları için %15,6, kalkınma ve yatırım bankaları için %31,2, katılım bankaları için ise %14,8 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Şube sayısının tüm banka gruplarında artmasına rağmen, aktif büyüme hızının daha yüksek gerçekleşmesiyle şube başına aktif tutarında sektör genelinde %15,8’lik bir iyileşme gözlenmiştir. Bankacılık sektöründe şube başına kredi tutarı, şube başına aktif tutarına benzer şekilde artış eğilimini 2011 yılında da sürdürmüştür. 2003 yılında 10,6 milyon TL tutarında olan şube başına kredi tutarı, 2011 yılında 64,9 milyon TL’ye yükselmiştir. Küresel krizin etkilerine rağmen, artan kredi hacminin bir sonucu olarak, şube başına kredi tutarı, yüksek bir hızda büyümeye devam etmektedir. Küçük ölçekli bankaların şube başına kredi büyüme hızı görece daha yüksektir. 2010-2011 döneminde en hızlı artışın küçük ölçekli bankalar için gerçekleştiği görülmektedir. 2011 yılında şube başına kredi tutarı, bir önceki yıla göre küçük ölçekli bankalarda %38,2, büyük ölçekli bankalarda %24,3, orta ölçekli bankalarda ise %23,1 oranında artmıştır. Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, 2011 yılında bir önceki yıla göre şube başına kredi tutarının mevduat, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankalarında sırasıyla %24,8, %40 ve %10,8 oranında büyüdüğü görülmektedir. Bu gelişmeyle, sektör geneli için şube başına kredi büyümesi %24,3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo 5.3-2: ġube BaĢına Kredi Tutarı Milyon TL Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 3,7 6,5 3,3 5,0 5,6 6,4 7,4 7,3 16,5 10,2 10,2 19,6 14,7 21,9 11,9 23,0 25,8 25,1 30,7 28,0 29,9 37,4 27,6 42,4 43,9 28,4 42,8 44,6 30,1 54,8 57,2 37,7 66,7 71,1 46,4 92,2 3,8 72,4 12,0 4,2 4,7 239,9 9,3 5,6 7,3 121,1 14,7 7,7 10,1 149,7 17,7 10,6 15,2 160,8 18,6 15,3 23,1 170,3 22,2 23,8 29,4 171,4 26,2 30,0 34,3 213,6 33,1 35,1 38,8 266,2 32,9 39,5 39,6 311,2 41,5 41,0 50,9 400,2 50,8 52,2 63,5 560,4 56,3 64,9 Önceki yıllara göre hız kesmekle beraber, 2011 yılında şube başına mevduat tutarı artmaya devam etmiştir. Faiz getirisinin düşmesi, alternatif tasarruf araçlarına yönelim ve milli tasarruf BDDK 100 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 oranlarındaki azalışın ve mevduat büyümesinin ılımlı bir seyre rağmen, sektör genelinde 2011 yılında şube başına mevduat %7,8 artarak 66,1 milyon TL düzeyinde büyümeyi sürdürmüştür. Şube başına mevduat tutarı, 2003-2011 döneminde büyük ölçekli bankalarda 29 milyon TL’den 77,6 milyon TL’ye; orta ölçekli bankalarda 18,2 milyon TL’den 43,2 milyon TL’ye; küçük ölçekli bankalarda ise 18,7 milyon TL’den 53,1 milyon TL’ye yükselmiştir. Büyük ölçekli bankaların şube başına mevduat tutarı, 2011 yılında bir önceki yıla göre %4,2 oranında artarken, bu oran orta ölçekli bankalarda %22,4, küçük ölçekli bankalarda %19,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2011 yılı itibarıyla fonksiyon bazında incelendiğinde, mevduat ve katılım bankaları için şube başına mevduat tutarı, 2010 yılına göre sırasıyla %8,1 ve %5,1 oranında yükseldiği görülmektedir. Tablo 5.3-3: ġube BaĢına Mevduat Tutarı Milyon TL Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 7,7 8,8 6,5 15,8 15,0 11,0 24,9 17,8 15,6 29,0 18,2 18,7 34,4 21,9 21,0 44,7 26,6 22,4 49,9 27,3 24,8 53,7 25,1 31,0 60,6 26,6 34,9 66,1 30,1 39,9 74,5 35,3 44,3 77,6 43,2 53,1 7,5 0,0 7,6 15,1 0,0 16,1 22,4 28,5 21,8 25,7 23,0 24,8 30,9 22,8 29,5 39,0 28,7 38,3 43,0 31,3 42,1 44,6 35,1 43,8 49,9 35,5 48,9 54,4 46,9 53,7 62,0 54,5 61,3 67,0 57,3 66,1 Kârlılık düzeyinin küresel kaygılara rağmen korunmuş olması sayesinde, şube başına dönem kârı tutarı, 2011 yılında sektör genelinde artmaya devam etmiştir. Sektör için 2003 yılında 0,9 milyon TL olan söz konusu tutar, 2011 yılsonu itibarıyla 1,9 milyon TL’ye ulaşmıştır. Nominal tutar olarak bakıldığında şube başına dönem kârı, 2011 yılsonunda bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalar için %18,5 oranında azalmış, orta ölçekli bankalarda %11,1 artmış, küçük ölçekli bankalar için ise %13 oranında yükselmiştir. Burada, hem şube sayılarının artması hem de sektör genelinde dönem net kârında yaşanan dalgalanma etkili olmuştur. Fonksiyonel dağılım bazında bankacılık sektörünün şube başına dönem kârı tutarları gelişimi incelendiğinde, 2010 yılında, bir önceki yıla göre şube başına aktif tutarlarının mevduat bankaları için %13,6, katılım bankaları için ise %7,7 oranında azalış gösterdiği, kalkınma ve yatırım bankaları için değişmediği görülmektedir. Tablo 5.3-4: ġube BaĢına Dönem Kârı Milyon TL Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,3 -0,6 -1,6 -0,6 -2,1 -5,8 0,8 -0,6 0,7 0,9 0,7 1,0 1,1 0,5 18,0 0,3 0,9 20,5 1,7 95,8 25,7 2,2 0,8 2,5 1,7 0,7 2,2 2,6 0,9 2,8 2,7 0,9 2,3 2,2 1,0 2,6 -0,4 7,7 0,1 -1,4 -15,3 -0,2 -1.7 0,4 13,3 0,1 0,5 0,9 13,4 0,4 0,9 14,7 11,3 0,4 1,0 10,2 29,1 0,9 0,9 41,3 29,8 1,1 1,6 1,8 20,6 1,2 1,8 1,4 21,0 1,2 1,4 2,1 22,4 1,2 2,1 2,2 21,1 1,3 2,2 1,9 21,1 1,2 1,9 Aktif büyümesine paralel olarak bankacılık sektörü personel başına aktif tutarı, artış eğilimini 2011 yılında da sürdürmüştür. 2003 yılında 2 milyon TL olan söz konusu tutar, 2011 yılında 6,2 milyon TL’ye yükselmiştir. Ölçek bazında incelendiğinde, 2011 yılında personel başına aktif tutarının bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalarda %14,1, orta ölçekli bankalarda %28,9, küçük ölçekli bankalarda ise %35 oranında arttığı görülmektedir. Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, 2011 yılında bir önceki yıla göre personel başına aktif tutarının mevduat bankaları için %17,8, kalkınma ve yatırım bankaları için %49,2, katılım bankaları için ise %18,6 oranında büyüdüğü görülmektedir. BDDK 101 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Tablo 5.3-5: Personel BaĢına Aktif Tutarı Bin TL 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ölçeğe Göre Dağılım 619 1.270 1.886 2.275 2.763 3.500 4.005 4.240 4.940 5.564 6.402 7.303 1.480 1.535 1.484 1.595 1.692 1.705 2.099 2.566 2.331 2.575 3.119 4.020 505 866 1.226 1.350 3.264 3.827 4.346 4.481 4.775 3.740 4.366 5.894 Mevduat Bankaları 602 1.241 1.718 2.019 2.957 3.174 3.888 3.898 4.244 4.629 5.385 6.342 Kalkınma ve Yatırım 716 1.412 1.651 1.881 3.387 4.516 4.499 5.214 5.398 5.062 5.766 8.601 Katılım Bankaları 751 1.234 1.672 1.500 1.562 1.794 1.979 2.175 2.399 2.849 3.419 4.054 609 1.247 1.689 1.958 2.309 2.933 3.310 3.445 4.010 4.528 5.266 6.236 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Sektör 2011 yılında bir önceki yıla göre %10,3 oranında artış göstererek 3,6 milyon TL’ye ulaşan personel başına mevduat tutarının, orta ölçekli bankalarda sektör geneline göre belirgin düzeyde yüksek olduğu görülmektedir. Mevduat bankalarında, mevduat garantisinin sınırlandırıldığı 2004 yılında 904 bin TL olan personel başına mevduat, 2011 yılında 3,7 milyon TL’ye, katılım bankalarında ise aynı dönemde 1,4 milyon TL’den 3,6 milyon TL’ye yükselmiştir. Söz konusu durum, mudinin Türk bankacılık sistemine