İklim Değişikliği ve Yoksulluk Murat TOPAL E. Işıl ARSLAN TOPAL

advertisement
Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma
İklim Değişikliği ve Yoksulluk
Murat TOPAL
E. Işıl ARSLAN TOPAL
Çevre Yük. Mühendisi
mtopal@cumhuriyet.edu.tr
Yrd. Doç. Dr.
eiarslan@firat.edu.tr
Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü, Elazığ, Türkiye
Özet
Bu çalışmada, iklim, iklim değişikliği, yoksulluk terimleri tanımlanmış ve iklim değişikliği ve yoksulluk arasındaki ilişki ortaya
konulmuştur. İklim değişikliği insanların doğaya yapmış olduğu her türlü olumsuz faaliyetlerden dolayı ortaya çıkan bir sorundur ve bu
sorun önlemler alınmadığı takdirde bütün canlıları özellikle de insanları olumsuz etkileyebilmektedir. İklim değişikliğinin önemli etki­
lerinden biri olan yoksulluk sorunu da bu duruma bir örnektir. İklim değişikliğinin giderek artması, özellikle gelişmekte olan ülkelerde
yoksul yaşamın artmasına, hastalıkların çoğalmasına, tarım alanlarının ve ürünlerin azalmasına, ülkelerin ekonomisinin gelişiminin
azalmasına neden olabilmektedir.
Anahtar Kelimeler: İklim, yoksulluk, iklim değişikliği, Türkiye
Climate Change and Poverty
Abstract
In this study, the terms of climate, climate change, poverty were defined and the relationship between climate change and poverty
was expressed. Climate change is a problem which results from all negative activities done by the human to the nature and this problem
can effect negatively all livings especially huıman unless cautions taken. Poverty problem which is one of the important effects of
climate change is also a sample to this situation. Gradually increase of the climate change can cause increase of poor living, diseases,
decrease of agricultural lands and products and decrease of progress of economics of the countries.
Key Words: Climate, poverty, climate change, Turkey
1. Giriş
İklim, yeryüzünün bir kesiminde veya tamamında, belli bir zamanda gelişen atmosfer olaylarının (hava şartlarının)
istatistiki ortalaması olarak ifade edilir (Anonymous, 2011). İklim değişikliği ise Birleşmiş Milletler İklim Değişimi Çer­
çeve Sözleşmesine göre, insan etkisiyle atmosferin kimyasal bileşiminde meydana gelen dönüşüme bağlı olarak ortaya
çıkan, iklimsel değişimi ifade eden bir terimdir (Özbek, 2008). İklim değişikliği, insanların her türlü faaliyeti üzerinde
sorunlar oluşturmakta ve sosyo-ekonomik açıdan sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, iklim değişiklikleri
sonucu ortaya çıkan yoksulluk sorunu, kişi başı gelir dağılımı arasında farklılıklardan dolayı ortaya çıkmaktadır. Yetersiz
teknoloji, katılım ve kurumlar nedeniyle iklim değişikliğinden daha çok etkilenen yoksul kesimler, tarım ve yerleşim
için ormanların azalmasına neden olarak iklim değişikliğinin şiddetlenerek artmasına da katkıda bulunurlar (Özcan ve
Kayman, 2011). Yoksulluk, genel olarak bir halkın ya da onun belirli bir kesiminin asgari yaşam düzeyini sürdürebilmek
için gıda, giyim ve barınak gibi sadece en basit ihtiyaç maddelerini karşılayabilmesi olgusudur. Buna mutlak yoksulluk
da denmektedir (Uzun, 2003). Mutlak yoksulluğun ortaya çıkarılması, bireylerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli
olan minimum tüketim ihtiyaçlarının belirlenmesini gerektirir (TUİK, 2004; Coşkun ve Tireli, 2008; Tireli, 2009). Yok­
sulluğun iki nedeni vardır. Birincisi, gelişmemiş bir ülkedeki üretim kapasitenin düşük olmasına bağlı olarak toplumun
büyük çoğunluğunun yoksul olması, ikincisi ise ülkenin genel olarak zengin olduğu halde yoksul kesimin yine de mevcut
olmasıdır (Şen, 2011). Bu durumun temel nedeni, gelir dağılımının eşit olmamasından kaynaklanmaktadır.
