Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 Mustafa ÇAKIR1

advertisement
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
Mustafa ÇAKIR1
AVUSTURYA TÜRK TOPLUMUNUN DİNİ VE KÜLTÜREL KİMLİK
SORUNSALI2
Özet
Avusturyalılar ülkede yaşayan Müslümanların radikal gruplara katılmasını
önleme ve Müslümanların inanç dünyasını ilgilendiren sosyal ve kültürel hayatın
kontrol altına alınması amacıyla 1912 yılından bu yana yürürlükte olan İslam
Yasası’nı değiştirdiler. Yeni çıkarılan yasada Müslümanların terör şüphelisi olarak
görülmesi, yurt dışından gelen din görevlilerinin engellenmesi, Bakanlar
Kurulu’nun ülkedeki cemaatleri tanıma veya lağvetme yetkisine sahip olması,
gereksinim duyulan din görevlilerinin ve öğretmenlerin Viyana Üniversitesi’nde
yetiştirilmesi, cami derneklerinin tüzel kişiliğinin Avusturya İslam Cemaati çatısı
altında birleştirilmesi, düzenlenecek dini etkinliklerin güvenlik gerekçesiyle iptal
edilebilmesi, IGGiÖ izni olmaksızın cami açılması ve din görevlisi atanması
yapılamaması gibi düzenlemeler yer alıyor. Bu çalışmada Avusturya’daki
İslamiyet’in durumu geçmişi ve yeni yasal düzenlemeler, Müslümanlar ve ağırlıklı
olarak Türkler tarafından kurulan cami dernekleri ve Müslümanların öncelikli
sorunları hakkında bilgi veriliyor; değerlendirmeler yapılıyor.
Anahtar kelimeler: Avusturya İslam Yasası, Cami Dernekleri, Müslümanların
Sorunları
Prof.Dr., Anadolu Üniversitesi Yurt Dışı Türkler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü.,
mcakir@anadolu.edu.tr
1
Bu çalışma vesilesi ile Türk’ün ve onun şahsıyla özdeşleşen İslam’ın Bayrağını Avusturya’da
dalgalandırmaya çalışan birinci kuşak Türk işçilerine ve onların cefakâr, vefakâr evlatlarına
minnet ve şükranlarımı sunmak isterim.
2
Mustafa Çakır
RELIGIOUS AND CULTURAL IDENTITY PROBLEMS OF AUSTRIAN
TURKISH COMMUNITY
Abstract
The Austrians changed the Islamic Law, which had been effective since 1912, to
prevent the Muslims living in the country from joining radical groups and control
the social and cultural life concerning the faith world of Muslims. The new law
included regulation such as the Muslims being seen as terror suspects, restraining
the foreign religious officials coming to the country, the ministerial cabinet having
the authority to recognize or abolish congregations in the country, the religious
officials and teachers needed for religious services to be trained at the University of
Vienna, incorporating the legal entities of mosque associations under the Islamic
Religious Community in Austria (IGGiÖ), and not being able to open mosques and
appoint religious officials without the approval of IGGiÖ. This paper focuses on
the past of Islam and the new legal regulations in Austria, the mosque associations
founded by Muslims and mostly Turks, and the priority problems of Muslims.
Keywords: Austrian Islamic law, Mosque Associations, Problems of Muslims
1. GİRİŞ
Bu çalışma Ortaçağ bilim anlayışından kurtulamayan, halkın güncel sorunlarına çözüm
üretmeye yönelik çalışmaları “etik ve araştırmaya değer bulmayan” pozitivist araştırmacılara
yönelik bir sitemle hazırlanmaya başlandı. Yazar, “yaşanmış olana gösterilen dikkat ve özenden
yola çıkılarak” E. Husserl’in tümevarımcı (inducktive) bir yaklaşımına dayandırarak hazırladığı
bu çalışmada elli yılı aşkın bir göç serüveni yaşayan Avusturyalı Türklerin (Çakır 2015) dini ve
kültürel değerlerini yaşatmak için gösterdiği gayretleri temellendirilmiş (grounded)
fenomenolojik bakış açısıyla, mevcut dış gerçekliğin vatandaşlar ve yazar üzerinde yarattığı
pencereden yansıtmayı amaçlamaktadır.
Avusturya’daki Türkler, İnançlarını yaşamak için bedeller ödemek zorunda bırakıldılar;
önyargılar ile mücadele ettiler (Çakır 2012) ve bir zamanlar ecdadın bıraktığı Türk kültür ve
mirasına (Bkz. Çakır 2013) sahip çıkmaya çalıştılar. İnançlarını yaşayabilmek için üç kuruş
gelirlerinden artırdıkları aidatlardan oluşturdukları sermayeyi birleştirip kimi zaman bir
fabrikanın deposunda, kimi zaman bir apartmanın bodrum katında cami dernekleri kurdular.
Avusturya’da yaşayan yabancıların oranı her geçen yıl sürekli bir artış gösteriyor.
Ülkenin önemli ölçüde göç alması ve göç vermesi, demografik yapıyı da etkiliyor; karma
evlilikler giderek farklı bir kültürel yapı oluşturuyor. Bu karışık kültürel yapı içinde inançların
geleneksel toplumlardaki gibi önemsenmediği görülüyor. Toplum adeta yeniden şekilleniyor.
Bu durum köklü imparatorluk ve devlet geleneği olan bu küçük ülkeyi kendi gücünün üstünde
bir ekonomik ve sosyal performans ortaya koymaya zorlamaktadır.