duyduğu güvenin bir yansıması olarak değerlendirilmektedir. Tablo 5.3-6: Personel BaĢına Mevduat Tutarı Bin TL 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 360 857 1303 1.504 1.812 2.289 2.575 2.726 3.233 3.568 4.134 4.357 Orta Ölçekli 361 864 869 919 893 930 1.121 1.108 1.367 1.618 1.877 2.387 438 589 592 1.388 1.504 1.734 Küçük Ölçekli 308 467 554 621 735 1.253 Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları 356 828 1166 1.310 904 1.110 1.296 1.435 2.156 2.921 3.373 3.717 Katılım Bankaları 621 1000 1353 1.174 1.272 1.514 1.617 1.671 1.794 2.263 2.610 2.832 348 797 1.096 1.218 1.439 1.813 2.038 2.114 2.489 2.794 3.228 3.562 Sektör 2003 yılında sektörde 44 bin TL tutarında olan personel başına dönem kârı tutarı, 2011 yılsonu itibarıyla 102 bin TL’ye yükselmiştir. Personel başına dönem kârı, 2011 yılsonunda bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalar için %17,1 azalırken, orta ve küçük ölçekli bankalar için sırasıyla %8,0 ve %10,3 oranında artmıştır. Sektör genelinde ise personel başına dönem kârı tutarı %12,1 azalmıştır. 2011 yılında büyüme hızının nispeten yavaşlaması ve kredi hacmi ile nominal kâr tutarının azalmasına paralel olarak personel sayısının artmış olması nedeniyle, personel başına dönem kârı, ılımlı bir düşüş sergilemiştir. Fonksiyonel dağılım bazında bankacılık sektörünün personel başına dönem kârı tutarları gelişimi incelendiğinde, mevduat ve katılım bankalarında görülen düşüşün aksine kalkınma ve yatırım bankalarında artış gözlenmektedir. 2011 yılında, bir önceki yıla göre personel başına dönem kârı, kalkınma ve yatırım bankaları için %14,0 oranında artmıştır. Tablo 5.3-7: Personel BaĢına Dönem Kârı Bin TL Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Fonksiyonel Dağılım Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Katılım Bankaları Sektör BDDK 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 12 -24 -78 -34 -123 -231 40 -27 29 49 34 42 55 23 115 25 38 135 85 39 83 111 65 140 89 36 146 140 49 99 152 50 78 126 54 86 -20 33 4 -77 -38 -13 -84 21 81 7 23 44 81 21 44 107 76 22 49 80 179 43 43 82 66 53 75 104 189 56 88 104 178 59 73 111 185 60 110 119 157 60 116 103 179 58 102 102 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 24: ġube Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm Şube bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler ayrımında incelendiğinde, uluslararası bankacılık faaliyetlerinde bankaları etkin rol oynayan ülkelerin şube başına aktif, kredi ve mevduat gibi göstergelerde ön sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Ayrıca, muadil ülkeler ile kıyaslandığında Türkiye için söz konusu oranların nispeten düşük olduğu ve büyük bir gelişme potansiyeli taşıdığı gözlenmektedir. Şube Başına Aktif (Milyon €) 2008 2009 2010 Brezilya 6,2 6,6 6,9 Rusya 6,6 6,3 7,8 Hindistan 8,8 10,0 12,6 Meksika 23,9 22,5 27,3 Türkiye 36,9 40,4 48,7 Güney Kore 49,7 51,6 61,0 İspanya 67,1 69,9 72,2 İtalya 72,4 70,9 77,1 ABD 90,8 84,2 94,6 G.Afrika C. 80,5 87,4 111,0 Almanya 154,7 146,5 154,9 S.Arabistan 177,0 167,0 177,5 Fransa 176,9 175,1 194,1 Avustralya 206,9 271,7 340,1 Kanada 278,6 305,4 343,2 İngiltere 298,3 329,5 360,5 Çin Halk C. 23,9 29,0 v.y Japonya 115,4 110,0 v.y Endonezya 8,0 9,0 v.y. Arjantin 18,5 18,5 v.y. Kaynak: EIU, BIS, OECD 5.3.2. Şube Başına Kredi 2008 2009 2010 2,4 2,7 3,2 4,3 3,9 4,8 5,2 5,9 7,1 9,1 9,2 10,8 18,5 19,0 25,4 34,1 36,5 43,2 41,2 42,5 43,9 32,2 30,8 33,4 51,1 45,6 47,8 52,7 60,1 68,5 71,7 69,7 73,5 101,2 89,8 97,9 55,6 56,0 58,9 147,3 196,9 249,0 151,0 170,1 196,5 117,1 136,2 144,6 12,1 15,7 v.y. 66,7 63,5 v.y. 4,5 4,8 v.y. 8,3 7,4 v.y. Şube Başına Mevduat 2008 2009 2010 2,1 2,2 2,3 1,7 2,7 3,3 6,4 7,2 8,6 11,6 11,5 14,0 22,9 24,8 29,8 28,9 32,9 38,9 34,2 35,1 37,4 19,9 20,7 22,5 55,1 54,8 63,8 37,8 45,0 52,7 71,9 71,3 76,0 115,0 114,6 124,7 48,7 53,1 59,0 71,7 109,7 137,3 172,1 195,9 232,0 89,0 108,3 113,8 15,4 18,0 v.y 87,5 85,1 v.y 6,3 6,7 v.y. 8,9 8,4 v.y. Şube Başına Dönem Karı 2008 2009 v.y. v.y. v.y. 0,1 v.y. v.y. 0,3 0,3 0,7 1,0 0,5 0,5 0,4 0,3 0,3 0,2 0,0 0,1 v.y. v.y. -0,5 -0,2 2,0 2,0 -0,2 0,5 v.y. v.y. 1,4 1,8 -3,0 v.y. v.y. v.y. -0,2 v.y. v.y. v.y. 0,2 0,3 ĠĢletme Bazlı Etkinlik Göstergeleri Etkinlik rasyoları içinde toplam işletme giderleri/toplam gelirler rasyosu sıkça kullanılmaktadır. Bu rasyoyla, bir birim gelir yaratırken ne kadar masraf yapılması gerektiği hesaplanmakta, % 50’nin altında olması kabul edilebilir bulunmaktadır. Diğer koşullar sabitken daha az etkin bankanın daha yüksek orana sahip olacağı düşünülmektedir. Türkiye’deki bankaların toplam işletme giderleri/toplam gelirler oranına bakıldığında 2002-2009 döneminde belirgin bir azalma trendinde oldukları, ancak son iki yılda yükseldiği görülmektedir. 2011 yısonu itibarıyla oran %50 düzeyinde bulunmaktadır. Banka gruplarından katılım bankalarının sektör ortalamasının üzerinde, kalkınma ve yatırım bankalarının ise ortalamanın altında bir oranla çalıştıkları görülmektedir. Büyük ölçekli bankalar işletme giderlerinin gelirlere oranını kontrol etmede daha başarılı bulunurken bu grubu küçük ölçekli bankalar izlemektedir. Grafik 5.3-1: Toplam ĠĢletme Giderleri/Toplam Gelirler 100 % 80 80 60 60 40 40 20 20 Büyük Orta Küçük Mevduat Kal.ve Yat. Katılım 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2002 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2011 103 2004 0 0 BDDK % 2003 100 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 2011 yılı itibarıyla aktif büyüklüğü açısından ilk 10 bankanın, toplam işletme giderlerinin toplam gelire oranı geçen yıla göre hafif çaplı bozulmalar göstermiştir. Bankaların genelinde bu oran %50’nin altında seyretmektedir. Tablo 5.3-8: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın T.ĠĢletme Giderleri/T. Gelirleri % 2002 Pay 2004 1 T.C.ZİRAAT B. 44,3 ZİRAAT B. Pay 2006 Pay 2008 Pay 2010 Pay 2011 Pay 34,0 T.İŞ BANKASI 35,7 T.C.ZİRAAT B. 39,2 T.C.ZİRAAT B. 33,7 T. İŞ B. 48,7 2 AKBANK 48,1 T.İŞ BANKASI 67,2 T.C.ZİRAAT B. 58,1 T.İŞ BANKASI 56,7 T.İŞ BANKASI 44,1 T.C. ZİRAAT B. 45,6 3 T.