Küresel boyutta, iklim değişikliği yoksulluğu ve açlığı beraberinde getirmektedir. Örneğin, iklimin değişmesi so­
nucu, yağış düzeninin bozulmasına neden olarak üretilen ürünün azalmasına ve açlığın artmasına neden olabilmektedir.
İklim değişikliği sonucu, ürünlerin azalması ayrıca ekonomik olarakta küçülmeye neden olmakta ve yoksulluğa katkı
sağlamaktadır.
2. iklim Değişikliği ve Etkileri
İklim değişikliği, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, sanayi ve teknolojinin gelişmesine ve dünya nüfusunun
artışına bağlı olarak artmakta ve önemli bir sorun olmaktadır. Fosil yakıtların yakılması, enerji üretimi, taşınması, dö­
nüşümü ve kullanımı gibi çeşitli endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan sera gazları atmosferde birikerek atmosferin
kimyasal özelliklerini etkilemekte uzun vadede ise küresel ölçekte iklim değişikliğine neden olmaktadır (Doğan, 2007).
İklim değişikliğinin etkilerini en ağır şekilde hissedenler ve zarar görenler ise geçimlerini doğal kaynaklardan sağlayan az
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ve bu ülkelerde yaşayan en yoksul kesimler olmaktadır. İklim değişikliğinin etkileri,
küresel ekoloji ve ekonomi açısından da son derece olumsuz sonuçlar doğurmaktadır (Özsan, 2011). Küresel iklim deği­
şikliğinin tarım, orman ve bitki örtüsü, temiz su kaynakları, deniz seviyesi, enerji, insan sağlığı ve biyoçeşitlilik üzerinde
1235
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi • 5-7 Eylül 2012 • Konya
önemli etkileri olacaktır. Bununla beraber, küresel iklim değişikliğinin sosyal ve ekonomik yaşamda bir takım zincirleme
etkilerinin olması da kaçınılmaz görünmektedir (Doğan ve Tüzer, 2011). Küresel iklim değişikliğinin potansiyel etkileri
Çizelge 1’de verilmiştir.
Çizelge 1. Küresel İklim Değişikliğinin Potansiyel Etkileri (Sharma, 2002; EC, 2006; Doğan ve Tüzer, 2011)
Deniz
Seviyesinde
Yükselme
ve Sahil
Bölgeleri
Sahillerde
Erozyon
Sel ve
Taşkınlar
Kıyılarda
Yerleşik
Toplulukları
Koruma
Maliyetleri
Enerji
insan
Sağlığı
Tarım
Enerji
Politikalarında
Değişim
Enerji
Tüketimindeki
Değişim
İklim
Bağlantılı
Ölümler
Salgın
Hastalıklar
Ürün
Kayıpları
Enerji
Maliyetlerindeki
Değişim
Hava
Kalitesinde
Düşüş
Tarım
Alanlarında
Değişim
Sulama
Problemleri
Doğal Çevre
ve Türler
Su
Kaynakları
Ormanlar
Doğal Yaşam
Alanlarında
Kayıplar
Tür
Çeşitliliğinde
Azalma
Su Arzında
Azalma
Orman
Kompozisyonu
Su
Kalitesinde
Düşüş
Ormanların
Coğrafi
Dağılımında
Değişme
Orman Sağlığı ve
Verimliliğinde
Düşüş
Su
Kaynakları
İçin Rekabet
Yoksul bölgelerde yaşayan insanların veya yeterli ekonomik imkanlara sahip olmayan insanların iklim değişikliğine
adaptasyonu daha güç olmaktadır (Çelik vd., 2008). Türkiye karmaşık iklim yapısı içinde, özellikle küresel ısınmaya
bağlı olarak görülebilecek bir iklim değişikliğinden en fazla etkilenecek ülkelerden biridir. Doğal olarak üç tarafından
denizlerle çevrili olması, parçalanmış bir topografyaya sahip bulunması ve orografik özellikleri nedeniyle, Türkiye’nin
farklı bölgeleri iklim değişikliğinden farklı biçimde ve değişik derecelerde etkilenecektir. Örneğin sıcaklık artışından,
daha çok çölleşme tehdidi altındaki kurak ve yarı kurak bölgelerle yeterli suya sahip olmayan yarı nemli bölgeler etkile­
necektir (Güneydoğu, İç Anadolu, Ege ve Akdeniz bölgeleri) (Türkeş 1998; Öztürk, 2002). Ayrıca, Türkiye ormanları,
orman ekosistemlerinin iklim değişikliğinden zarar görmesi durumunda geçimini ormancılık faaliyetlerinden sağlayan
ve kırsal yoksulluğu yüksek boyutlarda olan yaklaşık 7,5 milyon orman köylüsü olumsuz yönde etkilenecek ve bu da
ormanlar üstündeki sosyal baskıyı artıracaktır (Bayçelebi, 2011).