2004 yılında 754.214 kişi olan yabancı sayısı, 2014 yılında 1.066.114 kişiye ulaştı. 2014
yılındaki toplam nüfusun % 12,5’sini yabancılar oluşturuyor. Yabancıların sahip olduğu uyruğa
göre dağılımına gelince, 164.820 kişi ile Almanlar ilk sırada, 114.740 kişi ile Türkler ikinci
sırada, 112.477 kişi ile Sırplar üçüncü sırada yer alıyor. 2012 yılı verilerine göre Avusturya’da
toplam 471.668 Müslüman yaşıyor. Bunlardan 202.900 Avusturya vatandaşı; 113.918 Türk,
50.995 Boşnak-Hırvat, 23.355 Rusya Federasyonu, 21.419 Eski Yugoslavya, 14.722 Makedon,
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
2
Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı
13.938 Orta Asya, 12.025 diğer ülkelerden, 7.850 Şii ülkelerden, 6.709 Ortadoğu ülkelerinden,
2.038 vatansız ve 977 Arnavut vatandaşıdır (Statista 2015).
2. Avusturya İslam Tarihi
İslam dini Avusturya’da 1912 yılında resmi din olarak kabul edildi (Bkz.: İslam Kanunu
1912). Müslümanlar o yıldan itibaren ülkede yaşayan Hristiyanlar ve Yahudiler ile birlikte
kamu hizmetleri karşısında eşit muamele görmeye başladı (RGBl. Nr. 159/1912). 1979 yılına
gelindiğinde, Müslümanlar cemaat olarak tanındı ve merkezi Viyana’da bulunan Avusturya
İslam Cemaati (Islamische Gemeinde in Österreich) kuruldu. Avusturyalı Şiilerin bu yasada
kendilerini tanımlaması zor görünüyordu. Dolayısıyla 1987 yılında Anayasa Mahkemesi’ne
yapılan başvuru üzerine Sünnilerin yanı sıra Şiilerin hakları da tanındı. 1988 yılına gelindiğinde,
Avusturya İslam İnançları Birliği (Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich - IGGiÖ)
kuruldu (BGBl. Nr. 164/1988; Kreisky ?: 53). 1982/83 öğretim yılından itibaren devlet
okullarında İslam din dersi (islamischen Religionsunterricht an öffentlichen Schulen - IRU)
zorunlu hale getirildi (BfEIuÄ 2015: URL). Bununla birlikte dileyen veliler öğretim yılı başında
dilekçe vererek, çocuklarının bu dersten muaf tutulmasını isteme hakkı bulunuyor. İslam din
dersi İslam cemaatinin (IGGiÖ) uygun gördüğü yeterlikte olan ve sayıları 400’e yakın
Müslüman öğretmenler tarafından veriliyor. Maaşları Avusturya Hükümeti tarafından ödeniyor.
İslam din dersi verecek öğretmen adayları 1998 yılından bu yana IRPA (islamische
Religionspädagogische Akademie – İslam din eğitimi akademisi) tarafından eğitiliyor. 2006/07
yılında ise Viyana Üniversitesi bünyesinde Forschungseinheit „Islamische Religionspädagogik“
(Din eğitimi araştırma birimi) kuruldu. Avusturya’da diğer dinlere inananlar gibi
Müslümanların da ibadethane açma ve ibadet etme hürriyeti var. Okullarda okutulan din
dersinin içeriği Kur’an-ı Kerim, namaz, ahlak bilgisi, siyer ve diğer dinler hakkında genel kültür
bilgisi niteliğindeki konulardan oluşuyor ve ders uygulamalı olarak veriliyor (Bkz.: IGGiÖ
2015). Ülkedeki kamu yayıncılığı yapan kuruluşlar da haftanın belli gün ve saatlerinde
Hristiyanlığın yanı sıra İslam dini ile ilgili programları hazırlatıp yayımlıyor. İslam’ın Sesi adlı
bu program, Müslümanlar tarafından hazırlanıp sunuluyor (Bkz.: ÖRF 2014). 2008 yılına
gelindiğinde yaklaşık 4.000 kapasiteye sahip Viyana Müslüman Mezarlığı açıldı.
3. Yeni İslam Yasası Çalışmaları
Avusturya’da 1912 yılından bu yana yürürlükte olan yasanın günün şartlarına göre
yeniden düzenlenmesi için üç yıl önce bir çalışma başlatıldı. Kilise etkisinde kalan siyasetin yön
verdiği bu çalışmanın arkasında ülkede yaşanan ve giderek tırmanacağından endişe edilen
radikal İslamcı hareketler ve terör olayları yer almakla birlikte bu süreçte Avusturya İslam
Cemaati (Die Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich-IGGiÖ) ve diğer inanç grubundan
temsilcilerle değişik görüşmeler yapıldı. Paydaş görüşleri alındı1). Hazırlanan tasarıya göre, üye
sayısı 300'ün altında olan cami dernekleri, ya tüzüklerini değiştirerek İslam cemaati altında
oluşturulan tüzel kişiliğe geçecek ya da bir yıl içinde faaliyetlerine son verecekler. Bu süreçte,
Avusturya başbakanı, Müslüman cemaatlerin kurduğu dernekleri tanıma veya lağvetme
yetkisine sahip olacak. Dini cemaatler tarafından düzenlenecek etkinlikler "güvenlik" gerekçesi
gibi durumlarda iptal edilebilecek. Viyana Üniversitesi'nde kurulacak İslam Teoloji
Fakültesi'nde Alevi ve Sünni ekollerini esas alan iki bölüm açılacak. Buradan mezun olanlar
camilerde din görevlisi olarak görevlendirilebilecek.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
3
Mustafa Çakır
Hazırlanan metin üzerinde ülkedeki paydaş derneklerle ve sivil toplum kuruluşları ile
yapılan görüşmelerde bazı taleplerin dikkate alınması öngörüldü. Bununla birlikte, Hükümet,
IGGiÖ’a 05.12.2014 tarihinde verdiği metin üzerinde nihai görüş oluşturulmasını beklemeden
10.12.2014 tarihinde yapılan Bakanlar Kurulunda yasayı görüştü ve “kanunlaşabilir” metin
olarak meclise sundu2). Üç yıldan bu yana üzerinde çalışıldığı halde kamuoyuna yansımayan
süreçte, Müslümanların görüş ve önerileri kısmen değerlendirmeye alındı (Bkz.: APA-OTS
2014).