İŞ BANKASI 65,1 AKBANK 40,7 AKBANK 41,3 T.GARANTİ B. 55,2 T.GARANTİ B. 44,9 T.GARANTİ B. 46,7 4 T.GARANTİ B. 82,5 T.GARAN. B. 70,3 T.GARANTİ B. 42,6 AKBANK 45,7 AKBANK 40,4 AKBANK 42,8 5 YAPI VE KR. B. 56,2 T.HALK B. 37,0 YAPI VE KRİ B. 74,7 YAPI VE KR. B. 59,2 YAPI VE KR. B. 43,5 YAPI VE KR.B. 48,3 6 T.HALK B. 28,0 YAPI VE KR. B. 110,4 T.VAKIFLAR B. 48,5 T.VAKIFLAR B. 55,6 T.VAKIFLAR B. 51,2 T.HALK B. 41,4 7 T.VAKIFLAR B. 87,7 T.VAKIFLAR B. 49,9 T.HALK B. 36 T.HALK B. 39,7 T.HALK B. 36,5 T. VAKIFLAR B. 52,1 8 KOÇBANK 69,6 KOÇBANK 56,8 FİNANSBANK 46 FİNANSBANK 49,1 FİNANSBANK 44,6 FİNANSBANK 48,7 9 PAMUKBANK -202,3 FİNANSBANK 53,0 OYAKBANK 63,6 DENİZBANK 56,6 DENİZBANK 51,9 T. EKONOMİ B. 69,8 10 FİNANSBANK 35,7 FORTİS BANK 73,9 DENİZBANK 66,2 ING BANK 63,2 T.EKONOMİ B. 60,8 DENİZBANK 49,8 Personel giderlerinin işletme giderleri içindeki payının azalması etkinlik artışı olarak değerlendirilmektedir. Söz konusu rasyoda 2011 yılında sektör genelinde hafif bir düşme yaşanmıştır. Katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları personel giderleri/işletme giderleri oranını aşağı çekmede mevduat bankalarına göre daha iyi performans göstermiştir. Bankacılık sektörü ölçekler itibarıyla incelendiğinde, büyük ve orta ölçekli bankaların personel giderlerinin işletme giderleri içindeki payını sınırlandırmada küçük ölçekli bankalara göre daha başarılıdır. Ancak son yılda her üç banka grubunda da söz konusu oranda artış yaşanmıştır. Grafik 5.3-2: Personel Giderleri/Toplam ĠĢletme Giderleri 60 % 40 % 40 20 20 Küçük Mevduat Katılım 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 Kal.ve Yat. 0 2004 Orta 2003 Büyük 0 2002 60 Aktif büyüklüğü açısından ilk 10 bankanın personel giderlerinin toplam işletme giderleri içerisindeki payını kontrol etmede genel olarak başarılı bir performans gösterdikleri izlenmektedir. Tablo 5.3-9: T. Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Personel Giderleri/T. ĠĢlet. Giderleri % 2002 1 T.C.ZİRAAT B. 2006 Pay 2008 Pay 2010 Pay 2011 Pay Pay 2004 Pay 44,7 T.C.ZİRAAT B. 47,3 T.İŞ BANKASI 38,7 T.C.ZİRAAT B. 47,6 T.C.ZİRAAT B. 52,5 T. İŞ B. 46,4 44,9 2 AKBANK 19,7 T.İŞ BANKASI 31,6 T.C.ZİRAAT B. 44,4 T.İŞ BANKASI 37,5 T.İŞ BANKASI 46,6 T.C. ZİRAAT B. 3 T.İŞ BANKASI 38,0 AKBANK 27,2 AKBANK 30,4 T.GARANTİ B. 31,6 T.GARANTİ B. 34,3 T.GARANTİ B. 33,3 4 T.GARANTİ B. 19,9 T.GARANTİ B. 23,1 T.GARANTİ B. 27,5 AKBANK 33,9 AKBANK 32,3 AKBANK 34,4 36,8 5 YAPI VE KR. B. 19,7 T.HALK B. 48,1 YAPI VE KR. B. 28,6 YAPI VE KR. B. 32,5 YAPI VE KR. B. 35,5 YAPI VE KR.B. 6 T.HALK B. 54,1 YAPI VE K. B. 23,6 T.VAKIFLAR B. 30,8 T.VAKIFLAR B. 34 T.VAKIFLAR B. 34,0 T.HALK B. 37,3 7 T.VAKIFLAR B. 31,0 T.VAKIF. B. 32,4 T.HALK B. 49,7 T.HALK B. 45,3 T.HALK B. 42,8 T. VAKIFLAR B. 35,0 8 KOÇBANK 24,4 KOÇBANK 35,7 FİNANSBANK 28,3 FİNANSBANK 37,7 FİNANSBANK 40,1 FİNANSBANK 40,1 9 PAMUKBANK 13,6 FİNANSBANK 34,8 OYAKBANK 44,8 DENİZBANK 41,2 DENİZBANK 36,5 T. EKONOMİ B. 35,8 10 FİNANSBANK 27,0 FORTİS BANK 29,6 DENİZBANK 52,6 ING BANK 47,6 T.EKONOMİ B. 38,5 DENİZBANK 35,8 BDDK 104 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 25: Personel Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm Personel bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde, İrlanda, Lüksemburg, İngiltere, ve İsviçre gibi ülkelerin personel başına aktif, kredi, mevduat ve dönem kârı gibi göstergelerde üst sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Türkiye için söz konusu oranlar muadil büyüklükteki ekonomilerin altındadır. 2009 yılında personel başına kredi ve mevduat tutarı, AB-27 için sırasıyla 5,7 ve 5,5 milyon euro iken, Türkiye için 1,3 ve 1,5 milyon euro olarak gerçekleşmiştir. (Bin €) İrlanda Lüksemburg İngiltere İsviçre Belçika Danimarka Fransa Finlandiya Hollanda İsveç AB-27 Malta Almanya İspanya Avusturya İtalya G.Kıbrıs R.K. Portekiz Yunanistan Çek Cum. Slovenya Estonya Macaristan Slovakya Letonya Türkiye Litvanya Polonya Romanya Bulgaristan ABD Arjantin Avustralya Brezilya Çin Endonezya G.Kore Güney Afrika Hindistan Japonya Kanada Meksika PB-16 Rusya S. Arabistan Personel Başına Aktif 2008 2009 2010 34.439 34.842 33.229 34.519 30.654 29.290 17.859 20.002 20.809 v.y v.y 20.093 19.273 v.y 18.921 20.604 22.100 18.716 14.685 v.y 18.029 14.769 15.520 17.817 19.267 20.155 17.166 18.000 19.082 16.013 12.672 20.999 13.665 10.500 10.250 12.905 11.480 v.y 12.638 12.250 12.858 12.331 13.519 13.468 12.290 10.734 11.430 11.942 9.077 10.692 10.419 7.774 8.387 8.595 7.000 7.424 7.034 3.875 4.211 4.253 4.083 4.417 4.179 3.667 3.500 4.000 2.841 2.930 3.034 3.143 2.842 3.016 2.286 2.500 2.669 1.874 2.103 2.570 2.455 2.364 2.413 1.392 1.497 1.651 1.181 1.265 1.198 1.121 1.118 1.120 v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y Personel Başına Kredi 2008 2009 2010 11.732 11.605 12.305 7.519 7.154 7.281 10.339 10.573 8.370 v.y v.y 6.650 6.091 v.y 6.595 10.453 11.000 11.703 4.655 v.y 5.510 6.346 6.640 5.806 9.466 10.509 7.483 8.500 9.367 6.475 5.787 9.535 5.714 6.250 5.250 6.057 4.707 v.y 4.918 7.196 7.375 7.545 5.317 5.390 4.569 5.349 5.721 6.433 4.154 4.462 4.817 4.548 4.694 4.903 3.349 3.258 3.924 1.925 2.105 2.210 2.917 2.917 2.878 2.833 2.667 3.400 1.727 1.698 1.876 1.476 1.632 1.838 1.643 1.750 1.752 940 989 1.343 1.909 1.727 1.699 836 956 1.123 708 735 737 758 765 764 v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y Personel Başına Mevduat 2008 2009 2010 749 766 7.659 974 969 v.y 1.044 1.076 10.737 v.y v.y 10.285 818 v.y 8.954 360 382 4.532 339 v.y 4.911 435 460 4.729 863 877 6.157 368 398 5.721 504 842 5.525 375 425 5.531 447 v.y 4.814 634 668 7.163 399 413 3.842 352 392 5.114 431 446 5.479 340 361 3.311 426 423 3.179 250 279 2.834 175 200 1.964 150 167 3.000 125 130 1.224 110 116 2.166 93 108 1.359 116 129 1.575 100 109 1.323 82 93 961 56 60 620 67 68 707 v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y Personel Başına Dönem Karı 2008 2009 2010 5 -611 v.y 7 v.y v.y -76 v.y v.y v.y v.y v.y -296 v.y v.y -115 -310 v.y -14 v.y v.y 73 60 v.y -94 -3 v.y 762 700 v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y -29 v.y v.y 67 49 v.y -18 v.y v.y 31 23 v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y 55 55 v.y 17 8 v.y 50 -100 v.y 21 19 v.y 24 16 v.y v.y v.y v.y 34 51 57 v.y v.y v.y 73 46 v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y v.y Kaynak: BIS, ECB, IMF BDDK 105 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Komisyon gelirlerinin işletme giderlerine oranı, sektörün bankacılık faaliyetlerinden elde ettiği faiz dışı gelirleri göstermektedir. Bu oranın istikrarı olumlu değerlendirilmekte ve sektörün kârlılığınının sürdürülmesine katkıda bulunmaktadır. Türkiye’de 2002 yılından itibaren komisyon ve bankacılık hizmet gelirlerinin önemi artmış ve söz konusu oran yükselmiştir. Bu orandaki gelişme, finansal tüketici ile bankalar arasındaki ilişkilerin dengesini ve güvenini zedelememelidir. Sektörün faiz dışı gelirlerini artırma yönündeki politikaların ve işletme giderlerinin rasyonelize edilmesine dönük uygulamalar komisyon gelirlerinin 17 toplam işletme giderlerine oranını artırmıştır. Fonksiyon bazında komisyon gelirleri/toplam işletme giderleri oranında kalkınma ve yatırım bankalarının diğer gruplara göre daha geride kaldığı dikkat çekmektedir. Büyük ölçeki bankalar ölçek ekonomilerinin de olumlu katkısıyla diğer ölçek gruplarına göre daha iyi bir performans göstermektedir. Grafik 5.3-3: Komisyon Gelirleri/Toplam ĠĢletme Giderleri 80 60 % % 60 40 40 20 20 2011 2010 Katılım 2009 2008 2003 2002 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 Kal.ve Yat. 2006 Mevduat 0 2007 Küçük 2005 Orta 2004 Büyük 0 İlk 10 bankanın komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerine oranı 2011 yılı itibarıyla farklılaşmaktadır. Kimi bankalar sektör ortalamasının oldukça üzerinde bir oranla çalışırken bazı bankalarda söz konusu oranın düşük kaldığı görülmektedir. Tablo 5.3-10: T.Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. ĠĢlet. Giderleri % 2002 2006 Pay 2008 2011 Pay Pay 2004 Pay Pay 2010 Pay 1 T.C.ZİRAAT B. 18,4 T.C.ZİRAAT B. 29,6 T.İŞ B. 47,7 T.C.ZİRAAT B. 43,8 T.C.ZİRAAT B. 46,8 T. İŞ B. 42,7 2 AKBANK 31,2 T.İŞ BANKASI 36,1 T.C.ZİRAAT B. 46,4 T.İŞ B. 43,5 T.İŞ B. 42,2 T.C. ZİRAAT B. 43,8 3 T.İŞ BANKASI 27,9 AKBANK 47,6 AKBANK 57,4 T.GARANTİ B. 67,3 T.GARANTİ B. 66,9 T.GARANTİ B. 68,8 4 T.GARANTİ B. 45,2 T.GARANTİ B. 48,8 T.GARANTİ B. 69,8 AKBANK 57,2 AKBANK 57,5 AKBANK 68,4 5 YAPI VE KR. B. 41,3 T.HALK B. 22,9 YAPI VE KR.B. 49,7 YAPI VE KR.B. 60,8 YAPI VE KR. B. 69,6 YAPI VE KR.B. 73,0 6 T.HALK B. 12,0 YAPI VE KR. B. 39,8 T.VAKIFLAR B. 35,0 T.VAKIFLAR B. 38,7 T.VAKIFLAR B. 27,9 T.HALK B. 47,1 7 T.VAKIFLAR B. 40,2 T.VAKIFLAR B. 38,2 T.HALK B. 34,8 T.HALK B. 41,8 T.HALK B. 44,6 T. VAKIFLAR B. 31,4 8 KOÇBANK 37,1 KOÇBANK 47,7 FİNANSBANK 46,6 FİNANSBANK 66,7 FİNANSBANK 66,3 FİNANSBANK 82,0 9 PAMUKBANK 14,0 FİNANSBANK 53,3 OYAKBANK 33,9 DENİZBANK 34,8 DENİZBANK 32,6 T. EKONOMİ B. 40,8 10 FİNANSBANK 62,7 FORTİS BANK 42,2 DENİZBANK 38,2 ING BANK 36,4 T.EKONOMİ B. 65,4 DENİZBANK 33,9 Net faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının yükselmesi etkinlik açısından olumlu bulunmaktadır. Bankacılık sektörünün aracılılık işlevine ağırlık vermesi, gelir getirici faaliyetlerde yoğunlaşması etkinliği artıran unsurlar olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda sektörün kredi faaliyetlerine ağırlık vermesi etkinliği pozitif yönde etkilemektedir. Nominal faiz oranlarındaki gerilemenin net faiz gelirlerinin azalmasında etkili olduğu 17 Komisyon BDDK Gelirleri = Kredilerden Alınan Komisyonlar + Bankacılık Hizmetleri Gelirleri 106 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 düşünülmektedir. Bankacılık sektörü net faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı 2011 yılında da gerilemiştir. Katılım bankaları banka grupları içinde kar payı/toplam gelirler oranını yükselten grup olurken katlkınma ve yatırım bankalarında net faiz geliri temel gelir kalemi olma niteliğini devam ettirmiştir. Küçük ölçekli bankalarda söz konusu oran geçen seneye göre yaklaşık 3 puan artarak olumlu bir seyir izlerken diğer ölçek gruplarında gerileme yaşanmıştır. Grafik 5.3-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler 80 100 % % 70 80 60 60 50 Büyük Orta Küçük Mevduat Kal.ve Yat. Katılım 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2002 40 40 Aktif büyüklüğünde ilk 10 banka grubuna bakıldığında kamu sermayeli bir bankanın diğer bankalara göre daha yüksek bir oranla çalışması dikkat çekmektedir. 2011 itibarıyla özel sermayeli bankalar görece olarak düşük rasyolara sahiptir. Tablo 5.3-11: T.Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler % 2002 2006 Pay 2008 Pay 2010 Pay 2011 Pay Pay 2004 Pay 1 T.C.ZİRAAT B. 86,5 T.C.ZİRAAT B. 84,5 T.İŞ B. 56,7 T.C.ZİRAAT B. 75,7 T.C.ZİRAAT B. 69,8 T. İŞ B. 2 AKBANK 76,9 T.İŞ B. 60,6 T.C.ZİRAAT B. 76,2 T.İŞ B. 59,4 T.İŞ B. 56,9 T.C. ZİRAAT B. 73,7 3 T.İŞ BANKASI 53,7 AKBANK 75,0 AKBANK 61,7 T.GARANTİ B. 55,6 T.GARANTİ B. 61,5 T.GARANTİ B. 56,5 4 T.GARANTİ B. 53,1 T.GARANTİ B. 56,8 T.GARANTİ B. 49,9 AKBANK 64,0 AKBANK 63,5 AKBANK 61,0 5 YAPI VE KR.B. 32,7 T.HALK B. 82,0 YAPI VE KR.B. 54,1 YAPI VE KR. B. 51,4 YAPI VE KR. B. 48,5 YAPI VE KR.B. 50,1 6 T.HALK B. 63,2 YAPI VE K.İ B. 48,5 T.VAKIFLAR B. 67,2 T.VAKIFLAR B. 67,0 T.VAKIFLAR B. 69,5 T.HALK B. 67,5 56,1 7 T.VAKIFLAR B. 38,1 T.VAKIF. B. 64,7 T.HALK B. 59,4 T.HALK B. 69,9 T.HALK B. 69,5 T. VAKIFLAR B. 63,3 8 KOÇBANK 65,8 KOÇBANK 70,3 FİNANSBANK 45,4 FİNANSBANK 60,3 FİNANSBANK 58,8 FİNANSBANK 49,9 9 PAMUKBANK 143,5 FİNANSBANK 62,4 OYAKBANK 63,7 DENİZBANK 68,0 DENİZBANK 63,9 T. EKONOMİ B. 56,1 10 FİNANSBANK 71,9 FORTİS BANK 55,6 DENİZBANK 54,4 ING BANK 71,9 T.EKONOMİ B. 47,8 DENİZBANK 49,5 BDDK 107 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 26: ĠĢletme Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm İşletme bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde Litvanya, Yunanistan ve Danimarka gibi ülkelerin net faiz geliri/toplam gelir ve personel giderleri/faiz dışı giderler gibi göstergelerde ön sıralarda yer aldıkları görülmektedir. AB ve G20 ülkeleri ortalamalarına göre Türkiye için söz konusu oranların yüksek olduğu görülmektedir. 2010 yılında net faiz geliri/toplam gelir ve personel giderleri/faiz dışı giderler oranları verilen ülkelerin ortalaması için sırasıyla %57,4 ve %37,6 iken Türkiye için %63,4 ve %41,2 olarak gerçekleşmiştir. % Net Faiz Geliri/Toplam Gelir Personel Giderleri/Faiz Dışı Giderler 2009 2010 2011 2009 2010 2011 Litvanya v.y. 88,1 54,1 Yunanistan 73,3 85 85,7 v.y. 41,4 38,8 56,3 55,7 Danimarka 82,4 82,4 v.y. v.y. 69,6 56,6 v.y. Slovakya 76,8 76 85,2 38,5 39,3 39,3 G.Kıbrıs R.K. 66,7 75,9 -433,4 59,4 59,4 39,7 Bulgaristan 74,8 74,8 74,8 37,1 37,1 37,1 G.Kore 80,9 73,1 73,6 37,4 36,7 34,4 Almanya 72,5 72,5 v.y. 54,7 54,7 v.y. Macaristan 66,8 71,9 69,1 v.y. v.y. v.y. Meksika 68,1 71,6 71,3 100 100 100,0 Hollanda 68,8 70,4 73,0 47,4 57 49,3 Hindistan v.y. 67,8 71,7 v.y. 0 54,5 Avusturya 69,7 67,4 63,3 51,4 50,2 51,2 Japonya 73,9 67,2 69,3 v.y. 0 v.y. İspanya 65,3 63,8 64,6 57,1 56,4 56,4 ABD 62,6 63,6 65,2 41,9 41,9 42,9 Türkiye 68,5 63,4 65,2 38,4 41,2 40,8 Çek Cum. 55,8 63,1 64,5 40,5 39,7 41,0 Slovenya 163,1 61,3 65,4 v.y. 0 v.y. Endonezya 62,5 60,5 59,8 40,9 37,3 36,0 İsveç 59,7 59,7 59,7 v.y. 0 v.y. Belçika 70,8 58,7 58,7 38,9 43 43,0 Romanya 44,1 58,7 62,3 31,8 36,1 33,9 İtalya 60,8 56,8 54,8 57,5 56,5 56,9 Brezilya 48,5 54,7 50,0 v.y. 0 29,8 Estonya 42,3 54,1 55,2 30,9 36,5 41,7 Polonya v.y. 54,1 55,7 v.y. 42,3 42,8 Portekiz 53,8 52,2 58,5 49,3 49,2 49,5 Letonya 57 49,4 51,6 54,9 52,6 60,9 Kanada 46,4 48,6 49,3 52,9 54,1 54,4 Rusya 45,2 47 v.y. 28,9 30,2 v.y. Fransa 44,7 44,7 v.y. 42,9 42,9 v.y. Güney Afrika 39,5 44,5 48,1 43,7 50,8 55,6 Çin 47,7 44 45,7 v.y. v.y. 55,7 İngiltere 44,1 41,9 43,3 44,3 49,2 47,5 Finlandiya 52,4 40 46,0 38,4 36,5 37,1 İsviçre 30,4 30,4 27,9 55,3 55,3 56,2 Lüksemburg 36,5 27,2 29,7 38,7 34,4 34,0 Avustralya 52,7 0 v.y. 36 0 v.y. İrlanda 60 0 v.y. 39,8 0 v.y. Arjantin v.y. v.y. 33,5 v.y. v.y. v.y. Kaynak: IMF FSI Table (fsi.imf.org) *2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur. BDDK 108 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 6. BANKA DIġI FĠNANSAL SEKTÖRLER 6.1. Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı 6.1.1. ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler Finansal kiralama sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısındaki daralma 2011 yılında da devam etmiş ve kuruluş sayısı 31’e inmiştir. Buna karşın şube sayısı, 2010 yılında 16 adet iken 2011 yılında 17’ye yükselmiştir. Aynı dönemde finansal kiralama şirket sayısındaki azalmaya paralel olarak, personel sayısı da azalmış ve 1.217’ye düşmüştür. Grafik 6.1-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısının GeliĢimi 2000 80 1600 Finansal Kiralama 60 1200 Personel Sayısı(sol eksen) Finansal Kiralama Şirket Sayısı Şube Sayısı 800 400 2010 2011 Şirket Sayısı 68 50 47 36 31 Şube Sayısı 10 18 17 16 17 40 20 Personel Sayısı 1.557 1.427 1.271 1.286 1.217 2011 2010 2009 2008 0 2007 0 2007 2008 2009 Ölçekler itibarıyla incelendiğinde18, Aralık 2011 itibarıyla büyük ve orta ölçekli şirket sayısı 8 ve küçük ölçekli şirket sayısı 15’dir. Şirket sayısında özellikle küçük ve orta ölçekli grupta azalma yaşanırken büyük ölçekli şirket sayısında artış vardır. Toplam 17 şubenin olduğu sektörde, sadece 3 şirket şubeleşmiştir. Finansal kiralama sektöründe, ölçek bazında ve toplamda müşteri sayılarında 2011 yılında bir önceki yıla göre düşüş yaşanmış olup en fazla değişim orta ölçekli şirketlerin müşteri sayısında görülmüştür. Tablo 6.1-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler 2010 (kişi, adet) Finan. Kira.Şirketi Sayısı Şube Personel Kredi Müşt. Sayısı (Adet) Şirket Başına Pers. Sayısı 6.1.2. 2011 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 7 9 640 35.317 91 12 7 455 12.511 38 Toplam 17 36 0 16 191 1.286 2.600 50.428 11 36 8 17 777 34.097 97 8 0 290 6.756 36 15 0 150 2.334 10 31 17 1.217 43.187 39 YoğunlaĢma Göstergeleri Finansal kiralama sektöründe, aktiflerdeki büyüme paralelinde, aktif yoğunlaşması 2011 yılında bir önceki yıla kıyasla artarken, ölçekler itibarıyla orta ve küçük ölçekli şirketlerin toplam aktiflerdeki payı sırasıyla %38,4 ve %10,5 düşmüş, büyük ölçekli şirketlerin payı ise %16,5 artmıştır. İlk 5 şirketin payında %1,3 düşüş ve ilk 10 şirketin payında %3,8 artışın yaşandığı söz konusu dönemde, aktif yoğunlaşmasına ilişkin HHI değeri 932’ye yükselmiştir. Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan şirketler büyük, %1-%5 arasında olanlar orta ve %1’in altında olanlar küçük ölçekli finansal kiralama şirketi olarak sınıflandırılmıştır. 18 BDDK 109 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 6.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve YoğunlaĢma Göstergeleri 100 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI(sağ eksen) % 80 60 960 920 880 40 840 20 2011 2010 2009 2008 800 2007 0 Aktif (%) İlk 5 Şirket İlk 10 Şirket HHI Ölçeğe Göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 2007 58 80 905 2008 59 82 887 2009 57 80 851 2010 60 82 872 2011 59 85 932 70 22 8 71 21 7 71 25 4 68 28 5 79 17 4 Finansal kiralama sektöründe toplam aktif içerisinde en yüksek paya sahip ilk 10 şirket arasına 2011 yılında Ziraat Finansal Kiralama A.Ş. dahil olurken, TEB Finansal Kiralama A.Ş bu dönemde sıralamaya dahil olamamıştır. Sektörün başlıca aktörleri, önceki dönemlerde olduğu gibi 2011 yılında da bankaların bağlı kuruluşlarıdır. İlk 10 şirketin toplam aktif içindeki pay dağılımı değerlendirildiğinde, önceki yılara göre 2011 yılında daha yüksek oranlar görülmektedir. Tablo 6.1-2: Aktiflerde Ġlk 10 ġirketin Payı 1 2008 Yapı Kredi F.K. 2 3 Garanti F.K. Deniz F.K. 4 5 6 Finans F.K. Fortis F.K. İş F.K. 7 8 9 Ak F.K. TEB F.K. FFK Fon F.K. 10 Halk F.K. Pay (%) Kümülatif Pay (%) 18,5 14,1 10,6 8,6 7,4 6,4 6,4 4,0 3,1 2,5 18,5 32,6 43,2 51,8 59,2 65,6 72,0 76,0 79,1 81,6 2009 Yapı Kredi F.K. Garanti F.K. Deniz F.K. Finans F.K. İş F.K. Ak F.K. Fortis F.K. TEB F.K. FFK Fon F.K. Halk F.K. Pay (%) Kümülatif Pay (%) 16,2 12,9 10,9 9,1 8,0 7,8 6,3 3,5 3,0 2,8 16,2 29,1 40,0 49,1 57,1 64,9 71,2 74,7 77,7 80,5 2010 Yapı Kredi F.K. Garanti F.K. Deniz F.K. İş F.K. Finans F.K. Ak F.K. BNP Paribas F.K. Vakıf F.K. Halk F.K. TEB F.K. Pay (%) Kümülatif Pay (%) 14,0 13,8 11,7 10,3 10,2 7,5 4,8 3,6 3,0 2,8 14,0 27,9 39,5 49,9 60,1 67,6 72,4 76,1 79,1 81,9 2011 Yapı Kredi F.K. Garanti F.K. İş F.K. Ak F.K. Deniz F.K. BNP Paribas F.K. Finans F.K. Halk F.K. Vakıf F.K. Ziraat F.K. Pay (%) Kümülatif Pay (%) 17,2 14,5 9,8 9,2 8,5 7,4 7,0 5,0 3,2 3,0 17,2 31,7 41,6 50,8 59,3 66,7 73,7 78,7 81,9 85,0 Finansal kiralama sektöründe kredi yoğunlaşmasına ilişkin HHI göstergesi 2010 yılında 899 seviyesinde iken 2011 yılında 1003’e yükselmiştir. İlk 5 ve ilk 10 şirketin payının artmasına paralel olarak, yoğunlaşmanın sürdüğü ve ilk 10 şirketin payının %88 olduğu görülmektedir. Aynı dönemde orta ölçekli şirketlerin kredilerdeki payı azalırken büyük ölçekli şirketlerin payı artmıştır. Grafik 6.1-3: Toplam Kredi Hacmi ve YoğunlaĢma Göstergeleri 100 80 1.040 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli HHI(sağ eksen) % 60 1.000 960 40 920 2011 2010 2009 840 2008 880 0 2007 20 Toplam Krediler (%) 2007 2008 2009 2010 2011 İlk 5 Şirket 60 46 58 56 62 İlk 10 Şirket 81 78 82 81 88 HHI 984 919 907 899 1003 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 72 72 72 66 81 Orta Ölçekli 21 21 24 29 16 Küçük Ölçekli 7 7 4 4 3 2011 yılında finansal kiralama sektörünün özkaynaklarındaki yoğunlaşma göstergelerinde bir önceki yıla göre artış gözlenmektedir. Buna göre HHI ölçütü 1023 puana yükselmiştir. Bir önceki yıl ile kıyaslandığında 2011 yılında, ölçekler itibarıyla büyük ve küçük ölçekli şirketlerin toplam özkaynaklardaki payı artarken, orta ölçekli şirketlerin payı önemli ölçüde azalmıştır. BDDK 110 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 6.1-4: Özkaynak Dağılımı ve YoğunlaĢma 100 % 1.040 80 1.000 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 60 40 960 920 2007 2008 2009 2010 2011 62 47 59 60 61 80 76 79 80 84 1.001 955 915 916 1023 70 21 9 70 19 11 69 25 6 67 26 6 79 14 8 2011 2010 840 2009 0 2008 880 2007 20 Toplam Özkaynaklar (%) İlk 5 Şirket İlk 10 Şirket HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Finansal kiralama sektöründe 2011 yılsonu itibarıyla şirketlerin kâr dağılımı değerlendirildiğinde, sektör kârının ölçekler itibarıyla %84’ü büyük ölçekli şirketlere, %10,2’si orta ölçekli şirketlere ve %5,7’si küçük ölçekli şirketlere ait olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, her üç ölçekteki şirketlerin aktif ve özkaynak kârlılığı 2011 yılında bir önceki yıla göre önemli ölçüde azalmıştır. Aktif kârlılığı ölçek bazında kıyaslandığında ise, orta ölçekli şirketlerin büyük ve küçük ölçekli şirketlere göre daha düşük oranlara sahip olduğu gözlenmektedir. Özkaynak kârlılığı ölçek bazında kıyaslandığında ise, küçük ölçekli şirketlerin orta ve büyük ölçekli şirketlerin gerisinde kaldığı görülmektedir. Tablo 6.1-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Kârı Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör BDDK % 71,5 21,5 7,1 100,0 2008 ROA ROE 3,5 20,5 3,0 19,8 4,3 15,4 3,4 17,4 % 70,5 25,1 4,4 100,0 111 2009 ROA ROE 3,9 16,8 4,0 16,5 4,0 12,3 3,9 16,5 % 75,1 21,9 8,5 100,0 2010 ROA ROE 3,2 13,4 2,3 10,1 1,9 0,3 2,9 12,0 % 84,0 10,2 5,7 100,0 2011 ROA ROE 2,9 13,1 1,6 9,2 3,7 8,9 2,7 12,2 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 27: Finansal kiralama göstergelerine iliĢkin küresel görünüm Dünya finans piyasalarında yaşanan kriz, 2010 yılında da sektörü olumsuz etkilemeye devam etmekle birlikte toparlanma işaretleri görülmeye başlamıştır. Leasing sektöründe 2009 yılında 557,3 milyar dolar olan faaliyet hacmi, %10,7 oranında artarak 2010 yılında 616 ,8 