3. Binyıl Kalkınma Hedefleri
Binyıl Kalkınma Hedefleri, dünya genelinde 2015 yılına kadar yoksulluk ve eşitsizliklerin azaltılmasını hedefleyen,
geniş katılım ile kabul görmüş bir dokümandır. Bu yolla ülkelerde refah seviyesinin artmasını hedefleyen Binyıl Kal­
kınma Hedefleri, 2000 yılında Binyıl Zirvesinde 191 ülke tarafından imzalanarak kabul edilmiş bir belge niteliğindedir.
2000 yılında ilk kabul edildiğinde 8 temel amaçtan oluşan Binyıl Kalkınma Hedefleri, bugün 8 amaç, 21 hedef ve 50 gös­
tergeden oluşmaktadır (Kuterdem ve Akın, 2011). Ülkelerin küresel iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamaya ve
sera gazı yoğunluğu daha düşük sürdürülebilir bir kalkınma sürecini benimsemeye yönelik çabalarına destek sağlamak,
Birleşmiş Milletler’ in temel öncelikleri arasında yer almaktadır. Birleşmiş Milletler, küresel anlamda yürütmekte olduğu
çalışmalarla özellikle gelişmekte olan ülkelerin Binyıl Kalkınma Hedeflerinin karşılanmasına yönelik kapasite gelişimi­
ne de destek sağlamaktadır. Bu amaçla, sera gazı azaltım ve iklim değişikliğine uyum çabalarının desteklenmesi ve bu
alanda kapasite geliştirilmesi, ulusal ve uluslararası işbirliklerine gidilmesi, ekonomi politikalarında, iklim değişikliği ile
mücadeleyi dikkate alan sürdürülebilir kalkınma yaklaşımlarının benimsenmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir (Özsan,
2011). Binyıl Kalkınma Hedefleri, Binyıl Bildirgesi’nde yer alan barış, güvenlik, kalkınma, insan hakları ve temel özgür­
lüklerden yola çıkarak ortaya konulmuştur. Binyıl Kalkınma Hedefleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır;
1- Aşırı yoksulluğun ve açlığın ortadan kaldırılması,
2- Herkes için evrensel ilköğretim sağlanması
3- Cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadınların güçlendirilmesi
4- Çocuk ölümlerinin azaltılması
5- Anne sağlığının iyileştirilmesi
6- HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele edilmesi
7- Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması
8- Kalkınma için küresel bir ortaklık geliştirilmesidir.
Binyıl Kalkınma Hedeflerinden de görüldüğü gibi birinci hedef olarak aşırı yoksulluluğun ve açlığın ortadan kaldı­
rılması planlanmaktadır.
1236
Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma
İklim değişikliği, Binyıl Kalkınma Hedefleri ve ilgili yoksulluğun ortadan kaldırılması ve sürdürülebilir kalkınma
amaçlarına ulaşmada bir tehdit oluşturmaktadır (Çizelge 2). Örneğin, iklim değişikliği, değişken yağış düzeni ve azalan
ekin üretimi yoluyla gıda güvenliğine tehdit oluşturabilir ve açlığın artmasına yol açabilir. Dahası, iklim değişikliği doğal
sistemlere ve kaynaklara, altyapıya ve çalışma verimliliğine olumsuz etki ederek ekonomik büyümenin yavaşlanmasına
ve dolayısıyla yoksulluğun artmasına neden olabilir (MDG-F, 2009).