20.000 imzadan oluşan bir dilekçeyle yeni düzenlemeye karşı çıkan Türkiye kökenli Müslüman
birliği olan ATİB’in (Avusturya Türk İslam Birliği), yeni yasanın inanç özgürlüklerini kısıtlayıp
kısıtlamayacağı yönünde kaygıları var. Müslümanları temsil eden diğer sivil toplum kuruluşları
da yaptıkları açıklamada çatı örgütleri olan IGGiÖ’nün ortaya koyduğu çekincelere
katıldıklarını bildirdiler.
Yeni yasa ile nelerin değiştiği; yasal düzenlemelerin arkasında Müslümanların hangi
tutumlarının yer aldığı konularının ayrıca analiz edilmesinde yarar var (Çakır 2015: URL).
4. Avusturya İslam Yasasına İlişkin Görüşler
Avusturya AB, Dışişleri ve Uyum Bakanı Sebastian Kurz (ÖVP) tarafından yapılan
açıklamada, hazırlanan yasayla ilgili endişelerin yersiz olduğu ve konuyla ilgili olarak iki
hususun altının çizilmesi gerektiği belirtildi. Bunlardan ilki, hazırlanan yasanın kendisi, diğeri
de yasayla ilgili kulaktan dolma bilgilere dayalı olumsuz propagandalar3). Avusturya’da yasa
koyucuların kesin olarak üzerinde durduğu husus, ülkede yaşayan Müslümanların yasanın
yürürlüğe girmesiyle birlikte yurt dışından birilerinin akıl hocalığına ihtiyaç duymayacak olması
ve camilerin de kendi kendilerini yöneten bağımsız sivil toplum kuruluşu haline gelecek olması.
Altı çizilen bir diğer husus da ortaya atılan asılsız söylentiler ile Müslümanlar arasında gereksiz
korku ve endişe oluşturulmaması gerektiği 4).
Avusturya Kültür Bakanı Josef Ostermayer (SPÖ) tarafından yapılan açıklamaya göre,
Avusturya’da yüz yılı aşan bir geçmişi olan Müslümanlar, bu ülke için bir tehdit unsuru olarak
görülmüyor. Bununla birlikte ülkede yaşayan Müslümanların yasal haklarının ve
sorumluluklarının açıkça tanımlanması gerekiyor (Bkz.3: Heute News).
Ülkede yaşayan entelektüeller konuya bir başka açıdan bakıyor. Onlara göre yeni İslam
yasası sadece ibadethane, din ve vicdan özgürlüğü veya Irak Şam İslam Devleti- IŞID’e
katılmayı önleme değil; aynı zamanda ekonomide, siyasette mevcut yapıyı tehdit edecek
boyutlara ulaşan İslami bakış açısının yerleşmesine karşı alınan bir tedbir olarak da görülüyor
(Bkz. Balaban 2014: URL) . Ön planda terörist yapılanmaya karşı alınan tedbirler görülse de
perde arkasında Türkiye’nin AB’ne girişinin engellenmesi ve İslam cemaatlerinin desteğini
alarak AB içinde çok güçlü hale gelmesinin önüne geçilmesi gibi stratejiler yer alıyor. Yeni
çıkarılan yasanın Müslümanların endişelenmesine neden olan konuları da kapsadığı, sivil
toplum kuruluşlarının tepkisine neden olduğu bilinmektedir (Bkz.: Çakır 2015: URL).