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Leasing Sektörü Aktif Büyüklükleri (Milyar Dolar) 400 Avrupa Asya Avustralya/YZ 350 300 Kuzey Güney Avustr./ Yıllar Avrupa Amerika Asya Amerika Yeni Zel. Afrika Toplam 2000 131,0 272,4 78,3 8,1 5,3 3,9 498,9 2001 140,0 254,1 67,7 5,6 5,5 3,8 476,6 2002 162,1 216,0 70,7 3,3 5,8 3,7 461,6 2003 192,5 223,9 77,7 4,0 7,6 5,6 511,3 2004 229,8 240,7 84,9 7,5 8,1 8,1 579,1 2005 231,6 236,7 82,0 13,9 8,2 9,6 582,0 2006 260,5 241,1 93,1 19,2 8,6 11,1 633,7 2007 367,1 237,9 118,7 41,4 4,1 11,2 780,4 2008 311,9 226,1 124,0 54,2 6,9 9,6 732,8 2009 211,5 190,8 112,7 30,2 5,7 6,5 557,4 2010 212,5 213,3 148,4 25,4 10,8 6,4 616,8 K.Amerika G.Amerika Afrika 250 200 150 100 50 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2003 2004 2001 2002 2000 0 Kaynak: World Leasing Yearbook (2012) G.Amerika ve Avustralya/NZ bölgeleri dışında 2010 yılında, bölgesel olarak tüm leasing sektörlerinde büyüme yaşanmıştır. Global leasing sektörünün olumlu performansın kaynağı Kuzey Amerika ve Asya leasing sektöründe görülen büyümedir. Kuzey Amerika’nın dünya leasing hacmindeki payı aynı dönemde %34,2’den %34,6’ya, Aysa’nınki ise %20,2’den %24,1’e yükselmiştir. Ancak Avrupa’nın dünya leasing hacmindeki payı, %37,9’dan %34,5’e düşmüştür. Oransal bazda en büyük artış %89,5 ile Afrika’dadır. 2006 yılından itibaren yerini AB’ye bırakan Kuzey Amerika, sektörde tekrar lider konuma geçmiştir. Leasing Hacmi ve geliĢimi Dünya Dünya Pazar Pazar Pazar Büyüme Hacmi Hacmi Payı Yıllık 2009-10 Yüzdesi Yüzdesi Değişimi hacim(Milyar $) (%) 2009 2010 2009-10 Avrupa 212,5 0,5 19,0 17,2 -1,7 K.Amerika 213,3 11,8 17,1 17,3 0,2 Asya 148,4 31,7 10,1 12,0 1,9 G.Amerika 25,4 -15,9 2,7 2,1 -0,6 Afrika 10,8 89,5 0,5 0,9 0,4 Avustralya/YZ 6,4 -1,5 0,6 0,5 -0,1 Toplam 616,8 10,7 50,0 50,0 0,0 Büyüme 2009-10 (%) Kaynak: World Leasing Yearbook (2012) Asya’nın pazar payının artmasında, 2010 yılında Çin leasing sektörünün %50 oranındaki gelişimi etkili olmuştur. Avrupa ülkelerinde finansal kiralama hacmi farklı seyir göstermiş, bazıları azalırken bazıları artmıştır. Afrika ve Avustralya’nın leasing sektöründeki payları oldukça düşük düzeydedir. BDDK 112 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 28: Finansal kiralama iĢlem hacmine iliĢkin küresel görünüm 2009 yılında görülen daralmayı takiben, küresel leasing hacminde 2010 yılında %10 civarında yaşanan büyüme olumlu bir gelişmedir. Küresel bazda birinci sırada yer alan ABD’de leasing işlem hacmi %12 oranında artmıştır. Avrupa’da üye ülkelerin bazılarında leasing hacminde düşüş yaşanırken, bazılarında olumlu performans sergilenmiştir. Latin Amerika’da leasing sektöründe %42,6 ile en fazla düşüş yaşanan Brezilya, ilk 50 ülke içinde yedincilikten dokuzunculuğa düşmüştür. Çin’de leasing sektörü %50 artış ile güçlü büyümesini 2010 yılında da sürdürmüştür. Sektörün %6,6 oranında küçüldüğü Japonya, dünya pazarındaki üçüncülüğünü kaybederek dördüncü sıraya gerilemiştir. Dünya genelinde 28. sırada yer alan Türkiye leasing sektöründe, küresel sorunların halen devam ettiği 2010 yılında %45 oranında büyüme sağlanması memnuniyet vericidir. Ülkeler Leasing İşlem Hacmi (Milyar $) % değişim 2010 2009-2010 Pazar Penetrasyonu % Ülkeler Leasing İşlem Hacmi (Milyar $) % değişim 2010 2009-2010 Pazar Penetrasyonu % Amerika 193,90 12,0 17,1 Avusturya 6,16 6,5 13,0 Çin 63,72 50,0 3,8 Hollanda 5,89 -17,2 5,1 Almanya 52,49 6,3 14,3 Norveç 5,85 7,0 19,8 Japonya 50,75 -6,6 6,3 Belçika 5,35 6,6 7,5 Fransa 30,89 7,3 10,5 Portekiz 4,85 1,7 18,4 İtalya 25,46 5,4 13,1 Danimarka 4,65 -8,5 16,0 Rusya 20,54 131,0 7,7 Şili 3,86 51,4 v.y. Kanada 16,09 19,0 15,1 Meksika 3,31 -13,5 v.y. Brezilya 14,99 -42,6 v.y. İrlanda 3,30 1,2 v.y. İngiltere 13,38 -13,9 18,5 Güney Afrika 3,10 20,0 v.y. Avustralya 10,40 -1,0 12,0 İran 3,10 136,0 4,0 İsviçre 10,39 7,3 10,2 Türkiye 2,82 45,8 3,9 İspanya 9,68 25,3 4,7 Kolombiya 2,75 111,5 v.y. Polonya 9,58 20,7 11,5 Çek Cumhuriyeti 2,57 3,6 11,5 İsveç 9,12 8,3 19,2 Diğer 19,53 179,2 110,2 Kore 8,36 45,4 4,8 Toplam 616,83 805,2 378,2 Kaynak: World Leasing Yearbook (2012) Leasing sektörünün, tüm sabit teçhizat ve ekipman yatırımları büyüklüklerine kıyasla leasing işlem hacmi miktarının gözetildiği (leasing işlem hacmi/sabit teçhizat ve ekipman yatırımları*100) penetrasyon oranı, Amerika ve AB ülkelerinde görece yüksek düzeydedir. Bu gösterge, ülkelerin mevcut pazar büyüklüklerinden doğan karşılaştırma zorluklarını bertaraf etmekte, temel olarak leasinge konu olabilecek yatırımlar ile leasing hacmi arasında ilişki kurmaktadır. Bu oran ABD’de %17,1, Almanya’da %14,3, İngiltere’de %18,5, Fransa’da %7,3, Rusya’da %7,7, Çin’de %3,8, Japonya’da %6,3’dür. Türkiye’nin penetrasyon düzeyi Asya ülkeleri ortalamasına daha yakın düzeyde olup, 2010 yılında %3,9 olarak gerçekleşmiştir. BDDK 113 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 6.2. Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı 6.2.1. ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler Faktoring sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı 2011 yılında azalmaya devam ederek bir önceki yıla göre 2 adet azalmış ve 74’e düşmüştür. Faktoring sektöründe aynı dönemde personel sayısında artış yaşanırken şube sayısında azalma görülmüştür. Grafik 6.2-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısının GeliĢimi 100 % 4.000 80 2007 2008 2009 2010 2011 3.500 Faktoring Şirket Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı(sağ eksen) 60 40 20 87 81 78 76 74 Şube Sayısı 16 20 26 28 25 2.500 Personel Sayısı 2.912 3.009 2.959 3.557 3.819 2011 2010 2009 2008 2007 2.000 2006 0 Faktoring Şirket Sayısı 3.000 Faktoring sektöründe 2011 yılında, ölçekler itibarıyla büyük ve küçük ölçekli şirket sayısının azaldığı, buna karşın orta ölçekli şirket sayısının arttığı anlaşılmaktadır. Toplam 25 şubenin olduğu sektörde, sadece 6 şirket şubeleşmiştir. Müşteri sayısı bir önceki yıla kıyasla yaklaşık %16 oranında artmıştır. Faktoring sektöründeki orta ve küçük ölçekli şirketlerin sektörün toplam müşteri sayısı içindeki payı %85,6’dır. Sektördeki istihdamın ölçekler itibarıyla yine %88,4’ünü orta ve küçük ölçekli şirketler sağlamaktadır. Şirket başına düşen personel sayısı bakımından küçük ölçekli şirketlerde oranın diğerlerinden oldukça düşük olduğu görülmektedir. Tablo 6.2-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler 2010 2011 (kişi, adet) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Faktoring Şirketi Sayısı 6 17 53 76 4 23 47 74 Şube 6 8 14 28 8 2 15 25 Personel 538 1.252 1.767 3.557 444 1.760 1.615 3.819 Kredi Müşt. Sayısı(Adet) 8.478 24.327 24.266 57.071 9.529 32.625 24.314 66.468 Şirket Başına Pers.Sayısı 90 74 33 47 111 77 34 52 BDDK 114 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Kutu 29: Faktoring iĢlem hacmine iliĢkin küresel görünüm AB ülkelerinde 610, ABD’de 300 faktoring şirketi bulunmaktadır. Türkiye 74 şirket ile ABD ve Almanya’dan sonra en fazla faktoring şirketine sahip ülke konumundadır. Şirket