Çizelge 2. İklim değişikliğinin Binyıl Kalkınma Hedefleri üzerindeki riskleri (MDG-F, 2009)
Hedefler
Hedef 1: Aşırı yoksulluğun ve
açlığın ortadan kaldırılması
Hedef 2: Herkes için evrensel
ilköğretim sağlanması
Hedef 3: Cinsiyet eşitliğinin
teşvik edilmesi ve kadınların
güçlendirilmesi
Hedef 4, 5 ve 6: Çocuk
ölümlerinin azaltılması, anne
sağlığının iyileştirilmesi ve HIV/
AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla
mücadele edilmesi
Hedef 7: Çevresel
sürdürülebilirliğin sağlanması
Hedef 8: Kalkınma için küresel bir
ortaklık geliştirilmesi
iklim değişikliği riski
Aşırı yoksulluk ve açlık sorununun çözümünü destekleyen tarımsal
üretim ve gıda güvenliği, bol ve temiz su kaynaklarına erişim ve
kazançlı iş, iklim değişikliğine hassasiyet göstermektedir.
Eğitimle ilgili hedeflere ulaşılabilmesi için geçim türlerinin gelecek
iklimlere daha dayanıklı olması gerekmektedir.
Yoksullar iklim değişikliği risklerine karşı daha hassas
durumdadırlar ve dünyanın yoksulluklarının büyük bir kısmını
kadınlar oluşturmaktadır. Kadınlar, iklim değişikliğinin getirdiği
zorlukları aşmada son derece önem taşıyan kaynak ve bilgiye erişim
ve haktan yoksundurlar.
İklim değişikliği, özellikle azalan gıda ve su güvenliği sebebiyle
kötü sağlık koşullarının artmasına yol açacak ve artan sıcaklıklarla
sıcaklık baskısı arasındaki doğrudan ilişki yoluyla sağlık koşullarını
kötüleştirecektir.
İklim değişikliği, çevresel sürdürülebilirliği de tehdit etmektedir.
Çünkü iklim değişikliği ekosistem ilişkilerinde çok ciddi değişimlere
sebep olacak, mevcut doğal kaynakların nitelik ve niceliğini
değiştirecek ve ekosistem verimliliğini azaltacaktır. Gelişmekte olan
ülkelerde yoksullar gündelik yaşamalarını devam ettirebilmek için bu
kaynaklara bağımlıdırlar.
İklim değişikliği, Binyıl Kalkınma Hedeflerine ulaşmada yaşanan
mevcut sıkıntıları daha da kötüleştirmekle tehdit etmektedir.
Kalkınma ve uyum için maddi kaynaklar bulma, yoksulların
ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde arttırılmalıdır.
4. Sonuç
İklim değişikliğinin yoksulları daha fazla etkileyeceği beklenmektedir. Son araştırmalar, iklim değişikliklerinden en
fazla etkilenen kesimin yaşlılar ve yoksulların oluşturduğunu göstermiştir. Araştırmacılar, yaşlılar ve yoksulların gelişmiş
ve gelişmekte olan ülkelerdeki toplumların iklim değişikliği karşısında en kırılgan kesimi olma özelliğinin değişmediğini
belirtmektedir (Anonymous, 2009). İklim değişikliğinin gıda güvenliğini, tarım ihraç ürünlerinin üretimini, insan sağlığı­
nı, su güvenliğini ve kalitesini etkileyeceği düşünülmektedir. Ayrıca, birçok insan sel, kuraklık ve deniz seviyesinin yük­
selmesi sonucu yer değiştirmek zorunda kalacaktır (Uysal, 2012). Bu nedenle, iklim değişikliği ve yoksulluk konusunda
yapılan çalışmalara hız verilmeli ve küresel boyutta önlemler alınmalıdır.
Kaynaklar
Anonymous, 2009. ‘‘İklim Değişikliği Hiç Bu Kadar Etkilememişti’’, http://v3.arkitera.com/h38746-iklimdegisikleri-hic-bu-kadar-etkilememisti.html, Erişim tarihi: 20.10.2011
Anonymous, 2011. ‘‘İklim nedir?’’ http://iklim.nedir.com/ Erişim tarihi: 11.10.2011
Bayçelebi, S., 2011. ‘‘İklim değişikliği ve Ormanlar’’, Orman Genel Müdürlüğü, İklim değişikliği ve biyoenerji
çalışma grubu, s.19.