5. Avusturyalı Müslümanların kurduğu sivil toplum kuruluşları
Avusturyalı Müslümanlar, ibadethane başta olmak üzere dini konularda karşılaştığı
sorunları işçi göçünün başladığı yıllardan itibaren Türkiye’den gelen Müslümanların kurduğu
sivil toplum kuruluşları ve bu sivil toplum kuruluşlarının kendi içinden çıkardığı veya
Türkiye’den getirdiği din görevlileri aracılığı ile çözmeye çalıştı. Avusturyalılar da konuya “Din
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
4
Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı
ve Vicdan Hürriyeti” açısından baktığı için yeşiller, sosyal demokratlar ve liberallerden destek
aldılar. Türkiye Cumhuriyeti Devleti ise Avusturya’da yaşayan vatandaşlarının karşılaştığı dini
sorunları uzun süre görmezden geldi. Bu durum Türkiye’deki kimi cemaatlerin yurtdışındaki
vatandaşlar arasında değişik ad ve şekillerde örgütlenmesine zemin oluşturdu. Özellikle
Almanya’da görülen radikal İslam hareketleri ve örgütsel yapılanma nedeniyle, Türkiye
Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı da Avusturya’da kurulan sivil toplum kuruluşlarına din
görevlisi göndererek destek olmaya başladı. Öte yandan dinler arası diyalog alı altında Suudi
Arabistan tarafından desteklenen Uluslararası ve Kültürlerarası Diyalog Merkezi kuruldu. Bu
yapı içinde Avusturyalıların kurduğu sistem ile sivil toplumun kurduğu sistem iç içe geçmiş,
uyumlu bir şekilde devam ediyordu. Gelinen noktada Müslümanların dini gereksinimlerini
karşılamak üzere kurduğu sivil toplum kuruluşu sayısı Viyana Üniversitesi tarafından
oluşturulan veri bankasına göre 409. Bu derneklerden 273’ü cami derneğidir. Avusturya
IGGiÖ’ye göre ise bütün Avusturya’da kayıtlı cami sayısı 205, bunlardan birlik veya federasyon
şeklinde öne çıkanlar şunlar:
5.1. Avusturya Türk İslam Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Birliği
(Türkisch-Islamische Union für kulturelle und soziale Zusammenarbeit in Österreich),
kısaca Avusturya Türk İslam Birliği – ATİB olarak da bilinmektedir. Diyanet İşleri Başkanlığı
ile yakın işbirliği içinde faaliyet göstermekte olup, cami derneklerindeki din görevlileri Türkiye
Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından temin edilmekte olup, bu görevliler Türkiye
Cumhuriyeti Viyana Büyükelçiliğinde görevli Din Hizmetleri Müşavirliği’ne bağlıdır.
Türkiye’den gönderilen ve cami derneklerinde görev yapan din görevlilerinin Türkiye
Cumhuriyeti memuru olması ve Türkiye’den maaş alması,
Avusturyalılar tarafından
eleştirilmekte ve ATİB bir sivil toplum kuruluşu değil, kamu kuruluşu olarak
değerlendirilmektedir. ATİB, “Avusturya Türk İslam Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Birliği„
adı altında 1990 yılında ülkedeki Müslüman Türk toplumu tarafından kuruldu. Amacı
Müslümanların ve dolayısıyla Türklerin dini, sosyal ve kültürel taleplerini yerine getirmek,
sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı sağlamak. Bu birlik faaliyetlerini 64 yerel dernek üzerinden
sürdürmektedir (www.atib.at).
5.2. Kısa adı AIF olan Avusturya İslam Federasyonu (Islamische Föderation) 1988 yılında
kuruldu. Milli Görüş Hareketine bağlılığı ile biliniyor. Kendini “Müslümanlara kapsamlı bir
şekilde dini, sosyal ve kültürel hizmetler veren İslami bir Cemaat” olarak tanımlıyor; amacını
“İslam’ın öğrenilmesi, öğretilmesi, yaşanması, gelecek nesillere aktarılması ve İslam dininin
tanıtılması ile bu dinin gereklerinin yerine getirilmesi için hizmetler sunulması” şeklinde
açıklıyor (www.islamfederasyonu.at). AIF faaliyetlerini mahalden temin ettiği din görevlileri
aracılığı ile 59 yerel dernek üzerinden devam ettiriyor. Ülkede ATIB’den sonra ikinci, siyasi
etki olarak da birinci büyük sivil toplum kuruluşudur. AIF tarafından gösterilen aday, 2010/11
seçimlerinde 501 delegeden 152’sinin oyu ile IGGiÖ’nün dönem başkanlığını kazanmıştır
(Bkz.: Islamlandkarte).
5.3. Avusturya İslam Kültür Merkezleri Birliği (Union islamischer Kulturzentren in
Österreich) Süleyman Hilmi Tunahan Efendi’nin ekolünden geliyor. Avusturya’da yaşayan
Müslüman cemaat tarafından 1980 yılında sivil toplum kuruluşu olarak kuruldu. Manevi
başkanlığını Kemal Kacar’ın yaptığı Birliğin Avusturya’da yapılanması konusunda Harun Reşit
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
5
Mustafa Çakır
Tüylüoğlu’nun önemli katkıları olduğu biliniyor. Birlik Avusturya’daki faaliyetlerine 49 yerel
dernekle devam ediyor.
5.4. Avusturya Bosna İslam Federasyonu (IZBA Verband Bosniakisch -Islamischen Vereine
in Österreich) bağlık 41 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir.
5.5. Avusturya Mısırlı Dernekler Koordinasyonu (Koordinierungsrat der Ägyptischen
Gemeinde in Österreich) bağlı 17 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir.
5.6. Avusturya Alevi İslam İnanç Toplumu (Islamische Alevitische Glaubensgemeinschaft
in Österreich) Avusturya hükümeti tarafından 2013 yılında Alevi inanç toplumu olarak
tanınmıştır. Ehli Beyt İslam Birliği ve Şii Dernekleri Birliği (IVAÖ) (Islamische Vereinigung
Ahl-ul-beyt Österreich, Verband für schiitische Vereine) altında bulunan 12 yerel dernekle ile
faaliyet göstermektedir (www.aleviten.at).