sayıları ile faktoring işlemlerinin gelişmişlik düzeyi arasında doğrudan bir ilişki bulunmamaktadır. Zira, az sayıda faktoring şirketi bulunan bir çok Avrupa ülkesinde şirket başına işlem hacmi oldukça yüksek seviyededir. Ülkelere Göre ġirket Sayısı ve Faktoring ĠĢlem Hacminin GeliĢimi Milyar € Şirket Sayısı Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 Almanya 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2011 Şirk. Başına İşl. Milyon € 23,5 29,4 30,2 35,1 45,0 55,1 72,0 89,0 106,0 96,2 175,8 158,0 100 1.580,3 Belçika 8,0 9,0 9,4 11,5 13,5 14,0 16,7 19,2 22,5 23,9 42,8 38,2 6 6.367,3 Çek Cumhuriyeti 1,0 1,2 1,7 1,9 2,6 2,9 4,0 4,8 5,0 3,8 5,9 5,1 8 639,4 Danimarka 4,0 5,5 5,2 5,6 6,8 7,8 7,7 8,5 5,5 7,1 10,6 9,2 6 1.526,7 Estonya 0,6 1,4 2,1 2,3 3,9 2,4 2,9 1,3 1,4 1,0 1,6 1,2 4 291,0 Finlandiya 7,1 7,4 9,0 9,1 8,8 9,2 11,1 12,7 12,7 10,8 16,5 13,0 5 2.600,0 52,5 67,7 67,4 73,2 81,6 89,0 100,0 122,0 135,0 128,2 203,6 174,6 12 14.548,3 Fransa Hollanda 15,9 17,8 20,1 17,5 19,6 23,3 25,5 31,8 30,0 30,0 46,5 46,0 4 11.500,0 İngiltere 123,8 136,1 156,7 160,8 184,5 237,2 248,8 286,5 188,0 195,6 300,6 268,1 42 6.382,9 İsveç 12,3 5,3 10,2 11,0 14,5 19,8 21,7 22,0 16,0 18,8 24,9 29,3 40 731,5 İspanya 19,5 23,6 31,6 37,5 45,4 55,5 66,8 83,7 100,0 104,2 150,0 122,1 24 5.088,5 110,0 124,8 134,8 132,5 121,0 111,2 120,4 122,8 128,2 124,3 191,0 175,2 45 3.892,9 1,4 1,6 2,0 2,0 2,1 2,4 2,5 3,0 3,3 3,4 4,6 3,8 3 1.252,7 Latviya 0,2 0,0 0,3 1,1 1,5 2,5 0,4 0,4 9 41,2 Litvanya 1,0 1,6 1,9 2,7 3,4 1,8 2,0 2,1 8 266,8 180,0 İtalya G.Kıbrıs Lüksemburg 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,5 0,6 0,3 0,4 0,2 1 Macaristan 0,3 0,5 0,6 1,1 1,4 1,8 2,9 3,1 3,2 2,5 26,8 2,8 22 128,0 Polonya 2,1 3,3 2,5 2,6 3,5 3,7 4,4 7,9 7,8 12,0 18,8 17,9 18 994,4 Portekiz 9,0 10,2 11,3 12,2 14,7 17,0 16,9 16,8 18,0 17,7 27,6 27,9 15 1.858,6 Slovakya 0,2 0,2 0,2 0,4 0,7 0,8 1,3 1,4 1,6 1,1 1,3 21,2 7 3.024,9 Slovenya 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,3 0,5 0,7 0,7 0,9 0,6 4 137,5 Yunanistan 1,5 2,0 2,7 3,7 4,4 4,5 5,2 7,4 10,2 12,3 19,6 14,7 12 1.227,6 Türkiye ABD 6,4 3,9 4,3 5,3 8,0 11,8 14,9 19,6 18,1 20,3 51,8 30,9 74 417,1 102,3 101,7 91,1 80,7 81,9 94,2 96,0 150,2 100,0 88,5 126,2 105,0 300 350,0 Kaynak: World Factoring Yearbook 2012, Factors Chain International Şirket başına faktoring işlem hacmi verileri bakımından, 14,5 milyar Euro ile Fransa’nın ilk sırada yer aldığı, bu ülkeyi, 11,5 milyar Euro ile Hollanda ve 6,4 milyar Euro ile İngiltere’nin izlediği görülmektedir. Türkiye’de ise 417 milyon Euro şirket başına işlem hacmi bulunmaktadır. BDDK 115 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 6.2.2. YoğunlaĢma Göstergeleri Bankacılık dışı finansal kesim içinde yoğunlaşmanın en az olduğu sektör olan faktoring sektöründe, 2011 yılında da aktiflerdeki yoğunlaşma azalmaya devam etmiştir. Buna göre 2010 yılında 538 olan HHI göstergesi 2011 yılında 432’ye gerilemiştir. Bu gelişme paralelinde ilk 5 ve 10 şirketin payı da azalmıştır. Ölçek itibarıyla aktif yoğunlaşması değerlendirildiğinde, 2011 yılında bir önceki yıla göre büyük ölçekli şirketlerde %33 oranında bir azalma, orta ölçekli şirketlerde %53,7 oranında artış ve küçük ölçekli şirketlerde %8,6 oranında bir düşüş görülmüştür. Grafik 6.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve YoğunlaĢma 60 % 50 40 30 20 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 10 700 Toplam Aktifler (%) 2007 2008 2009 2010 2011 600 İlk 5 Şirket 40 49 46 43 37 500 İlk 10 Şirket 57 66 65 62 55 400 HHI 451 616 591 538 432 300 Ölçeğe Göre Dağılım 200 Orta Ölçekli HHI 100 2010 2010 2009 2008 0 2007 0 Büyük Ölçekli 35 55 52 48 32 Orta Ölçekli 46 24 32 33 50 Küçük Ölçekli 19 21 16 19 18 Faktoring sektöründe, aktif büyüklüğü açısından en yüksek orana sahip ilk 5 ve ilk 10 şirket içinde banka ortaklı şirketlerin ağırlıklı olarak yer aldığı görülmektedir. Sektörde 2010 yılında ilk 10 şirket arasında yer alan İş Faktoring, 2011 yılında da ilk 10 şirket arasında yer alamamış, buna karşın 2011 yılında ilk 10 şirket arasında yer almayan Creditwest F. sıralamaya dahil olmuştur. Tablo 6.2-2: Aktiflerde ġirket YoğunlaĢması Pay (%) Kümülatif Pay (%) 1 Yapı Kredi F. 14,7 14,7 2 Garanti F. 10,9 25,6 3 Fiba F. 8,2 33,8 4 Girişim F. 6,4 40,2 5 Deniz F. 6 46,2 6 Vakıf Finans F. 5,5 51,7 7 TEB F. 4,2 55,9 8 Kapital F. 3,9 59,8 9 Lider F. 2,9 62,7 10 İş F. 2,6 65,3 2009 Pay (%) Kümülatif Pay (%) 13,9 13,9 Yapı Kredi F. 10,9 24,8 Garanti F. 6,5 31,3 Deniz F. 5,8 37,1 Fiba F. 42,8 Vakıf Finans F. 5,7 5,4 48,1 TEB F. 4,3 52,5 Girişim F. 3,7 56,1 Kapital F. 3,3 59,4 İş F. 2,6 62 Lider F. 2010 Pay (%) Kümülatif Pay (%) 12,0 12,0 Yapı Kredi F. 8,2 20,2 Garanti F. 6,5 26,7 Deniz F. 5,6 32,3 TEB F. 4,8 37,1 Fiba F. 4,6 41,6 Kapital F. 45,6 Vakıf Finans F. 4,0 3,3 49,0 Girişim F. 3,2 52,2 Lider F. 3,1 55,3 Creditwest F. 2011 Faktoring alacaklarındaki yoğunlaşma 2011 yılında azalmıştır. Buna göre 2010 yılında 565 olan HHI yoğunlaşma endeksi 2011 yılında 461’e gerilemiştir. Buna paralel olarak faktoring sektörünün alacaklarındaki ilk 5 ve ilk 10 şirketin payı azalmıştır. Ölçek itibarıyla değerlendirildiğinde büyük ve küçük ölçekli şirketlerin payının azaldığı, orta ölçekli şirketlerin payının ise arttığı görülmektedir. Grafik 6.2-3: Ölçeğe Göre Alacak Dağılımı ve YoğunlaĢma Göstergeleri 60 50 800 % Toplam Krediler (%) 700 40 30 600 20 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 10 Orta Ölçekli HHI 500 BDDK 2011 2010 2009 2008 400 2007 0 116 İlk 5 Şirket İlk 10 Şirket HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 2007 41 56 479 36 45 19 2008 2009 2010 36 46 43 60 65 61 715 634 565 54 24 22 50 33 17 48 32 20 2011 38 56 461 34 49 17 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Faktoring sektöründe özkaynak yoğunlaşması 2011 yılında azalmaya devam etmiştir. Dolayısıyla özkaynak yoğunlaşmasına ilişkin HHI endeksi 2010 yılındaki 375 seviyesinden 2011 yılında 362 seviyesine inmiştir. İlk 5 ve ilk 10 şirketin toplam özkaynaklardaki payı benzer şekilde azalmıştır. Ölçekler itibarıyla 2011 yılında orta ölçekli şirketlerin özkaynaklardaki payı önemli ölçüde artarken, büyük ve küçük ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Faktoring sektöründe özkaynak yoğunlaşması, aktif, kredi ve kâr yoğunlaşması ile kıyaslandığında daha düşük seviyededir. Bu durum, genel olarak şirket ölçeği büyüdükçe yabancı kaynak kullanımının artma eğiliminde olmasının ve asgari sermaye yükümlülüklerinin sonucudur. Grafik 6.