Coşkun, S., Tireli, M., 2008. ‘‘Avrupa Birliğinde Yoksullukla Mücadele Stratejileri ve Türkiye’’, Nobel, Ankara.
Çelik, S., Bacanlı, H., Görgeç, H., 2008. ‘‘Küresel iklim değişikliği ve insan sağlığına etkileri’’, Telekominikasyon
Şube Müdürlüğü, Kasım 2008. S31.
Doğan, P., 2007. ‘‘İklim Değişikliğinde Türkiye’nin Adımları’’, T.C.Çevre ve Orman Bakanlığı, 17 Mayıs 2007,
Gazi Üniversitesi.
Doğan, S., Tüzer, M., 2011. ‘‘Küresel İklim değişikliği ve Potansiyel Etkileri’’, C.Ü İktisadi ve İdari Bilimler Der­
gisi, Cilt 12, sayı 1, 2011.
EC (European Commission), 2006. “Green Paper, A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure
Energy”, http://eur-lex.europa.eu/ LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2006:0105:FIN:EN:PDF, 23.06.2009.
1237
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi • 5-7 Eylül 2012 • Konya
Kuterdem, N.K., Akın, D., 2011. ‘‘Binyıl Kalkınma Hedefleri ve Afet Risklerini Azaltma Çabaları Arasındaki İliş­
ki’’, 1. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 11-14 Ekim 2011, ODTÜ, Ankara.
MDG-F, 2009. İklim Değişikliğine Topluma Dayalı Uyum Hibe Programı, ‘‘Türkiyenin İklim Değişikliğine Uyum
Kapasitesinin Güçlendirilmesi’’, BM Ortak Programı ,Md G-F, 1680/CBA.
Özbek, O., 2008. ‘‘Ekolojik Krize Doğru: Küresel Isınmanın Bedeli-I, İklim Değişikliği ve Tehlikenin Boyutları’’,
Ar-Ge Bülten, 17-18, Nisan 2008.
Özcan, E.F., Kayman, S., 2011. ‘‘Enerji Tüketimindeki Değişimin Küresel Isınmaya Etkisi ve ABD, AB Ülkeleri,
Japonya, Çin ve Türkiye Karşılaştırması:1980-2004’’, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/iletisimgm/Ozcan_Kayman.pdf. Eri­
şim tarihi: 15.10.2011
Özsan, M., 2011. ‘‘İklim Değişikliği, Uyum Politikaları ve Türkiye’’, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Çölleşme
ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Havza Planlama ve Arazi Islahı Dairesi Başkanlığı,S.14.
Öztürk, K., 2002. ‘‘Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye’ye Olası Etkileri’’, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi,
Cilt 22, Sayı 1, 47-65.
Sharma, R., 2002. “Impacts and Adaptation of Climate Change”, United Nations Environment Programme, http://
www.iklim.cevreorman.gov.tr/sunumlar/ sharma.pdf, 21.06.2009.
Şen, M.S., 2011. ‘‘Yoksulluk ve Yoksullaşmanın Nedenleri’’, http://www.sosyalhizmetuzmani.org/yoksullugunnedeni.htm. Erişim tarihi: 15.10.2011
Tireli, M., 2009. ‘‘Küreselleşme ve Yoksulluk: Birleşmiş Milletler (UNDP) ve Dünya Bankası Göstergeleri Işığında
Bir Analiz’’, Sosyal Yardım Uzmanlık Tezi.s.173.
TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu), 2004. “ 2002 Yoksulluk Çalışması Sonuçları”, Haber Bülteni, Tarih: 13.04.2004
Sayı: B.02.1.DİE.0.11.00.03/906-62.
Türkeş, M., 1998. ‘‘Influence of Geo-Pontential Heights, Cyclon Frequency and Southern Oscillation on Rainfall
Variations in Turkey’’, International Journal of Climatology 18: 649-680.
Uysal, A.B., 2012. ‘‘Doğal afet riski ve yoksulluk: Çanakkale kenti örneği’’, Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi,
Şehir Bölge Planlama Bölümü, 5 Mayıs 2012, Trabzon.
Uzun, A.M., 2003. ‘‘Yoksulluk Olgusu ve Dünya Bankası’’, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 2,
155-173.
1238
Download