Avusturya’daki ilk alevi derneği 1990’da kuruldu. Ardından kurulan yeni derneklerin bir kısmı
yöre, bir kısmı da genel Alevi değerlerine dönük çalışmalar yürüttü. 1998 yılında bir araya gelen
dernekler Alevi Federasyonu çatısı altında birleşti. Başta kültürel değerlere dönük çalışmalar
yürütülürken, zamanla inanç ağırlıklı çalışmalara da ağırlık verildi. Viyana Alevi Kültür
Derneği kendilerini destekleyen bazı derneklerle birlikte 2009 yılında Aleviliğin resmi olarak
tanınması için başvuruda bulundu. Bu başvuru, Aleviliğin bir din değil, İslam’ın yorumu ve
İslam dininin temsilcisinin de IGGiÖ’nün olduğu gerekçeleri ile kabul edilmedi. Bu karara karşı
Anayasa Mahkemesi’ne yapılan itiraz sonucu, Avusturya Alevi İnanç Toplumu Avusturya
hükümeti tarafından resmi muhatap olarak kabul edildi. 2013 yılından itibaren de St. Pölten,
2014-2015 öğretim yılından itibaren de bütün Avusturya’da 132 okulda Alevilik dersleri
verilmeye başlandı (www.aleviten.at).
5.7. Avusturya Türk Federasyonu - ATF (Türkisch-Österreichische Föderation) Türkiye’deki
Milliyetçi Hareket Partisi’nin yurt dışı teşkilatı şeklinde ülkücü hareket tarafından örgütlenmiş
olup, Avusturya’da 23 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir. Almanya Türk Federasyonu ile
diğer ülkelerdeki benzer dernekler, Avrupa Türk Konfederasyon (ATK) adı altında ortak
hareket etmektedir. Kendilerini ülkücü camiaya mensup, Türk-İslam kültürünü gelecek
kuşaklara aktaran, Avusturya toplumu ile iç içe geçmiş, farklılıklarını zenginlik olarak gören,
duyarlı bir topluluk olarak görmektedir (turkfederasyon.com).
5.8. Avusturya Arnavutluk Müslümanlar Birliği (Union Albanischer Muslime in Österreich)
bağlı 12 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir.
5.9. Avusturyalı Müslümanlar Birliği (Initiative muslimischer ÖsterreicherInnen) Ülkedeki
Müslümanların toplumsal ve sosyal hayata katılımını, refah ve huzurunu sağlamayı amaç
edinen, sadece Avusturyalıların değil, ülkeye göçmen olarak gelen yabancı Müslümanların da
üye olabildiği bir sivil toplum kuruluşudur. Margaretha-Lupac – Vakfı Demokrasi ödülü
almıştır. (www.islaminitiative.at)
5.10. Liga-Kültürel Değişim ve Uyumu Destekleme Derneği (Liga Kultur - Verein zur
Förderung des Kulturellen Austauschs und der Integration). Dernek ülkede yaşayan farklı kültür
çevresinden gelen Müslümanların anlaşmasını, inançlarını dinin öngördüğü sınırlar içinde
abartmadan veya ihmal etmeden yaşamasını, bulundukları sosyal çevreye uyum sağlamasını,
kültürel değişimi ve Avusturyalı Müslüman gençlerin kimliklerini korumalarını hedeflemektedir
(www.ligakultur.at).
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
6
Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı
5.11. Bangladeş İslam Kültür Merkezi (Bangladeschisches Islamisches Kulturzentrum).
Bagladeşli Müslümanlar tarafından Masjidul Falah adıyla kurulan ve Viyana’da faaliyet
gösteren bir cami derneğidir.
5.12. Viyana İslam Federasyonu - VIF (Islamische Föderation in Wien) Eğitim Başkanlığı
Avusturya'da yaşayan Müslümanlara eğitim ve rehberlik hizmeti veren birçok cemiyet ve
kurumla beraber faaliyet gösteren bir birimdir. Ağırlıklı olarak Viyana ve Niederösterreich (NÖ)
eyaletlerinde Milli Görüş teşkilatına bağlı olarak çalışan 21 şube ve eğitim kurumuna, eğitmen,
müfredat, materyal ve diğer alanlarda destek veren; hac, umre organizasyonları yapan,
Müslümanlar arasında yardımlaşma ve dayanışmayı sağlayan bir sivil toplum kuruluşudur
(www.ifwien.at). VİF Eğitim Başkanlığı’na bağlı kurumlarda ana sınıfından yükseköğrenim
düzeyine değin bir dizi çalışma yapılmaktadır (eğitim.at). Avusturya’daki okullarda veya cami
derneklerinde görev alacak din adamlarının yetiştirilmesi amacıyla kurulmuş Avusturya İslam
Enstitüsü ise Viyana İslam Federasyonu Eğitim Başkanlığı’na bağlı olarak çalışmakta ve
bünyesinde ilahiyat önlisans ve imam hatip programları bulunmaktadır. Enstitüde ayrıca
uzmanlık eğitimleri de verilmektedir (www.islamischesinstitut.at).
6. Avusturya’daki Müslümanların öncelikli sorunları
Avusturya’da yaşayan Müslümanların eğitim, sosyalleşme ve toplumsal kabul görme gibi
sorunlarının yanı sıra doğrudan inançlarını ilgilendiren, öne çıkarılması gereken öncelikli
sorunlardan bir kısmı şunlardır:
Kimlik sorunu: Avusturya’da doğup büyüyen Müslüman gençlerin birinci ve öncelikli sorunu
kimlik kaymasıdır. Avusturya’da doğan, sosyalleşen gençler bu ülkenin vatandaşlığını taşısa da
toplumsal ve sosyal hayatta kabul görmeyip dışlanmakta ve diğer Müslümanlar ile bağ kurmaya
çalışmaktadır. Bu bağın köken ülke ile kurulamadığı veya yetersiz kaldığı durumlarda, gençlerin
her türlü difüzyona açık bir şekilde yetişmesi, kendilerine yön ve yol gösteren radikal veya
ılımlı akımlara katılması tesadüf olarak görülmemelidir.