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve YoğunlaĢması Göstergeleri 70 Toplam Özkaynaklar (%) 600 % 60 500 50 400 40 300 30 20 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 10 200 Orta Ölçekli HHI 100 21 56 23 26 39 35 31 42 27 23 47 30 14 63 22 2011 2010 2007 2009 0 2008 0 2007 2008 2009 2010 2011 22 23 36 22 21 52 36 52 44 45 493 372 397 375 362 İlk 5 Şirket İlk 10 Şirket HHI Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Faktoring sektöründe kârlılık performansı bir önceki yıla göre iyileşmeye başlamıştır. Ölçek itibarıyla, büyük ve küçük ölçekli şirketlerin toplam kâr içindeki payı azalırken, orta ölçekli şirketlerin payının önemli ölçüde arttığı görülmektedir. Aktif ve özkaynak kârlılığı bakımından 2011 yılında orta ölçekli şirketler görece daha iyi performans sergilemiştir. Tablo 6.2-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Kârı (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör Dağılım 55,0 23,7 21,3 100 2008 ROA 3,6 8,1 8,3 5,6 ROE 24,2 16,2 16,7 18,5 Dağılım 53,1 35,7 11,2 100 2009 ROA 2,1 5,1 2,5 3,1 ROE 14,3 16,3 6,2 13,0 2010 Dağılım ROA 30,5 1,8 40,0 3,4 29,6 4,3 100 2,8 ROE 17,8 11,5 13,3 13,5 2011 Dağılım ROA 25,6 2,8 60,5 3,8 13,8 2,5 100 3,2 ROE 13,5 14,0 9,0 14,6 6.3. Finansman Sektörü Piyasa Yapısı 6.3.1. ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler Finansman sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı 11 adet ile 2011 yılında aynı kalmıştır. Bu dönemde sektörde şube sayısı 2 adet artarken, personel sayısı değişmeyerek 551 adette kalmıştır. Grafik 6.3-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısındaki GeliĢmeler 12 10 640 % 8 560 Tüketici Fin. Şirket Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı(sağ eksen) 6 4 520 480 Tüketici Fin. Şirket Sayısı Şube Sayısı Personel Sayısı (sağ eksen) 9 3 10 3 10 1 11 1 11 3 474 544 512 551 551 2011 400 2010 0 2009 440 2008 2 2007 2007 2008 2009 2010 2011 600 Ölçek itibarıyla bakıldığında, 2011 yılında küçük ölçekli şirket sayısının aynı düzeyde kaldığı, büyük ölçekli şirket sayısının 1 adet azalış kaydettiği ve orta ölçekli şirket sayısının 1 adet arttığı görülmektedir. Finansman şirketleri yeni müşteriler kazanma veya kredilerini genişletme BDDK 117 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 çalışmalarını merkezden yürüttüklerinden, 2011 yılsonu itibarıyla sektörde sadece 3 şube bulunmaktadır. 2011 yılında müşteri sayısı bir önceki yıla göre 66.517 adet artmıştır. Bu artış tüm ölçeklerdeki şirketlerin müşteri portföylerindeki artıştan kaynaklanmaktadır. Şirket başına personel sayısı 2011 yılında da büyük ölçekli şirketlerde yoğunlaşmaya devam etmektedir. Tablo 6.3-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler 2010 Büyük Ölç. 6 1 476 260.472 79 Tüketici Fin. Şirket Sayısı Şube Personel Müşteri Sayısı(adet) Şirket Başına Personel Sayısı 6.3.2. 2011 Küçük Ölç. 3 0 39 337 13 Orta Ölç. 2 0 36 1.096 18 Toplam 11 1 551 261.905 50 Büyük Ölç. 6 0 409 324.035 68 Küçük Ölç. 3 0 82 756 27 Orta Ölç. 2 3 104 3.631 52 Toplam 11 3 595 328.422 54 YoğunlaĢma Göstergeleri Finansman şirketleri sektöründe aktif yoğunlaşması 2011 yılında hafif bir artış kaydetmiştir. Buna göre, HHI yoğunlaşma endeksi 2010 yılında 1.622 seviyesinde iken 2011 yılında 1652 seviyesine çıkmıştır. Bankacılık dışı mali sektör içinde en yüksek yoğunlaşma finansman şirketlerindedir. Tablo 6.3-2: Toplam Aktif ve YoğunlaĢma Göstergeleri 3000 % 100 80 Aktif (%) İlk 3 Şirket İlk 5 Şirket HHI Ölçeğe göre Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 2500 60 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 40 Orta Ölçekli HHI 2000 1500 20 2011 2010 2009 2008 1000 2007 0 2007 81 93 2626 2008 71 87 1941 2009 69 84 1804 2010 59 87 1622 2011 87 100 1652 93 7 0 87 12 1 91 8 1 92 7 1 87 11 1 Finansman şirketleri sektöründe 2011 yılında, ilk 3 ve ilk 5 şirketin payında artış görülmektedir. Sektörde küçük ölçekli şirketlerin payı değişmezken, büyük ölçekli şirketlerin payı azalmış, orta ölçekli şirketlerin payı ise yükselmiştir. Tablo 6.3-3: Aktiflerde Ġlk 5 ġirket YoğunlaĢması 2009 1 2 3 4 5 Pay (%) 24,6 VW Doğuş T.F. 23,9 Merc.-Benz F.Türk 21,0 Koç T.F. 7,5 Koç Fiat Kredi T.F. 7,0 TEB T.F. Kümülatif Pay (%) 24,6 48,5 69,5 77,0 84,0 2010 Merc.-Benz F.Türk Koç T.F. VW Doğuş T.F. TEB T.F. Koç Fiat Kredi T.F. Pay (%) 20,9 19,3 18,5 17,2 11,1 Kümülatif Pay (%) 20,9 40,2 58,7 75,9 87,0 2011 Merc.-Benz F.Türk VW Doğuş T.F. Koç T.F. TEB T.F. Koç Fiat Kredi T.F. Pay (%) 24,0 19,7 15,4 15,3 13,1 Kümülatif Pay (%) 24,0 43,8 59,1 74,4 87,5 Finansman sektöründe kredi yoğunlaşması değerlendirildiğinde, 2011 yılında HHI endeksinin artarak 2010 yılındaki 1691 seviyesinden 1713 seviyesine çıktığı görülmektedir. Ölçek itibarıyla bakıldığında, sektördeki kredilerin %90’ına yakınını büyük ölçekli şirketlerin kullandırdığı görülmektedir. Bu dönemde büyük ve orta ölçekli finansman şirketlerinin kredi paylarının bir önceki yıla göre arttığı, küçük ölçekli şirketlerde ise değişmediği görülmektedir. BDDK 118 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 Grafik 6.3-2: Kredi Dağılımı ve YoğunlaĢma 100 80 Toplam 2007 Krediler (%) İlk 3 Şirket 81,7 İlk 5 Şirket 93,1 HHI 2641 Ölçeğe Göre Dağılım 93,1 Büyük Ölçekli 6,9 Orta Ölçekli 0 Küçük Ölçekli 3.000 % 2.500 60 2.000 40 1.000 2011 2008 2007 0 1.500 2010 20 2009 Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli 2008 2009 2010 2011 75 89 2093 73 87 1954 59 90 1691 61 89 1713 89 11 0 92 8 1 93 6 1 89 10 1 Tüketici finansmanı sektöründe özkaynak yoğunlaşmasında, 2011 yılında azalma görülmektedir. Özkaynak yoğunlaşmasına ilişkin HHI endeksi 2010 yılındaki 1.636 seviyesinden 2011 yılında 1538 seviyesine inmiştir. Büyük ölçekli şirketler sektör özkaynaklarının %80 ile diğerlerinden çok yüksek bir orana sahiptir. 2011 yılında büyük ve küçük ölçekli şirketlerin özkaynak yoğunlaşma oranı, bir önceki yıla göre azalma kaydederken, orta ölçekli şirketlerin payında artış yaşanmıştır. Grafik 6.3-2: Özkaynak Dağılımı ve YoğunlaĢma 100 2.500 % 80 2.000 60 1.500 40 Büyük Ölçekli Küçük Ölçekli 20 Orta Ölçekli HHI 1.000 500 2011 2010 2009 2008 0 2007 0 Toplam 2007 2008 Özkaynak lar(%) İlk 3 Şirket 73,5 56 İlk 5 Şirket 89,1 72 HHI 2209 1800 Ölçeğe Göre Dağılım Büyük Ölçekli 89,1 72 Orta Ölçekli 8 20 Küçük Ölçekli 2,9 8 2009 2010 2011 61 83 1727 60 77 1636 56 80 1538 78 17 5 89 4 8 80 13 7 Tüketici finansman sektöründe ölçekler itibarıyla 2011 yılında toplam kâr içinde büyük ölçekli şirketlerin payı artarken orta ve küçük ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Tüketici finansman sektörünün aktif ve özkaynak kârlılığı değerlendirildiğinde, 2011 yılında bir önceki yıla göre artış görülmektedir. Ancak büyük ölçekli şirketlerde aktif ve özkaynak kârlılığında artış yaşanırken orta ölçekli şirketlerde bir gerileme söz konusudur. Tablo 6.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı Net Dönem Kârı (%) Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Sektör BDDK Dağılım 87,1 11,9 0,9 100,0 2008 ROA 0,3 -1,4 5,0 0,1 ROE 4,1 -10,8 6,8 8,0 Dağılım 78,7 25,8 -4,5 100,0 119 2009 ROA 0,3 1,0 -1,1 0,3 ROE 3,3 5,0 -2,7 3,2 Dağılım 99,7 6,6 -6,3 100,0 2010 ROA 1,0 0,9 -5,0 0,9 ROE 12,9 21,1 -9,4 11,6 Dağılım 107,4 -4,3 -3,1 100,0 2011 ROA 1,5 -0,5 -2,8 1,2 ROE 23,3 -5,7 -7,4 17,3 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 BDDK 120 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011 BDDK 121 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