Dil Sorunu: Avusturya’da doğup büyümesine karşın Türk gettolarında büyüyen gençlerin
önemli bir kesiminin Almanca dil bilgisinin yeterli olmadığı görülmektedir. Bu gençlerin
konuştuğu Türkçe de sınırlı kelime hazinesini barındırmaktadır. Dolayısı ile kendini yeterince
ifade edemeyen, iki taraflı yarı dilli gençlik yetişmektedir. Gelecekte bu durum
uyum/asimilasyon yanına kayacak veya Türkiye’ye göçler şeklinde kendini gösterecektir. İlk
seçeneğin gerçekleşmesi durumunda Türkiye kökenli olup Türkçe ve Türk kültüründen uzak bir
nesil yetişmesi mümkün görülmektedir.
Dil ile ilgili bir diğer husus da gerek yeni İslam Yasası gerekse pratikteki uygulamalar, ülkede
konuşulan dilde ibadet ve din eğitimini getirmekte; din ve dil bağı koparılan gençlerin Türkiye
ile de bağının koparılması uzak bir ihtimal olarak görülmemektedir.
Müslüman Mezarlığı, din eğitimi, din adamlarının yetiştirilmesi konularında 1912’ye göre
ortaya çıkan yeni durumun değerlendirilmesi gerekirken, bu konular dikkatlerden kaçıyor.
Ostermayer’in yaptığı değerlendirmeye göre, okullarda verilecek din dersi Almanca olacak ve
yeni yasayla Müslümanların dışlanması gibi bir durum söz konusu değil; aksine diğer dinlere ait
inanç grupları gibi onlar da inançlarının gereğini devletin kendilerine verdiği yasal güvenceyle
yerine getirebilecekler. İşbirliği içinde yapılan bu düzenlemelerle, yasa dışı terör örgütlerinin
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
7
Mustafa Çakır
yaşam alanları da ortadan kaldırılıyor; Avusturya diğer Avrupa ülkelerine göre daha fazla yol
almış durumda.
Ülkedeki Müslümanların dışarıdan yönlendirilmesi: Avusturya’daki camilerin ve din
görevlilerinin ülke dışındaki kaynaklar tarafından finanse edilmesiyle ilgili yeni bir düzenleme
yapılıyor. Halen Türkiye’den gönderilen ve kamu görevlisi olan 65 din adamı Avusturya’daki
değişik camilerde görev yapıyor. Bu din adamları Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı
bünyesinde görevli din adamlarından seçilerek yurt dışına gönderiliyor. Her bir diyanet
görevlisi de kamu görevli olması nedeniyle Büyükelçilik bünyesinde görevli din işleri
müşavirliği veya ataşeliklerine bağlı olarak görev yapıyor. Bu durum Avusturyalıları çözüm
aramaya yöneltiyor ve gelecekte bu uygulamaya son verilerek, camilerin kendi kurumsal
kimliklerini kazanmaları, Türkiye’den bağımsız hareket etmeleri isteniyor. Yasa yürürlüğe
girdikten sonra 2015 yılı sonuna kadar da geçiş dönemi şartları uygulanacak. Bununla birlikte,
yurt dışından alınan mali yardımlara belirli kısıtlar dâhilinde izin verilecek. Bunun yanı sıra, her
türlü inanç gruplarına mensup vergi mükellefleri de din dersi için vergi veriyor.
Muhatap alınacak kurum eksikliği: Avusturya’da İslam diniyle ilgili olarak İslam İnanç
Birliği (Die Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich (IGGIÖ)) ve Aleviler inanç
grupları (Die Islamische Alevitische Glaubensgemeinschaft in Österreich-IAGÖ) muhatap
olarak görülecek.
İslamofobia da Avrupalı Müslümanlar için önemli bir sorun olarak görülmektedir. Almanya’da
Dresden’de ortaya çıkan ve giderek yayılma eğilimi gösteren 'Pegida'-Hareketi 5), Avrupa’da
Müslüman olmayanların endişelerinin ve Avrupalıların Müslümanlara karşı geliştirdiği
savunma reflekslerinin istismar edilmesinin açık bir göstergesi olarak dikkati çekiyor 6). Bu
hareketin bütün Avrupa ve inançlı Müslümanlar için yabancı düşmanlığından daha büyüt bir
tehdit oluşturduğunun görülmesinde ve gerekli tedbirler alınmasında yarar görüyorum.
Avusturyalı din adamı yetiştirilmesi: Avusturyalı Müslümanların Milli Görüş kesimini
oluşturan Avusturya İslam Federasyonu (Islamische Föderation), mahalden din adamı
yetiştirilmesi amacıyla Viyana-Simmering ilçesinde Florian Hedorfer-Straße’de kendi özel
okulunu kurarak burada Türkçe eğitim verilen bir imam hatip lisesi açmayı planladı (Bkz.: Die
Presse 2014). Bu girişim Avusturyalı siyasetçiler tarafından başta Integrationsminister Sebastian
Kurz (ÖVP) olmak üzere doğru bir yaklaşım olarak görülmedi ve din eğitiminin açık ve şeffaf
kuralları olması gerektiğini belirtti. Tartışmalar uzayınca, Eğitim Bakanlığı gündemlerinde
Türkçe eğitim verilecek bir okulun açılmasının olmadığını bildirdi ve konunun iki şekilde
mümkün olabileceği bildirildi. Birincisi Eğitim Bakanlığı tarafından verilecek okul açma izni,
ikincisi ise Lycee Francais modeli gibi devletler arasında imzalanacak ikili anlaşma yoluyla özel
okul açılması. Bu süreçte Avusturya Dışişleri ve Uyum Bakanlığı ülkede Müslüman din adamı
yetiştirilmesi konusunda İmam Hatip Lisesi modelinin benimsenmediğini, bunun yerine Viyana
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Bilimleri Bölümünün tercih edildiğini belitti (Bkz.: Tiroler
Tageszeitung 2014).
Anayasal İslam: Bu yasayla birlikte aslında barış dini olarak tanımlanan İslam’ın kutsal
kitabının şiddeti içeren yorumlarına izin verilmeyecek. Din hukukun üzerinde ceza hukuku da
söz konusu ve bu tür aşırı yorumların önüne geçilecek. Ostermayer, Heute’ye verdiği mülakatta
yapılan yeni düzenlemelerle ilgili olarak Müslümanların görüşlerinin dikkate alınmadığı ve
onlara kurban muamelesi yapıldığı gibi bir algının oluşturulmaması için de çağrıda bulunuyor.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
8
Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı
Müslümanlar, Kur’an-ı Kerim’in barış ve kardeşliği emrettiğini; kendilerine saldırılmadıkça
savaşmanın ve insan öldürmeye izinli olmadıklarını bilirler ve "Allah'a, Resûlü'ne ve sizden
olan buyruk sahiplerine itaat edin." (Nisa/59) ilkesine göre hareket ederler.
7. SONUÇ
Yaşananlar bir birikimin sonucu, yani summa summarum. Belli bir yasal mevzuata
oturmayan ve her önüne gelen kişi ve kurumların Islam adına bir dizi girişimlerde bulunması,
Müslümanlara karşı doğal bir savunma mekanizması geliştirmeye başladı ve bunun adı
islamofobila oldu. Bütün Hıristiyan âlemi dinler arasında diyalogdan söz ederken, dünyada
İslam adına yapılan terörist eylemler de belli bir yasal düzenlemenin zorunluluk haline
getirilmesi gerektiğini düşündürdü.
Türkiye insanları açısından bakıldığında gelinen durum tesadüf değil. Viyana’ya gönderilen
diplomatların, kamu görevlilerinin ilgi alanları yıllarca ihmal edilmiş bir toplumun sorunlarıyla
ilgilenmek yerine farklı alanlara yönelmiş ve vatandaşların oluşturduğu gruplar, cemiyetler, sivil
toplum kuruluşları sorunlara çözüm üretemeyince, Avusturyalılar da ülkelerinde yaşayan
yabancıların, vatandaşlarının sorunlarına kendileri eğilerek çözüm üretmeye çalışıyorlar.
NOTLAR
Bu
çalışma vesilesi ile Türk’ün ve onun şahsıyla özdeşleşen İslam’ın Bayrağını Avusturya’da
dalgalandırmaya çalışan birinci kuşak Türk işçilerine ve onların cefakâr, vefakâr evlatlarına
minnet ve şükranlarımı sunmak isterim.
1) Avusturya’daki İslam yasası ile ilgili tartışmalar ve komisyona sunulan raporlarla ilgili olarak
bkz.: Islamgesetz 1912, Änderung (69/ME).
http://www.parlament.gv.at/PAKT/VHG/XXV/ME/ME_00069/index.shtml (erişim:
04.04.2015).
2) Eski İslam yasası üzerinde yapılan değişikliklerle için bkz.: Islamgesetz 1912, Änderung
(69/ME). 69/ME XXV. GP - Ministerialentwurf - Gesetzestext:
http://www.parlament.gv.at/PAKT/VHG/XXV/ME/ME_00069/fname_367084.pdf (erişim
04.01.2015)
3) Heute News: Islamgesetz: Kurz: "Muslimische Propaganda ist wie die von Strache".
http://www.heute.at/news/politik/art23660,979251 (erişim 10.12.2014).
4) 100 Jahre Islamgesetz. Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich (IGGiÖ).
http://derislam.at/?c=content&p=beitragdet&v=beitraege&cssid=Stellungnahmen&navid=1155
&par=50&bid=131 (erişim 03.01.2015).
5) Pegida: "Patriotische Europäer gegen die Islamisierung des Abendlandes" ifadesinin
kısaltması olup, Batının İslamlaşmasına Karşı olan Milliyetçi Avrupalılar anlamına gelmektedir.
Pegida hakkında ek bilgi için bkz.: Çakır (16.01.2015:URL)
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
9
Mustafa Çakır
6) Pegida: Merkel verurteilt Anti-Islam-Bewegung. Zeit Online (12.12.2014).
http://www.zeit.de/politik/deutschland/2014-12/pegida-angela-merkel-joachim-gauck
(15.12.2014).
KAYNAKLAR
APA-OTS (2014). Stellungnahme der muslimischen Dachverbände, Moscheegemeinden und
Fachverbände der IGGiÖ zur Regierungsvorlage des Islamgesetzes. Austria Presse
Agentur.
URL:
http://www.ots.at/presseaussendung/OTS_20141216_OTS0170/stellungnahme-dermuslimischen-dachverbaende-moscheegemeinden-und-fachverbaende-der-iggioe-zurregierungsvorlage-des-islamgesetzes (erişim 16.12.2014)
AVUSTURYA İslam Enstitüsü (2015). Hakkımızda. URL: http://islamischesinstitut.at (erişim
15.04.2015).
BALABAN, Kazım (2014). Avusturya’da Çıkan Yeni İslam Yasası ve Aleviler 2. Türk Dil
Tarih
Kültür
Birliği.
URL:
http://tdtkb.org/content/avusturyada%C3%A7%C4%B1kan-yeni-islam-yasas%C4%B1-ve-aleviler-2-makale
(erişim
15.04.2015).
BFEIUÄ - Bundesministerium für Europa, Integration und Äußeres (2015). Stellung des Islam
in Österreich. http://www.bmeia.gv.at/botschaft/istanbul/bilaterale-beziehungen/euoesterreich-tuerkei/islam-und-integration-in-oesterreich/stellung-des-islam-inoesterreich.html (erişim 6.04.2015).
ÇAKIR, Mustafa (2015): "Göçün 50. Yılında Türkiye Avusturya İlişkilerine Genel Bir Bakış".
İdealkent: Kent araştırmaları Dergisi: Göç II. Cilt: 21, Sayı: 15, Ocak 2015, ss. 132148. (ISSN 1307-9905). EBSCO – Host
ÇAKIR, Mustafa (16 Ocak 2015). Avrupalı Müslümanlar ve PEGIDA. Dünden Sonra Yarından
Önce.
URL:
http://m-cakir.blogspot.co.at/2015/01/avrupal-muslumanlar-vepegida.html (erişim 22.04.2015).
ÇAKIR, Mustafa (18 Mart 2015). Avusturya İslam Yasası. Dünden Sonra Yarından Önce.
URL:
http://m-cakir.blogspot.com.tr/2015/03/avusturya-islam-yasas.html
(erişim
6.04.2015).
DİE PRESSE (18.06.2014)b Türkische Predigerschule in Wien wird bereits gebaut.
DiePresse.com URL: http://diepresse.com/home/bildung/schule/3823278/TurkischePredigerschule-in-Wien-wird-bereits-gebaut (15.12.2014).
ÇAKIR, Mustafa (Çev.) (2013). "Türk Tehlikesi" Söyleminden Egzotizm ve Oryantalizme:
İslamiyet Avrupalının Antitezi mi? (1453-1914). Türk Yurdu: Yerel Süreli Yayın. 7.
Devre, Cilt 33 (65), Sayı 310 (671), 102. Yıl (02.06.2013), ss. 253-269. (Özgün Metin:
Felix Konrad. Von der Türkengefahr zu Exotismus und Orientalismus: Der Islam als
Antithese Europas(1453-19144)). ISSN 1300-2333.
ÇAKIR, Mustafa (2012). "Almanca'da Türk İmgesinin Kullanımı Üzerine". Proceedings Book
of the International Symposium on Language and Communication (ISLC-2012). Held in
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
10
Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı
İzmir University-İzmir, 10th-13th June 2012. pp. 2053-2062. (ISSN: 978-605-86867-00).
IGGİÖ (2015). Das neue Islamgesetz 2015. Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich.
URL: http://www.derislam.at/?f=news&shownews=1961&kid=1 (erişim: 04.04.2015).
İSLAMKANUNU(1912).URL:http://www.derislam.at/deradmin/news/Islamgsetz_TR_1912.pd
f (erişim 06.04.2015).
ISLAMLANDKARTE: Islamische Vereine und Moscheen in Österreich. Universität Wien Institut für Bildungswissenschaft – islamische Religionspädagogik. URL:
http://www.islam-landkarte.at/sites/default/files/Islamische%20F%C3%B6deration.pdf.
(erişim 15.04.2015).
KREİSKY, Jan (?). Die Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich. Alexander Janda,
Mahias Vogl (Yay.). Islam in Österreich. Österreichischer Integrationsfonds. ss. 53-59.
URL: (www.integrationsfonds.at) (erişim 06.04.2015).
ÖRF (2014). ÖRF verleiht der katholischen, evangelischen und islamischen Religionspädagogik
eine gemeinsame Stimme. 19. Februar 2014. URL: http://oerf.eu/fileadmin/
user_upload/k_oerf/20140219_OeRF__2_.pdf (erişim: 04.04.2015).
RGBl. (15.07.1912). Reichsgesetzblatt - Gesetz vom 15. Juli 1912. Nr. 159/1912. Die
Anerkennung der Anhänger des Islams nach hanefitischem Ritus als
Religionsgesellschaft.
http://www.eslam.de/manuskripte/vertraege/reichsgesetzblatt_anerkennung_des_islam_
in_oesterreich.htm (erişim: 04.04.2015).
STATİSTA (2015). Ausländeranteil in Österreich bis 2014. Das Statistik-Portal: Statistiken
und Studien aus über 18.000 Quellen. URL: http://de.statista.com/statistik/
daten/studie/293102/umfrage/auslaenderanteil-in-oesterreich/ (erişim: 03.01.2015).
TİROLER Tageszeitung (18.06.2014). “Islam-Schule: Bisher kein Antrag, Kurz lehnt
Staatsvertrag
ab”
Tiroler
Tageszeitung
Onlineausgabe.
URL:
http://www.tt.com/home/8532215-91/islam-schule-bisher-kein-antrag-kurz-lehntstaatsvertrag-ab.csp (erişim 15.12.2014).
TÜRK Federasyon. Hakkımızda. Almanya Demokratik Ülkücü Türk Dernekleri Federasyonu.
http://www.turkfederasyon.com/index.php/kurumsal/turkfederasyon/hakkimizda
(erişim: 15.04.2015).
VİF Eğitim Başkanlığı (2015). Viyana İslam Federasyonu Eğitim Başkanlığı. URL:
http://egitim.at/ (erişim: 15.04.2015).
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11
11
Download